Tíminn - 24.07.1945, Blaðsíða 3

55. blað
TtoTOjg, þrlðjadagiim 24. jáíí 1945
DANÍEL AGUSTÍNUSSON:
Framfarir eða skýjaborgir
Hvar endar skrípaleiknr SjálfstæðisSlokksxns í dýrf ídarmálunum ?
Vorhugur.
Aldrei fyrr munu íslendingar
hafa rætt um jafn mörg og að-
kallandi viðfangsefni, sem nú að
styrjaldarlokjim. Aldrei fyrr
mun áhugi þjóðarinnar hafa
verið jafn almennur fyrir marg-
víslegum framförum og jafn
miklar ráðagerðir uppi sem nú.
Um þetta virðist enginn skoð-
anamunur, eftir því sem bezt
verður séð. Er hvort tveggja,
að efnahagurinn er betri nú en
oftast áður og mörg verkefni
hafa verið vanrækt síðustu árin
af ýmsum ástæðum, sem allir
þekkja.
Því ber nú að sækja fram:
Hefja byggingu íbúðahúsa við
Sjó og í sveit, skóla, íþróttahúsa
og verksmiðja, veita raforkunni
um landið og auka hvers konar
vélanotkun, efla menntun æsk-
unnar og félagslíf. Þannig mætti
lengi telja. Allt stefnir þetta að
því marki að lyfta þjóðinni á
hærra stig í verklegum og and-
legum efnum og sanna umheim-
inum, að hér búi athafnasöm
og dúgandi þjóð, sem vel sé að
sjálfstæðijsínu komin. Öll þessi
málefni og önnur hliðstæð eiga
vafalaust öruggt fylgi mikils
meiri hluta þjóðarinnar.
Raunverulega er landið ekki
numið, nema að litlu leyti.
Margþætt verkefni blasa því við
þjóðinni. Það var ekki fyrr en
á siðari hluta 19. aldarinnar, að
endurröisnin hefst og það réð-
ist, að íslendingar skyldu lifa í
þessu landi um alla framtíð.
Síðan hefir verið sótt fram, að
vísu i misjöfnum sprettum, en
með ótrúlega miklum árangri
síðustu áratugina. Á þessu tíma-
bili hefir þjóðin sannað mögu-
leika sina til sjálfsstjórnar.
Þrátt fyrir þenna vorhug eru
ekki allir á einu máli. Það er
deilt um leiðir að settu marki.
Árangurinn byggist jafnan á
því, að ekki séu farnar neinar
villigötur.
Hvað skilnr?
Framsóknarflokkurinn telur,
að ekki sé hyggilegt að ana á-
fram án þess að gefa sér tíma
til að skapa fjárhagsgrundvöll
fyrir atvinnulifið og tryggja
jafnframt, að allar þær umbæt-
ur, sem gerðar eru, verði þjóð-
inni að varanlegu gagni. Hann
telur, að áður en einstaklingar,
félög og hið opinbera tæmi
sparifé sitt í atvinnureksturinn
beri að skapa traustan og heil-
brigðan rekstrargrundvöll og
bægja holskeflu dýrtíðarinnar
frá. Hann telur ekki hugsanlegt,
að ísl. atvinnurekstur geti
búið við vísitöluna 275, þegar
viðskiptaþjóðirnar hafa eftir-
greinda verðlagsvísitölu:
Svíþjóð í desember 1944 ^43
Bretland í janúar 1945 131
Bandaríkin í febr. 1945 128
Viðskipti okkar næstu árin
verða vafalaust buridin við þessi
lönd öðrum fremur, og við þau
verður samkeppnin háð. Hver
þorir að halda því fram, að við
séum samkeppnisfærir við þess-
ar þjóðir með helmingi meiri
f ramleiðslukostnað ?
Framsóknarflokkurinn hefir
því frá styrjaldarbyrjun talið
dýrtíðarráðstafanir óumflýjan-
legan grundvöll að framförum
þjóðarinnar. Þegar samningar
um stjórnarmyndum stóðu yfir
á' síðastliðnu ári, lagði Fram-
sóknarflokkurinn mesta áherzlu
á stöðvun dýrtíðarinnar. Þar
næst um ákveðin fyrirheit í raf-
orkumálunum, jarðræktarmál-
unum og eflingu Fiskimálasjóðs.
