Tíminn - 28.10.1949, Blaðsíða 3

231. blað.
TÍMINN, föstudaginn 28. október 1949
3
|^Í5<>Í«ÍÍSÍÍÍ5Í$ÍÍ$$S$«$Í$$5$SÍÍ$33$SÍ$$$$ÍS»$$SS$3$$S$$$$3$S5ÍÍÍ^
/slendingajpættir
‘feííííííííííííííííííííi
ÍSSÍÍÍSSSSÍSSÍSÍSSSÍiS’
Dánarminning: Kristján Jóhannes
Sigurðsson, frá Holti
Kristján Jóhannes Sigurðs-
son hét hann fullu nafni.
Þingeyingur að ætt. Fluttist
með sira Kjartani prófasti
Einarssyni frá Húsavík að
Holti undir Eyjafjöllum og
fylgdi síðan staðnum í tið
síra Jakobs Lárussonar og síra
Jóns Guðjónssonar.
Síðustu árin dvaldi hann
í Ormskoti, og þar til í vor,
er hann fluttist að Syðstu-
Grund, þar sem hann lézt
84 ára, hinn 16. þ. mánaðar.
Engum manni hef ég
kynnst, sem hefir orðið mér
hugstæðari en Kunningja í
Holti, og þá jafnframt önnur
eins ráðgáta.
Við fyrstu kynni virtist
hann einfeldningur. En þegar
til kom bjó þessi einfeldn-
ingur yfir mörgum þeim eðl-
isþáttum, sem maður mundi
kjósa hverjum góðum dreng.
Hann var fjármaður og hug
maður, húsbóndahollur, og
vildi í engu vamm sitt vita.
Hinsvegar hafði hann aldrei
lært nema tiltölulega fítið
brot áf sínu eigin móðurmáli.
En fljóthuga og skapmikill og
vafðist þá fyrir honum að
koma orðum að hugsunum
sínum, og fyrir kom að hon-
um tækist þetta þá oft og
feinatt kátbroslega. Gælunafn
ið hlaut hann fyrir það, að
hann mundi illa nöfn á öðr-
um en heihiamönnum og
næstu nágrönnum. og greip
þá til þess, að kalla aðra menn
„kunningja," en leitaðist jafn
framt við að kenna þá við
einhver atvik, sem mönnum
voru minnisstæð úr lífi þeirra,
til þess að koma mönnum í
skilning um, við hvern hann
ætti hverju sinni.
Ósjaldan bar það við, eink-
um þegar honum hitnaði í
hamsi, að fram af vörum
hans gengu hin spaklegustu
hnittyrði, og eru mönnum
sum þeirra föst í minni.
Yfirleitt bjó Kunningi yf-
ir flestum eðliskostum sæmd-
armannsins. Han:> var að-
sjáll í peningasökum, þótt
hann yrði að trúa öðrum til
að telja þá fyrir sig, en jafn-
framt rausnarmaður og stór-
gjöfull miðað við efnahag.
Barngóður og vinsæll af börn
um. Setti metnað sinn í að
vera hófsmaður á nautnir,
svo sem áfengi og tóbak, þótt
pípan vildi verða honum
munntöm á efri árum.
Yfirleitt var Kunningi
kunningjum sínum ráðgáta.
Og vísast er sú skýring á þess
um fjölhæfa, mér liggur við
að segja fjöJ/áfaða, sæmdar-
dreng sú, að þegar á bernsku-
aldri hefir minnisgáfa hans
laskast, þess vegna lærði
hann aldrei málið sitt nema
að takmörkuðu leyti, og þess-
vegna átti hann svo erfitt
með að orða Jy.ð, sem honum
bjó í brjósti alla jafna, en
þó var eins og snilliyrðin
þrengdu sér í gegn, þegar
honum var mest í hug. Krist-
ján Jóhannes Sigurðsson var
þó einnig vaxandi maður,
sem naut æ meiri skilnings
samtíðarmanna sinna, og að
leiðarlokum er kvaddur með
hlýhug, sem gjöra mun vart
við sig, unz þeir sjálfir ná
á leiðarenda.
G. H.
Á ekki að alfriða rjúpuna?
Eftir Theódór Guimlas8gss$m
Almenni kirkjufundurinn
Allir íslendingar, sem komnj
ir eru yfir barnsaldur, munu
kannast við kvæðið ,,Óhræs-
ið“ eftir Jönas Hallgrhnsson.
