Tíminn - 12.05.1949, Blaðsíða 3

101. blaff
TÍMINN, fimmíudaginn 12. mai 1949.
3
i íslendingajDættir I Rðdd IÍF 0Yði 111ÖT 1\ÍIIIIÍ
ítmm
Eftir Björn Egilsson, Sveiiisstöðum.
Dánarminning: Guðbjörg Jónsdótrir
frá Brekku í Núpasveit
Guðbjörg var fædd á Bakka
í Núpasveit í Norður-Þingeyj-
arsýslu, dóttir Jóns Ingimund
arsonar bónda þar, sem löngu
er látinn, og konu hans, Þor-
bjargar Jóhannesdóttur, og
ólzt þar upp með foreldrum
sínum. Stundaði nám í Kvenna
skólanum í Reykjavík vetur-
inn 1925—.’26. Snemma hneigð
ist hugur hennar að söng og
hljómlist, enda var hún góð-
um hæfileikum búin á því
sviði, og haustið 1928 fór hún
til hljómlistarnáms í Reykja-
vík. En snemma vetrar kenndi
hún þess meins, sem nú hefir
orðið henni að aldurtila. Var
hún rúmföst að mestu þann
vetur, en komst þó til nokk-
urrar heilsu að því sinni, þótt
eigi næði hún sér að fulluv —
Haustið 1930 giftist hún Sæ-
mundi Friðrikssyni bónda i
Efri-Hólum í Núpasveit, og
eiga þau tvær dætur, aðra ný
I maímánuði síðastliðið ár
birtust í ísafold, þættir um
hrossarækt eftir Runólf
Sveinsson sandgræðslustjóra.
Tilgangurinn með
skrifum segir hann
um við hyggja hjá öðrum þjóð
um, sem er við okkar hæfi. Ég
get ekki skilið, að menning
neinnar þjóðar verði metin
þessum eftir því, hvort hún leggur sér
að hafi til munns kjöt af kálfi eða
verið sá, að vekja meiri um- folaldi.
ræður um hrossaeign okkar og ] 2. Það er iíka rétt að nægur
hrossarækt, og opna augu ein- vetrai'forði er ekki til, miöað
hverra, sem enn ekki sjá né við mestu harðæri sögunnar,
skilja, hvað stóðeignin er frá- en þao er ekki rétt að skella
leit og langt frá menningar- skuldinni á hrossin eingöngu.
búskap. *Á útbeitarjörðum þarf saúð’-
IVlér er ekki kunnugt um, að fé tvöfalt meira fóöur í mestu
neitt hafi verið ritað um þessa haroærum, og innistöðutími
þætti Runólfs enn sem komið kúnna er frá 30 til 40 vikur
er, og mun ég því verða við eftir árferöi. En þó að ástand-
tilmælum hans og gera nokkr ið í þessum efnum sé ekki eins
ar athugasemdir, því ýmislegt gott og æskilegt væri, er ekki
kemur fram í þessum þáttum,. rétt að skera bústofninn, held
sem gefur sérstakt tilefni til ur skal reyna að afla hej'ja.
andmæla. Þar er til dæmis Til skamms tíma hefir meira
rætt um að taka stóðhrossin en helmingur af heyafla
eignarnámi og að taka kjör- bænda veriö tekinn á órækt-
gengi og kosningarétt af bænd uöu og þýfðu landi. Á fáum
um, sem eiga hross. árum hefir orðið sú gjörbreyt-
Þessi góði Runólfur segist ing, að útheysskapur heíir ná-
Þaö er ekki á mínu færi, eða !. hafa sent frá sér greinar um lega alveg lagzt niður af þeirri
staður til þess hér, að segja þá , hrossaeign og hrossarækt, ástæðu, að það er of dýrt aö
• • . .. . riAvn Vi Trnri í eííio ef liífíri 1 fl ó v nfln ln rs t t 4 ó ó f f TJ í ‘A'
íötavist og nokkra heilsu. Var
það og jafnan von hennar og
þeirra, er henni voru nákomn
ir, aö úr myndi rætast.
fermda en hina i bernsku. Eft sögu, sem ráða má af þeim! öðru hvoru síðastliðin 10 ár. afla heyja á þann hátt. Hið
ir um 10 ára hlé tók sjúkdóm- æviatriðum, sem greind Kann lætur þess getið, að ár- ræktaða og véltæka land er
urinn að ágerast á ný o°- eru hér að framan. Það er an®'jr hafi orðið lítill af þess- nú víöast of lítið, en bændurn-
ari iðju. Þessum greinum hafi ir munu geta stækkað það
yfirleitt verið illa tekið og mikið á skömmum tíma, ef
eru hér að framan. Það er
haustið 1939 fór hún á heilsu- saga, ein af ófáum, um stutta
hælið i Kristnesi. Þar og á Ak ævi og mikla reynslu, um
ureyrarspítala dvaldi hún
næstu þrjú árin, gekk undir
handlæknisgerð á brjósti og
var um tíma eigi hugað líf.
