Tíminn - 20.04.1948, Blaðsíða 5

88, blað
TÍMINN, þriðjuðaginn 20. apríl 1948.
Þrið$ud. 20. apríl
5
—L.
Þáttur MbLmanna í
fólksflutningunum
Mbl. hefir helgað málefn-
uni,, sveitanna Reykjavíkur-
bréf sitt á sunnudaginn. Að-
alefni þess er það, að Fram-
sóknarflokknum hafi ekki,
tekist þrátt fyrir þrjátíu ára
starf sitt að hindra fólks-
flóttann úr sveitunum.
Þótt Framsóknarflokkur-
inn hafi miklu áorkað, skal
það strax viðurkennt, að
hann hefir ekki náð þeim
árangri, sem æskilegastur
hefði verið, fyrir sveitir
landsins og þorp. Orsök þess
er fyrst og fremst sú, að
hann hefir þurft að brjóta á
bak aftur í flestum málum
fjandskap og skilningsleysi
Morgunblaðsmanna.
Byggingar- og landnáms-
sjóður sætti lengi vel hinni
áköfustu andstöðu Morgun-
blaðsmanna, sem kölluðu
byggingarstyrkina og bygg-
ingarlánin „ölmusur til
bænda“ og öðrum slíkum
nöfnum. Þá efndu Morgun-
blaðsmenn blátt áfram til
verkfalla gegn afurðasölu-
löggjöfinni, sem hefir styrkt
bændur meira en nokkur
önnur löggjöf. Nú seinustu
mánuðina hefir Mbl. hamast
gegn því, að nokkur lagfær-
ing yrði á verzlunarmálun-
um í þá átt, að hlutur hinna
ýmsu héraða yrði þar réttur.
Kemur það glöggt fram í
þeim deilum, að blaðið met-
ur fólkið í sveitum landsins
og þorpum næsta lítils móts
við stórkaupmannastéttina í
Reykjavík.
Þessi dæmi af ótal mörgum
nægja til að sýna hugarfar
og hjartalag Mbl. í málum
sveitanna. Hefði stefna
Morgunblaðsins og liðsmanna
þess alltaf fengið að ráða, er
óhætt að fullyrða, að mikill
hluti sveitanna og sjávar-
' þorpanna værí nú kominn í
auðn. Barátta Framsóknar-
flokksins hefir áorkaö því, að
enn er starfrækt blómlegt
atvinnulíf og vaxandi i hér-
uðum og kauptúnum lands-
ins, þótt sá árangur hefði
vissulega þurft að verða enn
meiri.
Annars er það ekki neitt
sérstakt fyrirbæri á íslandi,
að fólki fækki í sveitunum. í
öllum löndum heims, þar sem
véltæknin hefir komið til
sögunnar, hefir fólkið flutt
úr sveitunum til borganna.
Borgirnar hafa eflst, þótt
þær hafi oft búið við hina lé-
legustu stjórn, eins og t. d.
Reykjavík. Fram að styrjöld-
inni var þessari þróun áreið-
anlega ekki neitt örari hér á
landi en annars staðar, nema
síður væri, og má ekki sízt
liakka það baráttu Framsókn
arflokksins fyrir bættum hag
dreifbýlisins. Með verðbólgu-
stjórninni, sem Sjálfstæðis-
menn og kommúnistar settu
upp vorið 1942, og þeirri
samvinnu þessara aðila, er
hófst þá og hélst fram á
Síðasta ár, breyttist' þetta.
Það var ekki aöeins, að
bændum væri þá skammtað-
ur minni réttur en öðrum
EiUENT YFIRLIT:
Raoul Wallenberg
Fær saa&iiiavimerism, sem Msissar lia£a í
íaaMi, friSarverðlassai Nelsels IS4S?
