Tíminn - 07.09.1945, Blaðsíða 4

4
f
/
TÓIITVN. föstodagiim 7. sept. 1945
67. bla«
Biskupiim, herra Sigurgeir Sigurðsson, segir frá:
Fundur norrænna biskupa
í Kaupmannahöfn
Eins og frá var skýrt í síðasta blaði kom biskupinn yfir íslandi,
herra Sigurgeir Sigurðsson, í byrjun þessarar viku flugleiðis heim
úr för, er hann fór til Kaupmannahafnar, tii þess að sitja ráð-
stefnu norrænna biskupa, sem þar var haldin í fyrsta skipti síð-
an styrjöldinni lauk. Voru slíkir biskupafundir áður haldnir á
þriggja ára fresti, en hafa sem að líkum lætur, fallið niður á
styrjaldarárunum. Þessi fundur telst aukafundur, en fyrsti
reglulegi fundurinn á að haldast í Svíþjóð á næsta ári.

Ávarp biskupafundarins
Ýtarlegar umræður um þáð ástand, sem styrjöldin mikla
hefir skapað á Norðurlöndum, fóru fram í Kaupmannahöfn á
fundi höfuðbiskupa Norðurlanda.
Umræður þessar leiddu til þess að fá skýrara yfirlit um
reynslu og sjónarmið hinna ýmsu Norðurlandaþjóða og önn-
ur þau atriði, er til þess hefðu getað verið fallin að valda mis-
skilningi milli þjóðanna.
Um málin var rætt hispurslaust og af fullri einlægni, og
menn sannfærðust um það, að í samanburði við það mikla
vinarþel og skyldleika Norðurlandaþjóðanna, sem ekki sízt
hefir komið berlega í Ijós á styrjaldarárunum, og með hlið-
sjón af þeim erfiðleikum, sem undanfarið hafa átt sér stað
í sambúð margra grannþjóða veraldarinnar, þá séu þeir skugg-
ar, sem orðið hafa í samskiptum Norðurlandaþjóðanna, að-
eins óverulegir. Það, sem á milli kann að hafa borið, ætti að
mega jafna að fullu á heilbrigðan hátt og beiskjulaust.
Frændþjóðunum á Norðurlöndum ætti ekki að vera nein skota-
skuld úr því að ræða slík mál í fullri einlægni, einnig það,
sem þeim hefði þótt mega öðruvísi betur fara, og sýna full-
kominn skilningsvilja, er dæma skal um ákvarðanir, sem á
venjulegum tímum hefðu verið framkvæmdar á nokkuð
annan veg.
Þar sem vér erum þess fullvissir, að margt í stjórnmálum
Norðurlandaþjóðanna á styrjaldarárunum verður bráðlega:
betur upplýst og skýrt til fullnustu, viljum vér allir að því
vinna, að hið kristilega og kirkjulega samband þjóðanna megi
eflast og aukast á heilbrigðan og eðlilegan hátt og með fullri
virðingu fyrir séreinkennum og siðvenjum hverrar þjóðarinn-
ar um sig.
Aðeins á þann hátt munu Norðurlandakirkjurnar og þjóð-
irnar geta lagt fram sinn skerf til þess að skapa anda gagn-
kvæms skilnings og velvildar meðal allra þjóða, sem nú standa
meira og minna ráðþrota gagnvart hinum stóru vandamálum
og örlagaríku ábyrgð.
Hin mikla ábyrgð kirkjunnar nú gagnvart þjóðfélagslegum
vandamálum og lífi almennings, hlýtur að knýja kirkjurnar
til þess að finna leiðir til samstarfs og sameiginlegra átaka
til þess að gera meginhugsjónir kristindómsins að þungamiðju
þjóðlífsins og finna hentugar leiðir til þess að þær hugsjónir
nái að hafa áhrif á daglega bre'ytni og líf allra manna.
Þar sem Guð hefir nú aftur gefið þjóðunum tækifæri til
þess að framfylgja lögmálum-hans í lífi sínu og starfi, hefir
hver kristinn maður og kona bæði skyldu og köllun til þess,
hver í sínu landi og sínum verkahring að efla og glæða þann
bróðurhug, em einn getur unnið bug á hinum illu öflum
sundurþykkis og styrjalda og skapað hinn sanna frið Guðs
á jörðu.
Kaupmannahöfn, 23. ágúst 1943.
Gustaf Aulén. Erling Eidem. H. Fuglsang-Damgaard.
Ilmarie Salomies. Eivind Berggrav. Arne Fjellbu.
