Tíminn - 05.05.1949, Blaðsíða 5

8g. blað......
Fimmtud. 5. muí.
Auðvaldjð ofsækir
saravinnuhreyfing-
una uin allan heim
Eitt af Tíósmngaloforðum
Trumans Bandaríkjaforseta í l
baráttunni í haust, var það, I
að hann skyldi verja sam-
vinnuhreyfinguna. Hann
gerði það að stefnumáli sínu,
að samvinnuhreyftng Bánda-
ríkjanna, bæði innan landbún
aðarins og utan hans, skyldi
njóta stuðnings- rikisvaldsins.
Allar tilraunir í-þá átt, að
drepa samvinnuhreyfinguna
með skattaálögum skildu
verða kveðnar .niður.
Þetta var einn þátturinn í
kosningastefnu .Trumans, en
hún var miðuð, við það, að
efla hag almennings og rétt í
landinu. Og um allan heim er
það eitt af stefnumálum frjáls
lyndra lýðræðismanna, sém
vilja efla jöfnuð -og alþyðu-
heill og sanna lýðmenningu
að treysta samvinnuhreyfing
una. ....... ~ ’
Það er ekki neitt einsdæmi,
að heildsalavaldið • á íslandi
vilji kirkja samvinnuhreyfing
una með.sköttum. Truman lof
aði þjóð sinni því, að kveða
niður tilraunir auðvaldsins til
að ganga af samvinnuféiögun
um þar í landi dauðum með
• skattalöggjöf.. Grósserasam-
band Noregs vill þyngja
skatta á samvinnufélögunum.
Danskir kaupmenn, sem lítt
búa að gömlum vinsældum á
íslandi, fara hinu sama á
flot. Auðvald og einstakir
gróðamenn allfa landa reyna
að halda samvinnuhreyfing-
unni niðri.
Tfúmári forseti varð sigur-
sæll í báráttu sinrii. Alþýða
Bandáríkj anna fáriri, að hann
tók hennar málstað, og hún
studdi hann, Svo að allar spá-
sögur og getsakir fróðustu
manriá brugðust. Hér verður
ekkert um það sagt; áð hvað
miklu þau úrslit standi í sam
bandi við samvinnuhreyfing-
inguna og deiluna um hana.
En hitt skal öllum vera ljóst,
að sá maðurinn,' sem miðaði
stefriu siria við frelsi almenn-
ings og jafnrétti allra, tók að
sér málstað samvinnunnar.
Það er athyglisvert fyrir ís
lendinga, að það forseta-
efni Bandárikjanna, sem tók
afstöðu gegn pölitiskum of-
sóknum innarilá'nds og kyn-
þáttakúgun, tryggði verka-
mönnum lágmarksiáun,
rinekkti yfirgángi og ofríki
hririgavaldsins, "eykur Télags-
legt öryggi almúgans meö
tryggingalöggjöf og viðnámi
gegn húsaleiguokri og öðru
braski, gerist lika fulltingis-
maður samvinnúriféýfingar-
Ún-nar. • , ■_, '_____
Þetta er atriyglisvert, en
baö er ekki undarlegt.
Það er blátt áfram sjálfsagt,
samvinnuhreyfingin er um all
an heim þáttur í viðleitni al-
þýöumannsins til að ná rétti
sínum, án þess að gariga á
' hlut nokkurs annars eöa gera
nokkrum manni rangt til.
Það er alveg eins i Bandarikj
?; únum og á íslándi..
Það er heldur ekki neitt und
arlegt við það, þó áð 'hfeiid-
‘ salábiööin á íslandi vilji láta
TÍMINN, fimmtudaginn 5. maí 1949.

ERLENT YFIRLIT:
Hvaö lengi þraukar Tito?
Vil ja Ríissar treysta veldi sitt mcð sérstöku
leppríki í Makedouíu?
Danski blaðamaðurinn Ole Kil-
erich er um þessar mundir suður
Við Miðjarðarhaf í þjónustu blaðs
ins Information. Eftirfarandi grein
um átökin á Balkanskaga skrifaði
liann í Triest 18. apríl. Hér iýsir
hann erfiðleikum Titos og leiðir
’getum að fyrirætlunum Rússa á
Balkanskaga:
Flóttamenn í Trieste.
í Triest er hægt að fá að vita
hvað gerist í Júgóslaviu. Sú vitn-
eskja fæst ekki í Belgrad. þar sem
lögregla ríkisins vakir yfir hverj-
um útlendum manni og gætir þess,
að hann heyri ekki orðróm og
sögusagnir, sem ganga í borginni.
