Tíminn - 08.06.1945, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPPANDI:
PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Símar 2353 Og 4373.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
29. árg.
Reykjavík, föstadagmn 8. júní 1945
IRITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
APGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Siml 2323.
42. blað
Fyrsta þjóðkjorna forset-
anum aihent kjörbréí sitt
Sög’uleg athöfn í kátíðasal Menntaskólans.
Þing liæstaréttar, þar sem lýst var kjöri Sveins Björnssonar
forseta fslands fyrir næsta kjörtímabil Var háð í hátiðasal
Menntaskólans í Reykjavík kl. 2 í gær. Viðstaddir voru auk for-
seta íslands, forseti og dómarar hæstaréttar, ritari hæstaréttar,
ráðherrar og forsetaritari. Einnig voru blaðamenn viðstaddir.
Stór rafvirkjun fyrir Vestfirði er
stærsta áhugamál Vestfirðinga
FORSETAMH AFHENT KJÖRBRÉFIÐ
Mynd, þessi var tekin, þegar forseti hœstaréttar, Þórður Eyjólfsson, af-
henti forseta íslands, Sveini Björnssyni, kjörbréf hans á þingfundi hœsta-
réttar í gœr. Kjörbréfið hafði verið skrautritað af Baldvini Björnssyni og
bundið í blátt skinn af Ársœli Árnasyni.
Halldór Kristjánsson segir fréttir úr
V estur -í saf j arðarsýslu
Halldór Kristjánsson, bóndi að Kirkjubóli í Önundarfirði, hefir
verið staddur hér í bænum undanfarið og tekið þátt í störfum
undirbúningsnefndarinnar i stjórnarskrármálinu, en hann á þar
sæti. Tíminn hefir notað sér þetta tækifæri til að spyrja Halldór
i frétta úr héraði hans, Vestur-ísaf jarðarsýslu, og fer viðtalið við
Halldór hér á eftir.
Athöfnin fór mjög virðulega
fram. Hófst hún með því, að rit-
ari hæstaréttar mælti:
„Þing hæstaréttar er sett. Lýst
verður kjöri forseta íslands.
Hæstiréttur íslands gerir
kunnugt: Stjórnarskrá lýðveld-
isins íslands nr. 33 17. júní 1944
lætur svo um mælt, að næsta
kjörtímabil forseta íslands skuli
hefjast 1. ágúst 1945. Um fram-
boð og kjör forseta lýðveldisins
hefir í hvívetna verið gætt
ákvæða iaga nr. 36 12. febrúar
1945. Sveinn Björnsson, núver-
andi forseti íslands, er einn í
kjöri. Hann fullnægir öllum
skilyrðum stjórnarskrárinnar
uhi kjör forseta íslands. Sam-
Stjórnmálafundir á
Snæíellsnesí
Eystelnn Jónsson er nýlega
kominn úr fundaferðalagi um
Snæfellsnes. Hélt hann alls
fimm fundi, í Ólafsvík, á
Sandi, að Vegamótum, í
Stykkishólmi og í Kolbeins-
staðahreppi. Fundirnir voru
yfirleitt vel sóttir og munu
alls hafa mætt á þeim á
sjötta hundrað manns.
Gísli Jónsson alþm. mætti á
þessum fundum af hálfu Sjálf-
stæðisflokksins. Stóðu sumir
fundirnir langt fram á nótt og
tóku innanhéraðsmenn nokkurn
þátt í flestum þeirra.
Það kom glögglega fram á
fundum þessum, að „kollsteypa“
Sjálfstæðisflokksins og sam-
vinna hans við kommúnista er
harðlega gagnrýnd af þorra
manna og í heilum sveitum
finnst varla nokkur maður, sem
kvæmt þessu lýsir Hæstiréttur
íslands því, að Sveinn Björns-
son er rétt kjörinn forseti ís-
lands um kjörtímabil það, sem
hefst 1. ágúst 1945 og lýkur 31.
júlí 1949.“
Síðan afhenti forseti hæsta-
réttar, Þórður Eyjólfsson, for-
seta íslands kjörbréfið og mælti
um leið eftirfarandi:
„í umboði þjóðarinnar fær
hæstiréttur yður í hendur kjör-
bréf þetta. Njótið heill, gæfa og
gengi fylgi yður, landi voru og
lýð“.