Þrír kúnnir sænskir þingmenn,
dr. Bertil von Friesen, Ture Ner-
man og Vilhelm Lundstedt pró-
fessor, hafa nýlega gert þaö að
tillögu sinni, að Baoul Wallen-
berg verði veitt friðarverðlaun
Nobels á þessu ári. í bréfi því.sem
þeir hafa ritað úthlutunarnefnd
norska stórþingsins, segja þeir, að
það hafi vakið óskipta ánægju og
aödáun, þegar Nobelsverðlaunin
voru veitt þýzka friðarvininum
Carl von Ossietsky eftir að búið
var að hneppa hann í fangabúðir
nasista. Svipaða ánægju og að-
dáun myndi það vekja nú, ef
Raoul Wallenberg yrðu veitt frið-
arverðlaunin. Hin hetjulega bar-
átta hans í þágu ofsótts og undir-
okaðs kynflokks, hafi verið eitt
glæsilegt dæmi þess, sem einn
maður geti áorkað í þjónustu
friðarins og mannúðarinnar. í
Ungverjalandi hafi starf Wallen-
bergs þegar verið heiðrað á marg-
an hátt, en þangað hafi hann kom
ið sem mikill og góður bjargvættur
og að síöustu orðið að gjalda fyrir
það með missi eigin frelsis. Næstu
friðarverðlaun Nobels, — en verð-
launin eigi jafnan að veitast eftir
hlutlausu og óháðu mati afreks-
verka, sem unnin séu í þágu frið-
ar og mannúðar, — megi því von-
andi verða minnismerki um hetjú-
dáðir Raoul Wallenbergs.
Gyðingaofsóknir
í Ungverjalandi.
Hetju- og sorgarsaga Raoul
Wallenbergs hófst 19. marz 1944.
Þá tóku þýzku nasistarnir yfir-
ráðin í Budapest, því að þeim
fanst Horthystjórnin ódugleg og
treystu henni heldur illa. Eitt
fyrsta verk þýzku nasistanna
eftir vardatökuna, var að hefja
stórfeldar ofsóknir ,á hendur Gyð-
ingum. Gyðingar í Ungverjalandi
höföu hingað til sloppið við slík-
ar ofsóknir að mestu leyti. Hér
urðu því mikil og snögg umskipti,
sem komu þeim yfirleitt á óvart.
Fyrst var byrjað á að fangelsa
alla helstu forráöamenn þeirra, en
síðan var haldið skipulega áfram
og mörg hundruð Gyðinga flutt
daglega í fangabúðir, þar sem
hverskonar pintingar og ofbeldi
beið þeirra. Þjóðverjar komu því
hinsvegar ekki við aö ná öllum
ungversku Gyðingunum í einu,
þar sem þeir voru mjög fjölmennir
í landinu. í Budapest einni voru
þeir um 250 þús. eða einn fjórði
hluti íbúanna.
Fregnirnar um ofsóknir Þjóðverja
á hendur Gyðingum í Ungverja-
landi bárust fljótt til Banda-
manna og létu þeir samtök Gyð-
inga þar hefja athugun á, hvaða
hjálparstofnanij' myndu tiltæki-
legastar. M. a. fengu þau Roose-
velt forseta í lið með sér. Roose-
velt lét útvarpið’ birta ávarp til
Ungverja þess efnis, að þeir gætu
frekar átt von á hjálp sigurveg-
aranna síðar, ef þeir kæmu í veg
fyrir Gyðingaofsóknirnar. Þetta
vírtist þó lítinn árangur bera.,
Roosevelt fól þá sendiherra Banda
ríkjanna í Stokkhólmi að reyna
aö fá einhvern dugandi sænskan
mann til þess að fara til Buda-
pest og reyna að hjálpa Gyöingum
þar sem leynilegur umboðsmaður
Bandaríkjanna. Sendiherra Banda
ríkjanna í Stokkhólmi var þá
Herschel Johnson. ,
Starf Wallenbergs.
Hcrchel Johnson var fljótur að
finna rnann til fararinnar, en
jafnframt þurfti hann að tryggja
landsmönnum og kjör þeirra
væru þrengd á margan hátt,
heldur fylgdi i kjölfar verð-
bólgunnar margvísleg of-
þennsla á sviði atvinnulífs-
ins, einkum þó í Reykjavík.
Sameiginlega olli þetta stór-
feldari fölksflutningum úr
sveitunum en nokkru sinni
fyrr.
| En það voru ekki aðeins
sveitirnar, sem urðu fyrir
mikilli blóðtöku á þessum
mektarárum kommúnista og
Sjálfstæðismanna. Málum
kauptúnanna var yfirleitt
I ekki meiri sómi sýndur á
þessum árum en málefnum
1 sveitanna. Fólkið streymdi
því þaðan til Reykjavíkur.
Þessir fólksflutningar eru ef
til vill það óheilbrigðasta,
sem .gerzt hefir seinustu ár-
! in, þótt margt hafi farið illa
og afvega.
| Fyrir íbúa sveitanna og
kauptúnanna er vert að gera
sér ljóst, að hagsmunir
þeirra eru hi'írir sömu í þess-
um efnum. Sveitirnar og
; þorpin standa og falla hvert
með öðru. Sama samgöngu-
kerfi, vegir, brýr, sími og
hafnir koma báðum að not-
um. Og í atvinnulífi og fjár-
málalífi eru ótal þræðir
samanslungnir með ýmsu
móti.
