Tíminn - 01.09.1949, Blaðsíða 3

183. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 1. september 1949
Fimmtugur í dag:
V I L H J Á L
U R Þ Ó R
forstjóri Samhands íslenzkra samvinnufélaga
Einn af mestu athafna-
mönnum landsins Vilhj álm-
ur Þór, forstjóri Sambands
íslenzkra samvinnufélaga, er
fimmtugur í dag. Vegna þess
fádæma starfs, sem hann lief
ur afrekað, mætti ætla að
hann væri mikið eldri. Em
hann byrjaði snemma aö
starfa á þeim vettvangi, sem
hann hefur að mestu leyti
helgað krafta sína. Hann
gerðist ungur s'tarfsmaður
Kaupfélags Eyfirðinga, árið
1912. Félagið var þá í örum
vexti og Vilhjálmur óx með
félaginu og var fljótt faliö
að fara með vandasöm störf.
Og árið 1923, þegar kaupfé-
lagsstjóraskipti urðu í félag-
inu hafði hann unnið sér svo
mikið álit og traust, að eng-
inn annar en hann kom til
greina til þess að taka við for
stöðu félagsins. Árin áður
var mikil kreppa hér á landi
en var þá að byrja að létta.
Kom hún hart niður á félag
inu eins og flestum verzl-
unarfyrirtækjum í landinu.
Vörusala þess hafði minnkað
mjög, skuldir safnast og fram
kvæmdir stöðvast. En strax
eftir að Vilhjálmur tók við,
hófst nýtt íramkvæmdatíma-
bil hjá félaginu. Hver fram-
kvæmdin rak aðra. Stórt
verzlunar- og skrifstofuhús
var byggt, mjólkursamlag
sett á stofn og hús reist fyrir
þa ð. Brauðgerðarhús hóf
starfsemi sína á vegum fé-
lágsins, lyfjabúð, smjörlíkis-
gerð, veitingahús o.s.frv., o.s.
frv. Og bætt var við nýjum
verzlunargreinum árlega, svo
að vöruasalan og öl 1 starf-
semi jókst ár frá ári. Þegar
Vilhjálmur lét af störfum,
hjá félginu í árslok 1938, var
það orðið langsamlega
stærsta og öflugasta kaup-
félagið á landinu.
Næstu sjö árin tók hann að
sér hvert starfið öðru vanda-
samara. Þannig var hann
framkvæmdastjóri íslands-
sýningarinnar á heimssýning
unni í New York og síöan
erfiðara. En svo fór að Vil- an að sælda. Ég vil þakka
hjálmur varð forstjóri Sam- honum samstarfið og alla vin
bandsins frá 1. janúar 1946. semd. Jafnframt vil ég óska
Mun áhugi hans fyrir sam- þess að honum megi endast
vinnuhreyfingunni og glögg- orka í marga áratugi enn til
ur skilningur á því, hve mörg þess að vinna að rhálum sam-
og mikilvæg verkeíni lægju vinnumanna og öðrum á-
fyrir, hafa ráðið miklu um hugamálum sínum. Og enga
það, að hann tók að sér þetta betri ósk get ég borið fram
starf. J til handa samvinnumönnum
Aðeins tæp fjögur ár eru landsins en að þeir megi bera
liðin síðan Vilhjálmur varð gæfu til að njóta sem lengst
forstjóri Sambaridsins, en starfskrafta hans sem for-
mikið hefur verið afrekað á vígismanns samvinnuhreyf-
þeim tima. Stór bygging hef- ingarinnar.
ur verið reist við Sambands-
húsið, tvö skip hafa verið

keypt og skipaútgerð hafin,
bókaútgáfa hefur tekið til
starfa, ullarþvottastöð hefur
Sigurður Kristinsson
★
Mjög oft hefir verið til vitn
verið byggð á Akureyri og að og á loft haldið orðtaki,
afarstórt verksmiðjuhús fyr- j er kunnur rithöfundur lét
ir ullarverksmiðj una Gefjun faila, þegar samherji hans
er í byggingu. Öflugt oliufé- einn hlaut ráðherratign og
lag hefir verið sett á stofn að hljóðaði orðtakið á þessa
tilhlutun Sambandsins og lund: „Gott er það, er slík
ennfremur tryggingarfélagið æfintýri gerast með þjóð
Samvinnutryggingar. Er hér vorri“. — Nú var hér um að
aðeins stiklað á því stærsta.1 ræða stjórnmálaæfintýri og
aðal-ræðismaður íslands i Þetta sýnir, hve framkvæmd- þarf þá ekki um að spyrja,
Bandaríkjunum, bankastjóri irnar hjá Sambandinu hafa að ekki lögðu allir sama mat
Landsbankans og utanrikis-
og atvinnumálaráðherra 1942
—1944. Öll þessi störf leysti
hann af hendi með frábærum
verið stórstígar á þesum ár- a gildi þess. En slíkt skiptir
um. , ekki máli í þessu sambandi.