Þá er forseti íslands, Sveinn
Björnsson, hafði tekið við
kjörbréfinu, mælti hann:
„Herra forseti hæstaréttar.
Um leið og ég veiti viðtöku kjör-
bréfi þessu, vil ég votta yður,
forseti hæstaréttar, þakkir fyrir
þau árnaðarorð, sem þér mælt-
uð til mín. Svo árna ég hæsta-
rétti heilfa.“
Að lokum lýsti ritari hæsta-
réttar, Hákon Guðmundsson,
þingi hæstaréttar slitið. Var
þar með athöfninni lokið og
hafði hún þá staðið yfir í um
10 mín.
Það jók hátíðleik þessarar at-
1 hafnar, að hún fór fram I hinum
sögulega hátíðasal Menntaskól-
ans, þar sem Jón Sigurðsson
barðist fyrir hagsmunum og
frelsi íslenzku þjóðarinnar,
gegn skilningslítilli erlendri yf-
irstjórn. Þar var það, sem hann
mælti hina kunnu setningu:
„Vér mótmælum allir“.
Þjóðin fagnar því, að Sveinn
Björnsson skuli nú vera orðinn
fyrsti þjóðkjörni forseti íslands,
^nda má segja, að hann njóti ó-
skipts trausts þjóðarinnar. Kjör
i forsetans var, eins og kunnugt
er, stutt af þremur stærstu
stjórnmálaflokkunum. Einn
flokkur, flokkur kommúnista,
Hlutafé Flugfélags
r
Islands aukíð í 6
miljónír
Aðalfundi Flugfélags ts-
lands er nýlokið. Þar gerðust
þau tíðindi, að ákveðið var að
auka hlutafé félagsins úr 1%
milj. í 6 miljónir kr.Eimskipa-
félag íslands hefir ákveðið að
kaupa ný hlutabréf fyrir %
milj. kr. Hlutafjársöfnun mun
verða hafin um allt land.
Hlutafjáraukning þessi mun
gera félaginu kleift að stór-
auka starfsemi sína.
Á aðalfundinum flutti Örn
Johnson, framkvæmdastjóri ýt-
arlega skýrslu um starfsemina
á síðastl. ári. Á árinu voru flutt-
ir 4330 farþegar, en 1943 voru
farþegar 2073. Flugdagar voru
224, en 187 árið áður. Flugstund-
ir voru 1276%, en 939% árið
áður. Alls flugu flugvélar félags-
ins 298,676 km., en 208,250 km.
árið áður.
Þá beitti félagið sér fyrir því
að komið var upp flugvöllum á
Fagurhólsmýri í Öræfum og
Stóra-Kroppi í Borgarfirði, reist
flugskýli á Melgerðismelum í
Eyjafirði og komið þar upp tal-
stöð, er flugvélar félagsins geti
haft samband við.
Tekjur af ferðum félagsins
urðu 862 þús. kr., en 563 þús. kr.
árið áður. Nokkur tekjuafgang-
ur varð á árinu og samþykkt að
greiða hluthöfum — en þeir eru
285 — 4% í arð á árinu. — Hjá
félaginu starfa nú 23 menn.
í stjórn félagsins voru kosnir:
Bergur G. Gíslason, Agnar Ko-
foed Hansen, Jakob Frímanns-
son, Guðmundur Vilhjálmsson
og Richard Thors. Varamenn
eru Jón Árnason og Svanbjörn
Frímannsson. Endurskoðendur
voru kosnir Magnús Andrésson
fulltr. og Eggert P. Briem, fulltr.
