Tíminn - 10.08.1945, Qupperneq 5

59. folað
TlmAIV. föstwdaginn 10. águst 1945
5
Um þetta leyti fyeir 71 ári:
I
Þjóðhátíð i Reykjavík 1874
Á þúsund ára afmæll íslands-
byggðar voru haldin mikilfeng-
leg hátíðahöld víðs vegar um
land, auk þess sem vegleg þjóð-
hátíð var haldin á Þingvöllum
5.—7. ágúst að viðstöddum
danska konunginum og fjölda
annarra stórmenna.
Þjóðhátíð Reykvíkinga var
haldin 2. ágúst og var konung-
urinn þá nýkominn til bæjar-
ins og var viðstaddur hátíða-
höldin. Skal hér nú að nokkru
sagt frá helztu atriðum þessara
hátíðahalda í Reykjávík fyrir
71 ári. Slík hátíðahöld voru í þá
daga sögulegir viðburðir, ekki
síður en nú,
Hátíðahaldið byrjaði um
morgunánn með guðsþjónustu
og voru alls haldnar 3 guðsþjón-
ustur um daginn. Dómkirkjan
var öll prýdd hiS skrautlegasta
og ljósum ljómuð. Auk þeirra
ljósa, sem vanalega brenna á
háaltarinu voru reistir tveir
ljósaStjakar í utanverðan kór-
inn, báðum megin skírnarfonts-
arins. VorU þeir klæddir með
grænum dúk og vafðir blóm-
sveigum. Tveir stjakar með sama
umbúnaði voru fyrir neðan kór-
tröppurnar. Hringinn í kring-
um altaristöfluna voru dregn-
ar laufgjarðir og fagurt blóm-
skraut, sem einnig var komið
fyrir um loftsvalirnar. Stóll sá
1 kirkjunni, er landshöfðingi
notaði venjulega, var nú setinn
af konungi. Meðfram stólnum
var komið fyrir rauðum tjöld-
um með laufgjörðum og blóm-
sveigum, sem komið var fyrir
af miklum hagleik og smekkvísi.
Það voru sömu konurnar, er séð
höfðu um skreytinguna á bryggj
unni við konungskomuna, sem
nú höfðu skreytt kirkjuna. Var
sagt, að margir útlendinganna
hefðu dáðst mjög að handbragði
þessara reykvísku kvenna.
Hámessan, er var aðalguðs-
þ'ónusta dagsins, stóð frá kl.
10y2—12. Við hana voru kon-
ungurinn, sonur hans og fiest
þeirra stórmenna, sem voru í
fylgd með þeim, auk annarra
tiginna gesta erlendra.
Um morguninn kl. 9 y2 kom
sveit vopnaðra danskra her-
manna frá konungsskipinu
Jylland og gekk með miklum
myndugleik undir hornablæstri
til dómkirkjunnar og nam stað-
ar við hana. Nokkru á.eftir þess
ari fylkingu kom sveit kadetta
og sjóforingjaefna af herskip-
inu Heimdal og hélt til kirkju
á eftir hinum. Hermenn þessir
röðuðu sér þvínæst í kirkjuna í
tvær raðir innan frá kór og fram
að kirkjudyrum, beggja vegna
við ganginn, þar sem konungur
átti að ganga. Fólk streymdi
stöðugt að kirkjunni og var lög-
reglustjóri bæjarins þar kominn
með lögreglúþjóna sína tjl að
halda uppi röð og reglu, og sjá
um að menn sýndu konungí
ekki neinn, óskunda og að ekki
yrða mikill troðningur.
Um kl. 10y2 var koma konungs
til kirkjunnar tilkynnt með
lúðrablæstri og kom 1iann þá
sjálfur innan stundar með mikla
sveit stórmenna inn í kirk>una.
Biskupinn, er var áður genginn
í kirkju, tók á móti konungi í
fullum embættisskrúða. Gekk
hann til móts við konung fram
að kirkjudyrum og ávarpaði
hann þjir og fylgdi honum því
næst inn kirkjuna og í kór. Kon-
ungurinn tók sér svo sæti á
fyrrnefndum stól er var innan-
vert á loftsvölunum, við hlið
hans sat prinsinn og þá yfir-
foringjar herskipanna. Á innstu
bekkjunum niðri var skipað hin-
um helztu erlendu og innlendu
stórhöfðingjum, en þar næst
sátu borgarbúar, þeir er í kirjtj-
una komust, því að hún var yfir
full, og urðu nokkrir að standa
úti fyrir.
