Tíminn - 17.04.1945, Blaðsíða 3

28. Mað
TÍMINIV, liriðjmla^iim 17. apríl 1945
3
GUDRÚN PÁLSDÓTTIR:
Konan - bömin - heimilið
Fyrir nokkrum árum var Tím-
inn svo vingjarnlegur við okkur
konurnar að ætla okkur sér-
staka dálka, þar sem við gætum
skýrt frá reynslu okkar og birt
eitthvað af þeim hugsunum,
sem við vildum láta koma fyrir
almenningssj ónir.
Mig hefir furðað á því, hve
konur hafa verið tregar til að
þiggja þetta heimboð. Mun hin
meðfædda hlédrægni þeirra
vera ástæðan til þess, fremur
en hitt, að þær eigi ekki ýms
hugðarefni, sem þær vilja ^inna
fyrir í sem víðastri merkingu.
Sérhver hugsandi kona hlýt-
ur á þessum umbrota- og bylt-
ingatímum að eiga sér áhuga-
mál, sem hún fegin vill vinna að
í víðari hring heldur en innan
vébanda heimilisins.
Þegar einhverjir senda okkur
hugsanir sínar með öldum ljós-
yakans eða í prentuðu máli,
þá annaðhvort bergmála þær í
brjóstum okkar eða við fellum
okkur ekki við þær. Og svo sterk
getur hin innri rödd orðið, með
eða móti straumum tlmans, að
okkur beri skylda til þess að
veita henni útrás.
Þegar ég hafði les'ið grein
Karls Kristjánssonar í síðasta
jólablaði Tímans, „Með sjálfum
sér“, hugsaði ég: Ó, hve við
þyrftum þess mikið með, að
margar og sterkar raddir óm-
uðu út yfir borg og bý í þessum
anda til þess að vinna á móti
niðurrifs- og eyðingaröflunum
í hinu ytra og innra lífi. Þeir,
sem gengið hafa þeim öflum á
vald, fara ekki nákvæmum, að-
gætnum höndum um þjóðlífsak-
urinn til þess að góðu sáð-
kornin slitni ekki upp með ill-
gresinu. Þar er stefnt í voða
ýmsu því í fari manna og
kvenna, sem varpað hefir fögr-
um bjarma á lífið og átt drýgst-
an þátt í því að viðhalda lífs-
þróttinum í þjóð vorri í gegn-
um þær eldraunir, sem hún
hefir orðið að þola aldaraðir.
Öllum, sem eitthvað fást við
ræktun, er það ljóst, að rætur
plantnanna eru þróttmeiri og
grafa sig dýpra niður í jarðveg-
inn, þegar vaxtarskilyrðin eru
erfið. Þannig er oftast nær
varið um mennina líka. Þeir,
sem vinna að því að koma
mannssálunum inn í deiglu
vélamenningarinnar, sjá því
þann kost vænstan að losa sem
bezt um ræturnar í þeim and-
lega og efnislega jarðvegi, sem
mennirnir eru vaxnir upp í.
Það liggur í augum uppi, hver
afdrif bíða f j allaplöntunnar,
sem rifin er upp með rótum og
gróðursett í lystigarði borgar-
innar'.
Getur þér nokkurntíma dottið
i hug að líta á þann mann sem
vin þinn og leiðtoga, sem rænir
þig kjarki og fótfestu? Hvort
mun hann hafa handa þér
nokkrar gjafir, sem vega upp á
móti slíku ráni?
Nú sný ég máli mínu til ykk-
ar, ungu íslenzku konur, sem
enn þá eruð ekki með öllu slitn-
ar upp af þeirri rót, sem þið er-
uð vaxnar upp af. Gætið þess
vel að láta ekki óholl, utanað-
komandi áhrif nú tökum á því
að skera ykkur stakk.
Svo réttmæt og sjálfsögð sem
kvenréttindahreyfingin var til
viðreisnar hinum þrælkuðu
konum víðs vegar um heim, þá
er það jafn víst, að hún er nú
að verða mörgum konum að
hættulegum ásteitingarsteini.
