Tíminn - 29.12.1945, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI: |
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON .
ÚTGEFANDI: >
FRAMSÓKNARFLOKKURINN |
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í. S
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
yOG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A
Siml 2323
29. árg.
Reykjavík, Iangardagimi 29. des. 1945
98. blalS
Tvennum útvarpsumræðum
um landsmá.l er nú lokið, og
hefir þar margt borið á góma,
svo sem að líkum lætur. Lands-
menn munu sumir telja, e. t. v.
ekki að ósekju, að margt óþarft
orð hafi fallið í þessum umræð-
um. Svo vill það jáfnan verða.
En umræður slíkar sem þær, er
nú voru nefndar, hafa þann
kost, að landsmönnum er, eða
ætti að vera, að þeim loknum,
ljósara en áður hvað ágreiningi
veldur, um hvað er í höfuðat-
riðum deilt.hvert stjórnin stefn-
ir — og hvernig stjórnarand-
staðan vill að hefði verið stjórn-
að og stefna beri. — 'ÞjTiðin mun
svo á sínum tíma velja þá leið,
sem hún telur að muni til giftu
draga — við vonum að hún geri
það, og þá án þess að láta
flokksböndin teyma sig af leið.
Það kom greinilega í ljós í út-
varpsumræðunum, að bæði
stjórnarandstaðan og stjórnin
telja sig vilja miklar fram-
kvæmdir og framfarir. Við
Framsóknarmenn teljum, að
fyrsta og nauðsynlegasta undir-
staða allra framfara og velmeg-
unar sé heilbrigð fjármála-
stefna. Það þurfi fyrst af öllu,
að hverfa frá verðbólgustefn-
unni, er hafin var gegn vilja
okkar árið 1942. Það þarf að
lækka framleiðslukostnaðinn,
ekki með kaupgjaldslækkun
einni saman, eins og stjórnar-
liðið reynir að berja inn í höf-
uðið á þjóðinni að sé stefna okk-
ar, heldur með átaki allra stétta
þjóðarinnar, allra hlutfallslega
jafnt. Þetta eitt teljum við að
geti gert framleiðslu okkar
samkeppnishæfa við framleiðslu
annarra þjóða og byggt grund-
völl undir varanlegar framfarir.
Þá teljum við, að framfarirnar
muni koma frá þjóðinni sjálfri
í menningar- og atvinnumálum,
jafnhliða til sjós og sveita, i
ræktun, sjávarútvegi og iðnaði
og ekki sízt_fjölbreytni í fram-
leiðslu og vöruvöndun. Við telj-
um, 'að sérhver ríkisstjórn eigi
fyrst og fremst að sjá um, að
f framleiðendum sé búinn sæmi-
legur fjárhagsgrundvöllur, en
síðan beri ríkisstjórninni að
styðja framleiðendur með ráð-
leggingum, leiðbeiningum og
margháttaðri fyrirgreiðslu — en
alls ekki að gerast forsjá þeirra,
eins og nú tíðkast, og velja sjálf
menn til utanfara og innkaupa
á framleiðslutækjum, án nægi-
legs samráðs við þá, sem eiga að
eignast þau og reka-
Stjórnarflokkarnir telja stefnu
okkar Framsóknarmanna ranga.
Þeir kalla hana varfærna um of
og íhaldssama. Þeir hafa síðan
þeir tóku fulla tryggð við verð-
bólgustefnuna 1942 talið, að
minnsta kosti að öðrum þræði.
að verðbólgan væri hagfellt ráð
til að dreifa auðæfum, fram-
leiðslan gæti þolað hana, því að
auðvelt mundi verða að hækka
verðið eftir styrjöldina. Þá
myndu markaðir allir standa
opnir. en þjóði.r flestar skorta
matföng. Nú riði mest á því, að
auka framleiðsluna, að ríkið
gerðist forsjá framleiðenda og
keypti handa þeim framleiðslu-
tæki í stórum stíl. Hefir ríkis-
stjórnin samkvæmt þessari
stefnu fest kaup á 30 togurum
í Bretlandi og milli 30—40 bát-
um innanlands fyrir á annað
hundrað milj. króna.
