Tíminn - 27.07.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, migvikudaginn 27. júlí 1949
156. blað
verkefni Rímnaféla
ölúum saman vissi heimur
:nn lítið af að segja bók-
menntum Forn-Grikkja og
ftómverja. Þær lágu óhirtar,
ovirtar og gleymdar. Ógrynna
vTiikið af þeim glataðist þá
með öllu. En þar kom að
íokkrir menn vöknuðu til
meðvitundar um ágæti
peirrá og lóks tckst þeira
dö vekja aðra, unz allar þjóð
:tr voru vaknaðar allt norður
nér á hjara veraldar, og allir
áögðu: „Þarna er gullið11. Þar
með hófst endurreisn vest-
■ænnar menningar.
Ekki skulu menn ætJa að
petta eigi að verða formáli
að samanburði á bökmennt-
.im þessara fornþjóða og rím
inum olckar. Það væri meira
/andaverk en svo, að höf-
tndur þessa greinarstufs
cakist það á hendur. En
nvorki vill hann sjálfur af-
íeita því, sem er okkar eig-
tö né heldur vill hann að
aðrir geri það. „Hönd konu
tnmnár bar harðindanna
spor, en hún var þó aiit um
þaö mín“. Hvað sem um rím-
irnar má annað segja, þá
eru þær bókmenntagrem sem
íslendingar eiga einir þjóða,
og það er sú grein íslenzkra
bókmenta, sem bæði er stærst
og hefir orðið lífseigust. Því
rímur eru íslendingar nú bún
ír að yrkja í sex aldir og á því
ianga tímabili hefir nálega
hvert höfuðskáld þjóðártnn-
ar eitthvað gert af rimna-
kvéðskap — jafnvel Jón bisk-
up Arason að því er taliö hef-
:tr verið, enda þótt um það
skorti öruggar sannanir." Það
vséri því hræðilegur vitnis-
burður um andlegt atgervi
þjóðarinnar ef allur þessi
kveðskapur væri hartnær
einskisverður, enda mun því
íara víðsvegar fjarri. Þess-
vegna er það sízt sæmandi
að við sjálfir niðrum þessu
verki forfeðranna. Einar
Benediktsson komst vel og
viturlega að orði um þetta
efni þegar hann sagði: „Eg
hefi lengi furðað mig á því,
hve ranglega þessi Ijóðlist
þjóðarinnar íslenzku hefir
verið óvirt.... Ef svo færi að
þessi einkennilega og þjóð-
iega list yrði endurvakinn,
sem óskandi er, þá mundu
einnig hagyrðingar landsins
ieggja meiri rækt við vísurn-
ar. en nú virðist vera tízka
því allt sýnist benda á það,
að síðan rimurnar voru lagð-
ar á hilluna, hafi þjóðin tek-
ið að fyrirverða sig fyrir fer-
skeytlurnar, sem áður varð-
veittu svo margar ágætar
huvsanir með snjöllum orð-
Efiir Siíætoj«k*si Jsinssom
um á vörum íslendinga."
Einar óttaðist að rimna-
kveðskapurinn væri að verða
aldauða í landinu. Þetta harm
aöi hann og gerði sjálfur eft-
irminnilega tilraun til þess
að endurvekja þessa þjóð-
legu list, tilraun, sem ein út
af fyrir sig mundi næg til
þess að varðveita um lang-
an aldur nafn hans frá
gleymsku. Enn er of snemmt
að kveða upp nokkurn dóm
um það, hver sá endanlegi
árangur kunni að verða af
því brautargengi, sem Einar
veitti rímum. Við vitum að
enn í dag eru ortar rímur —
jafnvel með ágætum — en við
vitum ekki einu sinni hvort
svo mundi eða eigi ef hann
hefði þagað, og þaðan af síð-
ur vitum við hvað skáldin
kunni að taka sér fyrir hend-
ur í framtíðinni. Hinu verður
með engu viti neitað, að
rímnaformið í sínum óendan-
iega breytileik er frábæri-
lega hentugt á sögukvæði, og
það hefir hvað eftir annað
verið sýnt og sannað að er-
lend stórskáld (a.m.k. bæði
Oehlenschláger og Tegnér)
lærðu af rímum og tóku sér
þær til fyrirmyndar. Það væri
leitast við að bjarga rímnalög
unum frá glötun. Að vísu
hafði séra Bjarni Þorsteins-
son fyrir löngu hafist um það
handa, eins og Þjóðlagasafn!
