Tíminn - 09.11.1945, Blaðsíða 5

85. blað
TtMIIVN, föstndaglim 9. nóv. 1945
5
Um þetta leyti fyriv 51 ári:
Fyrstu sjómannasamtökfn
Það var árið 1896. Og i þá
daga var höfuðstaðurinn með
öðru yfirbragði en nú og hug-
myndir og lífsskoðanir bæjar-
búa aðrar. Þetta haust hafði
gengið um það talsverður orð-
rómur, að fáeinir skútukarlar og
einhverjir unglingar í bænum,
sem hétu Ottó og Geir, væru að
undirbúa stofnun sjómannafé-
lagsins. Leizt fólki misjafnlega
á þetta tiltæki, og voru þó fleiri,
sem fóru um það hraklegum orð-
um og töldu fátt gótt geta af
slíku leitt. Hinir, sem mæltu
þessari nýstárlegu hugmynd
bót, voru yfirleitt fáor^ari og
orðvarari, því að ekki var laust
við, að þeir væru deigir við að
játa henni fylgi sitt, þótt þeir
væru henni ef til vill hlynntir
í hjarta sínu. Það var ekki að
vita, nema útgerðarmennirnir
yrðu tregir til þess að veita þeim
mönnum vörulán, þegar liði
fram að áramótunum, er hefðu
sig í frammi í þessu efni.Sjó-
Sex Islendingum
boðið til tæknináms
í Svíþjóð
„Tekniska Institutet" í Stokk-
hólmi hefir boðið fræðslumála-
stjórninni hér að senda sex ís-
lendinga til náms við skólann.
Er gert ráð fyrir, að námstím-
inn yrði frá miðjum janúar til
maíloka 1946.
Er óskað eftir þremur málm-
iðnaðarmönnum og þremur
byggingaiðnaðarmönnum, húsa-
smiðum eða múrurum. Þeir ein
ir, sem lokið hafa gagnfræða-
prófi og iðnskólaprófi, koma til
greina. Skólavistin verður ó-
keypis, og að auki munu náms
mennirnir njóta dvalarstyrks.
Kaupstaðirnir Reykjavík,
Hafnarfj. og ísafjörður hafa
nýlega, ásamt félögum í Félagi
ísl. botnvörpuskipaeigenda, sent
borgarstjóranum í Hull gjöf, að
fjárhæð- 20 þús. sterlingspund,
til endurreisnarstarfsemi þar í
borg nú að ófriðnum loknurp.
Eins og kunnugt er, varð Hull
fyrir þyngstum búsifjum allra
útgerðarborga í Englandi af
völdum loftárása Þjóðverja og
vildu þeir aðilar, sem að gjöfini
stóðu, votta Englendingum, og
þá fyrst og fremst enskum far-
og fiskimönnum, samúð okkar
íslendinga og leggja fram lit-
inn skerf til að bæta úr þörí
um þeirra.
Utanríkisráðherra, sem af-
henti gjöfina fyrir hönd gef-
endanna, hefir borizt þakkar-
bréf frá sendiráði Breta hér.
Hjúskapur.
Nýlega voru gefin saman í hjóna-
band af sr. Bjarna Jónssyni, i Útskála
kirkju, ungfrú Guðrún Guðmundsdótt-
ir frá Görðum og síra Eiríkur Brynj-
ólfsson, prestur að Útskálum.
Hjúskapur.
Nýlega voru gefin saman í hjóna-
band Jensína Jónatansdóttir, fyrrver-
andi kennslukona frá Hóli í Önundar-
firði og Hermann Egilsson, bóndi á
Galtalæk í Biskupstungum. Heimili
þeirra er að Galtalæk.
Dregið var í happdrætti
félagsins Stjarnan í Dalasýslu 1. okt.
síðastl. Upp komu þessn númer: 233.
4944, 4942, 4218. Þeir, sem hlotið hafa
vinning geri aðvart i verzl. Glóðin í
Reykjavík eða til Guöm. Blöndai,
Litla-Holti. Símst. Stórholt, Dalasýslu.
Útbreiðið Tímann!