Guðsþjónustan fór fram með
líku sniði og^venja er til, nema
hvað meiri viðhöfn var höfð við
en venjulega. Biskupinn, herra
Pétur Pétursson, flutti ræðuna.
Söngur allur var hinn hátíðleg-
g,sti og stóð Pétur Guðjohnsen
fyrir honum og organslætti.. Við
þetta tækifæri voru ‘sungnir
nýir sálmar ortir af Helga Hálf-
dánarsyni og svo lofsöngur
Matthíasar Jochumssonar, „ís-
land þúsund ár“, sem þarna var
í fyrsta sinn sunginn opinber-
lega með lagi eftir Sveinbjöm
Sveinbjörnsson.
Þegar guðSþjónustunni lauk
gullu við lúðrar á ný fyrir utan
kirkjuna og gekk þá konungur
út ásamt fylgdarliði sínu. Allar
þrjár guðsþjónusturnar fóru
fram á íslenzku.
Síðar um daginn, eða kl. 3y2
hófst útisamkoma á Austurvelli,
er þá þegar var orðinn að-
alsamkomustaður Reykvíkinga.
Þar munu allir bæjarbúar, er
pað gátu vegna heilsu sinnar,
hafa verið samankomnir og auk
þess fjöldi manns úr nágrenni
bæjarins, auk útlendra manna,
Dana, Norðmanna, Svía, Þjóð-
verja, Englendinga, Frakka,
Ameríkumanna og manna af
fleiri þjóðernum. Mun sjald-
an og sennilega aldrei hafa ver-
ið saman komið eins mikið af
útlendingum og frá jafnmörg-
um þjóðum á samkomu á íslandi
og þessari hátíð í Reykjavík.
Allir voru klæddir hátíðabún-
ingi, konur og menn, börn og
gamalmenni. Þegar fólkið hafði
safnast saman var raðað upp til
hátíðagöngu og voru sex menn
í hverri röð. Hélt hópurinn því
næst upp úr bænum til Öskju-
hliðar, en þar var ákveðinn
þjóðhátíðarstaður Reykvíkinga.
Allstór slétta hafi verið rudd
og búin eftir beztu föngum.
Tjöld voru reist og sölubyrgi til
veitinga. Ræðustól hafði verið
komið fyrir á grundinni og á
hann var hengdur danskur fáni.
Fyrstur tók til máls og sté í
stólinn,bæjarfógetinn ,er þá var
Lárus Sveinbjörnsson. Setti
hann samkomuna og mælti fyr-
ir minni konungsins’. Næstur
tók til máls Halldór Friðriksson
yfirkennari latínuskólans og
mælti fyrir minni íslands. Síðan
voru flutt ýms minni og kvæði
sungin eftir þjóðskáldin Matt-
hías Jochumsson og Steingrím
Thorsteinsson.
Um daginn hafði konungur
boð mikið og sátu það flestir
hinir tignu höfðingjar, útlendir
og innlendir. Boð þetta var hald-
ið í stórum sal í skólahúsinu og
hafði hann verið tjaldaður inn-
an með dýrum tjöldum og
prýddum fánum og skjaldar-
merkjum. Konungur sat sjálfur
í hásæti fyrir miðju horni og
út frá honum prinsinn og höfð-
ingjar ýmsir á báðar hendur.
Gegnt konungi sat stallarinn og
hafði umsjón með öllu er fram
fór. Borðbúnaður var allur hinn
vandaðasti úr gulli og silfri og
annar veizlubúnaður var eftir
því, svo veizla þessi var í alla
staði hin veglegasta og íburð-
armesta.
Undir borðum voru ýms minni
drukkin og konungur mælti fyrir
minni íslands. Þá er hann gerði
það kváðu við 101 fallbyssuskot
frá herskipunum á höfninni.
Að veizlu þessari lokinni gekk
konungur með fylgd manna til
hátíðarstaðarins við Öskjuhlíð.
Skömmu eftir að hátíðahöld-
in hófust þar tók veður að spill-
ast og gerði brátt hvassviðri af
norðri og fylgdi því moldrok
mikið og fóru margir þegar til
bæjarins vegna þess. En þegar
konungur kom til staðarins
tók veður gtftur að lægja og
gerði brátt gott veður. Var
útsýni þá hið fegursta þarna
af hæðinni yfir umhverfi bæj-
arins og út fyrir nesin og höfn-
ina. Fjöllin glitruðu í kvöldsól-
inni.