Triest er borg, sem að réttu lagi
hefir hálfa miljón íbúa, en þar er
krökt af flóttamönnum, bæði fylg-
ismönnum Titos og Kominforms,
en allir hafa þeir sambönd við skoð
anabræður í Júgóslaviu. Og Kom-
inform vinnur gegn Tito meðal
unum nema við óheyrilegu svarta-
markaðsverði. Lögreglan situr um
hvern mann, sísnuðrandi og tor-
tryggin svo, að sjúklegt má kalla.!
Plóttamennirnir eru eðlilega ekki
menn Titós. Fæstir þeirra eru
kommúnistar. Fylgismenn Komin-
forms koma vitanlega til Triest frá
Júgóslavíu, en þeir segja ekki hug
sinn, nema í sinn hóp. í mesta lagi
fáum við að heyra, að Titó verði
bráðlega steypt af stóli.
Erfiðleikar Títós.
Þó að litið sé á þessar raddir
sem ýkjukenndan andróður og hins
vegar óskir þeirra, er mæla, er þó
hægt að skapa sér af þessum orð-
rómi mynd, af ástandinu í Júgós-
laviu.
Það eru margs konar erfiðleik-
ar í landinu. Þar skortir vélar og
mat. Meira en helmingur af utan-
ríkisverzluninni var við Kominform
löndin. Eftir áreksturinn er þess-
Ferðaleyfin afmuniu
Harðar deilur hafa stfðið
um ferðaleyfin undanfarið,
Ernil Jónsson taldi þau omis ;
andi, því ella gætu gróða
menn er ættu undanstolim
gjaldeyri erlendis, notai
hann þar að vild. Alþingi e;>
nú að Ieggja síðustu hönd á
það, að taka þetta valö af ViV
skiptanefnd og ráðherranum.
Hjálpast til þess flokkar inri
stæðueigendanna, og komm
únistar. Brátt geta því þeíi
sem hafa féflett landslýðínn.
með tvöföldum faktúrum og
Öðrum f járpIógsbreHum og
safnað auði erlendis, ferðasú
til útlanda að eigin geðþótta ,
reglustjóri en klæðskeri, ef það er Aðrir borgarar íslenzka þjóö
satt, að hann sé höfundur að ein- , félagsins verða að borga gjald
kennisbúningi TítÖs. Lögreglan, eyrisskattinn, ef utan fara.
sem hann hefir skipulagt, er talin ' Látum nú SVO vera, að leyf
bezta iögregla í heimi, og tekur Þessi séu afnumin í'yrir
íram fyrirmyndinni, sem hún ér braskaralýðinn; l'yrír þá,
mótuð eftir, en þykir þó ægilegasta sem e'Sa erlendis undanstoi
lögregla heims, ríkislögreglan rúss ’nn gjafdeyri er þetta f'yrsr.
neska cg fremst gert. Þetta er því
1 samræmi við þá rausn, sen
annars í-Triestborg. í þessari hvítu um viðskiptum algjörlega lokið og
borg við Carsóf jallið á austurströnd ' skiptin við Vesturlöndin eru ennþá
Adríahafs, eiga menn það á hættu hvergi nóg til að fullnægja þörf-
að fá flugumenn og launmorðingja | um ríkisins. Og Júgóslavar fá held-
að gistifélögum. Þeir ganga þar . ur ekki mat frá þeim lön'dum, Eng
um, sem viröulegir ítalskir borgar- [ landi, Frakkiandi, Bandaríkjunum
og Austurríki. Þvert á móti verður
Júgóslavía að láta Austurríki hafa
I
ar, ósköp meinleysislegir. Hinn
heimsfrægi, alþjóðlegi glæpamað-
ur, Vittorio Vidal, sem sagði fyrir matvæli, maís og svínakjöt til að
um morð ítalskra stjórnarandstæð fá aftur vélar og verkfæri og þar
inga í New York á árunum eftir með 350 miljónir rakblaða, sem
1930, dvelur í Triest. og vel má verða að fylgja í þokkabót. Eng-
vera aö landi hans, Giulio Paggio, , lendinga langaði til að fá 4>i milj-
sem stjórnaði glæpafélaginu ón punda fyrir að gera viðskipta-
„Volonta Rossa“ í Mílanó, en varð samning, skað'abætur fyrir enskar
síðan að flýja land, haldi sig nú
líka í þessari borg.
ítölsk borg í slóvensku
héraði.