Edvard Rodhe. Sigurgeir Sigurðsson. H. Öllgaard.

Fréttamaður Tímans hefir átt
tal við biskupinn og leitað hjá
honum frétta af ferðalagi hans
og ráðstefnu biskupanna. Lét
hann hið bezta af öllu og var
bjartsýnn á samstarf norrænn-
ar kirkju og kirkjuhöfðingja á
komandi árum og viðgang kristi-
legs anda meðal norrænna
þjóða.
— Þessi fyrsti norræni bisk-
upafundur, sem haldinn er síð-
an ófriðnum lauk, sagði bisk-
upinn, stóð dagana 22.—25.
ágúst, og þetta er hinn fyrsti
fundur, sem ég hefi átt kost á
að sækja. Var til hans boðað af
Fuglsang-Damgaard Sjálands-
biskupi, og á biskupssetri hans
fóru fundirnir fram.
Við vorum níu alls á fundin-
um, biskuparnir. Voru það
þessir:
Frá Daumörku: Fuglsang-
Damg^.ard og H. Öllgaard.
Frá Noregi: Eivind Berggrav
og Arne Fjellbu.
Frá Svíþjóð: Erling Eidem,
Gustav Aulén og Edvard Rodhe.
Frá Finnlandi: Ilmarie Salo-
mies.
Frá íslandi: Sigurgeir Sig-
urðsson.
Ég hafði hugsað til þessara
samfunda með mikilli ánægju,
heldur biskupinn áfram, því að
Biskupinn yfir íslandi.
herra Sigurgeir Sigurðsson.
þarna vissi ég, að ég myndi hitta
marga ágæta menn, og það því
fremur, sem ég hafði engum
þeirra kynnzt áður, nema Fugl-
sang-Damgaard. Auk þess beið
mín þarna ágætt tækifæri til
þess að kynnast því, hvernig
ástatt væri með frændþjóðum
okkar nú við lok hins mikla
hildarleiks.
Þær vonir, sem ég hafði gert
mér um þessa samfundi, brugð-
ust ekki. Samstarf var sérstak-
lega ánægjulegt og lærdómsríkt,
og allar viðtökur eins og bezt
varð á kosið. Það var fölskvalaus
vinátta, sem ég mætti hvar-
vetna.
Á fundum okkar voru rædd
mörg aðsteðjandi vandamál.
Meðal annars var mikið rætt um
samstarf norrænu þjóðanna í
kirkju- og kritindómsmálum
og norræna samvinnu yfirleitt.
Þau störf, sem nú bíða kirkj-
unnar á sviði líknar- og menn-
ingarmála, eru meiri og brýnari
en nokkru sinni, og voru allir
einhuga um það, hversu mikils
vert það væri að norrænt kirkju-
samstarf yrði sem nánast og
einlægast. (Birtist ávarp, sem
biskupafundurinn samþykkti að
loknum höfuðumræðunum, hér
á þessari síðu blaðsins.)
í sambandi við biskupafund-
inn var haldin minningarguðs-
þjónusta um Kai Munk í Frúar-
kirkjunni. Vorum við biskuparn-
ir þar allir viðstaddir og aðstoð-
uðu sinn' biskupinn frá hverju
landi við guðsþjónustuna. Fyrir
altari þjónuðu Fuglsang-Dam-
gaard, ég og Salomies fyrir pré-
dikun, Berggrav flutti ræðuna,
en Eidem drottinleg blessunar-
orð.
Sunnudaginn 25. ágúst mess-
aði ég í einni af kirkjum Kaup-
mannahafnar, St. Jóhannesar-
kirkjuhni. Var þar fjölmenni,
meðal annars margt íslendinga.
Ávarpaði ég þá stuttlega á ís-
lenzku.
Þá gengum við allir á konungs-
fund og sátum boð Arne Sören-
sens, kirkjumálaráðherra Dana,
og Christensens, yfirborgar-
stjóra Kaupmannahafnar.
Meðan ég var í Kaupmanna-
höfn, var einnig haldinn þar
fundur, sem boðað hafði verið
til af „Hjálparstofnun evange-
lískra kirkna í Norðurálfu", en
forgöngumaður þess var dr.
theol. Alfred Jörgensen, kunn-
ur mannvinur. Meðal verkefna
þess fundar var að ræða um,
hvernig bezt yrði unnið að því
að hjálpa ýmsum, einkum Finn-
um og Norðmönnum, til þess að
endurreisa þær fjölmörgu kirkj-
ur, sem hafa brunnið eða fallið
á undangengnum hörmungaár-
um. Stóð þessi f undur þrjá daga.
