Tíminn - 12.05.1949, Blaðsíða 4

TÍMINN, fimmtudaginn 12. niaí 1949.
101. blað'
Tillögur um stjórnarskrá frá Aust-
firðingum og Norðlendingum
Niðurlag.
3. Einmenningskjördæmi.
Það eru einkum tvenns
konar reglur, sem þekktar
'eru um skipun þjóðþinga.'
Annars vegar reglur, sem
byggðar eru á hlutfallskosn- 1
ingum, en höfuðeinkenni
þeirra hefir verið talið, að
þær tryggi rétt minni hlut-
ans. Hins vegar eru kjör-
dæmakosningar án hlutfalls.
Hlutfallskosningar má hugsa
s.ér bæði með kjördæmaskipt
ingu og án hennar. Venju-
legast mun, að þó nokkuð
margir þingmenn séu kosnir
í hverju kjördæmi. Tvímenn
ingskjördæmi með hlutfalls-
kosningum mun hvergi í
heiminum þekkjast nema
hér á landi. Án kjördæma-
skiptingar eru hlutfallskosn-
ingar, þar sem landið er eitt
kjördæmi. Sú skipun tryggir
bezt íhlutun eða rétt minni
hlutans. Þetta fyrirkomulag
byggir á stjórnmálaflokkum
sem óhjákvæmilegri nauðsyn
stjórnskipunarinnar. í slíkum
þjóðfélögum verða utan-
flokkamenn áhrifalausir.
Reynslan hefir sýnt, að hlut
fallskosningar hafa tilhneig-
ingu til þess að fjölga stjórn-
málaflokkum. Minniháttar á-
greiningur innan flokks, ef
til vill aðeins persónulegur,
án grundvallar í málefnum,
verður oft til þess, að annar
hvor deiluaðili stofnar til
nýrrar flokksmyndunar og
framboðs. Vegna þess, að
betta fyrirkomulag tryggir
sérstaklega rétt hvers konar
minnihluta, eiga slíkar flokks
myndanir jafnan sterkar lík-
ur til þess að koma að mönn-
um og beita áhrifum. Þannig
getur hver flokksmyndunin
rekið aöra, þar til fjöldi
flokkanna og flokksbrotanna
er orðinn úr hófi fram og til
öngþveitis horfir. Þegar þró-
un málanna kemst á þetta
stig, er rudd leið til einræðis
og ofbeldis, eins og dæmi
hafa sýnt. Oft nær þróunin
ekki þessu stigi, en þó jafn-
an svo langt í þessa átt, að
enginn einn flokkur getur
náð meirihlutaaðstöðu. Af
því leiðir óhjákvæmilega
samstarf tveggja eða fleiri
flokka með þeim töfum og
úrræðaleysi, sem lýst var
nánar hér að framan í kafl-
anum „Ágallar núgildandi
stjórnarskrár“. f orði kveðnu
má segja, að flokkarnir ráði
frambdðslistum. Þetta er þó
hin herfilegasta blekking.
Tiltölulega fáir menn hvers
flokks verða einráðir um
íramboðin, með öðrum orð-
um aðeins flokksstjórnirnar.
Af óviðráðanlegum orsökum
verða þeir búsettir í Reykja-
vík. Hlutfallskosningar fá því
í raun og veru Reykvíkingum
valdið til þess að skipa þing-
ið og miða þar með enn hast-
arlegar að samdrætti valds-
ins á einum stað en nokkur
önnur skipun.
Kjördæmakosningar án
hlutfalls má hugsa sér bæði
með einmenningskj ördæmum
og í kjördæmum, sem kjósa
eiga fleiri þingmenn. Hið síð-
arnefnda Ieiðir tjl þess, að
kjördæmin yrðu stór og
kynni kjósenda af frambjóð-
endum ekki eins mikil og í
einmenningskjördæmum, sem
yrðu fámennari og minni.
Val kjósenda milli hinna
ýmsu frambjóðenda yrði því
betur grundvallað í éinmenn
ingskjö'rdæmunum. Á það er
líka að líta, að þingmenn
rnundu að jafnaði þekkja bet
ur hag og störf fólksins í
smærri og fámennari kjör-
cföemum og ættu þar af leið-
andi að reynast betri fulltrú-
ar umbjóðenda sinna. Ein-
menningskjördæmin hafa
alla þá kosti, sem aðrar kjör- |
dæmakosningar án hlutfalls '
hafa, en tryggja betur val
hæfari þingmanna en fleir- j
skipuð kjördæmi mundu
gera.
