Tíminn - 20.11.1945, Blaðsíða 3

Tíminn - 20.11.1945, Blaðsíða 3
mh 88. blað N1S, þrlg|wdaglnn 20. nóv. 1945 3 Halldór Kristjánsson: Hvaö eru búnaöarfélögin? \ Búnaðarfélag íslands hefir fylgt þessum málum eftir með miklu kappi og áhuga. Svipaða sögu er svo að segja frá öðrum greinum búfjárræktarinnar. Og við megum halda áfram. Það er sama hvar við berum niður. Við göngum um tún og garða, pen- ingshús og heystæður, og lítum á vélar og verkfæri, sem notuð eru við nútíðarbúskap. Það er sama hvert við snúum okkur og hvar við berum niður. Alls staðar verður fyrir okkur eitthvað það, sem minnir okkur á sam- band hins einstaka bónda við Búnaðarfélag íslands og starfs- menn þess. Ef til vill leynist það sambánd við álit hvatvísrar yf- irborðsmennsku, en allir þeir, sem þekkja þau mál finna tengslin á milli. Hringur, sem verður ekki rofinn. Þannig eru búnaðarfélögin. Þau eru allsherjarsamfylking Is- lenzkra bænda til sóknar og varnar í baráttu þeirra fyrir sjálfstæðri tilveru. Þau eru brjóstvörn landbúnaðarins. Fyrst og fremst vinna þau starf sitt á vettvangi daglegrar lífs- baráttu bóndans úti um sveitir landsins. Þar hafa starfsmenn þessara miklu samtaka öðru líf- rænna að sinna frá degi til dags en blaðapexi og pólitísku narti. Því er oft lítið um svör af þeirra hálfu, en takmörk eru þó Þ rir því, sem hægt er að gera . að góðu og þola þegjandi. Þúsundir áhugamanna í bændastétt, dreifðir um allar íslands byggðir, verja tómstund- um sínum af mikilli elju í þjón- ustu búnaðarfélagsskaparins í víðtækri merkingu. Þannig er sveitamenningunni haldið uppi þrátt fyrir erfið skilyrði. Þannig bjargast bændastéttin, þrótt- mikil og sjálfstæð, yfir á stig nýrrar tækni og nýrra tækifæri, (Framhald á 4. síðu). Ármann á Alþingi Ljósprentuð útgáfa \ Meðal merkisrita, er út hafa komið í haust, er ljósprentuð útgáfa af Ármanni á Alþingi, allir fjórir árgangarnir. Vík- ingsprentsmiðjan kostar útgáf- una, en framkvæmt var verkið Lithoprent. Að þessari ljósprentun er verulegur fengur. Ármann á Al- þingi er eitt elzta tímarít ís- lendinga og var á sínum tíma vakningarrit á borð við Fjölni og Ný félagsrit síðar. Útgefend- urnir voru sem kunnugt er Þor- geir Guðmundsson, síðar prest- ur, og Baldvin Einarsson, sem skrifaði ritið að meginhluta og bar það aðallega uppi. Var það mannskaði mikill og þjóðinni meira tjón en sagt verður, er hann féll frá rösklega þrítugur. Ármann á Alþingi kom fyrst út árið 1829, en árgangarnir urðu ekki nema fjórir. En þótt hann yrði svo tilfinnanlega skammlífur, hafði ritið mikjil áhrif. Það var skrifað af brenn- andi áhuga, þekkingu og krafti, sem vakti nýjar hugsjónir af blundi í brjóstum margra ís- lendinga. Framsetningin var sérkennileg og náði vel til fólks á þeim tímum. Þegar fyrsta blað íslendinga hljóp af stokk- unum, löngu síðar, var nafnið á það sótt beint í Ármann á Alþingi, og það nefnt Þjóðólfur, og fram á þennan dag er öðru hverju vitnað í þetta 130 ára gamla rit, svo miklum lífskrafti er það gætt og svo sígildar voru þær hugsjónir, er Baldvin ól í brjósti. Því er Ármann á Alþingi dýr- gripur, sem ætti að vera, og líka er, íslendingum mjög kær. Þegar Norðmenn fögnuðu frelsinu Eins og kunnugt er fór Arn- grímur Kristjánsson skólastjóri frá London með sama skipi og norska ríkisstjórnin, er hún fór heim til Noregs. Dvaldi hann síðan alllengi í sumar í Noregi og kynntist á- stæðum þar. Var hann meðal annars viðstaddur réttarhöldin yfir Quisling. Arngrímur hefir nú skrifað bók um þetta efni og heitir hún “Norðmenn héldu heim.