Við Framsóknarmenn álítum,
að það sé íhaldsstefna að telja
úr þjóðinni framfarahug og ný-
breytni. Það gerum við ekki. Við
teljum okkur fylgja stefnu
sannra framfaramanna. En hún
er sú, að treysta fyrst grund-
völ’inn undir byggingunni, sem
við viljum reisa. Við viljum
jafnframt, að ríkisstjórnin
greiði fyrir og leiðbeini einstak-
lingunum og hvetji þá til fram-
taks og framfara — jafnhliða
forsjálnl. Við teljum nauðsyn-
legt að þess sé gætt, þrátt fyrir
mikinn framfarahug, að skapa
ekki ofþenslu í atvinnulífinu,
því að skuggar hennar eru
Um áramót
Eftir Hermann Jónasson
kreppa og atvinnuleysi. Þetta er
hin sanna framfarastefna.
En aðfarir ríkisstjórnarinnar
teljum við ekki íhaldsstefnu og
því síður skipulagða framfara-
stefnu — réttnefni hennar er
f j árglæf rastef na.
Það er hægt að stj órna samkv.
slíkri stefnu um skeið, blekkja
þjóðina og rug'a dómgreind
hennar. En það er ekki hægt að
gera þetta til lengdar. Afleiðing-
arnar koma í ljós og verða öll-
um sjáanlegar, — og þá kemur
afturhvarfið þótt seint sé.
II.
Fyrir skömmu síðan kom Ein-
ar Olgeirsson alþingismaðúr úr
ferðalagi um Rússland. Hann
hafði verið sendur þangað og
víðar með Pétri Benediktssyni;
sendiherra, til að selja afurðir
landsmanna. Látum vera, að
þessi ferð var farin, en ein-
kennilegt mun mörgum þykja
það, að eina sendinefndin, sem
utan fer á vegum ríkisstj órnar- |
innar til að leita fyrir sér um
milliríkjasamninga og markað’,
skuli vera send til Rússlands.
Það sýndist ekki óeðlilegt, þó að
einhver hefði um leið verið send-
ur til Bandaríkjanna og Bret-
lands, en það hefir ekki verið
gert.
Að sjálfsögðu er Einar Olgeirs-
son valinn til þessarar Rúss-
landsferðar vegna þess, að talið
mun hafa verið, að hann ætti
greiðari aðgang að flokksbræðr-
um sínum í Rússlandi en aðrir
íslenzkir menn, ella myndi hann
ekki hafa verið sendur Pétri
Benediktssyni til uppfyllingar.
En Einar kom aftur — og hann
gaf enga skýrslu um ferð sína til
Rússlands, hefir ekki minnzt á
sölumöguleika þar í landi, ekki
með einu orði. Kommúnistar
hafa þó oft vefið æði margmálir
um markaðsmöguleika fslend-
inga þar eystra. Hinsvegar telur
Einar framkvæmanlegt að selja
vörurnar til sumra annarra
'anda í Mið-Evrópu, sem þó
munu eiga erfitt um aðflutninga
og geta að minnsta kosti ekki
greitt það, sem þau kaupa að
-inni.
Um það leyti, sem Einar kom
úr þessu ferða'agi, höfðu útvegs-
menn og fiskimenn látið í ljós
’iá skoðun, að fiskverð yrði að
hækka nú um áramótin. Þeir
færðu fram þau rök, að aðstaða
beirra hefði sífellt versnað síðan
-ærðbólgustefnan hófst 1942 og
hið síðasta ár vegna aukinnar
-erðbólgu og aukins framleiðslu-
kpstnaðar. Sendimaður ríkis-
tjórnarinnar, Einar Olgeirsson,
"tiun hafa komið á fund útvegs-
^anna og skýrt fyrir þeim, að
'kki væri sérstaklega ákjósan-
'egt að selja fisk okkar til Eng-
'ands fyrir það verð, sem Bret-
ar hafa greitt. Það verð taldi
hann of ’ágt, því að hægt mundi,
með því að selja öðrum fiskinn.
að hækka verðið í samræmi við
nauðsyn útvegsins. Þessi skoðun
var sett fram með svipuðum
hætti í stjórnarblaðinu Þjóðvilj-
anum. Þannig var starfað, ta'að
og skrifað um viðkvæmt utan-
ríkismál, aðalmarkað okkar er-
’encíis, og það af stjórnarliðinu
-jálfu, nú fyrir tiltölulega fáum
dögum. Skömmu síðar sendi
brezka ríkisstjórnin þá tilkynn-
ingu til íslenzku ríkisstjórnar-
innar, að Bretar mundu engan
freðfisk kaupa héðan árið 1943.