Sá er höfuðkostur einmenn
ingskjördæma, að þau tryggja
hinum óbreytta kjósanda
betri aðstöðu en honum hlotn
ast, þegar flokksstjórnir ráða
mestu um framboð, eins og
ætíð verður við hlutfallskosn
ingar. Sambandið milli kjós-
anda og frambjóðanda verður
milliliðalaust. í annan stað
miða þær að sameiningu
skyldra sjónarmiða og efla á
þann veg einingu fólksins í
þjóðfélagsmálum. Þeir, sem
hafa lík sjónarmið, — þótt
eitthvað kunni að bera á milli,
— eru neyddir til að þoka sér
saman og eiga samstarf, en
hafa oftast litlar vonir um
að koma manni á þing hver í
sínu lagi.
Einmenningakjördæmi miða
þannig að því, að fjöldi stjórn J
málaflokkanna verður ekki
úr hófi fram, og stefnur
þeirra verða glöggt afmark-
aðar hver gagnvart annarri.
Auðveldar þetta málefnalegt
mat kjósendanna á stefnum
flokkanna. Líkur verða til
þess, að hreinn meirihluti
geti skapazt, sem þannig fær
aðstöðu til að ráða óháður.
Stjórnmálaleg ábyrgð verður
þá raunveruleg. Flokkur, sem
hlýtur meirihlutaaðstöðu og
mistekst hlutverk sitt, á
raunverulega á hættu að
verða settur hjá við næstu
kosningar. Hins vegar vaxa
sigurvonir hans, farist hon-
um forysta stjórnmálanna
vel og giftulega úr hendi. Mið
ar þetta að því, að hver kjós-
andi lærir að fara með at-
kvæði sitt, einnig hann verð-
ur ábyrgur, enda á hann mest
á hættu, ef honum mistekst
val flokks eða stefnu.
Tillögur fjórðungsþinganna
gera ráð fyrir því, að neðri
deild Alþingis verði skipuð 30
þingmönnum, kosnum í ein-
menningskjördæmum með
sem jafnastri kjósendatölu.
Kjördæmi þessi verða færan-
leg á 10 ára fresti, til þess
að meginreglan um jafna
kjósendatölu verði jafnan
tryggð. Sú undantekning er
þó gerð frá þessari megin-
reglu, ef eitt fylki skyldi vera
mjög miklu fólksfleira en
önnur fylki, og á það sér raun
ar þegar stað um höfuðborg-
arfylki, að engu fylki megi
nokkurn tíma skipta í fleiri
kjördæmi en 10, þ. e., að ekk-
ert eitt fylki skuli nokkurn
tíma fá meira en 1/3 hluta
þingmanna neðri deildar. Ef
engar skorður væru reistar
við þingmannafjölda ein-
stakra fylkja, gæti svo farið,
að eitt fylkið hefði meirihluta
i þingdeildinni, en við það
raskast eðlilegt jafnvægi og
samræmi, sem jafnan verð-
ur að ríkja í þjóðfélaginu.
Þessi undantekning er því
nauðsynleg til þess að fyrir-
byggja það, að eitt fylki geti
náð sérréttindaaðstöðu á
kostnað hinna fylkjanna..
4. Deildaskipting Alþingis.
Sá háttur, sem hér er á
hafður, að Alþingi skipti sér
sjálft i deildir á fundi í sam-
einuðu þingi fyrst eftir kosn-
ingar, er óvíða tíðkaður með
öðrum þjóðum. Samsvarandi
reglur munu þó vera í Nor-
egi.
Deildaskipting þannig fram
kvæmd virðist ekki grund-
völluð eðli málsins sam-
kvæmt, en sýnist líkleg til
þess eins að tefja gang mál-
anna og lengja þinghaldið,
án þess að á móti komi veru-
legt hagræði. Fjárlögin og
fjárlagasetningin er af flest-
um talið eitt hið þýðingar-
mesta málefni, sem Alþingi
fær til úrlausnar. í þessu máli
er horfið frá deildaskiptingu
þingsins og fjárlögin afgreidd
í sameinuðu þingi. Fyrst svo
einföld afgreiðsla þykir hæfa
svo þýðingarmiklu máli, hví
skyldi þá eigi mega viðhafa
sömu aðferð um veigaminni
málefni? Ætti þá Alþingi að-
eins að vera í einni málstofu.