glöggast vottar, og eflaust |
hefir Jón Pálrnason eitthvað
fetaö í hans fótspor; en á síð-
ustu tímum er það einkum
kvæðamannafélagið Iðunn
hér í Reykjavík, sem haldið
hefir merkinu á lofti. Segja
svo kunnugir menn, að starf
félagsins á þessu sviði sé þeg- j
ar orðið stórkostlega mikið,
þótt í kyrrþey hafi verið
unnið. Væri óskandi að sem'
flestir vildu styðja það og'
veita því verðskuldaða at-1
hygli.
Því er ekki að neita, að við
erum kynleg þjóð, íslenúingar.
Við höfum miklast af bók- ^
menntum okkar, enda af engu
öðru haft að miklast. Þetta
voru vitaskuld fornbók-
menntir okkar. Á þær störð- j
um við, horfðum svo óaflátan-
lega um öxl, að séra Friðrik
Bergmann sagði einhvern-
tíma, að á okkur virtust háls-
liðirnir stirðnaðir í þeirri
stellingu, að andlitin vissu
aftur. Síðastur manna mundi
hann hafa viljað láta okkur
lítil skynsemi í því, að for- i vanrækja arf fortíðarinnar;
dæma rímur og rímnaform þag marg-sýndi og sannaði
fyrir þá sök, aö rímur voru (þann með eigin dæmi. En
oft illa kveðnar. Þaö færii^Q^rn rann til rifja að við
illa um sálmakveðskapinn gkyidum ekki gera neitt ann-
ef fara ætti eftir slíkum ólög- a6 en blina á verk forfeðr-
um; því alveg er það ósam-
bærilegt hve niðurlæging
sálmakveð skaparins varð
miklu meiri en rímnanna.
anna og telja okkur þau til
gildis, ekkert gera til þess að
láta þau bera ávexti með yfir-
standandi og komandi tíma.
Hér verður og lítið út í Við höfðum ekki manndáð til
það vafamál farið, hvort.Þess að gefa út handa þjóð-
Fjölnis-dómurinn hafi unnið , inni þessar gersemar, sem við
rímunum tjón, sem Einar státuðum af. Einn maður tók
hugði („Undir Fjölnis dauða- sér fram um að gefa út nokk-
dóm dísin höfuð beygir“);
hitt er líklega stórum raun-
særri skoðun, sem Jón Þor
urn þátt fornbókmenntanna.
„Þar með var draumurinn bú-
inn“, eöa þó a. m. k. fram-
Nýlega hefir komið fram sú
cillaga, að gefin skyldu út á fjög-
urra alda dánarafmæl Jóns bisk-
up$ q11 þau Ijóð hans, er geymsfc
hafa. Þetfca er ágæt hugmynd, og
rétt 'mun tllögumaður hafa fyrir
s'ér i þvi, að fjárhagslega mundi
þetta áhættulítið. Ef til fram-
kvæmda kæmi, má ætla að ekki
yr,ðji eftirskildar Ektorsrímur, eink
ujfi þar sem þær munu hið eina,
er aldrei hefir prentað verið af
þéi'rn kveðskap, sem Jóni Ara-
syni er eignaður. Vel færi líka á
því, að taka með í bókina allt
það, er um hann hefir verið ort,
bæði fyrr og síðar. En eigi þetta
áð "kómast í framkvæmd innan
dltekins tíma, þá veitir sannarlega
ekkí 'af að fara að hefjast handa.