Ég skal engum getum 1 að því
'eiða, hvaða áhrif skrif þessar-
ar tegundar geta haft, ásamt
ýmsu öðru. En það þarf engum
Hermann Jónasson
að dyljast, að Bretar fylgjast
nákvæmlega með því, hvað sagt
er opinberlega og skrifað um
þessi mál hér á landi.
Gagnvart Bretum var þó
fyllsta ástæða til að sýna mestu
árvekni og varfærni, þar sem
vitað var, að samningar um sölu
freðfisks til Bretlands fengust
með naumindum framlengdir s.
1. ár, án' verulegrar verðlækkun-
ar. En líkurnar fyrir næstu
framlengingu voru þá þegar
meira en vafasamar, þó að ís-
lenzka ríkisstjórnin sæi ekki
ástæðu til að skýra þetta mál
fyrir þjóðinni né haga stefnu
sinni samkvæmt þvi.
III.
Eftir að tilkynningin hafði
'orizt um lokun markaðs fyrir
(slenzkan freðfisk, þurfti stjórn-
arblaðið Þjóðviljinn enn að segja
-itt orð. Maður skyldi halda, að
nú hefði birzt þar tilkynning frá
Einari Olgeirssyni um opna
markaði í Rússlandi fyrir ís-
’enzkan fisk. Ónei, það var allt
annað. Efni greinarinnar var
hað i stuttu máli, að nú hefði
auðvaldsríkið Bandaríkin, að
hætti hinna yfirgangssömu og
purkunarlausu auðvaldsríkja,
kúgað Bretland í samningum
heim, sem þjóðirnar höfðu þá
gert með sér nýlega, og af þess-
ari ástæðu níddist nú Bretland
— sem skilja mátti að væri
^vona við'íka og Bandaríkin —
á okkur smáþjóðinni hér norður
frá. í þessum og viðlíka vin-
amlegum tón var öll greinin.
Af miskunnarlausri auðvalds-
og yfirgangsstefnu þessara ríkja
yrði almenningur á íslandi nú
að súpa seyðið.
Þannig eru þá skrif stjórnar-
hlaðsins, bæði fyrir og eftir til-
kynningu Breta um lokun freð-
fisksmarkaðsins. Þetta eru skrif
blaðs ríkisstjórnar á fslandi um
tvær aðalviðskiptaþjóðir okkar
íslendinga, í raun og veru, sem
stendur, einu þjóðirnar, sem við
'kiptum við nú, getum og þurf-
um að skipta mikið við fram-
vegis. Og þessi blaðaskrif stjórn-
arblaðsins eru hér valin vegna
bess, að þau snerta efni, sem
okkur skiptir miklu máli í dag.
En þau eru ekki undantekning
frá reglunni, heldur þvert á
móti. Þannig, meðal annars, er
haldið á íslenzkum utanríkis-
málum nú í svipinn.
IV.
Þegar þannig er ritað, er
vissulega ekki giftusamlega
stefnt, sem vikið verður lítillega
að síðar. En það er heldur ekki
úr vegi, þegar svona er skrifað,
að þjóðin fái vitneskju um eitt-
hvað fleira í sambandi við þessi
fisksölumál. ÞaÖ er nú vitað
manna á meðal, svo að hundruð-
um skiptir, að minnsta kosti
einn þeirra manna, sem rikis-
stjórnin sendi til þess að kaupa
togarana, hefir skýrt frá því að
þeir hafi fengið þá vitneskju,
er þeir komu til Bretlands, að
brezkir útgerðarmenn töldu, að
skipasmiðjurnar þar settu helm-
ingi of hátt verð á togarana.