Formaður var kosinn Guðmund-
ur Vilhjálmsson.
Gróði Eimskipafél.
nam 7 milj. sl. ,ár
Á aðalfundi Eimskipafélags
íslands, sem var haldinn síð-
astliðinn laugardag, var upp-
lýst, að gróði félagsins á síð-
astliðnu ári hefði numið tæp-
um 7 milj. kr. Hefir farm-
gjaldalækkunin, sem verð-
Iagsráð fyrirskipaði í fyrra,
því reynzt sízt of mikil, eins
og þó var haldið fram af
stuðningsmönnum félagsins á
sínum tima.
Félagið tapaði á árinu, eins og
að undanförnu, á eigin skipum.
Nam það tap á 3. milj. kr. Hins
vegar varð svo mikill gróði á
leiguskipunum, sem ríkið útveg-
aði því,. að tekjuafgangurinn
varð nálægt 7 milj. kr. Mun
mörgum þykja það undarleg
ráðsmennska hjá ríkinu að reka
sjálft strandferðir með miklu
tapi, en framselja gróðafélagi
einstaklinga leiguskip, sem eru
rekin með gífurlegum hagnaði.
Samkvæmt reikningum fé-
lagsins eru hreinar eignir þess
nú rúmlega 40 milj. kr. og eru
þá forsendur félagsins, skip og
hús, ekki virt nema á 27 þús.
kr. Félagið hefir því stórkost-
lega möguleika til að auka
skipastól sinn, ef rétt er á því
máli haldið.
Á fundinum voru mættir um
100 manns eða tæplega það.
Flestir eða allir fundarmenn
voru Reykvíkingar. Er þetta ný
sönnun þess, að félagið er fyrst
(Framhald á S. siðu)
f DAG
birtist á 3. siðn síðarl hluti
greinarinnar „Einræðistónninn“,
cftir Bernharð Stefánsson al-
þingism. Er það svar til Jóns
Pálmasonar.
Neðanmáls á 3. og 4. síðu er
niðurlag greinar dr. phil. Ric-
hards Beck prófessors, um Jón
Þorláksson skáld á Bægisá.
— Hvað er helzt að frétta frá
Vestur-ísfirðingum?
— Yfirleitt má segja, að þar
sé nú tíðindalítið. Lífið gengur
sinn vanagang í „fásinninu“ og
allir eru niðursokknir í daglega
lífsbaráttu.
— Hvað er þá einkum að
segja um atvinnumálin?
— Útgerðin í þorpunum get-
um við sagt að gangi yfirleitt
sæmilega, þó að ekki sé þar um
neinn stríðsgróða að ræða. Vetr-
arvertíðin núna var t. d. rysjótt
og gæftalítil með köflum. Bátar
frá Flateyri fóru eina eða enga
sjóferð í febrúarmánuði.
— Eru útgerðarskilyrðin samt
ekki góð þarna?
— Það sýnist okkur nú. Fiski-
miðin úti fyrir eru auðug og
fjölbreytt, en ýms atvik valda
því, að skipastóllinn er minni og
óhentugri en ætti að vera.Það er
alþjóð kunnugt, að útgerðin frá
Þingeyri hefir orðið fyrir ein-
dæma óhöppum undanfarin ár
og þolað hörmulegt manntjón og
skipa OQr vita þeir einir, sem
reyna, þvílíkur hnekkir slíkt er.
En framtakið og lífsbjargar-
hvötin er samt óbrotin og við
væntum þess, að bjartara sé
framundan. Við Önundarfjörð
og Dýrafjörð eru afburðagóðar
hafnir frá náttúrunnar hendi
og mætti eflaust virða þær á
tugi miljóna, ef menn vildu
fylgja slíkum reglum. í Súg-
andafirði var byrjað fyrir stríð-
ið á hafnargarði, sem átti að
verða mikið mannvirki. Fram-
kvæmdir hafa legið þar niðri um
nokkur ár, en nú er ráðgert að
halda verkinu áfram í sumar.