Það er eitt til merkis um þann
mikla vanda, að lifa lífinu á
réttan hátt, að ekkert er í sjálfu
sér svo gott og réttmætt, að það
megi ekki misnota. Hættan, sem
hið aukna ytra frelsi leggur á
leið kvennanna, er sú, að það
lokkar okkur og laðar frá því að
rækja til hins ýtrasta þær helg-
ustu skyldur, sem lífið sjálft
leggur okkur alveg sérstaklega
á herðar — móðurskyldurnar.
Alla góða viðleitni ber að meta
og virða. En vandinn er sá, að
koma nógu fljótt auga á, ef hún
á rót sína í grunnfærni og
barnaskap.
Hugsum okkur nemenda, sem
gengur erfiðlega að reikna, er
seihn að hugsa og átta sig á
þeim aðferðum, sem til mála
koma til þess að fá rétta úr-
laousn. Ef hann fær að vera í
friði og næði, kemst hann þó
oft býsna langt með dæmi sín,
og það vill til, að hann fær við
þeim rétt svör.
í fyrravetur var sessunautur
hans engu snjallari.en hann í
reikningi. Hann varð því að
gera svo vel að beita þeim skiln-
ingi, sem hann átti til. Nú hefir
hann fengið sessunaut, sem er
honum miklu skýrari á þessu
sviði og er greiðvikinn og góð-
lyndur. Honum leiðist að sjá fé-
laga sinn bisa lengi við það, sem
liggur svo opið fyrir honum
sjálfum. — Þeir sitja aftarlega
í bekkjaröðinni, svo að kennar-
inn verður þess ekkert var, þó
að hinn greiðvikni félagi sýni
hinum sína reikningsaðferð og
úrlausn. í fyrstu hikar hann við
að þiggja hjálpina, en þó fer svo,
að hann fellur fyrir freisting-
unni. Því ekki að þiggja hjálp
Dess, sem hefir svona greinilega
yfirburði og hætta þessu bisi.
Hann fékk að vísu sæmilega
einkunn við prófið í fyrra. En
hann hugsar sem svo, að nú sé
bezt að láta kylfu ráða kasti,
hvernig gangi við prófborðið í
vor.
í skóla lífsins verður maður
harla oft var við þessa grunn-
færu greiðvikni manna.
Það er því miður alltof al-
gengt, að fengið ytra frelsi leiði
til ófarnaðar og innra ófrelsis.
Til eru þeir menn og konur, sem
vilja gera lítið úr sérstöðu kon-
unnar í lífinu. Ef þeir sæju sér
það fært, myndu þeir jafnvel
óska eftir því að geta afmáð þá
sérstöðu með öllu.
Ég bið ykkur, konur, að
skyggnast vel í eigin barm og
spyrja sjálfar ykkur, hvort þið
mynduð ekki bíða við það and-
legt tjón, ef þið færuð að telja
sjálfur ykkur trú um, að það
væri heppilegt fyrir ykkar eigin
þroska og til velfarnaðar fyrir
þjóðarheildina?
Til eru þeir vegir, sem eru
greiðfærir í fyrstu, en reynast
svo verða að óvegum, með alls
konar torfærum og pyttum. Þeir,
sem kappgjarnastir eru, þrjózk-
ast við að snúa til baka, þar til
þeir. sökkva dýpra og dýpra í
pyttina og eru komnir að
drukknun.
Manninum ber skylda til þess
gagnvart sjálfum sér og lífinu,
að gera sér þess sem ljósasta
grein, hvert þær leiðir liggja,
sem hann leggur út á.
Þegar snúið er við frá órétt-
læti, kúgun og niðurlægingu til
hægri, er hættan sú að fara út
í öfgar til vinstri. Ég lít svo á, að
þessi hætta hafi nú náð tökum
á konum í viðreisnarbaráttu
þeirra — enn sem komið er ekki
í framkvæmd eins og í hugsun.
— Það er þó enn þá ekki svo
mjög erfitt að snúa við, ef að
konurnar gera sér það ljóst, að
þær megi ekki lengur fljóta með
straumnum. Fyrstu sporin í þá
átt eru erfiðust. Þegar farið er
að veita viðnám, býður einn sig-
urinn öðrum heim.
Á seinni árum hefir verið
unnið mjög mikið að alls konar
mannúðarstörfum, sem eru þess
eðlis, að þau glæða trú á llfið
og sigur hins góða. Allri slíkri
hjálparstarfsemi ber að taka
með þakklátum hug, allt þar til
hún gengur svo langt, að okkur
finnst við geta tekið undir með
skáldinu, sem segir:
Mannúðin okkar manna
er mikil og dásamleg,
hún gengur svo langt í gæðum,
að guð má vara sig.