Af þessum ástæðum höfðu
ensku útgerðarmennirnir bund-
izt föstum samtökum sín á milli
um, að kaupa ekki togara af
skipasmiðjunum, nema þær
lækkuðú verðið um helming,
eða nánar tiltekið, miðað við
þá gerð togara, sem Bretar telja
beztu gerðina, niður í tæplega
1 millj. íslenzkra króna. — í
þessu þjarki stóð milli útgerðar-
manna og enskra skipasmiðja,
þ*gar sendimenn ríkisstjórnar-
innnar íslenzku kom tiL Eftir
að þeir höfðu rætt við milli-
mann sinn um skeið, fengu þeir,
svo sem frægt er, þriggja daga
umhugsunarfrest, sem ríkis-
stjórnin notaði til að gefa út
j bráðabirgðalög og festa kaup á
30 togurum fyrir það verð, sem
skipasmiðjurnar settu á þá, —
verð, sem ensku útgerðarmenn-
irnir töldu helmingi of hátt og
höfðu myndað samtök gegn, til
að fá lækkað úm helming. Síð-
an var svo þetta verð hækkað
um rúmlega y3 og þá orðið þre-
falt það verð, 'sem enskir út-
gerðarmenn vildu greiða. Að
vísu eru þau .skip, sem fyrir
þetta verð eru keypt, traustari
og vandaðri, en mjög eru deild-
ar skoðanir fróðrá manna um
bað, hvort þau séu betri en þau,
sem Bretar kjósa sjálfir.
Þegar þetta hafði gerzt, sagði
'-amninganefndarmaður ríkis-
-tjórnarinnar, að enskir útgerð-
armenn, sem áður var lítið um
okkur gefið vegna stríðsgróða
okkar, hafi snúizt gegn okkur
Tslendingum, sem höfðum brotið
niður þau samtök þeirra að
koma verðlagi skipasmiðjanna
ensku niður á heilbrigðan grund
völl. Hann telur alveg vafalaust,
að lokunin fyrir sölu ísfisks til
austurstrandar Bretlands í sum-
ar stafi frá þessum óvinveittu
samtökum brezkra útgerðar-
manna og lokunin á freðfisk-
markaði til Bretlands muni og
af sömu rót runnin.
Ef þessi frásögn sendimanns-
ins er rétt, höfum við íslend-
ingar því með togarakaupum
ríkisstjórnarinnar gert margt í
senn og næsta óþarft að lýsa
nánar slíkum vinnubrögðum
fyrir þjóðinni. Það skilur þau
hver maður, án þess að fyrir
þeim sé lýst.
V.
Það hefir verið höggvið stórt
skarð, sérstaklega í hinn dug-
mikla hóp íslenzkra sjófarenda
í þessari styrjöld. En þrátt fyrir
þetta verðum við að gera okkur
það ljóst, að það er litið svo á,
meðal erlendra þjóða; að við
íslendingar höfum sloppið flest-
um þjóðum betur írá þessari
hörmulegu styrjöld. Það, sem
mest ber á og mest er um rætt,
er auðsöfnun okkar, sem er til-
tölulega meiri en hjá flestum
öðrum þjóðum.
Það fer nú vissulega mjög vel
á því, að við höfum sýnt hjálp-
semi bágstöddum þjóðum, að
svo miklu leyti, sem það er með
smekkvísi gert.
En að öðru leyti áttum við
vissulega að nota þessa fjár-
muni til framfara og til þess, að
búa okkur betri framtíð — með
forsjálni og framar öllu öðru
án mikillætis. Það, sem okkur
var náuðsynlegast af öllu var
að forðast hófleysi. Við íslend-
ingar áttum að vita það, og
vitum það raunar, að nýríkur
ma“?ur, sem er mikillátur af
fjármunum sínum og eyðslu-
samur, aflar sér sjaldnast ein-
lægra vina eða sannrar virö-
ingar. Hann á venjulega þá vini
næstum eina, sem eru þeirrar
tegundar, að vilja drekka öl
hans meðan eitthvað er í könn-
unni og nota eðaN ná fjármun-
um hans.
Það er mjög hætt við, og þess
sky.’dum við hafa gætt, að staða
nýríkrar þjóðar, sem breytir
hliðstætt nýríka manninum,
verður svipuð meðal þjóða, sem
hún á nánust samskipti ,við, og
hins nýríka manns meðal ein-
staklinganna.