Fiskimiðin kringum landiö
verða ekki nytjuð með fullri
sæmd og fullum arði án
blómlegrar útgeröar og fisk-
iðju í þorpunum. í þorpun-
um myndast markaður fyrir
framleiðslu sveitanna, sem er
undirstaSa aö heilnæmu við-
urværi og hollu lífi fólksins
í þorpunum. Sameiginlega
ber svo útvegur og landbún-
aöur uppi ýmsan iðnað, sem
báðum er nauðsynlegur og
fólki hvorra tveggja ómiss-
andi.
Þetta er hin eðlilega þróun,
sem stefnir til þjóðmegunar
og farsældar fyrir alla. Þessi
þróun næst ekki, nema með
því, að héruöin fái það fjár-
magn og þá aðstoð, sem þeim
ber.
Stjórnmálasaga seinustu
áratuga má vera lærdömsrík
fyrir íbúa sveitanna og kaup-
túnanna og sanna .þeim hvar
þeir eiga að skipa sér í flokk.
Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan staðið með málum
þeirra, Sj álfstæðisflokkurinn
oftast á móti. Og með þessu
hefir Sjálfstæöisflokkurinn
þó ekki bætt hag Reykjavík-
ur, því að ofþennslan á hús-
næðispiarkaðinn og atvinnu-
markaðinn skapar henni eng
an gæfuveg.
Afstaða flokkanna til
mesta stórmáls héraðanna,
sem nú er á dagskrá, verzl-
unarmálsinsy mætti og vera
þessu fólki lærdómsrík bend-
ing-um, hvar það á að skipa
sér í sveit. Það skilur líka
Mbl. og þess vegna reynir
það að hylja kjarna málsins
meö slíkum blekkingum og
moldryki og þyrlað er upp í
Reykjavíknrbréfi þess á
sunnudaginn.
Merkileg saga
Sjáífsíæðismenn eru í mikl
urn vanda síaddir vegna
samstarfsins við kommún-
ista. Þeir keppast við eftir
mcgni að finna afsakánir’"
fyrir því, en þar sem þeir
forðast hins vegar að segja
sannleikann, verða þessir
tilburðir hinir óhönöugleg-
ustu. í eldhúsumræðunuiú
reyndi Bjarni Ben. að hSldá
því fram, að Sjálfstæðis-
menn hefðu gert sér vonir-
um, að kommúnistar vaöfU á
4 batavegi, og því tekið líþþ'
. j samstarf við þá, enda hefði
það verið gert víða anhárs'
staðar um þessar mundir.
Sannleikurinn var sá, að,;
ekki var nein meiri ástaeða
Það íékkst íljótt, er hún vissi 1944 en nú til að búast við .
hver maðurinn var. Maðurinn var j,ví) að kommúnistar færu
Raoul Wallenberg, 32 ára gamall. | batnandÍ! ])ví að vinnubrögð-
kominn af hinni kunnu auðmanna {n voru þa hin sömu 0g nú.
ætt í Svíþjóð, er ber þetta ættar- ! þyí yar heldúr trúað
nafn. Hann hafði fengið menntun annars staðar> cnda var
f.™J _°f -?™áar.í*!~ : h^ergi tekin upp stórnar-
sámvinna við þá, nema 4L
þeim löndum, sem höfðut
verið hernumin af Þjóðverj-
um, þar sem það þótti hlýða
að láta alla andfasistiska
flokka eiga sæti í bráðaT
birgðastjórnunum. Saman-
burður á stjórnarþátttöku
kommúnista hér og annars
staðar í Evrópu er því alveg,
út í hött. Stjórnarsamstarfið
við kommúnista hér hefir
hvergi átt sinn líka.
Valtýr Stefánsson finnur
líka að röksemdir Bjarn^,
Ben. ganga ekki og þess*
vegna reynir hann að finna;
nýja afsökun í seinasta,
Reykjavíkurbréfi. Hún er sp,
að Sjálfstæðismenn hafi
neyðst til að vinna með
kommúnistum, því að Frain^
sóknarmenn hafi skorist úr
leik.
Fyrst ‘Valtýr Stefánsson
óskar eftir að rifja upp þessa
sögu, skal þaö fúslega gert.