Crtvegið sem flestlr ykkar elnn
áskrlfanda að Tímanum og lát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Allir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesá
TÍMANN.
mannasamtök voru líka alger-
lega óþekkt fyrirbrigði hér á
landi í þá daga, nema hvað borið
hafði við endrum og sinnum, að
ein og ein skipshöfn tók sig
saman um ákveðnar kröfur á
hendur „reiðara“ sínum, þegar
þolgæði og biðlund hafði verið
svo ofboðið, að ekki varð lengur
við það búið. Sjálfir höfðu út-
gerðarmennirnir við Faxaflóa
efnt til samtaka sín á milli um
hagsmunamál útgerðarinnar og
var ekki örgrannt um, að sumir
sjómannanna óttuðust, að þess-
um samtökum yrði meðfram
beitt til þess að þröngva kosti
þeirra, sem þó voru ekki of rúm-
ir í þá daga, hvorki um fæði og
aðbúð né kaupkjör.
Svo var það hinn 14. nóvember
um haustið. Napur haustvindur
blés inn sundin og lék við ýlu-
stráin á holtunum í Reykjavík.
Flestir ba^jarbúar voru gengnir
til náða, því að komið var að
miðnætti. En skyndilega rauf
óvæntur hávaði þögnina í hin-
um sofandi smábæ. Út úr Geysi,
vínkránni á Skólavörðustíg 12,
ruddist hópur sjómanna á ýms-
um aldri. Þeir fylktu liði á göt-
unni og héldu syngjandi af stað
niður í miðbæinn. Og það voru
ekki nein ástarljóð eða friðar-
söngvar, sem þeir sungu — síður
en svo. „Vei þeim fólum, sem
frelsi vort svíkja,“ glumdi við
svo hátt, að undir tók í götun-
um og húsunum. Fólk hópaðist
fáklætt út í glugga og gættir til
þess að sjá þessi undur. Það
vissi varla hvaðan á sig stóð
veðrið. Það höfðu svo sem oft
orðið ýmsar róstur þarna í
kringum krána, en hópgöngum
og söng af þessu tagi átti það
ekki að venjast.
Það, 'sem gerzt hafði þarna á
Skólavörðustíg 12 þetta kvöld,
var það, að þrjátíu sjómenn
höfðu stofnað fyrsta sjómanna-
félagið á íslandi, Sjómannafé-
lagið Báruna. Helzti forgöngu-
maður þessarar félagsstofnunar
var Ottó N. Þorláksson, er síðar
varð fyrs^i forseti landssam-
bands Bárufélaganna og fyrsti
forseti Alþýðusambands íslands.
Einn helzti stuðningsmaður hans
var Geir Sigurðsson, síðar skip-
stjóri, en sá, sem stýrði þessum
.stofnfundi og varð fyrsti for-
maður félagsins var Jón Jónsson
realstúdent. Fundarritari var
Hafliði Jónsson, bróðir séra
Bjarna Jónssonar dómkirkju-
prests, er síðar varð.
Svo fór sem vænta mátti, að
margir voru ragir váð að ganga
í félagið fyrst í stað. En þó tvö-
faldaðist félagatalan á skömm-
um tíma. Tók það upp samn-
ingaumleitanir við útgerðar-
mennina, og var ein fyrsta og
helzta krafa þess, að kaup sjó-
manna yrði að hálfu leyti greitt
í peningum, en slíkt hafði alls
eklci þekkzt fram að þeim tíma.
Einnig var farið fram á, að
fæðið á skútunum yrði bætt
frá því, sem var — og inun ekki
hafa verið vanþörf á. Þetta þóttu
þó óbílgjarnar kröfur, og varð
félaginu lítið ágengt. Inn á við
beindist félagsstarfið eð veru-
legu leyti að því að draga úr
vínnautn sjómanna, sem var þá
allmikil, eins og löngum hefir
viljað við brenna. í þessu efni
ávannst ekki svo lítið.
Svo fór þó, að Báfufélagið
lifði af fyrstu stormana, og inn-
an skamms fóru sjómenn á öðr-
um útgerðarstöðum að dæmi
stéttarbræðra sinna í Reykjavík.
