Tíminn - 23.09.1948, Síða 5

299. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 23. sept. 1948.
Fimmtud. 23. sepi.
Hnignun íhalds-
flokkanna
ERLENT YFIRLIT:
Ný ó
Morfm* á sainkomala^f liaía síémrsnað
vi«S fráfall Bernaelotte greifa.
Megin hluti af kjósendum
Sj álfstæðisflokksins íslenzka
hefir gott af því að hugleiða
þann mun, sem er á styrk-
leika íhaldsflokksins hér og
annars staðar, t. d. í Svíþjóð.
Það’ er vissulega fullrar að-
gæzlu vert fyrir þetta fólk, að
hjá þjóðum, sem náð hafa
mestum lýðræðisþroska og
mestri almennri hagsæld,1
þykir það fjarstæða að al-
menningur skipi sér til póli-
tískrar þjónustu við stór-
gróðamenn. íhaldsflokkarnir
fara því ört minnkandi í þess
um löndum. ^
Það myndj ekki þykja eðli-
legt í Svíþjóð, að útvegsmenn,
sem glíma við það að láta
tekjur . atvinnureksturs síns
hrökkva fyrir gjöldum, gangi
undir þeim, sem berjast öfl-
ugast fyrir einkagróða á því
að selja nauðsynjar útgerð-
arinnar, vélar, olíur og veið-
arfæri. Það þætti heldur ekki
sjálfsagt, að útvegsmenn
veldu sér til forsvars þá
menn, sem hafa hagsmuni af
að gera kjör útvegsins sem
lökust að öðru leyti, t. d. með
því, að fá hráefni til vinnslu,
sem græða má á og leggja ó-
hæfilega á ýmsar viðgerðir.
í Svíþjóð þykir það t. d.
sjálfsagður hlutur, að bygg-
ingarfélög almennings vinni
stööugt að nýbyggingum. Þau
þivrfa ekkj að vera í óvissu
um lóðir og leyfi til efnis-
kaupa og geta því haft fasta
starfsmenn og óhrædd aflað
sér sjálf nauðsynlegra tækja
tl framkvæmdanna. Hér læt-
ur húsvilltur almúgj hafa sig
til að styrkja völd þeirra
manna, sem hindra ódýrar
byggingar, svo áö þeir geti
sjálfir grætt og neytt því
byggingarfélög almennings
til að sæta ókjörum um teikn
ingar, eftirlit. leigu og verð-
lag margs konar, þegar þeim
er leyft að byggja eitthvað
einhvers staðar.
í Svíþjóð þykir eðlilegt, að
samvinnuhreyfingin vaxi ört
og færi út kvíarnar á verzlun
arsviðinu, en hér á almenn-
ingur að efla völd heildsala,
sem neita kaupfélögunum um
rétt til að skipta við fólkið
eins og það vill, svo að þeir
geti safnað nógum gróðt til
þess að geta leikið sér úti í
Ameríku og suður við Miöjarð
arhaf mánuðum saman.
Það þykir heldur ekki eðli-
legt í Svíþjóð, að bændur-elti
stórgróðamenn og okurkarla
borganna til að gefa þeim at-
kvæði sín í kosningum.
En þó að Svíar snúi þannig
almennt baki við auðvald-
inu og geri flokk forréttinda-
stéttanna lítinn, kasta þeir
sér ekki í fang-kommúnis-
mans. Þeir eru menn til að
vera sjálfstæðir og þurfa eng
ar innfluttar uppskriftir. Þeir
geta snúið bakj vð kommúns-
manum með kaldri fyrirlitn-
ingu án þess að gerast ame-
rískir leppmenn. í kosningum
þeirn, sem fóru fram í Svíþjóð
á sunnudaginn, töpuðu bæði
íhaldsmenn og kommúnistar
stórkostlega, en frjálslyndi
Hiö sorglega fráfall Bernadotte
greifa hefir orðið til þess, að lík-
urnar fyrir friðsamlegum sáttum i
Pa’estínudeilunni hafa aftur mink-
að stórlega. Þegar Bernadott greifi
féll frá, voru allmiklar líkur tald-
ar fyrir því, að honum myndi
heppnast að koma á sáttum í Pale
stínudeilunni. Hinir ábyrgu forráða.
menn beggja deiluaöila virtust
þegar fúsir til sátta og virtust hafa
meira en í ful’.u tré viö öfgamenn
í báðum liðum, er vildu hinra sam-
komulag. Morð Bernadotte greifa á
vafalaust rætur að rekja til þess,
að forkó’.far Stern-óaldarflokksins
munu hafa óttast, að sáttastarf
greifans bæri árangur og því ekki
séð annaö ráð vænna til þess að
korna í veg fyrir það en að ryðja
greifanum úr vegi.