Sá háttur mun óvíða vera á
hafður, a.m.k. ekki með þeirrí
þjóðum, sem hingað til hafa
þótt til eftirbreytni hér á
landi. Norðurlöndin öll, Bret-
land, Bandaríkin, Frakkland,
Rússland, Tékkóslóvakía,
Sviss og Belgía hafa öll tvær
málstofur. Reglurnar um skip
un þinganna eru með ýmsum
hætti með þjóðum þessum,
en eiga allar nema Noregur
sameiginlegt í því, að til deild
anna er kosið með ólíkum
hætti. Á þann veg er feng-
inn eðlilegur grundvöllur fyr
ir deildaskiptingunni.
Reynsla ýmissa öndvegis-
þjóða heimsins og allra ná-
grannaríkjanna bendir þanrífc
ig eindregið til þess, að hér
á landi verði farsælast að
hafa Alþingi í tveimur mál-
stofum. Eftir að landinu hef-
ir verið skipt í fylki, eins og
tillögur fjórðungsþinganna
gera ráð fyrir, virðist eðli-
legt að skipta í deildir Al-
þingis á grundvelli fylkjanna
eins og fjórðungsþingin hafa
lagt til. Á þann hátt verða
deildirnar sjálfstæðar hvor
gagnvart annarri, og fleiri
sjónarmið koma til athugun-
ar í sambandi við löggjafar-
starfið en verið hefir meðan
Alþingi er í raun réttri ein
málstofa, þótt fram fari máfa
myndar skipting þess í tvær
deildir, ákveðin af þingmönn
um sjálfum.
f tillögum fjórðungsþing-
anna er gert ráð fyrir því, að
hvor þingdeild geti haft frum
kvæði að lagasetningu og að
deildirnar séu yfirleitt jafn
réttháar.
(Framhald á 7. slBu).
Vorið er komið og grundirnar
gróa. í nokkra daga hefir verið
sunnanátt um allt land og víðast
hvar mátt kalla hlýindi. Og ef á
annað borð' bregður til hlýviðris,
þegar komið er svona langt á vor,
ieysir mikið á hverjum degi, því
að sólargangur er orðinn langur og
þess gætir, jafnvel þó að skýjað sé.
Og allir vona, að þeir fái að njóta
þessa bata og alltaf er það þó und-
irbúningur sumarsins.
Sennilega getum við lœrt ýmis-
legt af þeim hörkum, sem nú hafa
verið. Það þarf að hafa þá tiihög-
un, að fljótt og rösklega verði við'
brugðið, þegar til vandræða horfir
með fóðurbirgðir. Og þá er meðal
annars áríðandi, að það liggi Ijóst
fyrir, hver það er, sem á að ann-
ast framkvæmdirnar.
i öðru lagi gæti ég trúað því, að
réttara væri að gera fóðurbirgða-
félögin hrein og bein fóðurbirgða-
félög, en hafa þau ekki almenn
búfjárræktarfélög eins og þau eiga
nú að vera lögum samkvæmt. Bú-
f járræktarfélög eru nauðsynleg,
en þau verða að byggjast á starfi
áhugasamra bænda, sem vilja
rækta bústofn sinn og víta sem
gerzt um afurðir hans og tilkostn-
að. Hitt er vafasamt, að tengja
slíkt skýrsluhald með lögum við
fóðurbirgðastarfsemina. Það er auð
vitað vel meint, og mjög væri æski-
legt, ef það gæti borið árangur, en
það er bara allt annað en hvað
framkvæmanlegt er. En hér þarf
að hafa fóðurbirgðastarfsemi, og
jafnvel hvað helzt á þann hátt,
að til sé hey til vara, því að reynsl
an sýnir, að yfirleitt er verst að ná
í heyið í haröindum. Það verða í
lengi einhver ráð með fóðurbæti. 1
— Þessu er hér slegiö fram, bænd- !
um og öðrum góðum mönnum til
athugunar.