Haustið 1942 kom hún þó
heim aftur með nokkurn bata,
en ári síðar fluttust þau hj ón-
in með börn sín til Reykjavík-
ur, einkum til þess að hægara
væri að leita hjálpar, ef með
þyrfti. Kom það og, í ljós, að
batinn var ekki svp öruggur
sem vonir stóöu til. Sumarið
1945 var heilsu hennar enn
tekið aö hnígna. Fór hún þá
til dvalar á vinnuheimili S. í.
B. S. í Reykjalúndi, sem ný-
lega vár tekið'til starfa, og í
desember sama ár á Vífilstaða
hæli. en þar dvaldi hún eftir
það lengst af. Hafði þó oftast
gæfu, sem var’ð of skamm- |Ilann likir röðd sinni við rödd Þeir fá áburö, vélar og fjár-
vinn, um baráttu, sem ekki, hrópandans í eyðimörkinni.
vannst, um hinn blaktandi1vissu leyti mætti kalla um-
kveik í skjóli hverfulla vona,1 hverfi Runólfs eyðimörk, ef
um ástvini, sem mikið hafa b°num tækizt aö láta skera
misst, um hina leiðandi hönd,' ni®ur þúsund hross og út-
sem of snemma hvarf ffá (rýma S(liey511111 á. Islandi.
þeim, sem hennar höfðu þörf. • Allar blaöagreinar R. S. um
En enginn skyldi halda, að hrossaeign og hrossarækt, sem
slík saga sé að öllu leyti rauna e® bef 1 iesiS> eru sammerktar
saga. Gjöf lífsins verður eng- , a® Því leyti, að þar úir og grú-
um dýrmætari en'þeim, sem ir af illkvittnislegum dylgjum
snemma komast í kynni viö og ósönnum svigurmælum alls
þá staöreynd, að hún kunni konar um bændurna.
að verða frá þeim tekin. Einn ! , rnssli ekki á móti því, að
ævidagur í þakklæti þeginn ýurisúgt mætti betur fara í
getur verið meiri gleðigjafi en sambandi við hrossaeignina.
langur frestur lítils metinn. Svo er það á öllum sviðum. En
Hitt er og sumra mál, að sá sé urnbótum í þá átt verður á-
ekki ávalt sterkastur, sem reiðanléga ekki fram komiö
með illu einu, með óvægileg-
<Fra.mTia.id á 6. slðuj.
J.S. og vefnaðarvöruim
flutningurmn
I grein, sem Hermann Jón-
asson ritar í Tímann og birt
er á 4. síðu blaðsins í dag, er
! um árásum og hörðum hótun-
, um, um eignarnám og afnám
I kosningaréttar. Það er undar-
| legt, að maöur, sem hefir ver-
: ið skólastjóri í 10 ár og því
haft nokkur kynni af uppeld-
isfræði, skuli velja sér slíkar
aðferðir.
Það sem Runólfur Sveinsson
telur athugavert við hrossa-
eignina er einkum þetta:
1. Tekjur bænda af stóðinu
eru of litlar. Engin menning-
fjárhagsráði nú sem stendur,
bar þá fram þá tillögu —- ^l
. ai“* illaöa afgreiðslu málsins | arþjóö heldur hross til k.iöt-
mjog hallað rettu mali, ser- að þa strax skyldi viðskipta-! framleigslu
staklega þar sem hann talar 1
um úthlutun á vefnaðarvöru.
Sannleikur málsins er þessi:
Á síðastliðnum vetri ákvað
viðskiptanefndin að úthluta
SÍS 33% af vefnaðarvöru-
flokknum. Samþykkt þessi
var ekki samþykkt einróma
og áfrýjaði minni hluti þess-
ari samþykkt til fjárhags-
nefndin úthluta til SIS 26%,. 2 Qf litill vetrarfórði er til
til annarra 60%, en óráðstaf- (i landinu handa stóðinu ef
að yrði 14% þar til úrskurður harðindi ber að garði.