Það er því ekki að undra, þótt
fráfall Bernadotte greifa hafi vak-
ið mikla hryggð um al’an heim,
þar sem það var mjög bundið við
hann, hvort sættir næðust í þessari
alvarlegu deilu eða ekki. Með dauða
hans hefir mannkynið ekki aðeins
séð á bak mikilhæfu göfugmenni,
heldur hafa fylgt honurri í gröfina
vonir um ’ friðsamlega lausn einnar
hinnar erfiðustu deilu, sem uppi
hefir verið seinustu áratugina.
Hefjast vopnaviðskipti
innan skamms?
Við morð Bernadotte greifa hefir
þaö kornið í ljós, að stjórn hins
nýja Gyöingaríkis hefir ekki eins
góð tök á samtökum Gyðinga og
ætlað hefir verið. Þáð er bersýni-
legt, að óa’darflokkar Gyðinga hafa
farið sínu fram, án tillits til henn-
ar. Þetta hefir ekki aöeins veikt
stjórnina og þar með álit hins nýja
ríkis, heldur hefir það gefið öfga-
mönnum meoal Araba byr í seglin.
Þeir benda nú á, að samheldni Gyð
inga sé ekki eins mikil og áður var
haldiö og því sé nú tækifæri til að
láta kné fylgja kviði.
Israe^sstjórn hefir nú ákveðið að
reyna að ganga á milli bols og
höfúð á óaldarflokkum Gyðinga.
Annar þeirra, Irgurn Zvai Leumi,
hefir fallist á tilmæli hennar um
að leysa sig npp. Sternflokkurinn
hefir hinsvegar engu svarað sams-
konar tilmælum og er þvert á móti
talið, að hann muni taka upp bar-
áttu gegn stjórnirmi og reyna að
ráða forustumenn henn af dögum.
Sternflokkurinn segir, að það, sem
áunnist hafi í Palestínu, sé skemmd
arverkastarfseminni að þakka og
því bera að halda henni áfram, unz
yfirráð Gyðinga yfir allri Palestinu
séu viðurkennd. Gyðingar megi ekki
með neinu móti fallast á skiptingu
landsins og þeir forráðamenn
þeirra, sem það geri, séu vargar í
véum.
Eins og nú horfir, geta verið í
vændum innbyrðisátök meðal Gyð
inga í fsraelsríki. Það herðir enn
á öfgamönnum meöal Araba um
að knýja það fram, að Arabar
hefji vopnaviðskipti að nýju. Þeir
telja einnig aö hagkvæmast sé að
gera það meðan þing sameinuðu
þjóðanr.á stendur yfir, en vafalaust
fær það þessi mál ti! meöfcröar.
Svo getur því hæglega fariö, að
Arabar hefji vopnaviðskipti að
njju, en vart hefði til þess komið
nú, ef Bernadotte hefði lifað.
Tillögur Bernadotte.
Hinar nýju tillögur, seni Belma-
dotte hafði í undirbúrpngi að bera
fram sem samkomulagsgrundvöll,
hafa nú verið birtar. Samkvæmt
þeim áttu Arabar áð fá Negeb-
eyðimörkina, er heyrir undir Isra-
elsríki nú, en Gvðingar áttu að fá
í staðinn nokkur héruð í Galileu.
Þá skyldu sett takmörk fyrir því,
lrve marga . innflytjendur mætti
flyt.ja til ísraels. Arabar þeir, sem
flýðu þaðan í vor og munu vera
um 360 þús., áttu að fá að hverfa
þangaö aftur. Réttur þjóðernis-
minnihluta i báðum ríkjunum
skyldi tryggður. Jerúsalem skyldi
fá alþjóðlega yfirstjórn.
Eins og má’in stóðu, er Berna-
dotte féll frá, voru allverulegar
líkur til þess, að samkomulag gæti
náðist á grundvelli þessara tillagha.
Fyrir Araba voru þær verulegur á-
vinningur frá því. sem ætlaö var í
upphaflegum tillögum sameinuöu
þjóðanna. Hins vegar var það á-
vinningur fyrir Gyðinga aö fá
Araba til að viðurkenna ríkisstofn-
un þeirra og þurfa ekki að beina
ö’lum kröftum hins nýja ríkis að
vígbúnaöi, eins og verið hefir um
skeiö. Nú eru hinsvegar taldar hverf
andi litlar líkur fyrir samkomulagi
á þessum grundvelli. Þaö er ekki
aðeins, að æsinga’/snn meðal
Araba hafi'fengið styjkta afstöðu,
heldur er nú erfiðara fyrir Isra-
elsstjórn að gera tilslakanir, þar
sem það gæti oröið’ vatn á myllu
Sternflokksins.
