Tíminn - 10.04.1945, Síða 5

20. blað
Ttmgny, brlð.luclasliin 10. apríl 1945
RITSTJÓRI: SIGRÍÐUR INGIMARSDÓTTIR
S u s an Ænthony.
En þær gáfust ekki upp.
Smátt og smátt fengu þær í
lið með sér fleiri ágætar konur,
er voru nafnkunnar þar í landi.
Um skeið gengu allar banda-
lagskonur í karlmannsbuxum
„til þess að bjóða öllum hleypi-
dómum karlmannanna byrginn
og koma vitglóru inn í kollinn
á þeim“, sögðu þær. Þetta vakti
óskaplegt hneyksli meðal karl-
mannanna, en til þess höfðu
þær líka ætlazt. Ekkert hafði til
þessa vakið meiri athygli* á
hreyfingunni! — Þær byrjuðu
samt að ganga í pilsum aftur
eftir nokkurn tíma, en baráttu-
kjarkur þeirra var óbilandi eftir
sem áður. Og fremst í flokki
þeirra var Susan Anthony, „Na-
póleon1 kvenréttindastefnunnar"
var hún kölluð. Vissulega hafði
hún marga hæfileika Napole-
ons, ekki grimmd hans að vísu,
en skipulagningargáfuna, þrek-
ið og fastheldnina við hugsjón-
ir sínar. Því meiri mótstöðu,
sem hún mætti, því fastari var
hún fyrir. Lagskonur hennar,
Elísabet Stanton og Ernestine
Rose heltust úr lestinni sökum
aldurs og lasleika og nú ferðað-
ist hún ein um landið og gegndi
sömu störfum og þær þrjár
höfðu áður haft með höndum.
Með óþreytandi elju og æfingu
var hún nú orðinn góður ræðu-
maður. Hún unni sér engrar
hvíldar og þol hennar á ferða-
lögum var næstum ótrúlegt. Oft
ferðaðist hún dögum saman í
misjöfnu veðri að vetrarlagi,
beið oft lengi á köldum brautar-
pöllunum éftir járnbrautarlest-
um, hélt fundi á afskekktum
stöðum í slæmum húsakynnum
og boðaði konum þar keninngu
sína um jafnrétti kvenna og
* karla. Eitt sinn gat hún þess í
Þetta er í fáum dráttum saga
Susan Anthony, en hennar ættu
allar konur, hvar sem þær eru
í heiminum, að minnast með
virðingu og þakklæti. S. I.
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
sem íþyngdi henni. Hana langaði til þess að gera yfirbót. Og hún
gat með einum hætti bætt fyrir brot sitt gegn Páli — mjög nær-
tækum hætti. En það var einmitt það, sem hún mátti ekki gera.
Ég vil ekki eiga þig með öðrum — mundu það! — Rödd Há-
konar hljómar henni í eyrum. Sú rödd er afdráttarlaus, það er í
henni ógnandi þungi, það eru ekki innantóm orð. — Ég vil ekki
eiga þig með öðrum .... .
Og Margrét vill aðeins vera kona eins manns. En loks fer henni &rlegt var það, að þail minntu mig a augun
V e i z l u b o r ð
Byrjið snemma að leggja á
borð og undirbúið framreiðslu,
helzt daginn áður, svo að allt sé
í góðu lagi, þegar gestirnir
koma. Takið fram borðbúnað:
silfur- og glervöru, og nuddið
það með þurru stykki, svo það
gljái. Borðið verður að vera svo
breitt sem mögulegt er. Á litlu
borði er mjög erfitt að láta allt
fara vel, það verður að vera
nægilega langt, svo að gestirnir
þurfi ekki að þrengja að sér.
Fallegasti dúkurinn er lagður á
borðið, damaskdúkar hafa hing-
átð til þótt . beztir. Einnig er
mjög smekklegt að hafa ofna
dúka með mundlínum í sama
lit og stíl, en það hæfir þó betur
í minni samkvæmi. Þykkt teppi
er lagt undir dúkinn, til að
draga úr hávaða við borðið.