Þar lýsir skáldið á sinn list-
ræna hátt baráttu rjúpunnar
við hinn íslenzka vetur. Þá
leitar hún oft í krafstur kind
anna, sem eru á beit við bú-
staði mannanna. En hátt
uppi, yfir fannbreiðunni, svíf
ur fálkinn i vígahug. Leiftur-
snöggt lætur hann sig falla
til jarðar, þar sem rjúpan
hamast að tína í sarpinn það,
sem hún finnur girnilegt, því j
oft er hún þá svöng og mög-
ur og óvíst, hvað framundan
bíður. í dauðans angist varp-
ar hún sér til flugs á veik-
burða vængjum, þegar hún
verður óvinarins vör, og flýr
í áttina til híbýla mannanna.
Eitthvað innra afla stjórnar
þessum flótta. Hér er teflt
um líf eða dauða. Hún veit,
að fálkinn nálgast óðfluga
eftir fyrsta sprettinn. Auðn-
in hvít og endalaus blasir við,
enginn-skógur, engir hamra-
stallar, engin gljúfur eða
stórgrýttar urðir að flýja til,
ekkert, nema ef vera kynnu
felustaðir í grennd við bónda
býlið- Þangað berst hinn ó-
jafni leikur. Á síðasta augna-
bliki kemst hún undan klóm
fálkans, næstum sprungin af
mæði og máttlaus af skelf-
ingu. Hún kastar sér á einn
gluggann, inn í myrkrið og
óvissuna innan við. Allt er
betra en ægimáttur fálkans,
sem rífur hana lifandi í sund
ur. Og í titrandi brjósti henn
ar bregður fyrir neista von-
arinnar um, að nú sé hún
! sloppin. En þá sýnir skáldið
1 dökku hliðina í eðli voru, þar
! sem herför fálkans verða
smámunir einir á við misk-
unnarleysi mannanna. Því
sagan um lítilmagnann, sem
leitar í ýtrustu neyð á náðir
þeirra, og fær ekki áheyrn,
er alltaf jafn ný, jafn torskil-
in og jafn sorgleg.
hafa rjúpur í sumum sveit-
um og á öllum tímum árs ver
ið taldar á fingrum sínum.
Nú, þegar þetta er skrifað,
virðast þó ýms merki þess,
að þær séu að komast yfir
örðugasta hjallann. í vor sá-
ust hér fleiri rjúpnapör en í
fyrra, og í sumar hafa sézt
nokkrar rjúpnamæður með
ellefu og tólf unga hver, þrátt
fyrir hið mesta harðæri af
völdum tíðarfarsins- Það má
því segja, að vonir standi til,
að á næstu árum vaxi upp
enn á ný rjúpnastofn, sem
okkur beri skylda til að fylgj
ast vel með og vernda betur
en áður.
Kosningabaráttan undan-
farið hefir hertekið svo hugi
margra að hætt er við að
sumum hafi gleymst dagskrá
Kirkjufundarins, sem hefst á
sunnudaginn kemur. Margir
spyrja um hana þessa dagana,
þótt hún væri send sóknar-
nefndum og prestum, og mörg
blöð hafi minnst á hana fyrir
nokkrum vikum. Fyrir því
verður hér getið um nokkur
meginatriði hennar að nýju:
Sunnudaginn 30. okt. kl. 2
e. h. verður guðsþjónusta í
Hallgrímskirkju þar sem síra
Eiríkur Brynjólfsson á Út-
skálum predikar. Kl. 4.30 verð
ur fundur settur á sama stað.
Syngur þar söngflokkur K. F.
U. M. og K., en á eftir verður
tekið fyrir annað aðalmál
fundarins, lestur og út-
breiðsla heilagrar ritnigar.
Prófessor Sigurbjörn Einars-
son málshefjandi. Um kvöldið
kl. 8.30 flytur Ólafur Ólafs-
son kristniboði erindi í húsi
K. F. U. M. og K., er hann
nefnir „Biblían á tungum
þúsund þjóða.“
Fundarhöld á mánudag og
þriðjudag fara fram í K. F.
U. M. og byrja báða dagana
kl. 9.30 árdegis með morgun-
bæn.
Mánudagsmorgun kl 10
verða flutt ávörp vegna kirkju
og biblíusýninganna og þær
skoðaðar. KI. 4 síðdegis verð-
ur umræðuef nið: Kristin-
dómsfræðslan og skólakerfið
nýja. Frummælendur verða
síra Þorgrímur Sigurðsson á
Staðastað og Steingrímur
Benediktsson úr Vestmanna-
eyjum. Um kvöldið kl. 8.30
flytur slra Sigurður Pálsson
í Hraungerði erindi, sem hann
nefnir: Kirkjan.