Um þetta leyti var einnig
haldinn í Kaupmannahöfn
kristilegur norrænn stúdenta-
fundur. Þar flutti ég erindi.
Ég varð þess var á ferð minni,
svo að ekki varð um villzt, að
íslendingar eiga marga og sanna
vini í Danmörku, er skilja okk-
ur fullkomlega og gera sitt bezta
til þess, að vinátta megi haldast
milli þjóðanna, Dana og íslend-
inga. Meðal þeirra leyfi ég mér
að nefna Sörensen kirkjumála-
ráðherra og Fuglsang-Damgaard
(FramhalcL á 5. siðuj
Frá fyrsta biskupafundi Norðurlanda eftir að ófriðnum lauk, og var haldinn í Kaupmannahöfn í síðastliðnum
mánuði. Á myndinni eru, talið frá vinstri: Arne Fjellbu, Edvard Rodhe, H. Öllgaard, Erling Eidem, Sigurgeir Sig-
urðsson, Eivind Berggrav, Ilmarie Solimies, Gustaf Aulén og Fuglsang-Damgard.
nær ómennsku umbrotum og
hinum hart nær yfirnáttúrlegu
afrekum hins mikla og áð-
ur í sögunni óþekkta þjóðfé-
lagslega fyrirbrigðis í Banda-
ríkjum Norður-Ameríku.
Ást á norskri þjóðmenningu
— samfara djúpri fyrirlitningu
á vanköntum hennar, uggur og
andúð gagnvart hinni alþjóðlegu
og þó einkum hinni vestrænu
vélamenningu, — ásamt heillun
af trölldómi hennar—voruþarna
ekki nægar andstæður til þess að
vekja allmikið umrót hjá manni
yað skapi og hæfileikum jafnstór-
brotnum og Knut Hamsun? Loks
má benda á eitt til viðbótar, sem
alltaf vakti ókyrrð i huga
Hamsuns og varð honum skáld-
skaparefni, auk auðvitað ýmis
konar hvata og kynna. Það er
baráttan milli hins alnorska í
máli og menningu og svo þeirr-
ar menningar, sem skapazt hafði
hjá nokkrum hluta verzlunar-
stéttarinnar og hjá embættis-'
mönnum og liðsforingjum —
einkum í sveitum og smærri
bæjum Noregs. Sú menning var
að allmiklu leyti af dönskum og
þýzkum uppruna, og hún hafði
ýmsa þá kosti, sem geðjuðust
Hamsun mæta vel.
Tökum síðan til dæmis af hin-
um eldri bókum Hamsuns Leynd
ardóma (Mysterier) og Viktoríu
— og svo einnig hina nokkru
yngri Hinzta gleðin (Den sidste
glæde). í öllum þessum bókum
er það afar skýrt, hve mikill afl-
vaki í skáldskap Hamsuns þær
eru hinar menningarlegu and-
stæður, jafnvel þar sem hann
bregður á leik í hálfgildings
ungæðishætti eða sekkur sér
niður í fegurðarnautn — eða
djúp þrár og drauma.
Þá skal vikið nokkrum orðum
að skáldverkum hans frá hin-
um siðari áratugum. Þau eru
flest hnitmiðuð að formi, stíll-
inn svo samfelldur — þrátt fyr-
ir ýmis konar tilbreytni — að
yfirleitt er það undantekning,
að málsgrein megi missa sig, án
þess að einhverju sé glatað, sem
veigur er i og hefir sitt gildi fyr-
ir heildina. En þessi skáldverk
hins í listinni jafnvæga snillings
eru eigi síður en hin fyrri þrung-
in af persónulegum kenn'dum
höfundarins, annars vegar sam-
úð, hins vegar og meira áberandi
af andúð, fyrirlitningu, spotti og
jafnvel oft og tíðum hundsku í
garð þeirra menningarfyrir-
brigða og manntegunda, sem
hann hefir ýmist mætur á eða
hann er þá andstæður, þó að
hann geti stundum ekki að sér
gert annað en allt að því blanda
aðdáunarkenndri undrun í lýs-
ingarnar, svo sem þá er hann
lýsir Ágústi, sjómanninum, far-
manninum af veraldarhöfunum,
sem að lokum ferst uppi i fjalli
í hafróti sinna eigin trylltu
sauðkinda, er hendast fram af
hengiflugi og ryðja honum með
sér. f sumum þessum bókum lof-
syngur Hamsun hið einfalda líf
og hinn hrekklausa, stritandi og
frumstæða mann, en yfirleitt er
i þeim hörð ádeila á yfirborðs-
mennsku og sýndarmanndóm,
meðal annars það, að vilja
skreyta sig með framandi fjöðr-
um.