Vilhjálmur Þór hefur unnið Gildi orðtaksins sjálfs stend-
mikið starf, en að sjálfsögðu ur óraskað og er liðmannlega
dugnaði og fyrirhyggju. í árs-j hefur hann haft marga á- til orða tekið, eins og höf-
lok 1945, þegar hann lét af gæta stuðningsmenn sér við undi þess, Einari H. Kvaran,
bankastjórastarfi hjá Lands-lhlið. Ég hygg þó að enginn var lagið. Er það og kunn
bankanum, var hann því.hafi stutt hann jafn vel i staðreynd, að mikil og ógleym
búinn að afla sér víðtækrar starfinu og kona hans frú anleg æfintýri gerast með öll
og dýrmætrar þekkingar á' Rannveig Þór. Hún hefur bú- um þjóðum og kemur mér
ið þessu orkað. — Eg skal
ekki hætta mér langt út í
mannjöfnuð. En ég hygg mér
muni verða ámælislaust, að
kveðja til úr hópi látinna
manna nöfn þeirra Tryggva
Gunnarssonar, Jakobs Hálf-
dánarsonar og Hallgríms
Kristinssonar, svo fáir einir
séu nefndir.
Fáir menn hljóta ágrein-
ingslausa viðurkenningu á
landi sínu, meðan þeir eru
enn að starfi. Ekki á þetta
hvað sízt við um okkur ís-
lendinga, — fámennisþjóð á
umbrotaskeiði, sem er að
koma fyrir sig fótum eftir
margra alda örbirgð og áþján,
knúin af vaxandi, ytri hraða,
tvíráð andspænis váboðum
óræðra mannkynsörlaga. Með
slíkri þjóð verða persónuleg-
ir árekstrar harðir, stéttar-
baráttan óvægileg, stjórn-
málabaráttan ósiðsamleg, svo
að telja má, að hver sitji um
annars mannorð. — Samt
sem áður verður það ágrein-
ingslaust, að islenzkir sam-
vinpumenn og þjóðin öll hyll
ir í dag íslenzkan afreks-
mann, þar sem er Vilhjálm-
ur Þór, forstjóri.
II.
atvinnu og fjármálum þjóð-
arinnar auk þeirrar gagn-
gerðu þekkingar, sem hann
hafði áður á öllum greinum
samvinnumálanna. Það var
því ekki að furða, þótt stjórn
Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga legði kapp á, að
fá Vilhjálm Þór til þess að
taka að sér forstöðu Sam-
bandsins við forstjóraskiptin
um áramótin 1945—1946. Það
var í fyrstu nokkuð vafasamt,
hvort takast myndi að fá
hann í þetta starf. Hann
hafði ágæta stöðu sem banka
stjóri Landsbankans, og þó
að bankastjórastarfið sé
ákaflega mikils vert og vanda
samt, þá hygg ég, að for-
stjórastarfið hjá Sambandinu
sé ennþá vandasamara og
ið honum ágætt heimili og orðtak þetta helzt í hug, er
tekið þátt í áhugamálum ég kýs að stinga niður penna
hans og starfi. Eins og að um æfintýri Vilhjálms Þór
líkum lætur, um slíkan at-| forstjóra, en hann er fimm-
hafnamann, sem Vilhjálmur tugur í dag.
er, og í þeim stöðum, sem
hann hefur skipað, hefur
heimiii hans jafnan tekið á
móti fjölda innlendra og er-
lendra gesta. En það hefur
Islendingum öllum og eigi
sízt íslenzkum samvinnu-
mönnum ber að hægja skrið-
inn og stöðva hugsanatæting
sinn, þótt ekki sé nenia um
ekki síst komið til kasta konu | andartaks bið, á merkustu
hans. tlefir hún leyst bað 't tímamótum í lífi og sögu af-
hlutverk af hendi með hinum reksmanna sinna. Samvinnu-
mesta myndarskap.