Þegar- konungur kom til há-
tíðarinnar var honum fagnað
með skothríð og fagnaðarhróp-
um af mannfjöldanum. Árni
Thorsteinsson íandfógeti mælti
til hans nokkur orð og bauð
hann velkominn, en því næst var
honum flutt kvæði það, er Matt-
hías hafði orkt til hans í tilefni
af komunni hingað. Strax og
þessum móttökuathöfnum lauk,
hóf konungur mál sitt og þakk-
aði viðtökur þær er hann hafði
hlotið. og lýsti gleði sinni yfir
landi ög þjóð og kvað sér kær-
komið að geta tekið þátt í gleði
hennar á þúsund ára afmæli
íslands byggðar. Hann minnt-
ist einnig að nokkru á hina nýju
(Framhald á 7. síöu)
Vilhelim H/íchet^i
CifinkpHa
NIÐURLAG N- fe
er honum innanbrjósts, þegar hann er risinn upp og byrjaður
að ambra um í náttmyrkrinu? Hann er frjáls, hann hefir komizt
upp úr kistunni, áður en lokið var látið yfir hana og áður en
hún var látin síga niður í jörðina. Um líkama hans streymir sá
lifandi ylur, sem nú er aftur búinn að fá yfirhöndina, og aldrei
hefir hann fundið það eins innilega og nú: Ég er ekki dauður!
Það er þetta skran í kringum mig, sem er dautt — það er ekki
ég! Ég'get hreyft mig.
Margrét hreyfir sig og steðjar fram og aftur, eins og hún ætli
til dansleiks. Og hún ætlar líka að dansa, dansa berfætt — það er
léttasti og unaðslegasti dansinn og sá eini dans, sem hæfir konu,
er skyndilega rís upp og finnur, að líkami hennar hlýðir henni.
Enginn limur er þrjóskur né þungur í vöfum, og hún er ekki leng-
ur hrædd við sárin, sem hún getur fengið á nakta fæturna, þegar
hún k|mr í dansinn, því að lítil skeina er ekki mikilvæg i augum
þess, sem er nýrisinn upp frá dauðum.
Gleðin bylgjast um hana, lykst um hana: Hún er kona manns
— kona manns.
Og það er manninum að þakka, að hún getur hreyft sig og
gengið sinn veg, án þess að torfærur tálmi henni. Meðan hann
gat. ekki beitt allri orku sinni, vegna þess að hann var ekki al-
frjáls sjálfur, gat hann ekki frelsað hana. En þegar hann ein-
beitti öllum mætti sínum og hélt leiðar sinnar frjáls maður —
þá varð hún einnig frjáls.
Þá varð hún kona manns. Og þá sætti hún sig ekki lengur við
það að láta býli eða aðra dauða hluti, sem kringum hana voru,
eiga sig. Þá vaknaði hún fyrst til lífsins til fulls.
Það virðist óskiljanlegt, en það er þó fölskvalaus sannleikur:
Það er ekkert, sem heldur lengur aftur af henni. Hún opnar
dyrnar í þeim vændum að yfirgefa þetta hús, og hurðin er henni
ekki til trafala, hún leikur léttilega á hjörunum. Hún lýkst upp
hljóðlaust, hún svíkur hana ekki. Blessaða hurð — fyrst þú ert
mér ekki heldur til trafala, þarf ég ekkert að óttast framar. Þarna
úti er ég hólpin.
Og Margrét er þakklát — hún fer mjúkum höndum um dyra-
lykilinn og síðan hraðar hún sér brott.
SÖGULOK.
Bjartsýni og trú
á land og |>jóð
(Framhald af 3. síöu)
höndum. Verk, sem verða mun
til þess að efla og auka trúna
á land og þjóð, ef vel tekst.