Um þetta fékkst ekki samkomu-
lag við hina flokkana, eins og
kunnugt er. Þeir töldu ekki
Daníel Ágústínusson ‘
tímabært að stöðva dýrtíðina og
vildu ekki heldur gera samtök
um framgang þessara stórmála.
Þar voru launalög og trygging-
arlöggjöf efst á baugi, auk ým-
issa mála, sem ekki eru ný af
nálinni og flestir geta tekið und-
ir.
Hér greinir því á um mjög
veigamikil atriði, sem geta vald-
ið því, hvort þjóðin öðlast um-
bætur, sem hún þráir.eða hvort
hér verða aðeins ráðagerðir og
skýjaborgir og hrammur dýr-
tíðarinnar ógni atvinnulífi lands
manna, þegar verst gegnir.
Skvrar línur.
^Sumir andstæðingar Fram-
sóknarflokksins hafa að undan-
förnu reynt að halda því fram,
að ekkert hafi skilið hann frá
hinum fiokknum í haust, þegar
stjórnin var mynduð. Þetta er
mikil fjarstæða eins og áður er
vikið að.
Hvergi munu vera skýrari lín-
ur milli stefnu ríkisstjórnarinn-
ar og stefnu stjórnarandstöð-
unnar en á íslandi. Stjórnar-
andstaðan, Framsóknárflokkur-
inn, barðist fyrir því 1941 að
stöðva verðlag og kaupgjald.
Hann hélt áfram baráttunni
fyrir því 1942. Hann setti það
að skilyrði fyrir samstarfi við
verkalýðsflokkana 1942 og 1943
og enn setti hann það að skil-
yrði fyrir stjórnarsamvinnu á
síðastliðnu hausti.
Sú fjármálastefna, sem Fram-
sóknarflokkurinn fylgir, er því
svo skýrt mörkuð sem verða má,
alla tíð síðan 1941 og hefir verið
ófrávikjanlegt skilyrði af hans
hálfu fyrir stjórnarsamstarfi við
hvern, sem samið hefir verið.
Núverandi stj órnarstefna er
algerlega andstæð þessari stefnu
Framsóknarflokksins. Sjálfstæð-
ismenn virtust fyrst vera sömu
skoðunar og Framsóknarmenn,
en þeir hlupu undan merkjum
haustið 1941 og vildu þá reyna
„frjálsu leiðina." Þegar gjald-
þrbt hennar var orðið ljóst, hófu
þeir enn samstarf í ársbyrjun
1942, en sviku það fljótlega og
tvöfölduðu dýrtíðina á sjö mán-
aða valdaferli sínum. Þeir sömdu
s. 1. haust um það að halda á-
fram að auka dýrtíðina.en neit-
uðu samstarfi við Framsóknar-
flokkinn um fjármálastefnu
hans.
Undrun Morgiui-
blaðslns.
Eftir stjórnmálafundina í vor
hefir Morgunblaðið hvað eftir
annað látið í Ijós undrun sína
yfir því, að Framsóknarflokk-
urinn sjái ekki annað til bjargar
en niðurfærslu kaupgjalds og
verðlags. Allar ræður Framsókn-
armanna hafi verið um „hrak-
spár og hrunstefnu. Öll fjármál
þjóðarinnar eru á glötunarleið,
hrunið blasir við . .. Atvinnu-
vegir landsmanna á heljarþröm
vegna dýrtíðaröfga. Nýsköpun
geti engin orðið ... Ekki gat
komið til mála, að Framsóknar-
flokkurinn tæki þátt í stjórnar-
samvinnunni, sögðu þessir menn,
vegna þess, að ekki var lækkað
kaupgjald og afurðaverð innan
lands á síðasta hausti. Það hafi
verið ófrávíkjanlegt skilyrði af
hálfu FramsóknarfIokksins.“ —
Þetta heitir svo á máli blaðsins
einu nafni dýrtíðarstagl.
Ja, öðru vísi mér áður brá.
Áður en flokkurinn var flæktur
í upplausnarnet kommúnista
var hljóðið öðru vísi. Þá skildi
Morgunblaðið það oft réttilega,
að allt valt á stöðvun dýrtíðar-
innar og gerði ákveðnar kröfur
tii Sjálfstæðisflokksins í dýrtíð-
armálunum.
Morgnnblaðið vitnar
ííeg’n sjálfu sér.
