Tíminn - 23.09.1948, Síða 4

TIMINN, fimmtudaginn 23. sept.

Skotið fram hjá marki
Blekking og þekking eft-
ir Niels Dungal prófessor.
StærS: 540 bls. 20X13 cm.
Verð kr. 85.00' í bandi.
Helgafell.
Þessi bók hefir verið aug-
lýét með því móti að segja að
hún myndi verða mjög um-
deild og skipa mönnum í önd
verðar sveitir. Ég minnist að
hafa orðið þess var í ummæl-
um tveggja blaða, að þessu
hafi verið trúað, því að blaða
mehnirnir hafa einmitt gert
ráð' fyrir óvenju snörpum deil
um og jafnvel því, að sumir
vildu banna siíkar bækur. Og
það er engu líkara en sumir
hafi átt þess von, að hér væri
á ‘ferðinni nístandi ádeilurit
á kristna kirkj u þar sem gildi
trúarlífsins fyrir nútíma-
manninn væri skarplega met
ið og léttvægt fundið að dómi
hö'fundar.
Það er bezt að segja það
strax, að þeir, sem taka þessa
bók til að fræðast í einlægni
um deilur milli trúar og van-
trúar, efnishyggju og andlegs
lífs o. s. frv. á líðandi stund,
fara í geitarhús að leita ullar.
Þétta mikla rit tekur ekki slík
mál til meðferðar. Prófessor-
inn leiðir til dæmis alveg hjá
sér, að láta uppi álit um það,
hvort menn muni lifa vitund
arlífi áfram eftir líkamsdauð
ann. Að sönnu heldur hann,
að flestir myndu þreytast á
því að lifa sífellt og gefast
upp og óska sér svefns, hvíld-
ar og gleymsku hins eilífa
dauða, enda þótt hann haldi
því fram í sömu andránni, að
uppeldi manna skuli stefna
að því, að þeir hafi þrek til
að mæta hverju, sem að hönd
um ber, óbugaðir. „í stað þess
að þurfa að hugga sig við
blekkingar trúarinnar þegar
mikið amar að, læra menn að
stæla huga sinn og þrek til
að vera menn Tál að mæta
hverri raun, án þess að láta
hugfallast."
Nú mun mörgum virðast,
að uppeldisbörn prófessors-
ins, sem,,læra að mæta hverri
raun án þess að láta hugfall-
ast,“ bera „virðingu fyrir
m^nnlífinu" og stefna „að því
að gera þetta líf vert þess að
lifa því, fyrir sjálfa sig og
aðra“ muni seint óska sér
sveíns og dauða frá störfum
sínum, án þess áð þeim sé
svefnsþörf. En hitt er satt, að
það eru engin rök um fram-
haldslíf, hvers menn óska í
þeim efnum.
Þessi bók Dungals er yfir-
lejtt um ýmsar rangar kenh-
ihgar, sem kirkjunnar menn
hafa haldið fram á liðnum
öldum. Þau rök, sem bókin
færir gegn kristinni trú, ná
það lengst, að lúta að því, að
ýpiislegt í sumum ritum bibl-
• íiiþnar, sem sprottið er af
gamalli þjóðtrú, og megi því
alls ekki trúa því bókstaflega.
Ég veit ekki hvort slík full-
yrðing kann að særa einstaka
strarigtrúarmenn, en svo mik
ið er víst, að það snertir lítið
trúárkennd almennings, þó
að. til dæmis, sé mælt á móti
því að konan sé bókstaflega
sköpuð úr lífi mannsins.
Að sönnu ályktar Dungal í
bókarlok, að það sé brot á and
legu frelsi, að íslenzka rlkið
skuli hafa þjóðkirkju sína.
Porsendurnar fyrir þeirri á-
lyktun eru flestar frá kaþólsk
um.döndum frá fyrri öldum.
Eftir Halldór Kristjánsson.
Kirkjunnar menn héldu því
fram, að jörðin væri flöt og
þeir mótmæltu framþróunar-
kenningu Darvins og
brenndu menn fyrir galdra,
segir prófessorinn, og því er
ástæðulaust að hafa þjóð-
kirkjuna hér.Raunar gloppast
upp úr honum, að einhver
harðastj andmælasti framþró
unarkenningarinnar var
læknir og af o_g til getur hann
kirkjunnar manna, sem voru
á undan sínum tíma að ryðja
braut frjálsri hugsun og
hleypidómalausrar víðsýni.
En hann vill aldrei dæma
kirkjuna eftir þeim mönn-
um, þó að honum þyki gam-
an að geta þeirra í því sam-
bandi, að aðrir kirkjunnar
menn mótmæltu þeim.