Rreyta Rússar, um stefnu
í Palestínumálunum?
í tilefni af því, að Palestíiiu-
málið mun aö öllum líkindum koma
til kasta- þings sameinuðu þjóðanna,
hefir sprottið nýlega upp orðróm-
ur um breytta afstöðu Rússa. Orð-
rómur þessi, sem Parisarfregnritari
New York Times gerir nýlega að
umtalsefnið er á þá leið, að Rússar
muni taka upp vinsamlégri stefnu
í garö Arabaríkjanna og jafnvel
fylgja þeim að málum. Það fylgir
meira að segja þessari íregn, að
komið hafi til tals, að Sýrlendingar
létu Rússa fá í staðinn bækistöðv
d
Fyrir Marsliall verður crfitt að
taka afstöðu íil Paiestínumálsins
á þingi S. Þ. fyrr en að loknum
forsetakosningum í Bandaríkjunum
ar í landi sínu. Sýrlendingar eru
sú Arabaþjóðin, sem heíir tekið
eindregnasta afstöðu gegn stofnun
Israelsríkis.
Það þykir m. a. styrkja þennan
orðróm, að Rússar hafa breytt
stefnu sinni varöandi ítölsku ný-
lendurnar. Pyrir ítölsku kosningarn
ar í vor, töldu þeir sig fy’gjandi
þvi, að ítaljr fengu þær aftur. Nú
lyggja þeir til, að þær verði lagðar
undir alþjóðlega umboðsstjórn. Það
fyrirkomulag, er Aröbum miklu bet-
ur að skapi, enda er stefnubreyt-
ing Rússa talin markast af því,
að þeir hafa viljað' vingast við
Araba. Giskað er á, að Rússar ætli
að bæta ítölsku kommúnistum upp
þessa stefnubreytingu með því að
styðja ti'kall ítala til Trieste. Hing-
að til hafa þeir stutt kröfur Júgó-
slava til Triesti, en munu nú ekki
telja sig bundna af því iengur
vegna Titosdeilunnar.
Hvað, sem hæft er í þessum orð-
(Framliald á 6. síðu).
Raddir nábáanna
miðflokkurinn tvöfaldaði
fylgi sitt.
Það er alveg víst, að það
verður ekki von á því að mál-
um íslendinga sé stjórnað
með hagsmuni innlends al-
mennings fyrir augum meðan
mikill fjöldi alþýðufólks
skiptir sér milli þeirra, sem
lifa á því að féfletta almenn-
ing og þeirra, sem allt þykir
hégómi nema aukin völd og
framgangur Rússa í heimin-
um.
Fyrir þá bændur, útvegs-
menn, iðnaðarmenn og launa
menn, er hafa skipað sér und
ir merki Sjálfstæðisflokksins,
mætti hrun sænska íhalds-
flokksins vera sérstaklega at-
hyglisvert. Það sýnir vaxandi
skilning svipaöra miðstétta í
Svíþjóö á því, að þótt þær séu
aridvígar sosialisma, eiga þær
ekki heima undir merkjum
auövaldsins, þótt það 'látist
vera fulltrúi allra . stétta.
Þessar stéttir eiga heima und
ir merkjum frjálslynds og
framsækins miðflokks alveg
eins á íslandi og í Sviþjóö.
Þess vegna eiga þær að snúa
alveg baki við Sjálfstæðis-
flokknum í næstu kosningum
og fylkja sér um Framsóknar
flokkinn.
í forustugrein Mbl. í gær
er rætt um þingkosningarnar
í Sviþjóð og segir þar m. a:
„Þaö er ath.vg'lisvert að alls-
staðar þar sem þjóöirnar ganga
frjálsar að kjörborði og „eín-
flokksskipuIagið“ er ekki komið
á, síórtapa kommúnistar. Við
borð liggur, að þeir séu að þurk-
ast út á Norðurlöndum. I I)an-
niörku töpuðu þeir í síðustu
kosningum lielmingi þingíylgis
síns, í Finnlancli fór á svipaða
iund og nú síðast hafa Svíar
fellt tvo fimmtu hluta af þing-
fylgi kommúnista. Hinir lýðræð
issinnuðu þjóðir Noröurlanda
eru að losa sig við kommúnism-
ann. En þær virðást líka vera að
missa trúna á sósíaldemokröt-
um, þótt þeir sóu enn forustu-
flokkar þar.