Hér er að sönnu_um mikið stór-
virki að ræða fýrir lítinn og fá-
tækan hrepp, en segja má að
höfnin gildi líf eða dauða fyrir
þorpið og útgerð þess.
En svo er nú útgerðin háð
ýmsum skilyrðum, sem ekki
mótast af náttúrunni. Megin-
hluti þess sjávarafla, sem kemur
á land í sýslunni, er verkaður í
hraðfrystihúsum. Þau eru sjálf-
stæð fyrirtæki og yfirleitt ekki
í nánu sambandi við útveginn
hvað snertir hag og afkomu.
Segja má, að þau séu jafnan i
nokkurri togstreitu við verka-
lýðsfélögin um kaup og kjör eins
og gengur. Þetta hefir þó ekki
valdið neinum truflunum, sem
heitið getur, undanfarin miss-
iri, enda hygg ég, að yfirleitt
hafi verið haldið tiltölulega hóf-
lega á málum á báða bóga. Þó
hefir dálítið borið á því, að erf-
iðlega gengi að fá menn á bát-
ana, og er það af því, að arð-
vænlegra þykir að stunda land-
vinnu. Og við sjáum ekki neina
tryggingu fyrir því, að hér geti
ekki komið til alvarlegra á-
rekstra þegar verst gegnir.
— En hvaÁ er að segja um
verzlunárhætti?
— Gagnvart útgerðinni hygg
ég að skiptin við smáverzlan-
irnar séu sæmileg, því að þar
sem hún skiptir viÁ kaupmanna-
verzlanir, er yfirleitt ærinn
skyldleiki á milli. Kaupfélögin
eru nú aðalverzlanir héraðsins.
Kaupfélag Önfirðinga og Kaup-
félag Dýrfirðinga eru nokkuð
gömul og gróin fyrirtæki með
aldarfjórðungs sögu að baki.
Þau voru á gelgjuskeiði harð-
indaárið 1920, fátæk að fé og
lífsreynslu. Svo kom verðfalhð
og gengishækkun Jóns Þorláks-
sonar og síðan kreppan mikla.
Þessi félög bæði komust í mikla
erfiðleika og reyndi mjög á dug
og þroska félagsmannanna. Nú
hefir Kaupfélag Dýrfirðinga
haft Eirík Þorsteinsson að fram-
kvæmdastjóra í 12 ár, og hefir
hann staðið fyrir mikilli upp-
byggingu í atvinnulífi héraðsins
bæði á sjó og landi. Kaupfélags-
stjóri okkar Önfirðinga, Hjört-
ur Hjartar, tók við störfum hjá
okkur 1937, tvítugur að aldri og
nýkominn úr Samvinnuskólan-
um, en áður hafði hann unnið
undir handleiðslu Eiríks á Þing-
eyri. Nú hafa þessi félög bæði
undanfarið skilað félagsmönn-
um serp arði 8—10% af úttekt
þeirra,' jafnframt því sem þau
hafa mjög styrkt sig fjárhags-
lega og víða komið við sögu tii
góðs. Um hitt eru svo engar
skýrslur til, hverslu mikla vinnu
þessir kaupfélagsstjórar hafa
lagt á sig til að veita félags-
mönnum sínum og öðrum ýmis-
konar fyrirgreiðslu og hjálp, en
það er mikið starf og hygg ég
að þá sögu sé víða að segja af
starfsmönnum kaupfélaganna.
Ég vil nota tækifærið til að
segja þetta opinberlega, þar sem
bláðið Vesturland hefir nýlega
minnst þessara kaupfélags-
stjóra okkar af lúalegri rætni,
þar sem meinfýsin öfund verzl-
unarafturhaldsins kemur fram í
óhugnanlegri nekt.