Nú má ætla, að svo að segja
hvert skólabax-n viti, a.ð trú
manna á liðnum öldum hefir
mótazt hið yti'a af skoðunum
þeirra. Það er alveg eins og t.
d. hin göfuga læknisfræðj hef
ir verið háð hjátrú aldanna
og er enn svo skammsýn, að
lækxiar heyja sjálfir harðar
deilur innbyrðis um skoðanir
sínar. En sjálfsagt sýna gler-
augu Dungals allt slíkt, sem
drengilegá’" viðleitni til að
leita sannleikans. Gegnum
þau mun það sýnast hin göfg
asta þjónusta við sannleik-
ann og þekkinguna, þegar
læknar á síðustu öld töluðu
á sinn hispurslausa hátt við
fransmanninn Pasteur, sem
raunar nýtur ódauðlegrar
frægðar, þegar allir læknarn-
ir, sem andmæltu honum eru
gleymdir, nema vegna þrá-
kelkni sinnar í andstöðu við
sannleikann. Á þetta er bara
minnst hér, sem eitt dæmi af
ótalmörgum um það, hvað
það er fjarrj öllu lagi og fjar-
skylt vísindalegum vinnu-
brögðum, að ætla að dæma
stofiranir í dag fyrir margra
alda gamlar skoðanir.
Til dæmis urn sagnfx-æði
Dungall má geta þess, að hon
um láist alveg að minnast á
það, í samban.di við galdra-
brennurnar, að hér á landi
var það einmitt kirkjuhöfð-
inginn í Skálholti, meistari
Brynjólfur Sveinsson, sem
tók á þeim málum með ró og
hófsemi og sefaði ofstækið,
þegar öldur þessarar erlendu
tízku gerðu marga veraldlega
þenkjandi myndarmenn næst
um óða. Það hefði þó ekki ver
ið nema sanngjarnt að geta
þessa. íslandssagan er illa
sögð, þegar það gleymist, og
mönnum, sem eru hollir virð-
ingu sinni fyrir sannleika og
réttri þekkingu ætti ekki að
vei'ða það á viljandi að ganga.
fram hjá slíku.
Það er ekki ástæða til þess,
vegna þessarar bókar, að
ræða margt um grundvöll trú
arlifsins. Vitanlega byggist
trúarlíf manna eins og jafn-
an hefir verið á því, að þeir
vænta sér hjálpar til þroska
og hamingju fi'á góðum mátt
arvöldum, sem þeir trúa að
séu utan og ofan við hvers-
dagslegt mannlíf en geti grip
ið með ýmsu móti inn í líf
manna og geri það. Bók Dung
als snertir hvergi við neinu,
sem er undirstaða trúarlífs-
ins, þó að hún ráðist á ýms-
ar úreltar kenningar, sem
stóðu í sambandi við trú
manna á liðnum öldum. En
væri það vísindalegt að dæma
hina ágætu læknadeild há-
skóla vors og landspitala eft-.
ir blóðtökumönnum og bart-
skerum suðurlanda fyrir 10
árum, þeim sem afneituðu
öllum baktei’íum og töldu
sóttvarnalyf hégóma og báru
sjálfir á höndum sér barns-
fai'arsótt frá einni konu til
annarar? Væri það heiðarlegt
og gáfulegt?
Við komumst aldrei að
réttri niðui’stöðu í málunum,
nema við höfum meira víð-
sýni og hollari einlægni í leit
að því sem satt er, en lækn-
arnir, sem neituðu að gefa
sjúkdómslýsingu og vottorð,
af því sjúkdómsferillinn og
batinn fór ekki eftir þeiira
skoðunum og fræðibókum.
Það getur vel verið, að
þessi bók Dungals, þó að hún
fai’i raunar utangarðs að
mestu eða öllu, verði tilefni
umræðna, sem fengur væri
að. Við hefðum gott af hressi-
legum umræðum um trúarlíf
nútíðai’innar. Þar skyldu
koma fram af einlægni og
sanngirni rökstuddar .skoðan
ir rnanna með og móti því,
hvort trúin á æðri máttar-
völd, guðstrúin, muni frekar
byggjast á blekkingu eða
þekkingu. En þessi bók virðist
frekar vera tilraun til þess að
skeyta skapi sínu á einhverj-
um kirkjunnar mönnum eftir
ómerkilegt orðakast, sem orð
ið er nokkurra' ára gamalt og
flestum gleymt, heldur en ein
læg og hófsöm viðleitni til
að reifa þau mál, sem trú og
efnishyggja byggist á. En
geti bókin orðiö til að vekja
slíkar umræöur, er það samt
gott, að hún hefir verið skrif-
uð og gefin út.
ÚTSÖLUSTAÐIR
í REYKJAVÍK
Vesturbær:
Vesturgötu 53
West-End.
Fjólu, Vesturgötu
ísbúðin, Vesturgötu 16
Miðbær:
Bókastöð Eimreiðar-
innar
Tóbaksbúðin Kolasundi
Austurbær:
Söluturninn við Lækj-
artorg
Bókabúð KRON
Laugaveg 45
Veitingastofan Gosi.,
Veitingastofan Fldrida,
Veitingastofan Óðins-
götu 5.
Bókaverzlunin, Sam-
túni 12
Söluturn Austurbæj ar
Verzlunin Ás.
Flugvallarh'ótelið. ’
Eldsvoði, húsið brann til kaldra
kola, fólk bjargaðist nauðuglega,
— litlu eða engu af innanstokks-
munum bjargað, — innbý iítið eða
ekki vátryggt, — tjónið mjög til-
finnanlegt.
