Tíminn - 23.02.1949, Blaðsíða 5

41. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 23. febrúar 1949
5
yiiSvifctul. 23. febr.
ERLENT YFIRLIT:
Ákvörðun Norð-
manna
Að undanförnu hefir verið
úm fátt meira rætt í heims-
blöðunum en væntanlega af-
stöðu Noregs til Atlantshafs-
bandalagsins fyrirhugaða. Að
alástæðan til þess er sú, að ^
Rússar skárust í leikinn áður,
en Norðmenn höfðu endan- j
lega markað afstöðu sína og,
ætluðu bersýnilega með ó-1
beinum hótunum að fá þá til
áð snúa baki við bandalagi
vestrænu þjóðanna. Jafn-
framt beittu Rússar hinu gam
alkunna agni sínu að bjóða
ekki-árásarsáttmála.
Afstaða Norðmanna er nú.
orðin opinber. Ögranir Rússa '
hafa engin áhrif á þá haft.
Norðmenn hafa hiklaust skip
að sér við hlið lýðræðisþjóð-
anna. Stjórn þeirra hefir á-
kveðið með stuðningi allra
flokka, nema kommúnista, að
taka þátt í viðræðum um
stofnun Atlantshafsbanda-
lagsins.
í lýðræðislöndunum er yfir-
leitt lokið miklu lofsorði á
þessa framkomu Norðmanna.
Mörg blöðin telja þó þessa af-
stöðu þeirra síður en svo
koma á óvart, þegar fyrri af-
staða þeirra er athuguð. Norð
menn risu nær óskiptir gegn
nasistum, þegar þeir réðust á
land þeirra vorið 1940 og
héldu uþpi skipulagðri og
harðfengri baráttu gegn ofur-
eflinu í 5 löng ár. Þjóð, sem
hafði sýnt slikan dug í bar-
áttu gegh ofbeldi og kúgun,
gat ekki valið öðruvísi en
Norðmenn gerðu nú.
Reynslan, - sem Norðmenn
hlutu á þessum árum, hefir og
vafalaust átt drygstan þátt-
inn í ákvörðun þeirra nú. Hitl
er hélzt uppi að leggja undir
sig hvert smárikið á fætur
Öðru. í stað þess að reyna að
stöðva yfirgang hans og
standa saman, gerðu ná-
grannaríkin ekki-árásarsátt-
mála við hann og horfðu síð-
an hlutlausar á yfirgang
hans. Hver og ein uggði fyrst
að sér, er röðin kom að henni.
Þessa sögu vilja Norðmenn
ekki láta endurtaka sig. Þeir
telja líkur til þess, að Hitler
hefði verið stöðvaður, ef lýð-
ræðisþjóðirnar hefðu myndað
með sér samtök í tíma og látið
eitt yfir þær allar ganga. Hitl-
er hefði ekki treyzt sér til yfir
gángs, ef honum hefði verið
íjóst, að árás á eina þeirra
Væri sama og árás á þær all-
ar. Seinustu styrjöld hefði að
líkindum verið afstýrt, ef þjóð
irnar hefðu ekki um of trúað
á hlutleysi sitt og ekki-árásar
sáttmálana við Þjóðverja.
' Afstöðu þá, sem Norðmenn
hafa nú tekið, rökstyðja þeir
ekki sízt með skírskotun til
framangreindrar reynslu sinn
ar og margra annarra. Norð-
menn segja einnig, að sjálfir
geti þeir ekki komið upp nein
um þeim vörnum, er myndu
hræða stórveldi frá því að ráð
ast á landið. Líklegasta ráðið
til að tryggja öryggi landsins
sé því það, að hlutaðeigandi
stórveldi gerði sér ljóst, að
árás á Noreg yrði sama og
árás á allar lýðræðisþjóðirnar
• við Atlantshaf. Árás á Nöreg
ansií samningar
Yfirlií BSBss ekki-árásarsamiiánga, sem
Sovétríkln Ssafa gert vs«5 nágraima-
lönd sín
I tilefni af því, að Rússar hafa
boðið Norðmönnum ekki-árá;:ar-
sáttmála, hefir danska blaðið
„Information" nýlega birt eftirfar
andi grein: :
— Mölotov hefir látið í ljós van
þóknun sina á léttúð norska utan
r.kisráðherrans. Hann er ekki á-
nægður með þá fullyrðingu Norð
manna í svari þeirra hinn 1. febr.,
að Noregur muni aldrei gera
neina samninga við önnur ríki um
herstöðvar þeim til handa á
norskri grund, svo lengi sem Nor
egur verði ekki fyrir beinni árás
eða berum ógnunum. Molotov seg
ir, að þess háttar yfirlýsingar sé
hægt að misnota, og hann má
vita það. Hann gefur líka leið-
beiningar uni það, hvernig fara
megi að búa til „ógnanir um á-
rás|‘ Það er gert, segir hann
Norðmönnum í orðsendingu, sem
ekki er fyllilega opinber, með til-
búnum orðrómi eða nokkrum snögg
soðnum fölsunum. Það er einmitt
þetta, sem valdhafarnir í Moskvu
tortryggja utanríkisráðherra ann
arra landa um að hafa á seyði.