Við verðum í þessu sambandi
að gera okkur ljóst, að þeir ó-
venjulegu tínlar, sem verið hafa
undanfarið, geta ekki haldið á-
fram. Vegna mikillar eftirspurn
ar eftir vinnuafli, hefir verið
slakað til á kröfunum um kunn-
áttu á ýmsum sviðum. Fólk, sem
ekkert eða lítið hefir lært til
þeirra verka, sem því hefir boð-
ist hefir tekið boðinu um vinnu,
sem þekkingu þarf til, án þess
að hafa þá þekkingu. Þetta er
ekki nema mannlegt. En af
þessu getur leitt hættu, ef ekki
er við gert í tíma, ekki sízt, fyrir
yngri kynslóðina, sem á það göf-
uga hlutverk að byggja upp ör-
yggi lýðveldisins. Sumir, sem
eru áhugasamii' og námfúsir
munu læra verkin smátt og
smátt. Aðrir dragast aftur úr
og missa máske af þeim dýr-
mætu árum, sem auðveldast er
að læra. Auk þess verður margs
konar vinna óeðliiega dýr af
þessum ástæðum og á sinn þátt
í að auka dýrtíðarbölið.
Á öðrum sviðum er hætta á
að menn séu of fastheldnir við
gamlar venjur og meira eða
minna úrelt vinnubrögð, sem
ekki standast í nútíma keppni.
Og sú óhagsýni fær ekki stað-
ist til lengdar, að afla sér nýrra
tækja, sem annað hvort koma
ekki að fullum notum vegna
þekkingarskorts á meðferð.
þeirra eða endast miklu skem-
ur en ella af sömu ástæðum.
Á meðan þetta millibilsástand
stendur, meðan við erum að afla
nýrra nútímatækja og læra að
fara með þau, má búast við því,
að við verðum að leggja meira
að okkur en undanfarið ,svo að
við getum staðið öðrum á sporði.
Eitt af því, sem aukin tækni
nútímans hefir leitt af sér, er
það, að færa lönd og þjóðir nær
þver annarri. Það er ekki senni-
le’gt að menn taki upp aftur
kjörorðið um að löndin eigi að
reyna að „vera sjálfum sér nóg“
um allar þarfir, eins og vildi
bi-ydda talsvert á milli styrjald-
anna.Jafnvel ekki lönd.sem eiga
svo margs konar náttúruauðæfi,
að möguleiki væri á að afla allra
þarfa þjóðarinnar í landinu
sjálfu. Því fjær er þetta okkur,
sem byggjumx eyland, sem að
visu á ýms náttúruauðæfi, en
þarf nú og mun ávallt þurfa að
afla sér frá öðrum löndum tals-
vert mikils af þörfum sínum. Til
þess að geta það%n þess að eyða
fjármunum, þarf viðunandi
markaði fyrir útflutningsfram-
leiðslu okkar. Vöruvöndun og
framleiðslukostnaður, sem sé
svo stillt í hóf að hann sé sam-
bærilegur við framleiðslukostn-
að þeirra annarra, sem leita
sömu markaða, er óumflýjanlegt
skilyrði fyrir þessu. Engin þjóð
mun telja sig hafa efni á því
að kaupa okkar framleiðslu
hærra verði en^ams konar vör-
ur eru fáanlegar annars staðar.
Við mundum ekki fara fram á
slíka greiðasemi, enda væri það
óvænlegt til þess að tryggja
sjálfstæði okkar og öryggi í
framtíðinni, að vera háðir slíkri
*■
hjálp frá öðrum.
Ég tek nú við forsetastarfinu
með óbreyttum ásetningi um að
rækja störf mín samkvæmt við-
urkenndum venjum nútímans í
lýðfrjálsum ríkjum, þar sem
þjóðhöfðingjavaldið er þing-
bundið. Þjónustuhugur minn
við heill og hag allrar þjóðar-
iniiar er og óbreyttur. í þeim
anda mun ég með guðs hjálp
reyna að rækja störf mín þann
tíma, sem mér er ætlað, meðan
mér endist heilsa og líf.
Bólusetninga-
sprautur» f >
sem stilla má,
sérstaklega vandaðar kr. 15.00
hólnálar, ryðfríar — 1.00
varagler — 2.50
Sendum um lanð allt.
Seyðisfjarðar Apótek.
Fangi konungsins
i
(Saga írá dögiun Loðvíks XI. Frakkakonungs).
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
•
Börn gullsiniösins ætluðu nú að fara til þess aö sjá
xööur sinn,, því að þau álitu að lionum kynni að vera
iiuggun i þvi aö sjá þau, endajpótt þau gætu ekki talað
viö iiarni.
„Eg vildi óska, að við gætum látið hann vitá, að við
höfum von um að geta frelsað hann!“ andvarpaði Georg.