Merkílegri minnisvarði mundi bók-
in heldur en turnstrókur í kirkju-
garðshorninu á Hólum.
kelsson hélt fram, að hann, kvæmdunum lokið. Það er
hafi litlu áorkað öðru en að. fyrst nú á allra síðustu árum
særa Sigurð Breiðfjörð — að ýmsir eru farnir að hefjast
og vitaskuld að verða nokk- | handa um þetta, og þó meir
ur blettúr á minningu Jónas- . af atorku en hagsýni. Þegar
ar Hallgrímssonar, eini blett- | undan er skilið verk Fornrita-
urinn á minningu hans. Það félagsins, sem til er orðiö af
má leiða að því fleiri rök en hvötum og fyrir atfylgi eins
Sveinbjörn Sigurjónsson hef- j hugsjónamanns, er svo að sjá,
ir gert, að Jónas skrifa,ði að það sé hagsmunavonin ein
eltki af göfugum hvötum í'sem fyrir forleggjurunum
það sinni Það eru fáir flekk- | hefir vakað. Þeir eru hver um
lausir þegar vandlega er að , annan þveran með sömu ritin,
gætt. Einum hinna mestu j og um sumar útgáfurnar mun
og göfugustu ágætismönn- fátt eða ekkert gott verða sagt
um enskrar bókmenntasögu, j Þannig verður útgáfa Flat-
Macaulay lávarði, varð það á, j eyjarbókar um aldur og ævi
að skrifa mjög svipaðan dóm, ófrægilegur minnisvarði á
og um það sagði Sir Arthur kumblum allra þeirra, er að
Frá Dalabúa hefir borizt bréf
það, sem hér fer á eftir. Ekki
hefi ég haft tækifæri til að
sannprófa, hvort sú saga, sem
þar er sögð, sé rétt eftir höfð, en
hún verður þá leiðrétt af hlut-
aöeigendum, ef svo er ekki. —
Hefst svo bréf Dalabúa:
„Ég heyrði nýlega ótrúlega
sögu, þar sem sagt var að bónd-
inn frá Goðdal hefði haft í
hyggju að gerast bílstjóri og í
þeim tilgangi sótt um innflutn-
ings- og gjaldeyrisleyfi fyrir ein-
um 5—6 manna fólksbíl. Er til
viðskiptanefndar kom hafi hún
talið sig hafa, frá viðskiptamála-
ráðherra, fyrirmæli um að veita
engan gjaldeyri til bílainnflutn-
ings. Var umsækjanda bent á að
fara fram á það við ráðherrann
að fá undanþágu, sem nefndar-
maður sá, er við var talað, taldi
líklegt að veitt yrði. Er til ráð-
herra kom, fékk bóndinn ákveð-
ið afsvar, sem rnáske er afsak-
anlegt, ef gjaldeyrisöröugleikar
þjóðarinnar eru mjög alvarlegir.
í þetta skipti mun þó ekki hafa
verið um hærri fjárhæð að ræða
en sem svarar 1500—2000 doll-
Nú er mér sagt, að á næst-
unni muni verða fluttir inn bíl-
ar í tugatali af mönnum, sem
eignast hafa erlendan gjaldeyri
eftir ýmsum leiðum, sumir á
heiðarlegan hátt, aðrir eftir
vafasamari leiðum, að dómi al-
mennings. Ef þetta er rétt, tel
ég það öfugstreymi í stjórnar-
fari gjaldeyrismálanna.
Eftir því, sem mér er sagt,
hefir bóndinn frá Goðdal verið
mikill starfsmaður. Hann missir
í einu vetfangi konu sína, tvö
ungbörn og annað heimilisfólk,
nýbyggt íbúðarhús, ásamt inn-
búi, búpeningshús flest og
vermihús í smíðum. Hann hafði
notag sér náttúrugæðin til þess
að lýsa og hita híbýli sín. Auk
Conan Doyle: One would
think more higsly of the man
if he had not done that
savage bit of work. „Við
mundum hafa hærri hug-
mynd um manninn ef hann
hefði ekki unnið það grimmd
arverk“. En jafnvel þó að
Fjölnis-greinin kunni að hafa
blindað einhverja miður
skarpskygna menn á liðnum
tímum, þá ættum við, sem
uppi erum heilli öld eftir
að hún er rituð, að geta ver-
ið heilskyggnari fyrir henni.