Það er fróðlegt að gefa Morgr
unbiaðinu orðið. Það segir:
9. október 1940:
„Mbl. hefir þráfaldlega varað við
því kapphlaupi, sem háð hefir verið
milli verðlags og kauplags. En það
virðist hafa verið þegjandi samkomu-
lag um það á hærri stöðum að gefa
dýrtíðinni að mestu lausan tauminn
og lofa kaupgjaldinu að skrúfast upp.
Vér erum áfram þeirrar skoðunar, að
þetta sé röng og hættuleg stefna og
hljóti að hefna sín síðar, enda eru
fyrstu afleiðingarnar auðsæar."
30. janúar 1941:
„Þessi svikamylla (kapphlaup kaup-
gjalds og afurðaverðs) hlýtur að enda
með skelfingu fyrir atvinnuvegi lands-
manna og allan okkar þjóðarbúskap,
ef ekki verður gripið í taumana.
En við fáum aldrei örugga fótfestu,
nema öflugar ráðstafanir verði gerðar
til þess að draga úr hinni sívaxandi
dýrtíð í landinu og þá um leið ein-
hvern hemil á kaupgjaldinu, sem nú
vex hröðum skrefum.“
13. maí 1941:
„Það er óhugsandi, að Alþingi ljúki
svo störfum að þessu sinni, að ekki
verði gerðar öflugar ráðstafanir til
þess að stöðva dýrtíðarflóðið."
23. september 1941:
„Verði ekkert aðgert til þess að
vinna bug á þessum vágesti verður það
dýrtíðin, sem skapar nýtt hrun hjá^
okkar atvinnuvegum."
Þetta var álit Sjálfstæðis-
flokksins á dýrtíðinni. Og eng-
inn kvað fastara að en formaður
flokksins, Ólafur Thors. Hann
kallaði þá 1942 „fjandmenn
sparifjáreigenda, gamalmenna,
ekkna og munaáíarleysingja“
sem berðust fyrir dýrtíðinni. Og
hann sagði einnig, að þeir væru
„böðlar framleiðenda og launa-
manna og raunar alþjóðar.“
Enda sagði hann, að það vildu
engir nema kommúnistar.
Sjálfstæðisflokkinn skorti
stöðuglyndi og kjark til að halda
fram stefnu sinni í þessum mál-
um. Hann mat meira augna-
blikshagsmuni og metnað ein-
stakra stríðsgróðamanna, sem
nú velta sér í miljónunum með
ágætu samþ. kommúnista, held-
ur en alþjóðar hag. Hann kaus
frekar að leggja út í ævintýrin,
vopið 1942 og haustið 1944, held-
ur en að standa gegn flóðbylgju
váxandi dýrtíðar. Þar skildi
hagsmuni ' Sjálfstæðisflokksins
og hagsmuni þjóðarinnar.
Nú kallar jyiorgunbl. barátt-
una gegn þessuiri vágesti „dýr-
tíðarstagl“ og 6. desember 1944
segir það:
„Krafan um kauplækkun áður
en hin nýja tækni er reynd, er
bæði ósanngjörn og óskynsam-
leg“. Það var nýjasta uppgötv-
un blaðsins þá.
„Trunt, triint og
tröllin í fföllunum“.
Það hefir farið líkt fyrir Sjálf-
stæðisflokknum í dýrtíðarmál-
unum og segir í þjóðsögunni um
mennina tvo, sem voru á grasa-
fjalli. Þegar annar þeirra var
sofnaður, hóf hann svefngöngu
til -jökla. Hinn ætlaði að bjarga
honum, en réði ekki við. Sá hann
hvar skessa mikil sat á jökul-
gnýpu einni og heillaði svefn-
göngumanninn með því að rétta
hendurnar fram á víxl og draga
þær svo upp að brjóstinu. Mað-
urinn stökk beint í fang henni
og hljóp hún þá burt með hann.
Ári síðar hitti fólk hann á
grasafjalli. Var hann fálátur qg
ábúðarmikill. Fólkið spurði, á
hvern hann tryði og sagðist
hann þá trúa á guð. Næsta ár
kom hann aftur á sömu slóðir
og var tröllslegur mjög, og stóð
fólki ótti af honum. Svaraði
hann engu hver trú sín væri.
Á þriðja ári kom hann enn til
fólksins og var þá oröinn hiö
mesta tröll og illilegur mjög.