Við fslendingar verðum með
hryggð að viðurkenna, að við
höfum ekkr farið fram með hóf-
semd. Það ferðast nú fleiri ís-
lendingar erlendis að tiltölu síð-
an styrjöldinni lauk,, en frá
flestum eða öllum öðrum lönd-
um. Eyðslusemi þeirra meðal
erlendra þjóða vekur athyg’i,
umtal — og andúð. Við kaupum
inn í landið glysvarning, sem
fyllir hverja búð. Sendinefndir
ríkisstjórnarinnar eru alls stað-
ar á ferðalögum og vekja alveg
'•érstaka athygli á sér fyrir það,
að kaupa — kaupa fyrir hvaða
verð sem boðið er, samanber
ensku togarakaupin o.fl. Eyðslu-
semi okkar hér innanlands vek-
ur athygli þeirra, sem hingað
koma og einnig um hana rita
í erlend blöð. Allt er þetta ut-
anríkisþjónusta og hún næsta
áhrifarík, því að hún markar
~ín spor og viðhorf þjóðanna til
okkar. — Lesendur geta rakið
bessa hugsun lengur en hér
verður ritað. En þegar við það
’~ætist, hvernig við skrifum um
við|Skiptaþjóðir okkar, svo sem
að framan er rakið, mætti svo
fara, að þetta háttalag okkar
allt yrði ekki til lengdar iðkað
án þess að valda giftuleysi.
En þess vegna er hér á þetta
minnzt, að við íslendingar meg-
um engan veginn við því að
ganga þess duldir, hvers konar
viðhorf við.erum að skapa okkur
gagnvart öðrum og hvert kann
að mega rekja orsakir þess. Það
mun aldrei reynast þjóðinni til
giftu, að ráðast með harðyrðum
og getsökum á vinveittar þjóðir,
þótt okkur virðist þær í ein-
hverju breyta rangt gagnvart
okkur. Við verðum að minnsta
kosti jafnhliða réttmætum og
djörfum aðfinnslum við aðrar
þjóðir, að vanda okkar eigin
framkomu gagnvart þeim og
gætá þess, að hún sé virðuleg,
drengileg og vammlaus. Þessa
lexíu verður hin unga sjálfstæða
þjóð að læra sem fyrst og læra
vel. Það eitt getur skapað smá-
þjóð þann sess vináftu og virð-
ingar, sem henni er lífsnauðsyn
meðal nábúa og viðskiptaþjóða.
VI.
AUar þjóðir gæta þess umfram
flest annað, að einangrast ekki.
Þær kappkosta að koma á vin-
áttu- og viðSkintatengslum við
~em flestar þjóðir og efla þau
og styrkja með margvíslegum
bætti. Engin þjóð telur sig svo
-ælduga. að hún hafi efni á að
-anrækja betta hlutverk.
Þegar við íslendingar athug-
um afstöðu okkar meðal þjóð-
anna, mun það verða l.ióst, að
bún er að ýmm leyti veikari en
æski’egt er. Við höfum næstum
mgin tengsl við neinar þjóðir
nema Norðurlönd-og hinar Eng-
ilsaxnesku pjóðir. Sigurður
Vordal prófessor hefir á það
bent í glöggu blaðaviðtali,
bvernig sambandið við Norður-
’önd heijjr veikzt og á sumum
sviðúm rofnað í styrjöldinni. En
•"00 höfum og í þessari heims-
-tyrjöld komlzt í meiri kvnni við
binar engilsaxnesku þjóðir, og
bær hafa orðið nánari vinir
okkar en áður. Þær hafa og
verið, að kalla má, einu við-
~kiptaþjóðir okkar undanfarin
-t.ríðsár og hljóta að verða aðal-
-iðskiptaþjóðir okkar fyrst um
~inn. En ef við athugum sam-
’~and okkar við þessar tvær
(Framhald á 2. síðu)
40 ára starfsafmæli
Jón Þórðarson verkstjóri í
Prentsmiðjunni Eddu á fjörutíu
ára starfsafmæli nú um ára-
mótin. Hann lærði prentiðn í
Jón Þorðarson prentari
Prentsmiðjú Austra á Seyðis-
firði. Eftir það var hann stuttan
tíma í Prentsmiðjunni Guten-
berg og um átta ára skeið í
ísafoldarprentsmiðju, en flutti
sig um set í Acta haustið 1920
og vann þar meðan sú prent-
.smiðja starfaði og eftir það í
Eddu, er hún var stofnuð upp úr
Acta. Hann hefir unnið að
setningu við Tírnann frá ára-
mótum 1920—21, að blaðið flutt-
ist í Acta-prentsmiðju, og á þar
orðið aldarfjórðungs starf að
baki. Tíminn þakkar honum
gott og ánægjulegt samstarf og
óskar honum allra heilla.