En ef önnur ríki dirfast að gruna
Ráðstjórnarríkin um eitthvað slíkt,
erú þau hrakyrt fyrir það, því að
„Ráðstjórnarríkin halda alltaf sátt
mála sína nákvæmlega frá orði til
orðs,“ eins og það er löngum orðað
af hálfu liðsmanna Stalins hér í
landi.
Fimm samningar
sviknir af tíu.
Það er ekki gert ráð fyrir því,
að Noregur taki tilboði Rússa um
griðasáttmála. Það' er líka á ýms-
um stöðum sagt berum orðum, að
slíkur samningur væri einskis virði
sem öryggisráðstöfun.
Það er rétt að athuga þetta nokk
uð nánara. Pyrir styrjöldina höfðu
Ráðstjórnarríkin gert 10 slíka
samninga. Þau brutu helming
þeirra, en aðeins tveir af gagnaðil-
unum brutu samning sinn við
Rússa.
Þrátt fyrir þetta fullyrða Stalins-
menn okkar á meðal, að Ráðstjórn
arríkin hafi aldrei brugðist nokk-
urri skuldbindingu, sem þau hafi á
sig tekið.
Samningarnir við
Eystrasaltslöndin.
Það var 4. maí 1932 sem Rússar
gerðu griðasáttmála við Eistland
Við Lettland sömdu þeir 5. febrúar
sama ár. Við Litháen höfðu þeir
gert samskonar samning strax 28.
september 1926. Þessir samningar
voru allir framlengdir fram á síð-
ustu tíma fyrir heimsstyrjöldina, en
þá kom annar blær á utanríkis-
málastefnu Rússa.
í október 1939, þegar heimsstyrj-
öldin var byrjuð, þröngvuðu Rússar
þessum grannríkjum sínum til nán
ari samninga á grundvelli „vináttu
og bandalagssáttmála," þar sem
þvi var heitið, að þessir aðilar
skyldu láta hver öðrum alla hjálp
í té, — einnig hernaðarhjálp — ef
á þá yrði ráðist. Til verndar þess-
um litlu grannríkjum fékk Rúss-
land rétt til að fara með her inn
í land þeirra. Það var tekið glöggt
fram í samningunum að þeir „á
engan hátt haggi við sjálfstæði
samningsaðila. Pullkomið afskipta
leysi um innbyrðismál hvors aðila
um sig skal ríkja framvegis.“
Reynsla Litháens.
Lítum nú á Litháen til dæmis
um það. hvað gerðist. Bandalags-
sáttmálinn var undirskrifaður 12.
október 1939. Níu mánuðum seinna
tilkynnti Tassfréttastofan, að Rúss
ar hefðu borið sig upp undan því,
að þeim hefðu horfið menn með
dularfullum hætti frá herstöðvum
í Litháen og í raun og veru hefðu
óvinveitt öfl Rússum verið þar að
verki (því að vitanlega höfðu þess-
ir menn ekki blátt áfram „valið
frelsið“). Hinn 17. júlí fór stjórnin
í Litháen frá völdum að afstöðnum
kosningum, þar sem ekki var um
nema einn flokk að kjósa — getið
þið hvern, og hið nýkjörna þing,
kosið undir strangri rússneskri að-
gæziu í krafti þess sáttmála að
blanda sér ekki í innanríkismál,
samþykkti það hinn 22. júlf 1940,
að Litháen gengi inn í bandalag
ráðstj órnarrík j anna.
Gangur málanna í Eistlandi og
Lettlandi er sagður með þessari
sögu.
Samningnrinn við
Finnland.
Öðru vísi gekk þetta 1 skiptúnum
við Finnland. Að frumkvæði Rússa
gerðu þau ríki griðasáttmála með
sér 21. janúar 1932. Það var sérstakt
og einkennandi fyrir þennan samn-
ing, að í honum tóku Rússar á-
byrgð á landamærum Pinnlands en
slíkt var ekki venja í griðasamn-
ingum Rússa.