“ Er bók þessi 144 síður að stærð og í henni eru margar myndir. Til þess að gefa fólki nánari kynni af efninu skulu nöfn 'kaflanna í bókinni birt: Frjálsif Norð- menn í Lundúnum, Á heimleið, Landkynning, Daglegt líf i Osló, Höfuðstöðvar Gestapó, Hákon VII. hverfur heim, Hin þögla andstaða, Barátta kennarastétt- arinnar, Háskóladeilur, Kirkjan mótmælir, Baráttan um lista- mennina, Quislingar frammi fyrir dómstólum þjóðarinnar, Jónsmessunótt í Bergen og ís- lendingar í Osló. Bera kaflafyrirsagnir þessar nokkurt vitni um efni bókarinn- ar. Útgefandinn er bókaútgáfan Norðri. Forsætisráðherra Ástralíu Ástralski stjórnmálamaðurinn Joseph B. Chifiey var nánasti samverkamaður Curtins forsætisráðherra og gerðist síðan eftir- maður hans. Hann er mikill fjármálamaður, látlaus í allri fram- komu og berst lítið á. Hann nýtur mikils trausts í landinu og jafnaðarmannaflokkurinn byggir að verulegu leyti sigurvonir sínar á frammistöðu hans. — Grein þessi er tekin úr Observer. Undarlegar árásir. Undanfarið hafa verið gerðar ýmis konar árásir á búnaðar- félagsskapinn í landinu. Hafa þar komið fram margvíslegar manntegundir og sundurleitar um margt. Ekki ætla ég mér að dæma það fólk í sjálfu sér og má vera að því gangi sumu gott til. En óglæ^ileg finnst mér þó sú breiðfylking, sem skipar sér í þessa kröfugöngu gegn búnað- arfélögunum, þar sem helztu trumbuslagarar og merkisberar eru ýmist sóttir í dánarbú naz- ismans eða angurgapadeild kommúnismans. Þessi samfylk- ing getur ekki fengið á sig neinn dýrðarbrag í mínum augum, þó að ég sjái, að einstakir menn, sem eiga merkilega fortíð, ljái sig til þess að lulla þar með. Ég ætla mér ekki að fara í orðaskak við hina pólitísku jarðvöðla um einstök atriði að þessu sinni. Hins vegar ætla ég að rifja upp fyrir öllu sann- gjörnu fólki, hvað búnaðarfé- lagsskapurinn 1 landinu er. Úr því að svo vill nú til, að ég vinn skrifstofustörf í höfuðborginni þessar vikurnar, á ég hægra með að gera grein fyrir þessum fé- lagsskap stéttar minnar en all- ur þorri þeirra manna, sem er undir merki þeirra frá morgni til kvölds. En hér er um svo merkilegan þátt í þjóðlífinu að ræða, að allir þurfa að vita á honum nokkur skil. Hreppa- bánaðarfélögiii. Hreppabúnaðarfélögin eiga mörg hálfrar aldar afmæli þessi árin én önnur eru miklu eldri og sum jafnvel meira en 100 ára. Ekki verður hér rakin saga þeirra framan af, en marghátt- uðum umbótum komu þau þó af stað. Þau voru frá öndverðu samfylking bænda um fram- faramál og viðreisn landbúnað- arins. i , Síðustu áratugi hefir starfað búnaðarfélag í hverjum hreppi. Jarðræktarlögin eru byggð á því, að bændur þeir, sem fá jarð- ræktarstyrk, séu félagsmenn 1 hreppabúnaðarfélagi. Þetta er mikill styrkur fyrir félagsskap- inn. Þeim einstaklingum, sem hafa lítinn skilning á félagsleg- um samtökum, er þannig fengið mikið aðhald. Eins eru líka reist- ar skorður við duttlungum þeirra fáu manna, sem kynnu að hafa tilhneigingu til að rjúka í fússi úr félagi sínu vegna vanþroska í félagslegum efnum. Með þessu aðhaldi er tvennt, sem vinnst. Félögin