Borgarbúar eru flestir ítalskir, og
fengu nýlega tækifæri til að sýna
það, að þeir eru ítalskir í huga,
þegar tveir ítalskir herforingjar
komu í heimsókn til Bandaríkja-
manna í borginni. Herforingjarn-
ir voru bornir á gullstóli um göt-
ur borgarinnar.
Þegar út fyrir borgina kemur eru
eignir, sem töpuðust i stríðinu.
Bandaríkjamenn gerðu líka kröfur
um að fá út í hönd aukagreiöslu
fyrir að gera viðskiptasamning, sem
átti að nema 3—4 miljónuin doll-
ara í janúar og sennilega 15 milj-
ónum dollara alls fyrsta árið.
Titó og félagar hans hafa verið
einhuga um það, að stefna milli
austurs og vesturs og framkvæma
sósíaliska viðreisn eftir eigin höfði.
Þeir treysta því, að þeir hljóti að
sigra í þessari keppni þegar tímar
líða. Ráðunautar Titós hinir nán-
íbúarnir aðallega Slóvenar, en þeir f ustu eru Olga Nintisj, sem hefir
halda sig nú mjög út af fyrir sig verið nánasti félagi hans alia tíð
og gefa sig ekki að stjórnmálum, 1 frá tímum flokksins í fjöllunum í
eða taka að minnsta kosti ekki (Montenegró, oflátungurinn Mosje
neina opinbera afstöð'u síðan ó- t Pijade, fyrrverandi málari og
samkomulag Titós og Kominforms blaðamaður, með heldur lélega
gerði framtíð Triests mjög óvissa. j blaðamennskuhæfileika, upplag til
En um Júgóslavíu fást góðar • íhaldssemi en sannfæringu um
heimildir hjá flóttamönnunum, sem gildi Marxismans, hinn slyngi
láta hispurslaust i ljósi óánægju Kardelj, sem talinn er gáfaðstur
yfir því, að fjandskapur Titós við allra leiðtoga Júgóslava, og siðast
Undirróður gegn stjórn
Títós.
Ef sambandið milli austurs og
vesturs iagast á þessu ári er Ti\o
bjargað, og hann getur stjórnað
landi sínu óháður bæði Moskvu
og Washington. Verðí hins vegar
engin breyting á, er hann til þess
neyddur að velja á milli þess, að
láta þjóð sína svelta í þrotabúinu
eða þiggja þá hjálp, sem hann
þarfnast með þeim skilyröum, sem
Vesturveldin setja, sem fyrst og
fremst verða þau, að Titó viður-
kenni andstöðu Bandarikjanna við
bolsévismann í Rússlandi og taki
þátt í því að vinna gegn honurn.
En jafnframt því sem Titó berst
fyrir lífi sinu, reyna líka áróðurs-
menn Kominforms að flýta fyrir
falli einræðisherrans, áður en þró-
un heimsmálanna kann að veita
þessi stétt manna heimtar sé>
til handa í núverandi sam
starfi stjórnarflokkanna, und
ir kjörorðinu: Stétt íneh'
stétt. En er það ekki ofraun,
að braskararnir geti eins og
þeir gera nú, farið erlendi;
— með eða án leyfa — dvali.
þar á dýrustu stöðum vikun
og mánuðum saman með fjöl
skyldu, án þess að ger;
nokkra grein fyrir því, hvað
an þeir hafa gjaldeyrí. Víð.
erlendis, þar sem ferðafreís
er mikið, þykir alveg sjálfsagi
að' þeir, sem ferðast gen
heimalandi sínu, að ferð iok
inni, grein fyrir því, hvar þei
hafa fengið erlendan gjald
eyri. Þetta sýnist alveg sjali
sagt að leiða hér í lög. Þett. ,
er engum til óþæginda, nem.
honum tækifæri til að bjóða bæði i Þeim mönnum, sem með svii
Moskvu og Washington byrginn.,um hafa komið gjaideyi
Kominform notar til hins ýtrasta . uildan og það er ástæðulaus ,
Ijárhagserfiöieikana, sem grafa
undan trú þjóöarinnar á Titó og
að hlífa þeim.
A þessu munu menn telja,
farsæla framtíð undir stjórn hans. Þan n galla, að lögin um efí ■
Skortur, berklaveiki og dýrtíð í írlit með gjaldeyrísöflu.
borgum Júgóslavíu veröur Moskvu vegna ferð'alaga, yrðu hégón
mönnum til liðs við að vekja andúð le& pappírslög í framkvæma
gegn Titó. Uppreisn hafa þeir ekki ítétt er það, að okkur íslend
getað byrjað ennþá. Það eru aðeins ingum virðist sérstaklcga o
einstakir smáflokkar í fjöllum sýnt um að framfylgja lögum.