Stalin
Haustið 1939 buðu Rússar Pinn-
um til samninga um breytt landa-
mæri, þrátt fyrir þessi ákvæði.
Buðu Rússar að láta Finnum í té
hluta af svonefndu Karelalýðveldi
í ráðstjórnarríkjunum, gegn því að
þeir fengju Mannerheimlínuna.
Finnar neituðu. Þegar ekki varð
komizt lengra eftir samningaleið-
inni, bár svo við áð foringi einn
úr rauða hernum og þrir liðsmenn
hans biðu bana af sprengikúlu,
sem Rússar sögðu að Finnar
hefðu sent yfir landamærin við
Mainila. Finnar birtu yfirlýsingu
um, að þetta hlyti að hafa verið
rússnesk sprengikúla, því að ekki
(Framhald á 6. síðu)
mýndi m. ö. o. kosta heims-
styrjöld. ,
Norðmenn telja því ekki
þær varnir, sem hægt sé að
| koma upp í landinu, aðalatrið
ið og treysta takmarkað á
þær, ef til stríðs kemur. Aðal-
atriðið telja þeir, að komið sé
á slíkri samstöðu og samá-
j byrgð lýðræðisríkjanna, að
árásarríki geti ekki ráðist á
I eitt þeirra, nema með því að
lenda í styrjöld við þau öll.
Slík vitneskja mundi helzt
' nægja til þess að halda árás-
’ arríkinu í skefjum og tryggja
' friðinn.
I Afstaða annarra Norður-
landa til Atlandshafsbanda-
lagsins en Noregs er enn ó-
ráðin. Líklegt þykir, að Dan-
mörk taki þátt í því, en þó
ekki fyrr en síðar. Svíþjóð
mun standa utan við, en mun
sennilega túlka aðstöðu sína
þannig, að hún telji sig hafa

óbundnar hendur og sé hvorki
háð samtökum við stórveldin
eða hlutleysisyfirlýsingu. Af-
staða Svía markast eðlilega af
því, að þeir hafa sloppið við
báðar heimsstyrjaldirnar, og
gera sér enn nokkurar vonir
um að geta sloppið enn vegna
legu landsins. Viðhorfið til
Finnl. má sín líka nokkuð og
telja ýmsir líklegt, að Svíar
myndi æskja þátttöku í banda
lagi Vestrænu þjóðanna, ef
Rússar hernæmu Finnland
eða ykju ítök sín þar.
íslendingar veita afstöðu
Norðurlandaþjóðanna að von
um mikla athygli. Aðstaða
þeirra til umræddra mála get
ur þó vitanlega ekki markazt
nema takmarkað af því, sem
aðrir gera. Afstaða hverrar
þjóðar verður að fara eftir
þeim skilyrðum, sem hún býr
við, og sérstöðu þeirri, sem
hún hefir.

Raddir nábúanna
Orðabókarhöf undur Þj óð-
viljans, sém nýlega játaði, að
Þjóðviljinn hefði Verið keypt
ur til að þegja um hneykslis
mál samherjanna meðan
kommúnistar sátu í ríkis-
stjórn, gerir vanmáttuga til-
raun til þess að rétta hlut sinn
í gær. Hann segir, að Tíminn
hafi 1. febr. 1947 sagt frá
hneykslismáli, er eitt af fyrir
tækjum Jóhanns Þ. Jósefsson
ar viðriðið. Síðan segir hann:
„Þetta var 1. febr. 1947. Fjór-
um dögum síðan birti Tíminn
nýja fyrirsögn á fyrstu síðu um
að ný stjórn væri myníuð, á-
samt Jóhanni Þorkeli Jósefs-
syni, sem orðinn var æðsti yfir-
maður íslenzks fjármálalífs með
stuðningi Framsóknarflokksins
— og Tímans! Síðan hefir al-
drei verið minnzt á þetta „nýja
hneykslismál“ í Tímanum og
réttarrannsókn sú, sem hafin
* var lognaðist út af um leið og
Tíminn birti myndina af fjár-
málaráðherra sínum! Og því
skal Þórarinn Tímaritsjóri spurð
ur:
„Var það einn liður í „mál-
efnasamningi“ ríkisstjórnarinn-
ar að réttarrannsókn gegn f jár-
málaráðherranum skyldi látin
niður falla?“
Þessu er nægilegt að svara
, með því, að mál þetta var lát
ið ganga venjulega dómstóla-
leið og dómur kveðinn upp í
því. Getur orðabókarhöfund-
jurinn kynnt sér það hjá saka
dómara. Hér var því ekkert
I „látið lognast út af“ eða „lát-
, ið falla niður“ eins og tunnu-
hneykslið, sem uppvíst var í
|stjórnartíð kommúnista. í
því máli gekk aldrei neinn
dómur. Þeirri spurningu hvað
ritstjóri Tímans hafi fengið
| fyrir þögn um málið, þarf held
ur ekki að svara af þeirri á-
stæðu, að Tíminn sagði allra
blaða rækilegast frá því. En í
tilefni af þessari fyrirspurn
er ekki úr vegi að spyrja
(orðabókarhöfundinn: Er það
, rétt, að hann fengi tugi þús.