Kona ein í Englandi hefir ný-
lega látið koma á markaöinn
1. bindi af minningum sínum. Sú
bók hefir vakið nokkurt um tal og
einna helzt af því, aö hún rif jar upp
eitthvert mesta hneykslismál Bret-
lands á árunum milli 1890 og 1900. ^
Mörgum mun samt finnast, að
málið sé ekki stórt, og sennilega
er okkur fjarri skapi að falla í
stafi yfir því, enda höfum við ef
til vill eitthvað alvarlegra til að
hugsa um. Og eflaust hafa mörg
mál verið verri og alvarlegri í
brezka heimsveldinu á þeirri tíð,
þó að minni athygli vektu.
Herforingi einn, Sir William
Gordon-Cumming, faðir þessarar
konu, var eitt sinn grunaður um
að hafa haft rangt við í spilum,
þar sem margt tignarmanna var
saman komið og þar á meðal
prinsinn af Wales, sem síðar varð
Edvard VII. Herforinginn fór í mál
út af þeim orðrómi. Urðu þau mála
ferli mikil og bar prinsinn vitni.
Asquith, sem seinna varð forsæt-
isráðherra Bretlands, var sækjandi.
Málið féll á Sir William og var
hann rekinn úr her hennar hátign
ar vegna þessa ámælis, en hins
vegar giftist hann amerískri stúiku
daginn eftir að dómurinn féll, svo
að ekkí var karlinn öllum heiilum
horfinn.
En það, sem Bretum þótti sárast
var það, að ríkiserfingi þeirra
skyldi rata í þá ógæfú að hafa lagt
lag sitt við fólk, þar sem upp
komu deilur og ásakanir um það,
að rangt væri haft við og ekki
fylgt réttum leikreglum. Blöðin
hörmuð'u þetta og eitt þeirra tók
meðal annars svo til orða, að
brezka heimsveldið hefði hlotið
auðmýkingu og allur hinn siðaði
heimur benti á það vegna þessa
slyss.
Þó að okkur finnist, að margur
verri blettur hafi verið á heims-
veldinu brezka en þetta, er því þó
ekki að neita, að í þessari sögu
kemur það fram, hvað brezka þjóð
in hefir verið vönd að virðingu
sinni og heiðarleg á ýmsum svið-
um. Þetta minnir á orð áhorfand-
ans í Eaton, sem sagði, að það
þætti sér mest um vert, að þar
væru þúsundir ungra manna, sem
heldur vildu tapa leik en hafa rangt
við. Slíkt þjóðaruppeldi er iyrir-
mynd.
Starkaður gamli.
Þakka innilega sveitungum mínum og öðrum vin-
um fyrir heimsóknirnar, gjafir og hlýjar kveðjur á
sextugsafmæli mínu 2. maí s.l.
Björgvin Magnússon, Klausturhólum
Hjartanlega þakka ég sveitungum mínum og öðrum,
sem sýndu mér ógleymanlega vináttu með heimsókn-
um, stórgjöfum, skeytum og á ýmsan annan hátt á
fimmtugsafmæli mínu 18. apríl. s.l.
Árni Ögmundsson, Galtafelli
Miiiiitiiiiiiiiimiiiiiiiiiimimimmmiimmiiiiiiimmmmiimmmimiimimmmmmmimmmmiiiimiiimgm*
| UPPBOD
Opinbert uppboð verður haldið hjá Hjarðarholti við
1 Reykjanesbraut, hér í bænum (þ.e við vegamót Reykja
| nesvegar og Eskihlíðar) laugardaginn 14. þ.m. og hefst
f kl. 1,30 e.h.
1 Seldar verða alls konar byggingarvörur, svo sem
| krossviöur, málning, fernis, lökk, tekkhurðir, gluggar
[ o.fl.
Útgerðarvörur alls konar, húsgögn, trésmíðavélar.
| Auk þess alls konar smíðatól, ritvélar, saumavélar
I og margt fleira.
| Greiðsla fari fram við hamarshögg.
| Borgarfógetinn í Reykjavík
riimmimimiiiiiimmimiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimmmHiiiimmmiiiiiiimiiiiimiiiiimimiimimiitiiitmimu
Sitiinniiiiuiiiiiiiiiiiiniiiiniiiiminíiiiiiimniiiiiiiiiiiiiiiimimiiiimiiiíiiiiiiiiii'iiiiiimiiimiiií