Montenegrós og Bosniu, sem binda Ennfremur að lögin virðast
nokkrar lögreglusveitir og fáeinar oftast nær alls ekki ná tu
herdeildir.
Rússa hafi gert það enn verra en
áður, að lifa undir stjórn hans.
Þar er ekki hægt að fá mat í borg-
en ekki sizt Rankovitsj, herforingi
og lögreglustjóri en fyrrverandi
kiæðskerasveinn. Hann er meiri iög
þrengja að kaupfélögunum
með ranglátum og ósanngjörn
um sköttum. Það vilja heild-
[ salablöð um allan heim. Og
, það þarf enginn að búast við
(því, að heildsalablaðið á ís-
landi væri allt annarrar nátt
úru en málgögn stórgróða og
forréttinda meöal annarra
þjóða.
Það koma ekki fram nein
ný rök í þessum málum, þó að
litið sé á baráttuna meðal
annarra þjóða. En þó er ís-
lendingum hollt aö frétta af
henni, því að. þaö getur orðið
til þess, að menn átti sig á
þvi betur en ella, að það er
ekki um neina sérstöðu að
ræða eða undantekningar
hér á landi. Barátta samvinnu
hreyfingarinnar á íslandi við
braskara og stórgróðamenn,
er einn þáttur þeirrar bar-
áttu, sem alþýðan heyrir í öll
um löndum. Það' er barátta
fyrir réttlæti, jöfnuði og
frelsi.
Því væri sárt að trúa, að al-
þýðan á íslandi stæði alþýðu
Bandaríkjanna það að baki,
að hún skildi ekki hvor aðil-
inn það er, sem betri málstaö
inn hefir í þessari viðureigin.
Reynslan iriun líka sýna það,
að í þeim efnum þarf engu að
kvíða. íslenzk alþýð'a veit
hvort hún á heldur samleið
og samstöðu með liði heild-
sala og braskara eða sam-
vinnuhreyfingunni. Sam-
vinnumönnum þykir því gott,
að óvinir þeirra gangi hreint
til verks og láti sjá hverjir
þeir eru, svo sem verið hefir
nú um hríð.
(Framhald. á 6. siðu).
„heldra fólksins.“
Lög um eftirlit verður þó
að setja. Það er ofrausn, aó
braskarar geti ferðazt og
dvalizt erlendis fyrír það fé,
sem allir vita aff er undan
stolið og af almenningi tekið
Alþýðublaöiö birtir í gær 6frjálsri hcndi _ án þess,
forustugrein um viðskipta- að ei á hættu að þurfa ac:
malafrumvarp Emils Jónsson yfirvöldunum grein fyr
Raddir nábáarma
ar og segir að lokum:
ir hvar gjaldeyririnn er feng
„Deiiuaðiiarnir verða svo aö inn. Og þaff verður að vona,
meta það, hvort þeir vilja heldur að ekki líði á löngu áður ei
una þessari skynsamlegu og lögum verður framfylgt hé 1
sanngjörnu málamiðlun eða á. landi, ckki aðeins gagnvai .■
halda áfram varhugaverðri bar- alþýðu rnanna, heidur og þ>1
áttu, sem óliklegt er að endi í ná aff þaö snerti hagsmun .
inni framtíð með algerum sigri svindlaranna.
annars hvors þeirra, en óhjá-
kvæmilega veldur síauknum
crfiðleikum, er gætu leitt til öng
þveitis. En vafalaust væri það
þjóðinni fyrir beztu, að þeir
bæru gæfu til að velja fyrri kost
inn.
Það hafa staðið og standa
harðar dcilur um viðskiptamálin
á landi hér. Þetta er engin ný-
lunda, og það er síður en svo
nokkur furða, þó að þessi mál
valdi deilum. En eins og flokka
skipun okkar og styrkleikahlut-
II
lagi um málamiðlun til iausn
ar á deiluatriðum iiðandi stuna
ar. Þetta er reynt i frumvarp
Emils Jónssnar viðskiptamala
ráðhcrra, og þá tilraun ber viss
lega að meta mikilsÁ
Það er bersýnilegt, að Ai *
þýðublaðið vill hér taia irial
„sáttasemj arans“ og iriiða
afstöðu sína við kröf ur tieild •
föiium þeirra á aiþingi er nú j salanna gegn samvlnnnhrey1:
háttað, skiptir miklu máli, að , ingunili í Stað þeSS aó leggj;
reynt sé að jafna stærstu á- j rétt Og hagsmum tofksinu
greiningsatriðin og ná samkomu sjálfs til grundvallar.