Eins og Einar Benediktsson
benti réttilega á, er það
tvennt sem ekki má aðskilja:
rímurnar og rímnalögin. Rím
ur njóta sin þá fyrst til fulls
að þær séu kveðnar. Það er
því harla merkilegt starf,
sem þeir menn inna af hendi,
sem nú á síðustu árum eru
með þrautseigju og elju að
henni stóðu. Og þegar Norégs-
konungasögum Snorra er gerð
sú klyf, sem rétt á að heita
baggatæk, þá er það bersýni-
legt, að bókin er gefin út til
einhvers annars en að verða
lesin. Á auglýsingarnar um
þessar útgáfur mun bezt að
minnast sem minnst; þær eru
margar hverjar bersýnilega
ekki stílaðar til þeirra manna,
er miðlungsgreind hafa, eða
nokkuð þar fyrir ofan.
Allt er þetta kynlegt, en
fyrst kastar þó tólfunum með
því, sem enn er ótalið. Það
valcti ekki all-litla gremju
þegar háskólinn í Kaup-
mannahöfn lýsti því yfir fyrir
meir en hálfri öld, að eftir lok
fjórtándu aldar ætti ísland
engar bókmenntir. En hvern-
ig stóðum við að vígi til að
mótmæla þessari kenningu?
(Framnaid á 6. siðu}.
ástvinamissisins sér hann störf
liðinna ára verða að engu. En
hann missir meira, hann missir
starfsgetuna á þeim vettvangi
er hann helzt kýs að starfa á,
hann þarf að finna nýjan vett-
vang, sem hann geti sætt sig
við, hann vill gerast bílstjóri.
Náttúrubörn, sem hann, eiga oft
erfitt með að eyða hinum söl-
hýru sumardögum innan skrif-
stofuveggja, enda mun flestum
eftir hálfsárs dvöl í sjúkrahúsi
annaö hollara.
Bóndinn hafði reynt að tryggja
eigur sínar gegn óhöppum. í-
búðarhús, innbú, fjós, hlöður,
fjárhús, allt er tryggt hjá
Brunabótafélagi íslands. Bú-
peningurinn er sömuleiðis
tryggður, en engin þessara
trygginga greiðir neitt í svona
óviðráðanlegum tilfellum. Hefði
bóndinn hins vegar gengið um
reykjandi og eldur hrokkið úr
vindling, pípu eða hann hefði
fleygt frá sér logandi eldspýtu,
sem íkveikju hefði valdið, hefði
allt verið greitt. Hefði hann
tryggt fyrir tvöfalt verð og vilj-
að losna við allt draslið með
hægu móti og beinlínis kveikt í
var ekkert við því að segja. Allt
hefði verið greitt af hinu opin-
bera.
f Goödal var um óviðráðan-
legt tilfelli að ræða, þar getur
hið opinbera ekkj sýnt neina til-
litssemi, — sá sem fyrir mestu
hörmungunum varð, nýtur ekki
sama réttar og gjaldeyrisþjófar
og brennivargar. Þannig er hið
opinbera réttarfar á íslandi í
dag“.
Þetta eru þung orð hjá Dala-
búa, en því er ekki að neita, að
hann virðist hafa talsvert til
síns máls. Sé frásögn hans rétt
mun mörgum þykja reglugerö-
in um aukinn bílainnflutning
bera meir vott um öfugstreymi
en þeim fannst þó áður.
Heimamaður.
SPORT
er komið í nýjum búningi — 16 síður að stærð. Blaðið
er fjölbreytt að fréttum og myndum, m. a. allt um
keppni Norðurlandanna við Bandaríkin, sem hefst á
morgun.
Sölubörn komið í dag í Bankastræti 7 (2. hæð.)
Útgefandi.
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Auglýsingasími Tímans 81M