hafa fleiri menn og fleiri árgjöld. Og hitt, sem meira er um vert: Félögin eru alltaf og óumdeilanlega allsherjarfélags- skapur bænda, því að það er fullkomin undantekning, ef bú- andi maður er ekki 1 búnaðar- félagi sveitar sinnar. Auk þess eru svo þeir sveitamenn búlaus- ir, sem yfirleitt láta sig nokkru varða mál bændastéttarinnar, félagsmenn. Starfsemí hreppabúnaðarfé- laganna er fyrst og fremst sú, að sjá um og stjórna meiri hátt- ar jarðræktarframkvæmdum. Yfirleitt eiga félögin hin dýrari jarðyrkjuverkfæri, sem unnið er með í umferðavinnu hjá bænd- um. Oft eru líka meira eða minna á vegum félagsins hesta- verkfæri, sem nánustu nágrann- ar eiga saman til léttari vinnslu, svo sem að fullvinna brotin flög og jarðyrkju. Þá hafa búnaðarfélög hrepp- anna einnig forgöngu og fyrir- greiðslu um ýmsar framkvæmdir aðrar, svo sem byggingar og er sitt hvað til stórmerkilegt úr sögu þeirra á því sviði, þó sú starfsemi þeirra sé sundurleit- ari. Yfi^leitt láta búnaðarfélögin engin framfaramál bændastétt- arinnar vera sér óviðkomandi. Betri búpeningsrækt og kynbæt- ur, fullkomnari jarðyrkja, garð- rækt, byggingar, vöruvöndun o. s. frv. eru framkvæmdamál, sem eru föst viðfangsefni þeirra. Það má líka nefna iðnaðarmál í þessu sambandi. Það eru eink- um hreppabúnaðarfélögin, sem hafa beitt sér fyrir útbreiðslu spunavéla um sveitir. Mönnum er nú að verða ljóst að ullin ís- lenzka er dýrmætt hráefni, sem mjög Iþefir verið vanmetið hing- að til. Er það sannarlega gleði- legt, þegar menn sjá svo að sér og augu þeirra opnazt. En ég minnist þess ekki, að hafa heyrt eða séð mörg viðurkenningarorð, til þeirra, sem eiga heiðurinn af því, að sumt af ullinni hefir þó verið unnið innanlands. Sú mikla hlutdeild, sem sveitafólkið á þar í, með spunavélum sinum og prjónavélum, er lítið nefnd. Þó hygg ég,|að sá iðnaður eigi drj úg- an þátt í því, að augu leiðandi manna eru nú að opnazt. Það er önnur hlið þess þjóðholla menn- ingarstarfs, sem félagssamtök sveitafólksins hafa unnið á því sviði. Og ég hygg að megi nefna það sem dæmi. Það er satt, að ýms af menn- ingarmálum landbúnaðarins eru tekin út úr til meðferðar af sér- félögum, sum eru eins konar hliðargreinar búnaðarfélaganna. Þar má t. d. nefna nautgripa- ræktarfélög, fóðurbirgðafélög o. fl. þ. h. En þetta er hvert Öðru náið og hygg ég dæmalaust,-að slíkar hliðargreinar lifi og blómgist, nema stofninn sjálfur, búnaðarfélag hreppsins, sé með góðu lífi og þrótti. Það er nokkurn veginn sama hvar menn þekkja til í sveit á íslandi. Séu þeir nokkurs staðar kunnugir munu þeir vita það, að búnaðarfélag sveitarinnan hefir unnið mikið og margþætt starf, og með framför atvinnu- lífsins lagt grundvöll að fjár-- hagslegri og menningarlegri til- veru bændastéttarinnar. Biiiiaðarsainböndin. Hreppabúnaðarfélögin mynda búnaðarsambönd héraðanna og kjósa fulltrúa sína á fundi þeirra. Um búnaðarsamböndin má í aðaldráttum segja allt hið sama og hreppabúnaðarfélögin. Starfsemin er í sama anda og sama tilgangi. Auðvitað má nefna einstök dæmi um það, að fulltrúaval og framkvæmda- stjórn hafi mislánazt, bæði í smærri og stærri atriðum, og ekki tekizt svo, sem bezt mátti verða. Slíkt er ekki nema mann- legt og kemur alls staðar fyrir. Þó skal bent á það hér, að öll búnaðarsambönd landsins nema aðeins eitt