Risu á næstu árum upp mörg
Bárufélög — í Hafparfirði 1896,
á Akranesi 1902, Eyrarbakka
1903, Keflavík 1904, Garði 1905,
og fleiri slík félö'g voru stofnuð
Vann Sigurður regluboði Eiríks-
son, faðir herra Sigurgeirs
biskups, mjög að stofnun þessara
sjómannafélaga. Kom þar að
Bárufélögin stofnuðu iandssam
band sín á milli, þótt ekki yrði
það langætt. Hóf það bygging
Báruhússins, er síðar nefndist
K.R.-húsið og rifið var í sumar,
en reisti sér með því hurðarás
um öxl, auk þess sem það lenti
í stórverkfalli. Voru öll Báru-
félögin úr sögunni 1911. Ýms ný
verkamannasamtök voru þá að
vísu komin fram á sjónarsviðið,
þótt ekki færðust þau í fast form
fyrr en árið 1915, að Alþýðusam-
band íslands var stofnað.
LARS HANSEN:
Fast þeir sóttu sjóinn
— Verður þú ekki með mér? Ég held fjandinn sjálfur hafi
hlaupið i ykkur báða tvo. Þú varst þó að enda við að segja, að
nú væri allt í bezta lagi.
Hann þagnaði snöggvast, því að hann var ekki alveg viss um,
hvaða tökum hann ætti að taka þá. En hann fann, að þetta var
vonlaust tafl, þegar Nikki sagði:
— Ef þú hefðir átt sæmilega skútu, Kristófer, hefðum við ekki
farið með neinum öðrum en þér. En á „Noreg“ stígum við ekki
íæti okkar. Það getur orðið nógu slæmt við Lófót, en meiri lík-
indi eru þó til þess, að menn bjargist þar á land, þó að leki komi
að koppnum, svo fremi sem ekki er afspyrnuveður, því að það
þarf meira en lítið til þess að sökkva báti á fáeinum min-
útum, þegar annar eins maður og Þór stendur við dæluna. En
það veizt þú sjálfur, Kristófer, að það eru hér um bil hundrað
mílur milli Noregs og Svalbarða, og þ„að er of breitt sund til þess,
að við getum siglt gamla „Noregi“ upp 1 fjöruna öðru hvoru
megin, ef hann skyldi fá sér heldur mikið neðan í því á leiðinni.
Og Lúlli bætti við:
— Og svo léztu svo þunga vél í skriflið, að hún gerir ekki ann-
að en sökkva því. Komi leki að „Noregi“, skaltu sanna til, að
hvorki dælan né Þór munu geta haldið honum ofan sjávar. Þá
verður ekki nema um eitt að velja fyrir þig: taka bibliuna undan
koddanum, lesa faðirvorið og fela þig guði á vald.
Kristófer sat alveg agndofa undir þessari ræðu. Það lá við, að
hann gréti, bæði af blygðun og reiði. En svo stóð „Norska ljón-
ið“ upp og gekk til hans Kristófers, tók með báðum höndum
utan um hálsinn á honum, hvessti kolsvört, leiftrandi augun á
þá Lúlla og Nikka og sagði:
— Fyrst tveir hugrakkir karlmenn, eins og þeir Karl Lúlli og
Nikulás Wasmuth, eru svo hræddir, að blauð kerling skammast
sín fyrir að hlusta á þá, er bezt fyrir þig, Kristófer minn, að
reyna að brjótast norður að Svalbarða og heim aftur, án þess að
ganga eftir mönnum, sem ekki þora að fara með þér, þótt þetta
sé um hásumarið, þegar veðrið er bezt og blíðast.
Hún var ofsareið, en hvorugur, Lúlli né Nikki, létu hleypa sér
upp. Hann Lúlli sagði aðeins:
— Hvort þú heldur, að við séum hræddir —. það skiptir ekki
svo miklu máli. Hann Kristófer getur sagt þér, hvort það muni
vera. Og hitt er auðvitað ekki nema eðlilegt, að þú hjálpir hon
um til þess að ná okkur á dallinn. En — og nú var auðheyrilega
byrjað að fjúka í hann — þú hefir sjálf farið með honum
Kristófer á íshafið, svo að þið ættuð ekki að vera í vandræðum
með mannafla, því að svo hafið þið hann Þór. Þið gætuð farið
þrjú, sem ekki eruð hrædd ....