Ef að hjálparstarfsemin geng-
ur svo langt, að við finnum með
sjálfum okkur að fara f eigi að
svipta okkur þeim viðfangsefn-
um, sem við höfum hlötið í arf
frá lífinu og manngildi okkar
er undir komið, að við leysum
sjálfar, þá verðum við að hafna
hjálpinni.
Starfsvlð það, sem áður fyrr
tilheyrði aðeins karlmönnum,
liggur nú einnig opið fyrir kon-
um, og inn á það þykir þeim
fýsilegt að fara.
Sannarlega megum við kon-
urnar vera þakklátar fyrir það,
að mannréttindi okkar eru nú
viðurkennd og leiðin opin til
mennta og athafnafrelsis, en
; afnframt reynir meira á dóm-
greind okkar og hæfileikann til
að velja og hafna.
Þess skyldum við vera minn-
ugar að láta ekki hin nýfengnu
réttindi svipta okkur þeim rétt-
indum, sem elzt eru allra kven-
réttinda, þ. e. móðurréttindin.
Það ættum við að virða, öllu
öðru fremur, að eiga það skilið
að heita mæður barna okkar.
Ég vildi óska, að ég heyrði
aldrei framar háværar raddir
frá konum um það, að þrauta-
lending uppeldismájanna muni
verða sú, að sem flest börn fái
notið þess að alast að sem mestu
leyti upp á barnaheimilum.
Ég vil engan veginn segja, að
barnaheimili eigi ekki rétt á sér,
pau þurfa að vera til vegna
munarlausu barnanna og þeirra
mæðra, sem ekki eiga heimili
eða hafa misst fyrirvinnu heim-
ilisins og búa við sérstaklega erf-
iða aðstöðu. En það má engan
veginn ala verðandi mæður upp
í þeirri trú, að þær eigi að fara
að treysta á sérstakar stofnanir,
sem veiti börnum þeirra skjól og
uppeldi, strax þegar þær hafa
fætt þau í heiminn. — Nei, og
aftur nei. Einasta leiðin til þess,
að börn ykkar, eiginmenn og þið
sjálfar getið eignazt góð heimili,
er sú, að þið skiljið hlutverk
ykkar og gerið þá kröfu til
sjálfrar ykkar, að þið getið með
hjálp eiginmannanna veitt
börnum ykkar það skjól og upp-
eldi, sem þau þarfnast í bernsku.
— Ég tel, að það sé hættuleg
freisting, sem lögð er í leið ungra
mæðra með því að gera þeim
auðvelt að losna við börn sín og
senda þau á dagheimili, svo að
segja þegar þau fæðast í þenn-
an heim. — Hefir konan ráð á
því að losa sig við samvistir við
börnin sín, svo að segja allan
þann tíma sólarhringsins sém
það er vakandi? Eða er nútíðar-
konan að verða svo óeðlileg, að
hún sakni þess kannske sára-
lítið? Er hitt að verða efst í
huga hennar að losna að sem
mestu leyti við það umstang,
sem börnin valda? Er þörf og
þrá kvenna til þess að gefa það,
sem hún hefir, orðin svo hverf-
andi lítil? Eða mun nokkur rödd
ná til kvenhjartans, ef ekki
rödd hennar eigin barns, þess-
arar litlu, saklausu, yndislegu
veru, sem er bundin okkur svo
órjúfanlegum böndum, að við
erum ekki lengur með sjálfum
okkur, ef við finnum ekki yndi
og unað í því að uppfylla þarfir
þess og þiggja gjafir þess. Við
megnum ekki að gefa neinum
neitt, sem ekki treystir okkur
eða vill þiggja gjafir okkar. Hjá
barninu er engin fyrirstaða, það
treystir móðurinn takmarka-
laust og er þá öruggt, ef það
veit af henni nærri sér. Vitum
við, hvað við erum að gera, ef
við truflum þetta innra sam-
ræmi milli móður og barns?
Mun það ekki hollara fyrir upp-
eldi og mótun barnshugans, að
það fái að vera óhaggað, þó að
ytri aðbúnaður kunni að verða
eitthvað ófullkomnari fyrir það?