Borðskraút er mjög margvts-
legt, blóm, ávextir, ljós í stjök-
um, borðdreglar af öllum gerð-
um. Hið venjulegasta er að
blóm séu höfð í skálum eða vös-
um á miðju borðinu og á horn-
um þess o. s. frv. Leggja má
smáblómvendi yfir borðiö eða
við hvern disk. Fer vel á því að
leggja þau t. d. eftir endilöngu
borðinu. Fer það þó nokkuð
eftir því, hvaða blóm eru notuð.
Það er mjög vel viðeigandi að
skreyta borðið eftir árstíðum, á
jólaborðið hæfir vel að hafa
grænan kvist og greni, á páska-
borðið vaxandi vorgróður. Var-
bréfi, er hún skrifaði á ferða- izt bara, að skrautið sé ekki allt
að verða það ljóst, að hún á ekki nema um tvennt að velja: ann-
aðhvort yfirgefa hús Páls eða láta hann fá vilja sínum framgengt.
Um önnur úrræði var ekki að velja.
Hún gat ekki flotið á endalausum afsökunum. Hún gat ekki
viku eftir viku komið með nýjar og nýjar viðbárur, þegar eigin-
maður hennar girntist hana. Hún hefir aldrei hagað sér þannig
fyrr en nú, og það hlýtur að vekja grunsemdir, ef hún verður
ekki aftur eins og hún hefir átt að sér. Hversu grandalaus sem
hann er, hlýtur þeirri hugsun að skjóta upp hjá honum, að ein-
hver annar maður hafi kannske komið í hans stað. Henni finnst
; afnvel, að hann sé strax farinn að horfa einkennilega á hana.
Og svo kemur að því, að eitt kvöldið hefir hún ekkert sér til
varnar gegn áleitni Páls. Ekkert, sem eiginmaður hennar hefði
tekið gott og gilt. Margrét háði harða baráttu — nú sótti að henni
^essi hneigð til þess að láta að vilja hans. Henni fannst sök sín
verða minni, ef hún rækti konuskyldu sína við Pál. Samvizka
hennar yrði rórri. Hún varð að beita sjálfa sig hörðu, ef hún
átti að veita honum vilja sinn. En henni varð engrar undankomu
auðið. Því að hún neyddist til þess að svæfa grun hans, jafnvel
?ótt hún væri ekki í skapi til þess að verða við óskum hans. Þetta
ætlaði hún að segja Hákoni, og hann varð að skilja það, að hún
átti engra kosta völ.
Páll fékk sínu framgengt. Henni var engin fróun að því. Á
eftir sofnaði hann vært, en hin unga kona hans lá lengi vakandi.
Svo þá hafði þetta loksins gerzt. Nú var hún búin að svikja
báða. Hún var hvorugum trú lengur, Hákoni né Páli. Með fárra
stunda millibili hefir hún hvílt í örmum tveggja manna. Loks
er hún orðin skækja, spillingin hrósar lokasigri. Hún er orðin
kona tveggja manna.
Og Margrét er hrygg og reið. En þetta verður ekki aftur tek-
ið. Hún grætur yfir sjálfri sér. Hún grætur lengi.
Kona.tvefifijia mann a.
lagi, að „nú sæti lestin föst í 11
feta djúpri fönn“. En einhvern-
veginn komst hún til ákvörðun-
arstaðar síns og hélt þar fyrir-
lestur um kvöldið eins og hún
hafði áformað. Aftur og aftur
bilaði heilsa hennar, en starfi
sínu hélt hún samt áfram í
hálfa öld.
Susan Anthony lifði það að
sjá nokkurn árangur af starfi
sínu. Eitt sinn hafði hún verið
tekin föst og látin í fangelsi
fyrir að reyna að kjósa, en nú
var hún ekki engur skotspónn
almennings. Bandaríkjakonurn-
ar dáðu hana og karlmennirnir
litu jafnvel á hana sem höfuð-
persónu í sögu Ameríku. Vissu-
lega kemur hún þar mjög við
sögu. Árið 1865 opnaði fyrsti há-
skólinn í Bandaríkjunum dyr
sínar fyrir konum, og að 15 ár-
um liðnum höfðu 154 háskólar
farið að dæmi hans.