Framsóknarmenn beittnc
sér fyrir samstarfi allra
borgaralegu fíokkanna 1939,
þegar fyrirSjáanlegt var, að
til styrjaldar myndi kþipa.
Þótt Framsóknarflokkurinn.
telji samsteypustjórnir vafa-
samar undir venjulegum
kringumstæðum, taldi hann
nauðsynlegt að sem nánust
samvinna yrði milli flokk-
Raoul Wallenber?
sér samþykki sænsku stjórnarinnar
unum og stjórnaði nú stóru verzl-
unarfyrirtæki. Hann var liraustur
maður og harðger, úrræðagóður og
einbeittur að hverju, sem hann
gékk. Hann hafði og aldrei farið
dult með andstöðu s.ína gegn
nasismanum.
Wailenberg fékk stööu sem
sendisveitarritari Svía í Budapest.
Hann fór loftleiðis, til Berlínar,
en þaðan með járnbrautarlest.. í
fórum sínum hafði hann margar
mikilvægar upplýsingar um Gyð-
inga í tíngverjalandi, og varð
hann því að' gæta vel farangurs
síns á leiðinni. Eftir kornuna til
Búdapest, tók hann fljótt til ó-
spilltra mála. Hann notaði sér
þann ágreining, sem var undir
niðri milli Þjóðverja og ung-
versku stjórnarvaldanna, og náði
þannig furðulegum árangri. Hann
lofaði ýmsum valdamönnum Ung-
verja vægilegri refsingu eða
sakarup.pgjöf af hálfu Banda-
manna, ef þeir kæmu í veg fyrir
Gyöingaoísóknirnar. M. a. náði
hann fundi Horthy ríkisstjóra og
ræddi við' hann um þessi mál og
(Framhald á 6. síóu)
Raddir n.ábúanna
í sunnudagsblaði Þjóðvilj-
ans er bersýnilega verið að
undirbúa fylgismenn blaðs-
ins undir, að flokksbræður
þeirra muni tapa í ítölsku
kosningunum. Á fyrstu síðujanna meðan styrjöldin stæði
blaðsins er svohljóðandi fyr-, yfir.
irsögn, sem nær yfir alla sið- j Þetta samstarf rofnaði vet-
una: ítalska afturhaldið und urinn 1942, þegar Alþýðu-
irbýr stórfeld kosningasvik. í flokkurinn taldi sér ekki
forustugrein' blaðsins segir fært vegna ótta við komm-
síðan, þegar búið er að lýsa únista að taka þátt í stöðvun
kosningabaráttu andkomm- ’ dýrtíðarinnar. Framsóknar_
únista: j flokkurinn taldi þá rétt, að
„Hcr verður engu um það reynt yrði að halda áfram
spáð, hvort það muni takast,' starfi tveggja stærstu flokk-
en hitt er víst, að ítölshu kosn- anna meðan styrjöldin stæði
ingarnar eru ckki frjálsar, sam- j yfir. Þess vegna lagði hann
kvæmt skilgreiningu heiðar- 'áherzlu á, þegar flokkarnir
legra manna, þó að þær séu sömdu um meðferð dýrtíðar-
í góðu samræmi við hið banda- málsins, að ekki yrðu tekin.
ríska „lýðræði". íslenzku dollara upp ótímabær deilumál, eins
blöðín hafa þegar skýrt ná- og kjördæmamálið, til að
livæmlega frá úrslitum kosn- sundra samstarfinu. Ráðherr
inganna fyrirfram. Ef til viil ar Sjálfstæðisflokksins töldu
er það vísbending um það, aö ekki heppilegt að ræða þéltá
hin einu sönnu úrslit hafi, þeg- i miðstjórn flokksins, éh.
ar verið ákvcðin í Wall Street, lögðu við drengskap sinn, a'ð
og skuli þau gilda, hvað sem þetta mál skyldi ekki íefcið
tautar“. 1 upp til afgreiðslu á næsta
Kommúnistar eru svo sem þingi.
ekki í vandræðum með það Þetta drengskaparheit var
að blekkja hina trúuðu liðs- rofið, eins og alkunnugt er,
menn sína. Ef þeir tapa og samstarfið slitnaði. Sám-
kosningunum, stafar það vinnuslitin voru sök Sjálf-
ekki af fylgistapi þeirra, stæðisflokksins eins, því' að
heldur af „kosningasvikum," hann vissi, að Framsóknarr
Og þeir trúuðu trúa. Þeim flokkurinn gat ekki setíð i
má segja allt. * (Framhaiá á 6. ..sjíjjtí.