Fyrir mitt leyti er ég sannfærð
um það.
Og þá er ég ekki heldur í
nokkrum vafa um það, hverja
þýðingu það hefir fyrir móður-
ina. Aðeins það að geta nokkur
augnablik setzt niður hjá rúmi
litla barnsins, tekið það í faðm
sinn og heyrt glaðværar barna-
raddir, getur fyllt móðurina ó-
metanlegum fögnuði og orku.
Hún er á valdi lífsins, veit engan
aðskilnað frá því. Og störfin
leika í höndum hennar.
Ég lít svo á, að þjóðfélagið
ræki nú orðið vel skyldur sínar
við konurnar og sé á þeirri leið
að gera það enn betur. En kon-
urnar mega ekki endalaust
krefjast þess að fá meira og
meira, án þess í alvöru að
skyggnast eftir því, á hvern hátt
þeirra eigin orku verður veitt í
réttan farveg.
Ég segi það ekki út í bláinn,
Dótt ég fullyrði, að á meðal okk-
ar séu til þær konur, sem á ýms-
an hátt vinna að bættri aðstöðu
kvenna, en beita þó áhrifum sín-
um í þá átt að lokka þær frá
heimilunum, ef til vill án þess
að vita í raun og veru, hvað þær
eru að gera. Eða hvernig á að
skilja orð, sem falla í þá átt, að
konurnar, sem helga heimilinu
starfskrafta sína, sætti sig við
það að hafa eldhúsþakið fyrir
himinn, þær séu ekki að hugsa
um það, hvernig heimurinn
verði, sem börn þeirra koma út
í, þegar þau fljúga úr hreiðrum
þeirra? Stappar það ekki nærri
ósvífni að varpa fram þessum
orðum í fjölmennum mæðra-
hóp? Eða á að fara að ala okkur
konurnar upp í þeim hroka og
því stærilæti, að við séum þess
umkomnar að lægja öldur hafs-
ins og stilla stormana?
Hvers vegna er verið að reyna
að fá okkur ofan af því að beita
kröftum okkar að því, sem við
höfum vald yfir, og feykja þeim
heldur út í veður og vind? Eða
er það ekki miklu fremur á
valdi okkar að ala upp hrausta,
þrekmikla sonu, sem hafi sig
heila í land, þótt að öldur og of-
viðri geysi á ólgusjó mannlífs-
ins, heldur en hitt, að lægja
öldurnar, — eða dreymir nokk-
urn um, að þar muni geta orðið
stöðugt logn? Aðalatriðið er,
hvers konar veganesti er lagt af
stað með út í lífið.
Ekkert er meira lamandi
heldur en að finna algerðan
vanmátt til andmæla, þegar
snert er óþyrmilega við við-
kvæmum strengjum í brjósti
okkar. Við sveitakonurnar erum
vel flestar vanar því að vinna
störf okkar hljóðar í kyrþey og
erum því seinar til að átta okk-
ur og búast til varnar gegn
þeim, sem hafa gott vald á mál-
inu og snúast gegn okkur. Radd-
ir þeirra geta orðið að eins kon-
ar hvirfilbyljum, sem þyrla öllu
í loft upp, sem ekki stendur í
því fastari jarðvegi.
Að síðustu, þið konur! Lærið
að líta á heimilin og uppeldi
barna ykkar sem fullkomið
starfssvið fyrir ykkur, sem eigi
skilið fórnfýsi ykkar, þraut-
seigju og alúð.
Það er ekki nema ein kona af
hundrað, eða þúsund, sem þjóð-
(Framhald á 7. síðu)
drápum stæði.
Yfirmaður upplýsingadeildar
kanadísku fangabúðanna var al-
veg í öngum sínum. Hann hafði
fengið á sinn fund frægan
tungumálamann frá Ottawa, er
talinn var kunna að minnsta
kosti tuttugu tyrkneskar mál-
lýzkur. En hinn lærði prófessor
hristi aðeins höfuðið og mælti:
„Mér þykir leitt að verða að
segja yður, að þetta tungumál
kannast ég ekki við.“
Yfirmaður fangabúðanna hafði
látið borga honum 350 dollar'a
fyrir ómakið.