Vegna bættra menntunarskil-
yrða tóku konur nú að gegna
ýmsum embættum, er þær höfðu
ekki gegnt áður. Árið 1850 voru
mjög fáar kennslukonur í
Bandaríkjunum, en um alda-
mótin 1900 voru % hlutar kenn-
arastéttarinnar konur.
Um sama leyti voru réttindi
giftra kvenna stórum bætt. Gift-
ingin var nú álitinn samningur
milli tveggja jafn rétthárra að-
ila. -- Allt þetta lifði Susan
Anthony. Og til síns banadægurs
barðist hún fyrir lokasigrinum.
84 ára gömul fór hún til Evrópu.
í Þýzkalandi hélt hún fjölmarga
fyrirlestra og skrifaði blaða-
greinar á vegum kvennasam-
bandsins þar.
Æskufjörið brann enn í æð-
um hennar. „Hvernig ferðu að
því $ ð halda allri orku þinni
fram á elliár?“ spurði góðvinur
hennar hana. „Með því að berj-
ast fyrir óvinsælu málefni“,
svaraði hún.
Hún dó 86 ára gömul. Var hún
þá að koma úr veizlu, er haldin
var henni til heiðurs á afmælis-
degi hennar. Þar hélt hún síð-
ustu ræðu sína, er var þrungin
jafn miklum eldmóði og áhuga
of íburðarmikið. Ljós í stjökum
skreyta mikið og geta notazt
eingöngu sem borðlýsing. En ef
gestirnir eru margir og stofan
stór, verður hún helzt að vera
mjög vel upplýst. Eftir borð-
skrautinu kemur framsetningin.
Hverju sæti við borðið tilheyrir
diskur með diskamundlínu á.
Hnífar og gafflar eru lagðir sem
réttast eftir framreiðslu matar-
ins. Næst disknum er kjöthníf-
urinn, síðan fiskhnífapör. Séu
ekki notuð fiskhnífapör, er
notaður gaffall í stað fiskhnífs
ins. Eigi að vera milliréttur,
grænmetisréttur eða annað, er
notaður sérstakur hnífur og
gaffall (gjarna má nota ábæt-
isáhöld). Það er lagt ofan á disk-
inn, þegar rétturinn er borinn
fram. Sé borðuð súpa.-er súpu-
skeiðin lögð yzt til hægri, fyrir
ofan diskinn er lagður ábætis-
gaffall eða skeið og þar eru
glösin höfð. Til hægri eru hafðir
smádiskar, sultutau og salat.
Brauð (rúnstykki) eru lögð á
smádiskinn. Glösin eru gjarnan
látin eftir stærð, annaðhvort
beint fyrir ofan diskinn eða á
ská frá hægri, þau stærstu efst.
Eigi að vera nafnspjald gest-
anna, er það látið á eitt glasið.
Lítill saltbaukur með skeið, er
látinn helzt við hvern disk,
annað krydd er látið á víð og
dreif um borðið, einnig sultu-
tau og picles o. s. frv., ef það
er ekki geymt á framreiðslu-
borðinu, þar til hver réttur er
framreiddur. Það verður að vera
vatn á borðinu. Mundlnurnar
eru nú ekki brotiiar á eins marg-
víslegan hátt og áður. Þær eru
lagðar með látlausu broti annað-
hvort ofan á diskinn eða undir
hann og látnar falla við brún
ina á dúknum eða borðinu. Ef
þær eru látnar standa á disk-
unum, er ekki höfð nema ein
gerð af broti. Gætið þess, að það
sé ekki of heitt í borðstofunni,
loftið sé hreint og engin matar-
lykt. Ef það eru svo margir gest-
ir, að ekki er rúm fyrir alla við
matarborðið, verður að láta
nægja hina- svokölluðu buffet-
og allar hinar. „Við hljótum að framreiðslu. Matarborðið, sem á
sigra “ voru síðustu orðin í ræð- að vera breitt og langt, á að vera
unni. (Framhald á 7. síðu)
Uxamissirinn fékk mest á Elínu. Henni þótti svo vænt um allt
á heimilinu, að henni hefði ekki þótt vænna um það, þó að hún
hefði átt það. Hún grét morguninn sem bezta mjólkurkýrin lá
dauð á básnum. Og hún ambraði bak við fjósið og grét, þegar
uxarnir voru teknir af básunum. Hún vildi ekki láta húsbóndann
sjá, hve döpur hún var. Hann hefði bara spurt, hvað henni
kæmi það við, þó að hreppstjórinn léti taka skepnurnar hans.