Einhver áræddi þó að spyrja
hann, á hvern hann tryði. Sagð-
ist hann trúa á „trunt, trunt og
tröllin í fjöllunum" og hvarf síð-
an. Næstu ár þorðu menn ekki
að vera þarna til grasa.
Sjálfstæðisflokkurinn var af-
vegaleiddur af foringja sínum.
Hann ætlaði að berjast gegn
dýrtíðinni, en hagsmunir og
persónulegur metnaður heilluðu
hann í fang dýrtíðarófreskjunn-
ar. Síðan vorið 1942 hefir Sjálf-
stæðisflokkurinn verið að smá-
hverfa frá dýrtiðarstefnu sinni
og yfirgaf hana að fullu á síð-
(Framháld á 6. síðu)
Blaðið Akranes
I flestum kaupstöðum er gef-
ið út eitthvað af blöðum, og í
mörgum þeirra gefur hver pól-
itískur flokkur út sitt sérstaka
blað. En það hefir oft viljað við
brenna, að þessi blöð köfnuðu að
mestu eða öllu leyti í pólitískri
togstreitu, að nokkru leyti í per-
sónulegum deilum manna í
hlutaðéigandi kaupstöðum, en
yrðu að öðru leyti yeikt bergmál
af höfuðmálgögnum þeirra
flokka, sem um var að ræða í
hverju tilfelli. Frá þessu hafa
þó verið undantekningar, ten þær
eru fáar. Til almenns gagns,
menntunar og fræðslu hafa því
þessi blöð oft ekki orðið nema
að litlu leyti.
Nú á seinni árum hefir samt
nokkur breyting orðið á í þessu
efni. í sumum kaupstöðum
landsins hafa ýmsir menn tek-
ið sig saman um útgáfu blaða,
sem óháð eru stjórnmálaflokk-
um, en ræða alipennt um fram-
fara- og menningarmál viðkom-
andi bæja og héraða og leggja
alúð við sögu þeirra og aðrar
geymdir. Eitt slíkra blaða er
„Akranes”.
„Akranes“ er nú búið að koma
út á fjórða ár, og er Ólafur B.
Björnsson ritstjóri og útgefandi.
Hefir það frá fyrstu látið marg-
visleg mál, sem Akraneskaup-
stað varða, til sín taka, hvatt
til ýmissa umbóta og aukins
menningarbrags. En sérstak-
lega hefir „Akranes“ lagt rækt
við sögu kaupstaðarins, einkum
atvinnusögu og persónusögu.
Hafa tveir menn lagt stærstan
skerf til þess, þeir Gils Guð-
mundson og ritstjórinn sjálfur.
Af öðrum, sem iðulega hafa
skrifað í blaðið, má nefna Árna
Árnason lækni, sem oft hefir
ritað i það greinar, sem varða
hollustuhætti og heilbrigði.
En það, sem mestu varðar, er
þó, að öll stefna ritsins virðist
mörkuð af einlægum áhuga og
vilja til þess að fá áorkað ein-
hverju því, sem má verða til
gagns og bættra menningar-
hátta. Slík viðleitni er ávallt
góðra gjalda verð, hvar og hve-
nær sem hún kemur fram, og
á henni byggist í rauninni auðna
þjóðarinnar og geta til þess að
lyfta sér á það stig, sem skapar
velmegun, mennlngu og lifstrú.
Nú er sjötta tölublaðið af 4.
árgangi „Akraness“ nýkomið út.
Forustugreinin í því er eftir
Björn Guðmundsson á Núpi,
sem var skólastjóri á Akranesi
fyrir röskum aldarfjórðungi, á
þeim tíma, er þungar raunir bar
höndum margs Akurnesings,
líkt og víða annars staðar.
Ávann hann sér þá ást og traust
bæjarbúa fyrir framkomu sína.
Nefnist greinin „Minningar frá
Akranesi". Rekur hann þar at-
burði haustsins 1918, þegar
spanska veikin geisaði og Katla
gaus.
Önnur greinin er opið bréf til
íþróttafólksins á Akranesi,
hugleiðingar um skautahöll,
eftir Guðmund Jónsson.
Næst koma greinaflokkarnir
„Heima og heiman“, Tónlistar-
lífið í vetur og Þorsteinn Briem
prófastur sextugur.
Þá er nýr þáttur úr greina-
flokki ritstjórans, „Hversu Akra-
nes byggðist“ og tólfti kafli úr
ævisögu Geirs Zoéga eftir Gils
Guðmundsson.