Þriðjudaginn 1. nóv. flytur
Róbert Abraham söngstjóri
erindi. Þá verður m. a. rætt
um skipulag fundanna fram-
vegis, kosin undirbúnings-
nefnd. fluttar erlendar kirkju
málafréttir. Altarisganga verð
ur i Dómkirkjunni kl. 6 síð-
degis. Kveðjusamsæti um
kvöldið í húsi K. F. U. M.
Ennfremur skal þess getið
að á þriðjudaginn kl. 2 síð-
degis verður sýnd í Stjörnu-
bíó kvikmyndin Dásemdir
sköpunarverksins.
Eins og að undanförnu hafa
kennimenn, safnaðarmenn og
tveir fulltrúar frá öllum
kirkjulegum félögum full
fundarréttindi. En auk þeirra
eru aðrir velkomnir meðan
húsrúm leyfir. Kennarar og
aðrir uppeldisfrömuðir eru
sérstaklega velkomnir til að
taka þátt í umræðum um
kristindómsfræðsluna á mánu
daginn kl. 4 e. h.
Undirbúningsnefndin.
| 'ii t
A síðustu 30 árum hafa
virzt meiri sveiflur á við-
komu rjúpunnar en um ára-
tugi á undan. Hefir henni í
sumum sýslum þessa lands
fjölgað mjög viss ár, en fækk
að aftur, svo að nærri stapp-
aði eyðingu. Á þessum árum
hafa sveiflurnar orðið þrjár,
og nú síðast hefir fækkun
rjúpunnar orðið alvarlegust,
t. d. hér í Þingeyjarsýslum,
en þær munu vera meðal
beztu uppeldisstaða hennar
hér á landi.
Með þessum linum verður
ekki gerð tilraun til að skýra.
hvað valdið hefir hinni
ískyggilegu fækkun rjúpunn-
ar, enda lítið rannsakað hér
á landi, hver muni vera frum
orsökin til slíkrar auðnar,
sem nú er. En tilgangurinn
með þessum Unum er sá, að
reyna að sýna fram á, hve
brýn nauðsyn það er að hefj-
ast handa og vera nú sam-
taka um það að vernda þær
rjúpur, sem lifað hafa af
þennan stóradóm náttúru og
manna. Fálkinn á ekki sök á
þessu fremur en áður, því
einnig hann berst nú fyrir til-
veru sinni upp á líf og dauða.
Eftir því, sem næst verð-
ur komist, hefir fækkun rjúp
unnar hér á landi aldrei orð-
ið eins alvarleg og síðastliðið
ár (1948). Mun það lengi í
minnum' haft. að hér í sýslu
Þótt blikur stórviðra hranni
nú allt loft og brotsjóar æði
umhverfis þjóðarskútuna, og
þótt okkur greini mjög á um
orsakir þess og úrbætur.
mundum við bændur allir
svara á svipaða lund, værum
við að þvi spurðir, hvað til
ráða væri, ef beitilönd okk-
ar væru að verða uppurin, ef
lax- og silungsár væru næst-
um eyddar, ef æðarfuglinn
hefði engan frið fyrir ágangi
veiðimanna, ef fagrir staðir
væru fótum troðnir o. s. frv.
Við mundum allir svara á
einn veg: Alfriðun er fyrsta
skrefið, jafnframt því, að
hver, sem þar sofnaði á verð-
inum. yrði tafarlaust dæmd-
ur úr leik.
Við vitum, að þegar einhver
tegund nytjafiska eða fugla
er eydd, svo til auðnar horfi,
er það friðunin og takmörk-
uð veiði það eina, sem bjarg-
að getur, ásamt ræktun og
tíma. Þvi lengur, sem dregst
að framkvæma slíkar aðgerð
ir, því meira tjóni veldur það.
Við erum ekki lengur í vafa
um, hver reginmunur er á
ræktun eða rányrkju.
Vegna ýmsra skoðana. Sem
komið hafa fram með og
móti alfriðun rjúpunnar, og
jafnframt ástæðunum fyrir
eyðingu hennar, vil ég hér
bregða upp tveimur smá-
myndum, ef vera mætti, að
þær skýrðu aðstæður okkar,
sem búum í nábýli við hana,
fyrir þeim, er sjaldan sjá
þær, nema þá til þess eins að
fá að skjóta þær eða matbúa.