Bóndi, sem ekki á dráttardýr, er enginn bóndi. Nú hlaut Hákon
að lenda í miklum vandræðum. En Elín ætlaði að hjálpa honum J
til þess að innleysa veðið, eftir því sem hennar litlu efni hrukku
til. Hún hafði sparað saman þrjú hundruð dali af kaupi sínu,
og hún bjóst ekki við, að hún þyrfti á þeim peningum að halda
í bráðina. Þessa peninga. gat Hákon fengið að láni. Hún tók pen-
ingana úr kistuhandraðanum og lét þá fyrir framan húsbóndann.
En Hákon rétti henni þá aftur, þessa þrjú hundruð dali.
Henni veitti sjálfsagt ekki af aurunum sínum sjálfri.
Hún svaraði honum ekki aukateknu orði, lét peningana bara
aftur niður í handraðann. Hún hafði alltaf verið hrædd um það,
að hann myndi forsmá boð hennar.
Hann hélt, að hún væri reið og mælti:
— Það væri ekki heiðarlegt að þiggja lán, sem maður getur
ekki endurgreitt."
Skildi hún nú, að hann hafnaði láninu til þess að hún tapaði
ekki peningunum sínum? Og svo vildi hann ekki vera vinnukon-
unni sinni- háður — hann vildi ekki skulda henni. '
Hugur Elínar var allur bundinn við þennan mann. Hún vildi
vera honum góð, en hún fékk það ekki. Aftur hafði henni verið
vísað á bug. Og undrun hennar var beiskju blandin — fannst hón
um hún í raun og veru svo lítilmótleg, að hann vildi ekki einu sinni
þiggja hjálp hennar? En svo komu sefandi hugsanir: Kannske
segir hann satt — kannske er hann hræddur um, að hann geti
aldrei borgað skuldina....Og gæti hún aðeins trúað því, fyndist
henni skömm sín minni. Þá var það ekki hún sjálf, sem hann
forðaðist svona — þá voru það, aurarnir hennar, sem hann var
að hugsa um, og það var nóg til þess, að Elín gekk í sælli vimu
heilan dag.
Hákon var nú í bezta skapi, en Elín horfði áhyggjufull á eftir
honum. Hann varð æ skeytingarlausari um jörð sína. Hann sáði
ekki í alla akra þetta vor. Hann sólundaði tímanum eins og hann
hefði tíu vinnumenn til þess að hjálpa sér. Hann gekk niður í
haga á svo til hverju kvöldi. Stundum tók hann með sér byssu,
og hann lét í veðri vaka, að hann ætlaði að skjóta fugla, en aldrei
kom hann heim með svo mikið sem eina fjöður. Hann hugsaði
ekki um vinnuna af neinni alúð, þótt hann væri heima, og stund
aði ekki veiðiskapinn af neinum áhuga, þegar hann var að
heiman.
Ef þessu fór fram, hlaut húsbóndi hennar að verða örsnauður
og hrekjast frá heimili sínu og jarðnæði. Og þegar ekki var bú-
ið að sá í fimmtu viku vorannanna, gat Elín ekki lengur á sér
setið. Hún var orðin því vön, að hún væri hundsuð, en nú ætl-
aði hún að tala um þetta seinlæti.
— Það gétur ekki endað nema á einn veg fyrir þér hér!
— Ég sái, þegar ég er tilbúinn.
— Þetta gengur ekki. Ég get ekki horft upp á þetta lengur.
— Þá verðurðu að loka augunum. Eða fara!
— Ef það er ekki hægt að notast við verkin ....