einasta, hafa undir- búið setningu jarðræktarsam- þykkta hjá sér. Þetta sýnir það vel, að bændur taka fegins hug- ar á móti, þegar löggjafinn og ríkisvaldið réttir þeim hönd. Þá brestur ekki áhuga og vilja, og þeir velja sér yfirleitt þá for- ustu, sem þeir geta treyst og ekki sefur á verðinum. Það væri líka undarlegt, ef fundir búnað- arsambandanna væru skipaðir mönnum, sem væru áhugalaus- ir um málefni stéttar sinnar. Það er varla að ég fái mig til þess, að eyða orðum að þeim sleggjudómi, að ekki sé neitt að marka kosningar í búnaðar- félögunum yfirleitt, vegna þess að forustumennirnir beiti „neð- anjarðarathöfnum,“ áróðri á þann veg, að úrslitin verði í ó- samræmi við almennan vilja. Þetta er einhver hin mesta svi- virðing, sem heyrzt hefir um bændur, og þélt ég þó að væri orðið hátt í þeim mæli. Hvers konar menn væru bændur, ef þetta væri satt? Þeir þyrftu í fyrsta lagi að hafa valið óvand- aða menn til forustu í allsherj- arsamtökum sínum. Og þegar þeir misindismenn notuðu svo aðstöðu sína til þess að láta kosningar sýna falska mynd af almennum vilja, þá þyrftl allur þorri bænda að vera þeir vesölu aumingjar, sem tækju slíku með þögn og þolinmæði. BiíiiaÖarfélag íslands. Búnaðarfélag íslands hefir haft á hendi forustustörf og leiðbeiningar í allri þeirri ný- sköpun, sem bændur hafa unnið síðustu áratugi. Ráðunautar þess eru löngum önnum kafnir við það, að hjálpa bændum með framfaramál sín. Ég get nefnt það hér, að einn dag í sumar, þegar ég var að lesa eina níð- greinina um þessa starfsmenn bænda og félagsskap í ísafold og Verði voru tveir af ráðunaut- unum sérstaklega að vinna fyrir mína sveit og fólkið þar. Annar þeirra var ,að gera áætlanir um vélar og verkfæri til þess að þurrka og rækta hjá okkur mýr- ar, sem biðu þess, að verða hið ákjósanlegasta nytjaland, þar sem við getum lifað menning- arlífi af því að framleiða holla og ódýra lífsbjörg fyrir fólkið í þorpunum í kring. Hinn ráðu- nauturinn var þá að útvega okk- ur úr fjarlægu héraði kynbóta- naut af einum bezta kúastofni landsins. Þannig standa ráðu- nautar Búnaðarfélags íslands í beinu og lifandi sambandi við okkur úti um sveitir landsins og hjálpa til að leggja grund- völlinn að menningarlífl is- lenzkrar bændastéttar í fram- tíðinni. En langt í baksýn þessa gróandi staríssviðs getur að líta ómerkilega og lítilsiglda menn, með nýsköpun á vörunum, sem paufast við að skrifa ógeðslegar ádeilugreinar um bændur lands- ins, samtök þeirra og starfs- menn. Er ömurlegt til þess að hugsa að ýmsir stjó^nmálamenn skuli telja sér hag í því að fjandskapast svo við starfandi framfaraöfl í þjóðlífinu. Von- andi reynist þjóðargæfa íslend- inga meiri en svo, að slíkt hátta- lag hefji menn til álits og áhrifa. Öllum þeim, sem yfirleitt láta mál bænda snerta sig, er það Ijóst, að margt hefir færzt til bóta hin síðustu ár. Það má benda á það, að nautgripastofn landsmanna hefir verið mjög kynbættur hin síðustu ár. Þó má segja, að sá árangur, sem þar hefir náðst, sé aðeins undir- staða, sem geri meiri og örari þróun mögulega 1 framtíðinni. Nú fyrst eru að verða til ætt- stofnar, sem kalla má trygga. Joseph Benedict Chifley er maður nefndur. Hann gerðist nýlega forsætisráðherra Ástr- alíu. Meðal kunningja í hópi fylgismanna og andstæðinga er hann venjulega nefndur