— Nú er komið nóg, sagði Kristófer og sló í borðið. Fyrst þið
viljið ekki fara með mér, þá þýðir ekki að tala meira um það
En það getið þið verið vissir um, að væri hún Karen mín ekki
bundin yfir yngsta barninu, hefði hún áreiðanlega ekki hugsað
sig tvisvar um. En er sem er, svo að því miður verður hún að
vera kyrr heima. •
Og þegar útséð var um það, að þeir Lúlli og Nikki myndu fást
á „Noreg“, var samkvæminu slitið í skyndi. Það var ekki annað
sýnna en gömul vinátta þeirra félaga væri úr sögunni.
Þegar Kristófer var orðinn einn hjá konu sinni, sagði hann:
— Þarna fór hálf önnur flaska af konjakki til einskis. Ég var
ekki svo viti borinn, að ég grennslaðist fyrst eftir því, hvort
hægt væri að koma tauti við þá, áður en ég fór að ausa í þá
áfengi.
Hjónin háttuðu eins og venjulega um kvöldið, en þeim varð
óhægt um svefn* því að mannaleysið lá þeim báðum þungt á
hjarta. Af gamalli og bitri reynslu vissu þau, hve erfitt var að
fá háseta, sem liðtækir voru, því að seinni. árin var eins og þessar
stóru, nýju skútur, þar sem aldrei var boöið annað en bezti mat
ur, gleyptu hvern einasta mann, sem nokkur slægur var í. Það
var svo sem ekki furða, þótt menn tækju niðursoðna mjólk og
hrisgrjónagraut fram yfir trosið, sem étið var á „Noregi“. Og svo
voru þeir með þennan fjanda, sem þeir kölluðu pikkles — eitt
hvað ægilega fínt, sannkallaðan herramannsmat, í glerkrukk-
um með myndum utan á. Nú orðið spurðu hreint allir um pikk-
ies, og það var varla svo aumur lari'ur, sem bauðst í skiprúm, að
hann hristi ekki hausinn, ef hann heyrði „Noreg“ nefndan og
fæðið þar.
Meðan Kristófer og Karen ræddu erfiðleikana, löbbuðu Lúlli og
Nikki niður að vöruskemmunum ha.ns Andrésar Aagards. í leið-
inni höfðu þeir litið inn hjá Reyni, og þar höfðu þeir fengið sina
ákavítisflöskuna hvor og tvær flöskur af góðu öli. Þeir héldu á
fram alveg fremst fram á bryggjuna, og þar var skorðaður gam
all bátur, sem þeir fóru upp í. Þeg;ar þeir höfðu komið sér vel
íyrir milli þóftanna og sopið duglega á ákavítinu og síðan skolað
kverkarnar með ölinu, tók Lúlli til máls:
— „Norska ljónið“ — það er moiri fjandans svarkurinn. Við
vorum hræddir, sagði hún.
Þeir Nikki og Lúlli horfðu báðir á stútinn á ölflöskunni og
þögðu dálitla stund. Það lék einkennilegt bros um varir Nikka
eins og ævinlega, þegar hann ætlaði að stríða félaga sínum dá
lítið.
— Ó-jú, hún sagði það víst. En það versta var, að þetta var
ekki annað en heilagur sannleikur, þvi að auðvitað er það eina
ástæðan til þess, að við viljum ekki ráða okkur hjá honum
Kristófer. Við hefðum náttúrlega ráðið okkur umsvifalaust hjá
honum, ef við værum ekki logar<di hræddir við að hætta okkur
út á opið haf á lekakopp eins og: „Noregur" er.
Nú fauk duglega í Lúlla.
— Hræddir — ertu hræddur? Þa<5 hefði mér aldrei dottið í hug
að þú þyrðir ekki á sjó á hvaða fleytu sem væri. — Nú jæja
Þá hefir „Norska ljónið“ haft, rétt fyrir sér eftir allt saman.
— O, haltu bara kjafti, bölvaður grobbarinn. Þú ert jafn
hræddur sjálfur. Það var svo> sem auðfundið, þegar þú fórst að
(SKOZK ÞJÓÐSAGA)
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
r/r'SFvv» 7: w-nmn-------------• •• »
— ■- .. ... —----— . ... . ■■■■■■iniw. ■■■■■ —
„Nú skulum við taka lagið og syngja hvert með sínu
nfcfi,“ sagði Hvíta-Dúfa. Ráku þau nú upp ógnarlegt org.