Seint í október 1947 var ég
á ferð um einn fegursta dal
Norðurlands. Jörð var auð,
sólskin, stafalogn og heið-
rikt. Þann dag fór ég hátt
á annað hundrað km. um
byggðir og óbyggðir. Á allri
leiðinni sá ég aðeins þrjár
rjúpur, og þær voru í daln-
um fagra. En þar sá ég Uka
annað. Þar voru nokkrir
menn á rjúpnaveiðum með
byssur um öxl. Síðar frétti
ég, að þeir hefðu náð örfáum
rjúpum, eða með öðrum orð-
um næstum hverri, er þeir
komu auga á. Hin hvítu klæði
dyljast ekki þeim, er leitar
vandlega, þegar auð er jörð
og sólskin.
Snemma á síðastliðnum
vetri, þegar óvenjuleg harð-
indi höfðu geysað um mestan
hluta landsins, svo að jafn-
vel refirnir urðu að flýja til
sjávar, varð rjúpan einnig að
yfirgefa óbyggðirnar og leita
fæðunnar í nábýli við okkur-
Þessir fáu, útlægu og
gleymdu einstaklingar urðu
að berjast fyrir tilverunni
stórum erfiðari baráttu ea
,,listaskáldið góða“ lýsir í
kvæðinu forðum. Nú var það
þó sjaldan fálkinn,'sem veitti
þeim eftirtekt úr háloftun-
um. Niðri á jörðunni var það
aftur maðurinn, sem leitaði
þeirra. Hann langaði svo
ósköp mikið til að ná þeim,
af því líka að enn var leyft
að skjóta þær. Slík voru okk-
ar iög. Og i skammdeginu,
nokkru fyrir hátíð hátíðanna,
þegar gott var veður, voru
það furðu margir, sem leit-
uðu þeirra, jafnvel hátt uppi
í fjallabrúnum, þar sem stór
viðrin höfðu skafið gaddinn
af hæstu rindum, svo að
rjúpnalauf og sauðamergur
gátu skotið upp kollinum. Þvi
á jólaborðið langar okkur
ennþá svo ótrúlega mikið til
að hafa kjötið af þeim, þrátt
fyrir allsnægtir. Fyrir nokkr-
ar rjúpur var líka boðið næst
um stórfé. Það voru svo sem
engin undur, þótt „gæðakon-
an góða“ stæðist illa freist-
inguna forðum.
Af þessum einföldu dæm-
um verður það vel ljóst, hvað
er að gerast: Við erum vit-
andi vits að hjálpa til þess
að tortíma rjúpunni, þegar
við gefum henni ekki grið,
er hún leitar verndar og bið-
ur um frið og ekkert annað’
en friff, á meffan hún er aff
bjarga sér og ungunum sín-
um úr fangbrögðum örlag-
anna.
Það er sagt, að ,,viljinn
dregur hálft hlass“, og það er
áreiðanlega satt. Stundum
getur hann líka meira. Hann
gerir oft meira, þegar til-
hlökkunin, kappið og veiði-
hugurinn þrímenna á klárn-
um og berja fótastokkinn, en
það er venjulega, þegar fjöl-
mennt er á fuglaveiðar. Og
eins og aðstaðan er nú orðin
að komast um byggðir og ó-
byggðir, meðan ekki er snjór
til fyrirstöðu, geta allir farið
nærri um það, hvaða eyðingu
það veldur, þegar hópar vel
vopnaðra manna komast inn
á svæði, þar sem rjúpurnar
halda sig seint í október og
framan af nóvember. Kemur
þá oft fyrir, að fjölskyldan
heldur enn hópinn, sem þá er
í mörgum tilfellum gjöreytt.
Þannig lagað fugladráp, þ.e.
ótakmarkaff og eftir getu
hvers einstaklings, meðan tíð
leyfir, ætti ekki framar aff
liffast.
Þegar ég í nótt sat í jepp-
anum okkar á heimleið, á-
samt bróður mínum og son-
um, og norðanillviðrið lamdi
utan húsið, varð mér oft hugs
að til þess, hve þessi farar-
tæki væru reyndar meistara-
lega gerð og mikils virði fyr-
ir okkur bændur við búrekst-
urinn og langræðið- Og hví-
líkur munur að geta farið á
einum klukkuúma það, sem
áður þurfti minnst 4—6, og
þar að auki setið í sæti sínu
í upphituðu húsi, í staðinn
fyrir hrakning í óveðri. En
hugurinn hvarflaði að næstu
framtíð, sem er ískyggileg.
Grasbrestur ægilegur og
þurkleysi, svo að ennþá er
víða ekki komið strá undir
þak. Síldin bregzt, íyrir Norð-
urlandi, svo ekki eru dæmi
til slíks og margt fleira þýt-
ur um hugann, myrkt á svip
cg dimnfraddað.
Það er vfet undlrspilið við
óveðurkeiminn?
Skyndilega birtist r j úpa
(Framhald á 4. síðu)