Benni. Til skamms tíma hefir hann látið fremur litið á sér bera í opinberu lífi, þótt hann hafi lengi tekið þátt í stjórnmálum. Jafnvel eftir að hann hafði tekið við fjármálaráðherraembættinu er hann gegnir af mikilli sam- vizkusemi, virtist hann enn sem fyrr allra manna ólíklegastur til bess að vilja hafa sig í frammi ótilkvaddur. En þegar Curtin forsætisráðherra veiktist, kom i hans hlut að gegna embættinu, og þá fyrst kom í ljós, að hann bjó yfir hæfileikum, er menn höfðu ekki vænzt hjá honum. Þegar Curtin féll frá, tók hann algerlega við forustu jafnaðar- mannaflokksins ástralska, og hefir reynzt hinn nýtasti maður í því starfi. Þessi nýi flokksforingi er stór vexti og luralegur og kominn um sextugt. Faðir hans var járn- smiður, og sjálfur var hann harðskeyttur íþróttamaður í æsku. Afi hans og amma flutt- ust af írlandi fyrir meira en einni öld, svo að hann er eins hreinn og ómengaður Ástraliu- maður og nokkur getur verið. En útlit hans minnir mjög á íra. Hann sést jafnvel enn sjaldnar án tóbakspípunnar en Chur- chill án vindilsins. Enskan, sem hann talar, er svo áströlsk, sem verið getur. Röddin er óþjál, og hann dregur seiminn. En á vörunum er sér- kennilegt bros, sem fáir stand- ast og gefur orðum hans sér- stakt gildi. Slíkt bros myndi nægja hverjum kvikmyndaleik- ara til þess að skapa honum heimsfrægð. Hann var framan af ævinni eimreiðarstjóri á rík- isbrautunum í Nýja—Suður- Wales, gerðist síðan forustu- maður í samtökum járnbrautar- verkamanna, en leiddist upp úr bví til vaxandi þátttöku á st j órnmálavettvangnum. Þegar Curtin myndaði stjórn sína 1941, var Chifley fenginn til þesö að gegna fjármálaráð- herraembættinu, er hann gegn- ir enn, þótt orðinn sé forsætis- ráðherra. Hann var vanur að leggja sér margvísleg störf og hafði staðgóða þekkingu á bankamálum, fjármálum . og hagfræði og hafði um skeiS stundað háskólanám í slíkum fræðum. Gerði hann sér mjög far um að rækja störf sín sem bezt og þóttist ekki upp úr því vaxinn að leita ráða hjá öðrum, þótt hann áskildi sér jafnan úr- slitavaldið. Það voru líka mörg og erfið vandamál, sem að hon- um steðjuðu, því að Ástralíu- menn urðu að leggja að sér við stríðsreksturinn, svo að af því hlauzt stórkostleg röskun á at- vinnu- og fjármálum þjóðarinn- ar, en auk þess varð að gera margar og miklar ráðstafanir til þess að mæta enn meiri háska, er að kynni að steðja, ef Japanir ynnu meira á en oröið var. Það er vafasamt, að nokkurn- tíma hafi jafnoki hans gegnt embætti fjármálaráðherra í Ástralíu. En ekki eru þó allir á beirri skoðun. Stóriðjuhöldarnir segja nefnilega, að hann sé versti fjandmaður allrar vel- megunar í landinu. Hann hefir komið á mjög ströngu eftirliti með fjármagninu í landinu og lækkað vexti stórlega. Margir gestir leituðu á hans fund, þvi að hann veitti öllum fúslega viðtal, og þótt hann kæmi jafn- an fyrstur i ráðuneytið á morgn- ana, fór hann ætíð síðastur á kvöldin. Stundum vann hann allt til miðnættis. Á þingi hefir enginn maður verið slíkur skörungur um stjórn flokks síns sem Chifley síðan á dögum S. M. Bruce. Hann fylgist með hverju einu, stóru og smáu, gæðir flokks- starfsemina lifi og anda, og hann hefir skipulagt meira samstarf um vinnubrögð í þing- inu heldur en áður hafði tíðk-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.