Annars held ég, að kaupfé-
lögin séu miklu sterkari nú al-
mennt en þau voru fyrir 10—20
árum, og veldur því bæði, að þau
munu hafa jafnbetri foryztu-
mönnum á að skipa og að liðs-
mennirnir þjálfast og þroskast
með árunum, svo að nú er starf-
semin byggð á dýrmætari
reynslu frá ýmiskonar árferði
og er þetta ekki sérstakt um
Vestfirðinga.
— Hvað er svo um Kaupfélag
Súgfirðinga?
— Það er aðeins fárra ára, en
virðist vera í öruggum vexti, og
allar líkur til þess, að það eigi
eftir að umskapa verzlun Súg-
firðinga og hafa þar marghátt-
uð áhrif til góðs, eins og kaup-
félög yfirleitt gera. Þessi kaup-
félög öll hafa mikil vaxtarskil-
yrði, því að töluvert er verzlað
við aðra, en fyrirtæki þau, sem
selja vörur í Vestur-ísafjarðar-
sýslu, eru óþarflega mörg.og gera
menn sér vörudreifinguna ærið
dýra með því.
— Hvað viltu segja okkur frá
búskapnum?
— Hann gengur yfirleitt
sæmilega. Búin eru smá og yfir-
leitt rekin af einyrkjum og eru
þess vegna minni vandræði með
fólk en víða annars staðar, en
ekki held ég að bændafólkið lifi
þar í samræmi við ákvæði lag-
anna um orlof og átta stunda
vinnudag. Væntanlega fer fram
athugun á því í sumar hversu
mikil not megi hafa af skurð-
(Framhald á 8. síOuJ
mælir henni bót. Á Snæfellsnesi
er nú greinilega vaxandi áhugi
fyrir stefnu Framsóknarflokks-
ins og baráttu hans fyrir mál-
efnum sveita og sjávarþorpa.
sá sér ekki fært að styðja kjör
hans, en hræddist hins vegar
einingu þjóðarinnar og þorði
því ekki að bjóða fram á móti
honum.

Sýnlshorn Y.
Barátta kommúnista
gegn nazísmanum
Öllunj kemur nú saman um það, að herverndarsáttmáli ís-
lands við Bandaríkin hafi verið örlagaríkur áfangi í barátt-
unni fyrir sigri hinna frjálsu þjóða. Kommúnistar sýndu í
sambandi við hann, eins og víðar, illvilja sinn og tómlæti i
þessu stríði.
20. sept. 1940 sagði Þjóðviljinn:
„Þegar ísland væri orðið einn liður í hervarnakerfi Banda-
ríkjanna myndi um leið sjálfstæði þess og frelsi vera glatað
um langan tíma“.
15. febrúar, þegar Bandaríkin voru að verða tilleiðanleg að
rétta hönd sína hingað, til þess að létta nokkru af þunga bar-
áttunnar af Bretum, sem þá stóðu einir með fádæma þraut-
segju, sagði Þjóðviljinn:
„Hvað þýðir það er ísland verður gert að fremsta vígi
Bandaríkjaauðvaldsins gegn Evrópu? Það þýðir fyrst og
fremst, að sjálfstæði vort og sjálfræði er glatað. Það þýðir
ennfremur, að á ófriðartímum munu allar skelfingar nú-
tímaófriðar koma yfir oss. Svo eru til verur á tveimur fótum,
sem kalla sig menn, (svo) og það meira að segja íslendinga,
sem vilja gera allt sem í þeirra valdi stendur, til þess að
Bandaríkjaauðvaldið fái vilja sínum framgengt".
Þá var ekki verið að eyða hrakyrðum málsins á villimennsku
nazismans. Hún hét bara Evrópa. Þá var „hlutleysisstefna“
Þjóðviljans sú, vegna samvinnu Rússa og Þjóðverja, að skríða
hundflatur fyrir nazismanum og sýna andstæðingum hans
enga samúð. \