Ekki færri en níu tungumála-
sérfræðingar höfðu þegar gefið
svipuð svör. Fangarnir, sem um
var að ræða, virtust hvorki tala
tyrkneska, pólska, rússneska,
persneska né arabíska tungu.
Sama varð niðurstaðan um
fimm aðrar höfuðtungur, sem
helzt komu til greina. Kostnað-
urinn við þessar eftirgrenslanir
„Á ég að segja þér sögu“ heit- I
ir safn þýddra smásagna, er
bókaútgáfufélagið Norðri hefir
nýlega sent á bókamarkaðinn.
Eru í því átján stuttar sögur,
allar þýddar af Brynjólfi Sveins-
syni menntaskólakennara á Ak-
ureyri.
Bókin hefst á sögunni „Regn“,
eftir W. Somerset Maugham,
heimsfrægu listaverki, einni af
perlum heimsbókmenntanna. En
sú sagan gerist austur í Kyrra-
hafi og segir frá sigursælli við-
ureign léttúðugrar konu við
trúboða einn, er hefir hugsað
sér að sýna henni í tvo heim-
ana í krafti þess valds, sem
hann taldi sér gefið.
Þrjár aðrar sögur eru eftir
Maugham í safni þessu.
Þá eru þar og fjórar sögur
eftir Anton Tsjekkoff, ein eftir
Guy de Maupassant og ein eftir
Sigrid Undset, auk sjö annarra
höfunda, sem þar eiga sína sög-
una hver.
Sagan eftir Sigrid Undset
heitir „Ungfrú Smith-Ellefsen“,
stórsnjöll saga.
Nokkur galli er það á svona
safni, að ekki er nein grein
gerð fyrir höfundunum, því að
suma þeirra munu tiltölulega
fáir kannast við, þótt svo til
hver íslendingur viti skil á þeim,
T ö f r a r
Bókaútgáfan „Hilmir“ hefir
nýlega sent á bókamarkaðinn
stóra skáldsögu eftir suðuraf-
riska rithöfundinn Stuart
Cloete. Nefnist hún „Töfrar Af-
ríku“. (Congo Song heitir hún á
frummálinu) Mun fátt hafa
birzt á íslenzku eftir hann,
nema ein framhaldssaga í Al-
þýðublaðinu, „Fyrirheitna land-
ið“.
Flestar sögur þessa höfund-
ar gerast í sunnanverðri Af-
ríku og lýsa lífinu og baráttu
mannanna í þessari fjarlægu,
lítt numdu álfu, og sambúð
þeirra við hina stórbrotnu nátt-
úru hennar, frumskógana og
slétturnar, þar sem villidýrin
liggja í leyni og hinir svörtu
var orðinn 4000 dollarar. „Þetta
eru dýrustu fangarnir mínir,“
andvarpaði vesalings yfirmaður
upplýsingadeildarinnar. Hulu
þeirri, sem hvíldi yfir uppruna
þessarra manna, tókst samt sem
áður ekki að svipta brott. Her-
málaskrifstofan var tekin að
gerast mjög eftirgangssöm og ó-
þolinmóð. Þetta mál tók meira
en lítið á taugarnar.
Yfirmaður upplýsingadeildar-
innar reikaði út í garðinn. Það
var iiðið að kvöldverðartíma, og
fangarnir stóðu í smáhópum og
ræddu saman. Síðasta sending-
in hafði verið furðulegt sam-
bland. Auk Þjóðverja voru í þeim
hópi Pólverjar, Tékkar, Rússar,
Kákasusmenn — „sjálfboðalið-
ar“, sem vikapiltar Hitlers höfðu
skrapað saman frá óteljandi
löndum og landshlutum. Þessir
tveir heimshornamenn, er mest-
um vandræðum ollu, stóðu einir
sem hér hafa verið nefnd'ir.
Nokkur skilgreining á lítt kunn-
um höfundum vekur eftirtekt
lesendanna á þeim og kemur
þeim í nánara samfélag við þá
og skáldskap þeirra.
Söguvalið virðist vera vandað,
og þótt sumar þeirra sagna, sem
í bókinni eru, hafi áður birzt á
íslenzku, er mikill fengur að
þessu safni og verður því vænt-
anlega vel tekið.