„Þá mundi hann þó öðlast von í óvissunni. En það er
víst ómögulegt, því miður.“
Við þessi orð leit Leó snöggvast upp og blístraði lágt.
„SkeÖ gæti það þó,“ sagði hann, leyndardómsfullur
á svip.
„Svona, hættu nú þessu leynimakki,“ sagði systir hans,
„þú ert með eitthvað ráðabrugg á prjónunum, hvað er
það?“
En drengurinn hafði tekið það i sig að þegja yfir
ráðagerð sinni, og hin urðu að láta sér það lynda.
Morguninn eftir lögðu þau af stað til hallarinnar,
en þar var búrunum raðað á grasvöllinn.
Þegar þau voru að leggja af stað kohi Leó askvaðandi
í fáránlegum klæðum.
Hann var í gömlum buxum gauðrifnum, bættri treyju,
botnlausum skóm og með beyglaðan hattkúf á höfði.
„Hvers kyns útbúnaður er þetta?“ spurði ísabella.
„Þú ætlar þó ekki að fara í þessum lörfum?“
„Nei, blessuð góða! Þið getið ekki fylgst með svona
leppalúða,“ sagði Leó hlæjandi. „Farið þið bara af stað,
ég kem á eftir.“
Að svo mæltu fór hann út í eldiviðarskýlið og sótti
þangað fjölina góðu. Hann var nú búinn að negla við
hana langa stöng, svo að hún líktist einna helst fána,
og hann sýndi þeim nú að á miðri fjölinni stóð með
marglitum stöfum:
„Kaupi gömul föt og tuskur!“ Þetta hafði hann þá
gert við mislitu bókstafina.
„Til hvérs í ósköpunum ertu nú að þessu?,“ spurði
systir hans. „Heldurðu, að venjulegur skransali fái að
koma nær föngunum en aðstandendur þeirra? Þar skjátl-
ast þér drengur minn!“
„Þú færð nú að sjá,“ sagði stráksi, og brosti með sjálf-
um sér að uppátæki sínu, sem var svo snjallt, að enginn
gat getið upp á því^
Hann axlaði rösklega stöngina með spjaldinu og tók
stóra eldiviðarkörfu á hinn handlegginn.
„Þá er ég tilbúinn!“ hrópaði hann. „Leggið þið nú
af stað! Litli skransalinn kemur á eftir.“
„Hvað ætlar hann sér?,“ spurði Georg, en hugsaði þó
með sér, að bezt væri, að strákurinn fengi að fara sínu
fram. Svo lögðu þau af stað þrjú saman. „Skransalinn“
kom á eftir og hélt fánanum hátt á loft. En um leiÓ og
hann sneri honum við sáu þau sér til mikillar furðu
að yfir hina hliðina var límd þunn pappírsörk. Var þetta
tugsýnilega mjög lauslega gert, því að örkin bungaði
út í miðjunni.
Litli skransalinn skundaði rogginn eftir götunni með
t. éfána sinn og söng hástöfum:
Járn og klúta kaupi ’ég hér ‘
' Hver vill selja tuskur?
Konur, stúlkur, komið hér!
Klúta og druslur seljið mér.
Þegar til hallarinnar kom, — en sú höll var ramger
kastali umkringdur hraustum skozkum varðmönnum,
er vöktu dag og nótt yfir lífi konungsins — var búið að
setja fram búrin og flokkur áhorfenda hafði safnazt þar
í kring.
Búrin stóðu í röðum — þau voru yfir 20 að tölu — og
fyrir framan þau spígsporuðu tveir vopnaðir varðmenn
fram og aftur.
„Guð minn góður, hvað búrin eru lág,“ hvíslaði ísa-
bella. „Menn geta ekki staðið uppréttir inni í þeim.“
„Þvílík hegning er hróplegt ranglæti,“ var sagt rétt
hjá henni. „Guð mun einhverntíma úthella reiði sinni
j fir hinn óréttláta konung vorn.“
Fangarnir sátu í búrunum og horfðu kvíðafullir út’
til þess að reyna að koma auga á frændur og vini í hópi
áhorfendanna.
„Þarna er pabbi,“ hrópaði ísabella með grátstafinn í
kverkunum.
Já, þarna sat vesalings; faðir þeirra.
Hann var fölur og sorgmæddur, en svipurinn var
hreinn og fagur eins og svipur þeirra manna, sem góða
samvizku hafa er ævinlega.