« /
Auk þess er „Annáll Akra-
ness,“ myndir frá fullveldishá-
tíðinni á Akranesi í vor og stutt
grein um Norðmenn og Dani og
sögulegar myndir frá tímamót-
um úr lífi þessara frændþjóða
okkar.
Allt er þetta með snotrum
frágangi, enda er „Akranes“
vel úr garði gert.
Giovaimi Papini:
Gandhi sóttur heim
Indlandsmálin hafa verið mjög á döfinni upp á síð-
kastið. Varakonungurinn hefir boðað til ráðstefnu í Simla,
þar sem leitast átti við að ná samkomulagi við Hindúa
og Múhameðstrúarmenn um framtíðar-stjórnarhætti á
Indlandi, er allir aðilar gætu unað við. Því miður hefir
það samkomulag, sem menn gerðu sér vonir um, ekki
náðst, og virðist sem samband Múhameðstrúarmanna, er
stjórnmálagarpurinn Jinnah veitir forustu, hafi verið aðal-
þröskuldurinn í vegi þess, að það mætti takast.
í þessari grein segir ítalski rithöfundurinn Giovanni
Papini frá heimsókn sinni til Gandhis, hins nafntogaða
leiðtoga í sjálfstæðisbaráttu Indverja. Gerði hann við það
tækifæri óvenjulega glögga grein fyrir eðli stefnu sinnar
og baráttu og endursegir Papini ummæli hans.
Ég vildi ekki yfirgefa Indland
án þess að hafa séð hinn fræg-
asta meðal núlifandi Indverja.
Þess vegna fór ég fyrir tveim ’
dögum til Satyagraha-Ashram,!
þar sem Gandhi býr.
Gandhi tók á móti mér í hálf-
tómu herbergi, þar sem hann
sat á gólfinu við hlið rokksins
síns. Mér virtist hann enn ófríð-
ari og ömurlegri en mér hafði
sýnzt hann á myndum.
— Þér viljið vita — sagði hann
meðal annars við mig — hvers
vegna við viljum reka Englend-
inga (burt af Indlandi. Ástæðan
er itfjög einföld. Það eru Eng-
lendingar sjálfir, sem hafa kom-
ið þessari gjör-evrópísku hug-
mynd inn hjá okkur. Stefna mín
markast fyrst og fremst af dvöl
minni í London. Þar komst ég
að raun um, að engin þjóð í Ev-
rópu vill láta þjóð ráða yfir sér
og stjórna sér — eða tilheyra
annarri þjóð. Meðal Englendinga
er þessi tilfinning mjög þroskuð
vegna ríkrar þjóðerniskenndar
og langs sjálfstæðis. Ég vil ekki
þola Englendingum að ráða yfir
okkur lengur vegna þess, að ég
líkist þeim svo mikið. Gömlu
Indverjarnir létu sig ekki miklu
skipta jarðneska hluti — og
allra minnst stjórnmál. Þeir voru
sokknir í hugleiðingar um Atma
og Brahma og þráðu það eitt
að sameinast alheimssálinni. í
þeirra augum voru hinar ytri
lífsvenjur og form aðeins tálvef-
ur, og aðalatriðið var að forða
sjálfum sér frá að lenda í þess
ari tálsnöru — fyrst með guð-
legri leiðslu og síðar með dauða.
Hjn brezka — og yfir höfuð hin
vestræna — menning, sem
grundvallast á yfirráðunum,
hefir breytt lífsviðhorfi okkar.
Ég segi okkar og á þar með við

Gandhi
hina hugsandi menn, því að ald-
ir munu líða áöur en fjöldinn
öðlast hina vestrænu hugsjón
um stjórnfrelsi. Ég er hinn fyrsti
meðal Indverja, sem hefir til-
einkað sér algerlega hin vest-
rænu viðhorf — og ég varð fo.r-
ingi Indverja fyrst og fremst
vegna þess, að ég er minni Ind-
verji en nokkur þjóðbræðra
minna.
Ef þér lesið bækur mínar og
kynnist stefnu minni, munuð
þér komast að raun um, að fjór-
ir fimmtu af menntun minni og
andlegu og stjórnmálalegu upp-
eldi er af vestrænum toga. Tol-
stoi og Ruskin eru minir meýit-
arar. Kristnin — miklu fremur