Ég hefi átt því láni að
fagna að vera samstarfsmaö-
ur Vilhjálms frá því að hann
gerðist starfsmaður Kaupfé-
lags Eyfirðinga og þar til
hann tók við forstöðu félags-
ins. Og lengst af eftir það
höfum við haft allmikið sam-
menn á Islandi hafa átt því
láni að fagna, að eignast
nokkra afreksmenn, sem
gnæfa yfir jafnvel allan
þorrann í liði íslenzkra af-
burðamanna- Háleitt mark-
mið samvinnustefnunnar
og þjónustuhlutverk hennar
hefir, öllu öðru fremur, feng-
I þessari stuttu afmælis-i
grein gerist þess ekki þörf,
að rekja nákvæmlega æfi-
feril Vilhjálms Þór. Það verð
ur án efa rækilega gert löngu
síðar, er hann heíir skilað af
sér störfum. Hér verður ein-
ungis skyggnst um eykta-
mörk og þáttaskil og megin-
störf, til þess að glöggt megi
verða, hversu maðurinn hefir
vaxið meö störfum og störf-
in með honum og hversu
lífið hefur kvatt hann fram
til síaukins vanda, meiri trún
aðar, stærri og stærri afreka.
Vilhjálmur er fæddur 1. sept.
1899 að Æsustöðum í Eyja-
firði, sonur Þórarins bónda
þar Jónassonar frá Siglu-
vík og konu hans Ólafar Þor
steinsdóttur Thorlacius Ein
arssonar prests í Saurbæ.
Foreldrar Vilhjálms bjuggu
við fremur lítil efni og óhægt
jarðnæði í Eyjafirðinum,
enda flytja þau til Akúreyrar
um aldamótin, er börn þeirra
sum voru komin á legg. Munu
þau hjón hafa þurft á öllu
sínu að halda eins og raun-
ar flestir íslendingar á þeim
árum og börn þeirra orðið
að leita sér sjálfsbjargarúr-
ræða, svo fljótt sem þess Var
kostur.
Árið 1912 ræðst Vilhjálmur
sendisveinn til Kaupféíags
Eyfirðinga, þá 12 ára gamall.
Eyfirðingar stofnuðu pöntun
arfélag sitt árið 1886. Gekk
á ýmsu fyrir þeirri við-
leitni og var þar komið um
aldamótin að skammt myridi
hafa orðið til félagsslita, ef
ekki hefði nýtt bjargráð að
höndum borið- En 1902 ræðst
Hallgrímur Kristinsson sýslu
skrifari í Eyjafirði og bóndi
í Reykhúsum til félagsins.
Stofnaði hann árið 1905 upp
úr pöntunarfélaginu nýtt fé-
lag, er hlaut nafnið Kaup-
félag Eyfirðinga. Tók Hall-
grímur að mestu upp hið sig-
ursæla félagsform og sam-
vinnuhætti, sem kenndir eru
viö Rochdale í Englandi. Er
skemst frá því að segja, að
átak Hallgríms varð upphaf
nýrrar risaldar í samvinnu-
málum íslendinga. Hann hóf
Kaupfélag Eyfirðinga til vegs
og vaxtar og eftir sömu fyr-
irmynd voru stofnuð Kaup-
félög um allt land, er síðar
stofnuðu með sér Samband
ísl. samvinnufélaga, einnig
með forustu Hallgríms.
Vilhjálmur Þór komst þann
ig, barn að aldri, í þennan
starfsskóla Hallgríms Krist-
inssonar, þar sem eldur sam-
vinnuhugsjónarinnar og
sköpunarviljans brann hvað
heitastur um þær mundir.
— Sigurður Kristinsson var
þá önnur hönd bróður síns
og tók við af honum bæði
forstöðu Kf. Eyf. og forstjórn
Samb. ísl. samvinufélaga. —
Urðu þeir bræður þess
fljótt áskynja, að Vilhjálm-
ur var gæddur óvenjulegum
mannkostum: framgirni, tak
markalausri ósérhlífni í
starfi, sköpunarþrá og skipu-
lagshæfni. Varð þess skammt
að bíða, að honum yrðu falin
vandameiri störf. Og þegar
Sigurður Kristinsson tekur
við Kf. Eyf. af bróður sín-
um árið 1918 verður Vilhjálm
ur fulltrúi hans og sjálfkjör-
inn eftirmaður hans sem
framkvæmdarstjóri árið 1923,
er Sigurður tók við Samband
inu við fráfall Hallgríms.
Verður Vilhjálmur þanriíg
framkvæmdastjóri stærsta
Kaupfélags á íslandi aðeins
23 ára gamall.
Þegar Sigurður Kristins-
son fyrir aldurs sakir lætur
af forstjórn Samb. isl- sarii'-
vinnufélaga árið 1946, endúr
tekur sig hið sama, að Vil-
hjálmur Þór þykir sjálfkjör-
inn eftirmaður hans. :
III
Enda þótt Vilhjálmur Þór
gerðist athafnasamur stjórn
andi Kf. Eyf. og félagið tæki
miklum vexti og stakkaskipt
um undir forustu hans, kom
þar, að orka hans og athafna
þrá krafðist nýrra og stærri
verkefna. Fyrir því gegnir
hann kalli, er hann árið 1938
(Framhald á 5. siöu)