3. Gróðurlendi landsins er
magn til framkvæmda. Og
þegar íslenzkur landbúnaður
mótast úr þeirri deiglu, sem
hann nú er í, mun það reyn-
ast auövelt, að afla heyja
handa því búfé, sem hægt er
að hafa í högum á hverju býli.
3. Þaö kann aö vera, að
hrossin séu eitthvaö of mörg
í einstökum sveitum og á ein-
stökum bæjum. R. S. þarf ekki
að láta sig dreyma um það, að
honum verði falið að ákveöa
á skrifstofu sinni, hvað mörg
hross megi hafa í högum á
hverju býli. En það hefir hann
gert kunnugt, hvernig hann
mundi skipa þeim málum, ef
honum tækist að ná kosninga
réttinum af „hrossakóngun-
um.“
4. Mannúðarleysi getur að
líta hvarvetna í viðskiptum
manna og dýra og því þá að
vera að ákæra sérstaklega
eina stétt manna. Mannúöar-
leysi er sérstaklega áberandi í
sambandi við ýmsan veiöi-
skap, sem er þó nauðsyn til
þess að mannskepnan hafi
eitthvað að bíta og brenna.
in. Hann segir að vísu, að þess
ir gripir mundu þolá harða
veðráttu betur en hross, en
því trúi ég nú ekki, þó hann
setti gæðastimpil sinn á horn
þeirra og klaufir.
R. S. er að velta því fyrir
sér, hvers vegna bændur eigi
öll þessi hross, en hann finnur
enga skýringu, sem hann vili
taka gilda. Hann rekur hor-
fellissöguna á 18. og 19. öld og
nefnir mörg ártöl.
Hann segir síðan að fagleg-
ar leiöbeiningar fái engu á-
orkaö og því veröi að skatt-
leggja óþörfu hrossin hátt,
eöa taka þau beinlínis eignar-
námi smátt og smátt.
Runólfur hefir bann hátt,
aö segja sögur máli sínu til
stuðnings og skal ég þá gefa
honum oröið: „í þessu sam-
bandi finn ég ástæðu til, að
tilfæra hér þrjú dæmi um
hugsunarhátt þriggja hrossa-
bænda. Sumariö 1946 var
hægt að selja UNRRA a. m. k.
1700 hross,- fyrir, eftir atvik-
um mjög sómasamlegt verö.
Hrossabóndi í Rangárvalla-
sýslu feröaðist á markaösstað
ina og reri þar í mönnum að
láta ekkert hross. Stóðkóngur
i Húnavatnssýslu. rak saman
allt að 100 hross, sem hann
átti. Ekki gerði hann það til
að selja, heldur til að sýna
markaðshöldurunum hrossin
sín! Verst er þó raunasagan
úr Skagafirði: Það má segja
að einn bóndi þar hafi eyði-
lagt hrossasöluna til UNRRA
úr Skagafiröi. Hann lofo.ði
bændum hærra verði, en boð-
ið var á markaðinum. Afleið-
ingar þess voru, að í öUum
Skagafirði fengust 183 hross
til útflutnings! Verðiö, sem
UNRRA greiddi, reyndist aö
vera mjög nærri afsláttarverð
inu haustið 1946. Skagfirzki
bóndinn, sem bauð ha-;rra
verðið og keypti fyrir það, gat
svo ekki selt nema lítinn hluta
hrossanna. Hann mun nú róa
á barmi gjaldþrots og annarra
vandræða. Mætti þetta verða
skagfirzkum hrossakóngum
að einhverri kenningu."
R. S. þoi'ir ekki að nefna
nöfn þessara manna. Hann
kýs heldur að skriða i skugg-
ann, með illkvittni sína. —
„Verst er þó rauhasagan úr
Skagafirði,“ segir hann og er
þetta í fjórða eöa fimmta
sinn, er hann lætur prenta
Aöstaða bóndans er ekki hin svipuð ummæli um Skagfirð-
kæmi f rá ríkisstj órninni.