Eins og áður er sagt, urðu
Bandaríkin Hamsun hin fyllsta
ímynd yfirborðsmennsku og
menningarlegs óskapnaSSar, en
Bretland var í hans augum hið
gamla dáðlausa rándýr, sem
liggur fram á lappir sínar og
gætir þess fengs, sem það hefir
aflað. Hins vegar varð þýzka
þjóðin í vitund Hamsuns sú þjóð
á jörðunni, er samrýmdi það að
hagnýta tæknina af dugnaði og
hagsýni og halda í heiðri göml-
um menningar- og siðferðiverð-
mætum — þar á meðal hefðar-
mennsku í hugsun og framkomu
samfara sannri og væmnilausri
karlmennsku, enda höfðu rit
þýzka skáldspekingsins og rit-
snillingsins Nietzsche hrifið Knut
Hamsun svo mjög, að þeirra á-
hrifa mun hafa gætt hjá hon-
um æ síðan — ofurmennskan
annars vegar og látleysi og
nægjusemi þess frumstæða hins
vegar verið honum það tvennt,
er hann mat sem verðmæt eða
virðingarverö mannleg eigindi,
Knut Hamsun, sem á blóma-
árum sínum las ekki samfellt
nokkra bók, fylgdist auðvitað
ekki náið með því, er gerðist í
heiminum. Hann var löngu áð-
ur en nazisminn náði völdum í
Þýzkalandi oíðinn mannfælinn
með'afbrigðum, fyrirleit blaða-
menn og blaðamennsku — og
þá auðvitað blaðaskrif. Hann
lifði allt að því eins og einangr-
aður og fangi, þó að hann hefði
sjálfur búið sér fangelsið. Og
þótt bækur hans seldust vel,
seldust alls staðar vel, þá seld-
ust þær hvergi eins vel og í
Þýzkalandi, og þar var hann,
sem og raunar víða annars stað-
ar, í afar miklum metum.
Af öllu þessu er það auðsætt,
að ekki þarf beinlínis að kenna
það elliglöpum, hvert varð hlut-
skipti Hamsuns. Hann hef ir sj álf-
sagt litið þannig á, að nazisminn
og nýskipánin væru nauðsynleg
veraldarfyrirbrigði, ef menning
og manndómur ættu að s^and-
ast gegn barbarisma tímanna —
og hinu stórum vaxandi og mjög
svo ægilega skrílræði, lágskríls-
einræði — eins og það mun ein-
hvers staðar hafa verið kallað
af mönnum sama sinnis og
skáldið Hamsun. Og svo sem
heyrzt hefir, að hann hafi nú
frá skýrt, mun hann alls ekki
hafa fylgzt nema að mjög litlu
leyti með því, sem fram fór í
Noregi eftir innrásina — hvað
þá, að hann hafi gert sér grein
fyrir þeim ógnum, sem í öðrum
löndum steyptust yfir hinar her-
numdu þjóðir. Þetta þarf engan
að undra, þar sem það er meira
að segja upplýst, að jafnvel
sumir helztu ráðamenn nazista
í Þýzkalandi sjálfu, munu vart
hafa gert sér það fyllilega ljóst,
hve hryllilegar ógnir sumir und-
irmenn þeirra lögðu á ýmsa þá,
sem þeir höfðu fengið ótak-
markað vald yfir, enda tröppur
starfsskiptingar ærið margar frá
þeim, sem gáfu skipanirnar og
til þeirra, sem lengst niðri fram-
kvæmdu þær — böðlanna, sem
vinna verk sitt árum saman,
gera sér úr því ánægju og verða
þess vegna að breyta smátt og
smátt aðferðum sínum til hins
verra, fáandi með því einu móti
fullnægjngu — svo sem sælker-
inn þarf að fá nýja og nýja rétti,
sífellt meira kitlandi fyrir bragð-
taugarnar.