Þegar þjófarnir heyrðu ópið fyrir utan, héldu þeir,
að eitthvað væri á seyði og flýðu á brott og földu sig í
skógi þar rétt hjá.
Þegar Hvíta-Dúfa og félagar hennar sáu, að húsið var
mannlaust orðið, fóru þau inn. Þau tóku peningana,
sem þjófarnir höfðu verið að telja og skiptu þeim á milli
sín. Síðan ætluðu þau að ganga til náða.
Þá sagði Hvíta-Dúfa: „Hvar ætlar þú að sofa í nótt,
boli sæll?“
„Ég ætla að sofa að hurðarbaki, eins og ég er vanur,“
sagði boli. „En hvar ætlar þú að sofa, Hvíta-Dúfa?“
„Ég ætla að sofa á miðju gólfi, eins og ég er vön,“
sagði Hvíta-Dúfa. „Hvar ætlar þú að sofa, seppi minn?“
„Ég ætla að hreiöra um mig við eldinn,“ sagði seppi.
„En hvar ætlar þú að sofa, kisa?“
„í kertastokkunum,“ sagði kisa. „Þar kann ég bezt
við mig. Hvar ætlar þú að sofa, hanatetur?“
„Uppi í rjáfrinu,“ sagði haninn.
„Hvar ætlar þú að sofa, gæs mín góð?“
„Ég sef á sorphaugnum eins og ég er vön,“ svaraði
gæsin.
Þegar þau voru nýgengin til náða, kom einn þjóf-
anna og gægðist á gluggana til þess að sjá, hvort allt
væri með kyrrum kjörum í húsinu. Hann sá, að svo
var. Gekk hann því inn til þess að ná sér í kerti úr
kertastokknum, en þegar hann stakk hendimii nið-
ur í stokkinn, læsti kötturinn í hann klónum. Hann
náði nú samt í kerti og kveikti ljós. Hundurinn stóð
þá á fætur, dýfði skottinu í vatnsfötu, sem stóð við
eldinn, hristi síðan skottið framan í karlinn, og þá
s’okknaði á kertinu. Þjófurinn fór nú að halda, að ekki
væri allt með felldu í húsinu og hugðist nú leggja á
flótta. En um leið og hann gekk fram hjá Hvítu-Dúfu,
stangaði hún hann rækilega í bakhlutann. Haninn
vaknaði nú og galaði hástöfum. Þjófurinn hljóp til dyra
- og þá sparkaði nautið í hann. Loks komst hann út.
Þá réðst gæsin á hann og lúbarði hann með vængjun-
um. Hijóp hann nú sem fætur toguðu til skógar og
bitti þar fyrir félaga sína, sem spurðu, hvernig farið
hefði. — „O, það fór illa,“ sagði hann. „Þegar ég ætl-
aði að fara að ná mér í kerti, kom maður og rak tíu
hnífa í hendina á mér. Síðan gekk ég að arninum. Þar
lá kolsvartur risi, sem jós vatni á kertið og slökkti á
því. Þá reyndi ég að komast út, en annar risi lá þá á
miðju gólfi og löðrungaði mig óspart. Sá þriðji var að
hurðarbaki og fleygði mér út og leið heyrði ég, að smá-
strákur kallaði til þeirra ofan af hanabjálkanum: „Send-
ið mér hann hingað upp. Ég skal sjá fyrir honum“.
Fyrir dyrum úti var skósmiður nokkur, sem barði mig
eins og harðfisk með svuntunni sinni.“
Þegar þjófarnir heyrðu þetta, þorðu þeir ekki að
sækja peningana. Hvíta-Dúfa og félagar hennar slógu
því eign sinni á þá og lifðu á þeim til dauðadags.
(Endir).
Sláturfélag Suðurlands
Reykjavík. Sími 1249. Símnefni: Sláturfélag.
Reykhús. — Frysihns.
Mðursuðnverksmiðjja. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður-
soðið kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og álls
konar áskurð á brauð, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
Frosið köt alls konar, fryst og geymt í vélfrystihúsi
eftir fyilstu nútímakröfum.
* Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
Orðsending til kaupenda Tímans
Ef kaupendur verða fyrir vanskilum á blaðinu, eru þeir vin-
tala um, að það sé annað að sígla alla leið til Svalbarða en lóna | samlega beðnir að gera afgreiðslunni þegar aðvart.