í öllum fjórum Norðurlöndun
um, Danmörku, Finnlandi. Sví-
þjóð og Noregi hefir aðstaða
borgaraflokkanna styrkst veru-
lega síðan að stríðinu lauk.
í öllum þessum löndum eru
sósíaldemokratar nú í minni-
hluta, enda þótt þeir hafi þar
sjórnarforystu. Þó hafa þessir
flokkar víða unnið markvist að
margskonar umbótalöggjöf og
sköpun félagslegs öryggis. En
sósíalisminn, þjóðnýtingarstefn-
an, er samt að tapa fylgi í þess-
um löndum.
Hugur þjóðanna hncigist stö’tf
ugt mcira til aukins frjálsrætfis
í atvinnurekstri og viðskiptum.
Það er af þessum ástæðum,
sem þjóðflokkurinn sænski vann
hinn glæsilcga kosningarsigur
sinn.“
Þetta er í aðalatriöum rétt
hjá Mbl., en af eðlilegum á
Skortur á varahtut-
ura til vindraf-
stöðva
Margir fengu sér vindráf-
stöðvar á stríðsárunum. liifí-
flytjendur að þeim voru majpg
jr, og tegundir misjafnar.
reyndust líka misjafnt. Sum
ar ganga enn eins og klukka,
en aðrar eru gengnar úr sér,
c-g hæít að nota þær. Er þettpi
bending um, að eftirlit þurfi
að hafa með vélainnflutn ■
ingi til landsins og ekkj eigii
að leyfa innflutning annarr#
vélategunda en þeirra, sem
kunnugt er um, að reynsá
hafi sæmilega. ... 5i;{;
Ekki veit, ég hve margai:
vindrafstöðvar voru fluitai?
jnn, en ég þekki á annað þús-
und sveitaheimili, sem fengia
sér vindrafstöðvar. Mönnum
þóttj vænt um rafljósin frá
vindrafstöðvunum, og nokkr-
ir notuðu þær líka í sambanöi
við útvarpstæki sín. En árin
liðu, vindrafstöðvarnar fóru
að bila. Það bilaði þettá eðá
hitt stykkið og þá þurfti áS
fá það endurnýjað. í fyrstu
gekk það vel, en nú utri
tveggja ára skeið hefir þáð
gengið illa.
Þeir, sem fluttu vindraf-
stöðvarnar inn, hafa fæsfe
nokkra varahluti til þeirra.
Sumir halda, að þeir muni
ekk hafa lagt sig fram um aS
útvega þá en aðrir segja, aS
það sé allt að kenna gjaldeyr-
isyfirvöldunum, þau veitjj
ekkj leyfi fyrir svo lítilfjör-
legum hlutum.
Engan dóm skal ég á það
leggja, hver hér á sökina, en
hitt vil ég fullyrða, að það er
mjög illa farið, að varahlutir
skuii ekki vera tiI.'Og gjald-
eyrissparnaður er það ekki.
Það er ekki gjaldeyrissparnað
ur aö láta vanta varahjól í
vindrafstöð, sem ekki kostar
nema fáar ltrónur, og neyða
með því eiganda hennar til
þess að fara aftur að hafa
olíuljós, og eyða handrað-
föidum þeim gjaideyri, sem
varahluturinn kostar í
iampa, lampaglös og olíu-
kaup. En þetta er nú gért.
Þetta þarf að laga.
Innflytjendur vindrafstoðv
anna eiga að fá leyfj til að
kaupa og liggja með vara-
hluti í þær. Það á ekki að
spara eyrinn en fleygjá
krónunni, en það er gert hér,
hvað gjaldeyrinn snertir.
Auk þess er eigendum um-
ræddra vindrafstöðva bökúð
með þessu óþægindi og veru-
lega aukni útgjöld.
Varla verður þetta lagao á.ð
ur en Ijós fara að loga I húð-
stofunum, þar sem fylgt é.r
gamla siðnum, að kveilcjá
ekki fyrr en á réttunum, én.
það ætti að mega laga það svo
fíjótfr, að þeir, sem vindráf-
stöðvarnar eiga í lamasetftí,
geti komið þeim í nothæft
stand, áður en langt er liðiff
á veturinn, og í von um þaff,
að svo verði gert, vek ég at-
hygli á þessu.
■ p.;zL'
stæðum. gleymir )/ið að géta
þess, að íhaldsflokkarnií I
þessum löndum hafa fengið
sízt beti’j útreið en kommún-
istar. Það eru miðflokkamir,
sem eru í vexti í þessum -lönd
um, en öf gaflokkarnrir J>til
hægri og vinstri sem táþam'