. . . Og hvað sem annars má
segja með sanni og geta sér til
um í sambandi við fylgi Ham-
suns við nazista, þá er það víst,
að*hann hefir unnið sér meira
en lítið til ágætis sem skáld o^
listamaður.Tugmiljónum manna
hefir hann skemmt, tugmiljónir
hrifið með skáldskap sínum,
heillað þá með undrun hins sér-
stæða ímyndunarafls og hinnar
furðulegu persónusköpunar, —
en fyrst og fremst með sinni oft-
ast einföldu, en um leið frábæru
stílsnilld, sem hefir töfrað fram
jafnt hinar kátlegustu stellingar
sem hinar ólíkustu tilfinningar
mannlegs hjarta — allt frá
dreyminni þrá til allra hugsan-
legra afbrigða skops og spotts
— og hin fjölbreyttustu tilbrigði
dulkenndra náttúrutöfra. Ham-
sun hafði líka um hálfrar aldar
skeið mjög mikil bein og ennþá
meiri óbein áhrif á bókmenntir
Norðurlanda, og langt út fyrir
Norðurland bar hann hróður
norskrar náttúru og norskrar
snilli og hafði gildi fyrir unga
rithöfunda vítt um hinn siðaða
heim. Og hve mikið sem Knut
Hamsun kann að hafa misgert
við þjóð sína og hve mjög sem
mönnum þykir hann hafa syndg-
að gegn mannúð og menningu,
þá munu sum rit hans lifa hjá
einmitt öllum þeim, sem eru
andlega frjálsir. Óbein áhrif
snilldár hans munu verða ævar-
andi, eins og hvers þess manns,
sem hefir auðnazt að skapa
eitthvað svo fullkomið, áð öðr-
um hefir reynzt það lærdóms-
ríkt og frjótt við þeirra oftast
þyngstu þraut: mótun síns
persónuleika og formsins fyrir
eigin hæfileika til skapandi
starfsemi. Þau verk manna, sem
beinlínis eða óbeinlínis hafa
veigamikil áhrif á hugsun, mót-
un og störf annarra stórbrotinna
einstaklinga eða fjöldans, gera
líf þeirra mikilvægt fyrir fram-
tíðina, hvort sem þeir hafa unnið
á sviði stjórnmála, vísinda eða
lista — já, á hvaða sviði sem þeir
hafa uhnið. Tökum til dæmis
hina rússnesku byltingarfor-
ingja, sem teknir voru af lífi,
hvort sem þeir nú voru dæmdir
til dauða í föðurlandi sínu eða
myrtir erlendis. Segjum, að þeir
hafi verið sekir um landráð, en
sarnt sem áður: Hver getur mfeð
sanni neitað því, að störf þeirra
á byltingarárunum — og næstu
árum eftir byltinguna — hafi
orðið svo áhrifarík fyrir rúss-
nesku þjóðina, að það hljóti —
jafnvel frá sjónarmiði þeirra,
sem voru aðilar að sakfellingu
þeirra og lífláti — að gefa lífi
þeirra ævarandi mikilvægi.
Kaminev, Sinojev, Smirnov,
Rykov, Bucharin, Trotzky —
bara nöfnin, áhrifavald þeirra
enn í dag, þó að ekki væri nema
sem minningavaki — hötuð
nöfn og fyrirlitin, heilög nöfn
og tilbeðin!
.. . Viktoría Hamsuns varð
mörgum skáldhneigðum og við-
kvæmum unglin/um á íslandi
undur og ævintýri, þá er hún
kom hér út í fyrra skiptið. Svona
sögu höfðu þeir aldrei heyrt eða
lesið. Sumir þeirra gátu alls ekki
fellt sig við, að þetta væri kölluð
saga — en hvað var það þá? Nei,
það var satt, sem margt af eldra
fólkinu sagði: Þetta er hvorki
fugl né fiskur. ... En samt sem
áður: Þessir unglingar lásu
hana, og þeim fannst hún falleg
— einkennilegt, að hún fór illa
— eftir því sem kallað var, og
þó var eins og manni fyndist
hún hefði ekki getað farið öðru-
vísi, væri líka fallegust svona.
Og hugsa sér: Það var næstum
því eins og maður kannaðist
eitthvað við þetta, þó að það
gerðist í öðru landi og væri
ósköp skrítið. Þá voru aðrir ung-
lingar, sem slepptu strax öllum
samanburði við annað, þeir með-
tóku þetta form sem eins
konar opinberun, þeir nutu á
svipaðan hátt og við njótum
ilms hinna fyrstu vordaga, önd-
um að okkur angan blómsins, er
við fyrst finnum útsprungið. Já,
ég hefi þekkt unglinga, sem
tárfelldu yfir Viktoríu af hrifni
og sæluríkri viðkvæmni.
En ekki einungis unglingarnir,
heldur og allmargt af því eldra
fólki, sem þó hafði lítt eða ekki