Bókaútgáfan Norðri er um-
svifamikið útgáfufyrirtæki og
gerir bækur vel og myndarlega
úr garði. En hitt er þó meira
um vert, að það hefir lagt kapp
á að gefa út góðar bækur — ekki
sízt bækur, sem lýsa þróttmiklu
og styrku sveitalífi, eins og
„Dagur í Bjarnadal“ og „Glitra
daggir, grær fold“. Sumar hinna
skapríku kempa, er lýst er í
þeim sögum, hljóta að hita
dugandi mönnum í hamsi og
brýna viljans stál.
Hefir Tíminn hlerað, að
„Norðri“ muni gefa út fleiri
sögur, er lýsa bændafólkinu á
Norðurlöndum og lífi þess, fyrr
og síðar.
„Á ég að segja þér sögu“, er
300 blaðsíður að stærð og kostar
20 krónur óbundin, 30 í shirt-
ingsi/mdi og 40 krónur í skinn-
bandi.
ASr í ku
frumbyggjar lifa enn áþekku
lífi og þeir lifðu öld af öld, áð-
ur en hvítir menn settust að í
landi þeirra. Yfir öllum sögum
hans er laðandi blær, eitthvað
af töfrum villiviðsins, eins og
hann orkar á okkur hér norð-
ur við íshafið. En öðru hverju
sviptir hann tjaldinu frá og sýn-
ir okkur persónur sínar og
sögusvið, umbúðalaust og gyll-
ingalaust.
Flestar sögur Cloetes eru frá
landnámsárum hvítra manna í
Suður-Afríku. En þessi bók,
„Töfrar Afríku“, er nútíma
saga, gerist nú á stríðsárunum.
— Hún segir á skemmtileg-
an hátt frá fáeinum hvítum
(Framhald á 7. síðu)
sér við eitt skálahornið. Þeir
heilsuðu honum á hermannavísu
og brostu framan í hann eins
og hann væri æskuvinur þeirra.
Þá fjóra mánuði, er liðnir voru
síðan þessir menn komu, hafði
hann hér um bil daglega varið
nokkrum tíma til þess að að-
gæta hátterni þeirra. Tungu-
tak þeirra minntu stundum á
þýtt kurr í dúfum, stundum var
það með djúpu kokhljóði. Hann
gat varla greint eitt hljóð frá
öðru, en af látbragði þeirra og
svipbrigðum fannst honum
helzt, að þeir væru alltaf að
segja hvor öðrum sömu söguna.
Þeir höfðu glatað skilríkjut**
sínum, en voru í einkennisbún-
ingum rússnesku „sjálfboða-
liðssveitarinnar". En það veitti
harla litla vitneskju um upp-
runa þeirra.
Hermálaskrifstofan heimtaði
nánari upplýsingar. Innan
skamms var von á ellefta
tungumálafræðingnum í fanga-
búðirnar. En hann kom þó
aldrei, þvi að óbreyttur liðþj áLfi
hafði áður leyst þann vanda,
sem tíu sérfræðingar höfðu gef-
izt upp við. Þessi liðþjálfi var
nýtekinn við starfi sínu, og við
líðskönnun í fangabúðunum
beindist athygli hans að tveimur
mönnum, sem töluðu saman á
mjög furðulegu máli. Liðþjálf-
inn staðnæmdist andspænis
mönnunum og horfði á þá um
stund. Svo gerðist kraftaverkið.
Varir hans bærðust og fáein ó-
skiljanleg orð féllu. Hið djúpa
kokhljóð stakk mjög í stúf við
hinn venjulega málhreim hans.
Mennirnir þögnuðu undir eins
Alfred J. Flscher:
Naga úr stritjinii
Það gerist margt í stríðinu. Hér birtist stutt saga af
, tveim mönnum austan úr Tíbet, er teknir voru til fanga í
Evrópu, ásamt fleiri „sjálfboðaliðum", og fluttir vestur um
haf í kanadískar fangabúðir. Þeir kunnu engin skil á
landamærum, þjóðernum og stjórnmálastefnum, höfðu
bæði verið fangar Rússa og Þjóðverja og síðan barizt í liði
beggja, en höfðu þó ekki í mörg ár hitt neinn mann, er
þeir skildu eða skildi þá, né botnuðu minnstu vitund í því,
hvernig á öllum þessum gauragangi, grimmd og mann-