Jafnframt lagði ég til að
heildarupphæð í vefnaðar-
vöruflokknum væri hækkuð
um 2 milj. króna, þannig að
84% nú yrði jafnhá upphæð
og áöur hafði verið ákveðið
ráðs. Þar fór á sömu leið og að úthluta alls. Þessi tillaga
í viðskiptanefnd, meiri hlut-j mín var felld og áfrýjaði ég
inn samþykkti meirihlutatil- j henni jafnframt strax til rík
lögu viðskiptanefndar. Al- j isstjórnarinnar, ef það mætti
þýðuflokksmaðurinn þar í | verða til að flýta fyrir ákvörð
Ijárhagsráði — já, þeir eru un í þessu, að því er virðist
alltaf svo vondir við SÍS þess j sérlega viökvæma máli hjá
ir Alþýðuflokksmenn, segir
Hermann Jónasson — stóð að
þessuin „ósóma“ að hækka
SÍS i vefnaðarvöruskammtin
um á einu ári úr 26% í33%.
Minni hluti fjárhagsráðs í
þessu máli áfrýjaði málalok-
um þessum til ríkisstjórnar-
innar.
Undirritaður, sem á sæti i
þeim, sem hafa pólitíkina
eina fyrir sitt leiðarljós.
Féllst meirihluti ríkisstj órnar
innar á mína tillögu sem
bráðabirgðalausn í málinu og
fékk þá SÍS rúm 30%, en aör
ar verzlanir tæp 70% af því,
sem úthluta skyldi, eða eins
og áður segir: SÍS fékk 26%,
(Framhald á 7. síðu)
víða ofbeitt og því hætta á
•lándskemmdum.
4. Það er vansæmandi mann
úöarleysi í sambandi viö úti-
gang hrossa.
Ég ætla þá að svara þess-
um atriðum hverju fyrir sig:
1. Aðaltekjur bænda af
hrossaeigninni eru af kjötsöl-
unni. Það er rétt, að þeir fá
heldur lítið fyrir kjötiö, en það
er líka skemmtilegt að geta
framleitt góðar og ódýrar vör-
ur í þeirri dýrtíð, sem nú flæö
ir yfir. Það er alveg í sam-
ræmi við ýmsa búhnykki R. S.
á Hvanneyri, að hann skuli
vilja fyrirmuna landsfólkinu
að fá ódýran mat til fæðis.
Okkur íslendinga varðar
ekkert um það, hvaða skepn-
ur aðrar þjóðir halda til kjöt-
framleiðslu. Að því einu skul-
sama og veiðimannsins. Veiöi-
maðurinn er ávallt í sókn, en
bóndinn í varharstööu og yfir
sjónir hans vanrækslusyndir.
Bóndinn óskar þess ávallt að
búfé hans líði sem bezt, en
náttúruöflin gera sitt. Þegar
vetur konungur réttir út arm-
inn og kreppir hnefann, ber
oss íslenzkum bændum, að
hafa fullan viðbúnaö. En það
er hægara Um aö tala en í að
komast. Sem dæmi um það má
nefna, að einhver voldugasta
og ríkasta þjóð veraldar,
Bandaríkjamenn, hafa átt í
vök að verjast, með búfé sitt
nú í vetur, því þar hafa veriö
óvenjulegar vetrarhörkur.
En svo kemur þaö upp úr
kafinu, að mannúöarum-
hyggja R. S. er eintóm hræsni.
Hann leggur þaö til, að flutt-
ir verði inn nautgripir,til þess
aö nýta graslendið svo sem
hrossin hafa gert. Enginn,
sem til þekkir, getur látið sér
detta í hug, að þessir naut-
gripir mundu ekki hreppa
mörg hrakveður eins og hross
inga. Engum, sem kunnugur
er í Skagafirði, blandast húg-
ur um það, hvaöa bóntíi það
er, sem Runólfur beinir skeyt-
um sínum til. Þessi maður
hafði um langt árabil verziun
með skagfirzk afsláttarhröss
og hefir hlotið rniklár vinsæld
ir fyrir dugnao sinn á þvr
sviði. Á kreppuárunum, þegar
þröngt var í búi hjá langfiest-
um landsmönnum, vann hann
sér einnig hylli neytentía á
Akureyri fyrir hagkvæm við-
skipti. Þaö eru tilhæfulaus ó-
sannindi hjá R. S„ aö um-
ræddur bóndi í Skagafirði,
hafi reynt að spilla markaði.
UNRRA haustið 1946. Hann
hvatti viðskiptamenn sína til
að nota þann markað og htigði
gott til þess, aff framboð á
innlendum markaöi yrði ekki
of mikið í það sinn. En verðið
á innanlandsmarkaði var
hærra og enginn einn maður
hafði það á valdi sínu að á-
kveða það skilyrði, sem.
UNRRA setti, að láta jafn
(Frammld á 6. siöut.