é kr. fyrir orðabókarstarfið, en
skilaði þó aldrei neinu verki?
Vegna tilmæla frá
Bandaríkjunum
Morgunblaðið skýrir frá því,
að Jóhann Hafstein hafi hald
ið ræðu á fundi Sjálfstæðis-
félaganna, þar sem rætt var
um öryggismálin, og hafi
hann m.a. lokið miklu lofsorði
á forystu Sjálfstæðisflokksins
í sambandi við lýðveldisstofn
unina. Mbl. segir, að Jóhann
hafi ennfremur sýnt fram á,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
alltaf haft forystuna í þess-
um málum, en bæði Fram-
sóknarflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn hafi skotizt undan
merkjum. Hins vegar getur
Jóhann ekki um afstöðu
kommúnista og virðist mega
álykta af því, að þeir hafi
jafnan fylgt örugglega leið-
sögn hins mikla foringja, —
Sjálfstæðisflokksins.
Samstaða Sjálfstæðisflokks
ins og sósíalista er sennilega
bezti mælikvarðinn um það,
hve erfið og hörð „sjálfstæðis
barátta“ var háð í sambandi
við lýðveldisstofnunina. Sann
leikurinn var sá, að núlifandi
stjórnmálamenn geta ekki
hrósað sér af því, sem |þá gerð
ist, því að lýðveldisstofnunin
var árangur af starfi allt ann
arra manna eða þeirra, sem
höfðu háð sjálfstæðisbarátt-
una frá dögum Baldvins Ein-
arssonar, Fjölnismanna og
Jóns Sigurðssonar og fram til
1918. Þá fékkst sjálfstæði
landsins viðurkennt og lýð-
veldisstofnunin var því ekk-
ert annað en fullnæging á
formsatriði, er leiddi af sam-
bandslagasamningnum. í sam
bandi við hana þurftu því nú-
lifandi stjórnmálamenn ekki
að heyja neina sjálfstæðisbar
áttu, heldur aðeins að ganga
frá formsatriði. Hin nýja sjálf
stæðisbarátta er fólgin í því,
hvernig búið verður að þess-
um mikilvæga árangri, sem
fyrirrennararnir lögðu núlif-
andi kynslóð fyrirhafnarlaust
í hendur — hinu sjálfstæða,
íslenzka lýðveldi.
Það er vissulega ekki góð
byrjun, ef menn eins og Ólaf-
ur Thors og Bjarni Benedikts
son ætla að láta vikapilta
sína stela handa sér heiðrin-
um af störfum hinna látnu
sjálfstæðisleiðtoga og eigna
sér frelsistökuna og lýðveld-
isstofnunina. í»að er áþekkt
því, þegar Gottwald er að
skreyta sig með fjöðrum
Masaryks og Benesar.
Svo skal ekki meira rætt
um þetta, heldur vikið að á-
sökunum Jóhanns í garð
Framsóknarflokksins. Þær
eru á þann veg, að Framsókn-
arflokkurinn hafi hlauþizt úr
leik 1942, er hann vildi ekki
standa að þáverandi stjórnar-
skrárbreytingu.
Saga þess máls er í stuttum
atriðum þessi:
Vorið 1942 myndaði Ólafur
Thors stjórn með aðstoð
kommúnista. Eitt af því, sem
sú stjórn lýsti yfir við valda-
töku sína, var það, að hún
myndi ganga frá lýðveldis-
stjórnarskránni á hinu fyrir-
hugaða sumarþingi 1942 og
íslandi yrði því lýðveldi í árs-
byrjun 1943. Var þessu marg-
sinnis lýst hátíðlega yfir af
stjórnarformanninum. Þetta
var hins vegar svikið eins og
flest annað. Frá þessari hátíð
legu yfirlýsingu var runnið,
og aðeins gerð sú stjórnar-
skrárbreyting á sumarþing-
inu 1942, að hægt væri að á-
(Framhald á 7. síðu).