— Sei-sei jú. En þú skalt þegja meðan enginn spyr þig ráða!
Og Hákon roðnaði dálítið undir kjálkaskegginu. Ef hún héldi
áfram að setja sig þannig upp á móti honum, varð hún að fara
úr vistinni.
Elín gat honum hvergi haggað. Og hvers vegna átti hún að
vera að blekkja sig og telja sér trú um, að honum stæði ekki
á sama um hana — í dýpstu fylgsnum hugans. Aldrei datt honum
einu sinni í hug að hlusta á það, sem hún sagði.
JÚLLI OG DÚFA
Eftir JÓN SVEUVSSOIV.
einkennilegur glampi var í augunum á henni. Og und-
í Júlla,
þegar ég sá hann seinast. Þetta var sami glampinn, og
eítir því, sem ég hélt þá, var þetta feigðarboði.
Aumingja Dúfa; var nú svona komið fyrir henni líka?.
Og sannarlega var hún nær dauða en lífi af hungri
og harðrétti.
Þó var hún uppi standandi ennþá, og höfðinu hallaði
hún upp að mér, eins og hún vildi segja mér eitthvað,
eða þá eins og hún vildi leita að heyi í vösum mínum
eins og áður.
Ég reyndi að lyfta henni upp.
Og mér brá í brún, þegar ég fann, að ég gat tekið upp
ullorðna kindina eins og ekkert væri.
Hún var strengd upp í hrygg og glithoruð. Beinin
skröltu í skinninu Nú fyrst skyldi ég til fulls, hvað
vesalings skepnan hlaut að hafa kvalizt allan þennan
óratíma í svarta myrkri og manndrápskulda.
Mikið hefði ég viljað til vinna að geta gefið henni
eitthvað ætilegt. En þar var auðvitað ekki eitt einasta
heystrá. Botninn í gjótunni var nagaður niður í mold.
Þar var hvorki eftir angi né rót.
Aumingja kindurnar höfðu rifið í sig allt, sem tönn
á festi.
Og nú var önnur dauð úr hungri.
Þegar ég aðgætti hana betur, sá ég, að ullin var rifin
af henni til og frá.
Það þótti mér undarlegt. Hvernig gat staðið á því?
Ég velti því fyrir mér.
Jú, nú skildi ég það. Þó að ótrúlegt þyki, var það
engin annar en Dúfa, sem hafði reitt ullina af henni
dauðri og étið hana.
Svona hafði hungrið sorfið að henni. —
Og því, sem nú gerðist, á ég erfitt með að lýsa.
Það var ekki svo lítið, sem á gekk.
Þegar börnin heyrðu, að ég hefði fundið Dúfu og
væri hjá henni niðri í gjótunni, þótti mér heldur glaðna
fir þeim. Öll vildu verða fyrst til að sjá okkur.
Þau ruddust að af svo miklu kappi, að þau sáu ekki
hvar þau stigu. Og áður en varði, steyptist Óli, Bjössi
og Imba ofan á Dúfu og mig. Hinum varð vinnumað-
urinn að halda, annars hefðu þau sjálfsagt oltið ofan
á okkur líka.
Því næst rétti hann hendurnar niður til mín, en ég
tók Dúfu og rétti honum hana.
Þar á eftir dró hann okkur börnin upp úr og stökk
síðan sjálfur niður í gjótuna til að skoða hana.
Á meðan hann var að þVí, töluðum við um Dúfu og
gældum við hana. Og ég sagði hinum frá því, hvernig
ég fann hana.
Sjainar tannkrem gerír
tennurnar mjallhvítar
Eyðir tannsteinl og himnu-
♦ •
myndun. Hindrar skaðlega
sýrumyndun í munninum og
varðveitir með því tennurn-
ar. Inniheldur alls engin
skaðleg efni fyrir tennumar
eða fægiefni, sem rispa tann-
= glerunginn. Hefir þægllegt og
hressandi bragð.
IXOTfÐ SJAFNAR TMVKREM
KVÖLDi OG MORGNA.
Sápuverksmiðjan Sjðfn
Akureyri
i?