Þetta er næsta algeng frétt. í dag
kemur hún að austan, um daginn
að norðan, bráðum verður hún að
sunnan og enginn veit hvenær hún
berst að vestan. Hvar brennur
næst? Það er örlagaspurningin,
sem enginn getur svarað.
Það væri mikið þorp, ef komið
væri saman á einn stað öilum þeim
l?yggingum, sem brunnið hafa hér
á landi árlangt, þó að ekki sé
lengra farið. Eldsvoðarnir eru orðn
ir að alvarlegum lið í þjóðarbú-
skapnum. Þeir eru fyrirbæri, sem
orðið er alvarlegt þjóðmál.
Alls staðar í fjölmenni eru slökkvi
lið og það er ómetanlegt verðmæti
sem þau verja og bjarga árlega. í
Reykjavík myndu stór hverfi hafa
brunnið til kaldra kola á síðustu
mánuðum, ef ekki væri öflugt og
vel búið slökkvilið. En það er ekki
nóg. Við þurfum að ?æra að mæta
voða eldinum og ef við viljum, get-
um við gjörbreytt þessu ástandi.
Það er hægt af afstýra fjölmörg-
um íkveikjum ef við viljum. Oít
er talið að kvikni út frá rafmagni
eða olíukyndingu. Hvort tveggja á
að mega gera hættulítið, ef tryggi-
lega og vel er frá öllu gengiö.
Tóbaksreykingar eru algengt í-
kveikjuefni og vitaniega alltaf sjálf
skaparvíti. Fyrir fáum dögum sá
ég mann reykja sígarettu sína með-
an hann afgreiddi benzín á bíl, —
því miður ekki einsdæmi. Með
meiri aðgæzlu og fyrirhyggju mætti
eflaust komast fyrir mörg eldsupp-
tök, svo að bálið, sem eyðir verð-
mætunum verði aldrei kveikt.
En þrátt fyrir alla aðgæzlu má
þó alltaf búast við að kviknað geti
í. Því er nauðsynlegt að vera við
því búinn sem bezt. Því er vert að
hugsa líka um það, þegar bygging-
arefni er va’ið hversu eldfimt það
sé. Og í sveitum ættu menn ekki
að gera sér leik að því að tengja
saman mörg timburhús að óþörfu,
— kannske tvo bæi, fjós og hlöður,
eins og dæmi eru tií. í þorpum,
sem hafa slökkvitæki, verður að
vanda til- þeirra, og rneðal annars
hafa góðar og’ öflugar vatnsleiðsl-
ur, svo að alls staðar hafi slökkvi-
liðið nærtæka vatnshana með nógu
vatnsmagni.
Það getur orðið dýrt að vanrækja
eitthvað af þessu.
«En þó að þetta séu reglur, sern
rétt er að .fy’gja, búa margir við
meiri eldhættu en heppilegt er, og
fá engu um þokað. Ekki getur þú
gert að bví, þó að sambýlismaður-
inn uppi á loftinu gleymi sígarett-
unni eða konan hans straujárn-
inu í sambandi. Hér verður hver
að' gæta sín. Og jáfnvel ,þó að mönn
um ^ýnist, að þeir búi við litla eld-
hættu, ættu þeir að tryggja innan-
stokksmuni sína. Það kostar ekki
mikið, — sízt í steinhúsum, sem
vel er gengið frá ■ í þessu sam-
bandi, því að þar er iðgjaldiö
lægst. Menn munar lítið um að
borga 20 1 1 50 krónyr á ári í ið-
gjaid, en þá munar um hvort þeir
fá 10 til 29 þúsund krónur í bæt-
ur fyrir innanstokksmuni sína, ef
svo illa tekst til að þeir brenna. Það’
ætti því að þykja sjálfsögð öryggis
ráð'stöfun á hverju heimili að
tryggja innanstokksmuni sína fyrir
eldi. Starkaður gamii.
Hugheilar hjartaiis þakkir færum við öllum þeim, er
auðsýndu ökkur samúð við andlát og jarðarför dóttur
okkar. .
Bryssdísser.
Sigþrúður Pétursdóttir Gissur Pálsson.
iiittmiimiimiiiiiiiiniiiiiiiiimiiiiiiimiiuiniHiiiiiHiiiiiininiiiinmiiiuiiiiniiiiiiiiiiuiiii’iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiii
I Hjartans þakkir mínar til allra þeirra, sem á ýmsan
| hátt sýndu mér vinarþel á áttræðisafmæli mínu 9. sept-
| ember 1948. Guð og gæfa fylgi ykkur öllum.
| Jóhanna K. Magnúsdóttir.
| frá Staöahrauni.
...............................................................................................
FLUGFERÐ
| verður til Stokkholms og Finnlands
föstudaginn 24. september. Væntanlegir farþegar hafi
samband við aðalskrifstofu vora, Lækjargötu 2, sem
fyrst.
Ktild liorð og
hcftur veiælnmatnr
sendur út um allan bæ.
SÍLD & FISKUR
íúfílsiáií%
UTBREIÐIÐ TIMANN
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIHIIIIII;