Tíminn - 06.10.1950, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, föstudaginn 6. október 1950.
Stjórnarskrármálið
Þegar ræða skal um stjórn
skipulag í framtíðinni, eða
breytingar á því stjórnar-
formi, sem við nú búum við,
er nauðsynlegt að byrja á því
að gera sér grein fyrir því
í aðalatrtðum, um hvað
verði að ræða, því að tæpast
er um annað að gera, en taka
eitthvert þeirra stjórnar-
forma, sem nú eru til með
þjóðum heimsins, og klæða
ef svo mætti segja, svo að það
geti samrýmst menningu okk
ar, venjum, hugsunarhætti og
aðstæðum.
Á vorum dcgum eru ekki
til nema þrjú að/lstjórnar-
form, sem stjórnskipan allra
landa er á einhvern hátt
afbrigði af.
Hið elsta þeirra er einræði,
en svo kallast það stjórnar-
form, þar sem allt þjóðfélags
valdið — þ. e. löggjafarvald,
dómsvald og framkvæmdar-
vald — er annaðhvort hjá ein
um einvöldum þjóðhöfðingja,
— en sú skipan er nú víðast
hvar úr sögunni —, eða hjá
einum stjórnmálaflokki, sem
ekki leyfir starfsemi annara
flokka, og hefur einræði í
þeirri mynd breiðst mjög út
síðan 1917 er þetta form var
upptekið af kommúnistum í
Rússlandi, og í framkvæmd
er það þekktast í sambandi
við ríki nazista, fasista og
kommúnista.
Næst í rcðinni kemur þing-
ræðið, en svo ber að kalla
það stjórnarform þar sem
þjóðþing kjörið í frjálsum
kosningum á flokkagrund-
velli fer raunverulega með
allt þjóðfélagsvaldið, annað
hvort beint eða óbeint. Valda
skiptingin milli framkvæmd
ar- og löggjafarvalds er ó-
glögg í öllum þingræðislönd-
um. Slíkí stjórnarform er það
sem nú er ríkjandi á Norður-
löndum, Bretlandi, Frakk-
landi, Niðurlöndum og Ítalíu.
Algengustu afbrigði þingræð-
isins eru þingbundin konungs
stjórn og þingbundin forseta
stjórn. Þetta stjórnarform er
nú hér á landi.
Þriðja stjórnarformið er
þjóðræði, en svo kalla ég það
stjórnarform, þegar þjóðin
sjálf, í beinum eða óbeinum
kosningum, skiptir þjóðfé-
lagsvaldinu milli þeirra
þriggja aðila, sem samkvæmt
stjórnarskrá ríkisins eiga að
hafa það með höndum. Þjóð-
ræði byggist auk þess á skipt
ingu þjóðarinnar í smærri
heildir sem eru í ýmsum grein
um næsta óháðar alríkis-
heildinni (ríki, kantónur —
eða fylki). Greinilegasta ein-
kenni þjóðræðisins er hin
hreina skipting milli löggjaf
arvalds og framkvæmdavalds.
Þjóðræði er það stjórnarform,
sem Bandaríki Norður-Amer
íku og Sambandslýðveldið
Sviss búa við.
Ég hefi af ráðnum hug
ekki nefnt neitt þessara
stjórnarforma „lýðræ«i“
vegna þess hversu teygjanlegt
það hugtak er og hve óskap-
lega það er misnotað í ræðu
og riti. Lýðræði er heldur
ekki til sem stjórnarform, ef
hugtakið er rétt skilgreint.
Margir rugla saman lýðræði
og lýðfrelsi. Lýðfrelsi er ekki
til i einræðisríki en það er
til í þeim löndum, sem búa
við þingræði og þjóðræði, og
aðalatriði stjórnskipunar-
innar í lýðfrjálsu landi á að
vera það að varðveita sem
Eftir Jónas Guðmundsson, skrifstofustjjóra
Víða um land eykst nú áhugi manna fyrir breyting-
um á stjórnarskránni. Þann 17. f. m. var haldinn á
Þingvöllum fundur áhugamanna, sem vilja beita sér
fyrir ákveðnum breytingum á stjórnarskránni, m. a.
fullum aðskilnaði framkvæmdavaldsins og löggjafar-
valdsins. Á fundinum flutti Jónas Guðmundsson skrif
stofustjóri framsöguerindi um stjórnarskrármálið og
hefir Tíminn fengið leyfi til að birta það, svo að les-
endur hans geti betur kynnt sér þá stefnu, sem hér
er um að ræða.
bezt þetta frelsi — lýðfrelsið
—, reisa sem rammastar skorð
ur Við því að fólkið glati
andlegu og veraldlegu frelsi
sínu.
Ég tel að óþarft sé að ræða
þann möguleika að þjóðin
taki af frjálsum vilja upp hið
kommúnistiska eða nazist-
iska einflokkakerfi, svo að
ég sleppi að ræða það nánar
hér að þessu sinni.
Reynzla okkar af þingræð-
inu bendir ótvírætt til þess,
að hér á landi muni það leiða
til ofstjórnar á svo að kalla
öllum sviðum. Höfuðgallinn
á núverandi stjórnskipan
okkar er, að mínum dómi sá,
að framkvæmdarvaldið, sem
þarf að vera næsta óháð öðru
en gildandi lögum, til þess
það sé starfhæft, er að mestu
komið í hendur Alþingis, en
flokkarnir á Alþingi treysta
ekki veikum og sískiptandi
ríkisstjórnum, sem þeir oft
einnig telja sér fjandsam-
legar, til að framkvæma vilja
þingsins og þvi velur þingið
sjálft nú orðið allskonar ráð,
stjórnir og nefndir til þess
raunverulega að fara með
ýmsa hina þýðingarmestu
þætti framkvæmdavaldsins.
Þýðingarmesta atriðið við
samningu nýrrar stjórnar-
skrár handa íslendingum er
það, að mínum dómi, að skilja
nægilega tryggilega á milli
framkvæmdarvaldsins og lög
gjafarvaldsins, þannig að for
seti og ríkisstjórn verði sem
allra óháðust Alþingi, og starf
Alþingis verði fyrst og fremst
löggjafarstarf og eftirlit með
framkvæmd ríkisstjórnarinn-
ar á lögum og ályktunum,
sem Alþingi hefur gert. Það er
mín skoðun, að verði þessi
grundvallarskipting ekki
tryggð nægilega vel, fari svo,
áður en langt um líður að
einhver flokkur eða flokka-
samsteypa á Alþingi hrifsi til
sín öll völdin og komi hér á
einræði eins flokks eins og
gert hefur verið í mörgum
löndum á allra síðustu árum.
Öil önnur ákvæði stjórnar-
skrárinnar svo sem ákvæði
um friðhelgi, mannréttindi,
eignarétt, vinnuréttindi, og
hvað annað verða að mínum
dómi dauður bókstafur ef
ekki verður að því horfið að
greina mjög tryggilega sund-
ur framkvæmdarvald og lög-
gjafarvald og gera dómsvald
í landinu enn sjálfstæðara en
það er nú, bæði gagnvart lög
gjafarvaldi og framkvæmd-
arvaldi.
Verði nú að þesu ráði horfið
tel ég að á skömmum tíma
megi byggja hér upp þjóð-
veldi, sem um marga hluti
gæti orðið cðrum þjóðum til
fyrirmyndar, en skilyrði þess
er að minni hyggju það, að
það verði reist á þjóðræðis
en ekki þingræðisgrundvelli.
Eg mun ekki í þessu stutta
erindi, dvelja neitt að ráði
við það að gagnrýna þingræð
ið. Reynzla okkar af því er
slík að þess ætti ekki að vera
þörf, sist í þessum hópi.
Vér þurfum aðeins að gera
oss það alveg fyllilega ljóst,
að þingræðið getur hæglega
leitt til einræðis og hefur
gert það nú á vorum dögum í
mörgum löndum, ef þess hef
ir ekki verið gætt nógu strang
lega að halda jafnvæginu
milli hinna þríggja höfuð-
þátta rikisvaldsins. Allsstaðar
þar sem þingin ná undir sig
öllu ríkisvaldinu — hlýtur af
leiðingin ávallt að verða
flokkseinræði. Flokkseinræði
þarf ekki endilega að vera illt
eða þjóð þarf ekki endilega
að líða illa undir sliku stjórn
arformi, það fer alveg eftir
þvi hverskonar menn stjórna
flokknum sem fer með ein-
ræðið. Hið fyrsta sem hver
maður því þarf að gera upp
við sjálfan sig þegar hann fer
fyrir alvöru að hugsa um að
taka afstöðu til stjórnarskrár
málsins er það hvort hann
vill aðskilja að fullu fram-
kvæmdarvaldið og löggjafar-
valdið. Það er þungamiðjan í
allri stjórnarskrárbaráttunni.
Sá maður sem ekki skilur
það, skilur hvorki upp né nið
ur í stjórnarskrármálinu og
ætti sjálfs sin vegna að forð-
ast að koma nálægt því.
Hér á landi er stjórnskipu-
lagið nú þannig að Alþingi
eitt hefir öll völd í sínum
höndum og það er blekking
einber að forseti íslands fari
með framkvæmdavaldið og
næstum jafnmikil blekking
að sérstakir dómendur fari
með dómsvaldið.
Ef við lítum í stjórnar-
skrána frá 1944 segir þar 1 2.
gr.:
„Alþingi og forseti íslands
fara saman með löggjafar-
valdið. Forseti og önnur
stjórnarvöld samkvæmt
stjórnarskrá þessari og öðr-
um landslögum fara með
framkvæmdavaldið.
Dómendur fara með dóms-
valdið“.
Það er óþarfi að eyða löngu
máli í að tala um lögjafar-
vald forsetans. Það er blátt
áfram ekkert af þeirri ein-
földu ástæðu, að hann get-
ur engin lög sett hvað mikið
sem við liggur nema að ein-
hver ráðherra áriti lögin með
forsetanum, öll slík bráða-
birgðalög eru sett af ríkis-
stj órninni og að hennar
beiðni, réttast væri að orða
þetta þannig, að forseti geti
ef þess er *þörf komið i veg
fyrir að ríkisstjórnin setji á
milli þinga lög að eigin geð-
þótta.
Lítum svo á greinina, sem
fjallar um framkvæmdarvald
ið. Þar segir: „Forseti og
(Framhald á 6. síðu.)
221. blað.
Brynjólfur bóndasonur ræðir
hér í dag um friðun fugla og
er mál hans á þessa leið:
„1 vetur voru samþykkt á Al-
þingi lög um friðun rjúpunnar
í fimm ár, og líkaði mér það
prýðilega. 13. júní skrifar Gunn
ar V. Gíslason grein í Tímann,
sem hann nefnir: Friðun fugla,
eýðing ránfugla. Eins og nafn-
ið bendir til, vill Gunnar út-
rýma öllum ránfuglum, utan
fálkans og arnarins, og einnig
felst það í fyrirsögninni að hann
vilji friða alla aðra fugla. En
þegar maður fer að . athuga
greinina vel, kemst maður að
allt annarri niðurstöðu, sem sé
þeirri, að það beri að friða nytja
fuglana, en leyfa áframhaldandi
sportmannaráp á hinum.
Seinast í grein Gunnars stend
ur þetta: „Fyrst að gjöra allt
sem unnt er, til að friða mesta
nytjafuglinn bæði fyrir mönn-
um og vargfugli, áður en farið
er að setja káklög um að friða
alla fugla, sem svo fáir eða eng
ir fara eftir.“ Ég held nú, að sá
maður sem vill friða fugla, ein-
göngu vegna nytja, ætti ekki
að láta heyra í sér á opinber-
um stöðum, svo hann ekki yrði
hafður að skotspæni af þeim,
sem skoða málið frá öllum hlið
um og hlutdrægnislaust.
Ég ætla nú að sýna fram á
í stórum dráttum hvað Gunnar
vill. Hann vill láta eyða öllum
ránfuglum, að undanskildum
fálkanum og erninum, en þeim
vill hann láta fækka. Við skul-
um nú athuga hvernig umhorfs
yrði, ef þetta væri gjört.
Við skulum þá fyrst minnast
á hrafninn. Ætli það finndist
ekki sumum sveitabörnunum
tómlegt að sjá aldrei hann
„krumma sinn“ fyrir utan glugg
ann. Já, ég veit að það yrðu
fleiri en börnin. Það yrðu nær
allir, sem eitthvern snefil hafa
af manndómi í kollinum. Og
væri ekki tómlegt að sjá aldrei
svartbakinn, máfinn, skúminn
eða kjóann?
Svo er það með að fækka fálk
anum og erninum. Hvílík fjar-
stæða! Fyrst til að byrja með
yrði að telja þessar fuglategund
ir, og svo yrði að fara herferð
og eyða vissum fjölda af þeim,
svo „mátulegt“ væri eftir. Ég
get ekki varizt brosi þegar ég
hugsa til þessara vinnubragða.
Það væri reynandi að biðja
Gunnar að taka þau að sér! Ég
held nú að það sé ekki mikið til
af fálka, og því til stuðnings
skal þess getið, að sá sem þetta
skrifar, hefur aldrei séð þenn-
an stórmerka fugl. Gunnar tel-
ur upp galla, sem þessir fuglar
hafa, og satt er það að þeir
drepa og ræna fugla, og ákjós-
anlegt værí að þeir gerðu það
ekki. Hrafninn t. d. rænir miklu
af eggjum á vorin. En hvað
gera ménnirnir? Eru það ekki
þeir sem tína t. d. kríueggin
eins og ber? Þrátt fyrir það að
þeir hafa nóg að bíta og brenna,
en fuglarnir hafa engin önnur
ráð með að afla sér fæðu.
Svo skulum við athuga mögu
leika til friðunar eins og Gunn-
ar vill hafa hana. Hann vill
láta friða nytjafuglana en leyfa
áframhaldandi sportmanna-
dráp á hinum. Við skulum nú
athuga þetta nánar. Við hugs-
um okkur, að rjúpan væri frið-
uð. Nú kæmi ég á bæ, þar sem
væri verið að snæða fuglakjöt,
og sæi ég strax, að það væri
af rjúpum, og hefði orð á því
við fólkið. Þá gæti það bara
sagt, að þetta væri af einhverrj
um öðrum fuglum sem það til-
tæki, — þrátt fyrir það þó þetta
væru rjúpur. En ég gæti auð-
vitað ekkert sagt, ég hef engar
sannanir. En hvernig yrði þessi
saga ef allir fugiar undantekn-
ingarlaust væru friðaðir. Ég
þyrfti ekki annað en að sjá að
fuglakjöt væri á börðum, og þá
yrði þjófurinn að meðganga.
Eina ráðið til að friða nytja-
fugla, er því að friða alla fugla,
sem gerði auðvitað ekkert til,
því að ef „nytjafuglarnir“ væru
friðaðir, færi enginn að skjóta
hina nema að gamni sinu, og
slíkt á ekki að líðast.
Ég veit tvö dæmi um það að
svanurinn hefur verið skotinn
þrátt fyrir friðunina, en ég lét
þáu mál afskiptalaus, því ég
vissi að þau yrðu tekin með
þeim vettlingatökum, að þjóf-
urinn kæmist jafnánægður
heim til sín aftur. — Fyrir
nokkru var ég að tala við kunn
ingja minn, og barst talið m. a.
að friðunarmálunum, og fór ég
að tala um friðun rjúpunnar.
Kom hann þá alveg úr fjöllum
og vissi ekkert um þau lög. Og
ég veit að svona er það með
marga. Það er því nauðsynlegt
að gefa út bækling með friðuhar
lögunum og senda á hvert heim
ili á landinu, og skora ég á Dýra
verndunarfélagið að skerast í
það hið bráðasta.
En nú langar mig til að
spyrja: Hvað gerir Dýravernd-
unarfélagið? Ég hef aldrei heyrt
neitt frá því nema á veturna
þegar það áminnir fólk um að
gefa smáfuglunum. Nýlega las
ég að Dýraverndunarfélagið í
Færeyjum ætlaði að láta endur
skoða friðunarlögin þar, og ég
held að Dýraverndunarfélagið
hérna, ætti að gera slíkt hið
sama, og gefa svo fyrrnefndan
bækling út.“
Svo óska ég ykkur öllum
góðra stunda.
Starkaður gamli.
iMiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiuiiiiiipii
Hjartanlega þakka ég öjlum þeim, sem glöddu mig |
f með heimsóknum, gjöfum, blómum og skeytum á |
| fimmtugasafmæli mínu þann. 1. okt s. 1.
Þorstcinn Guðbrandsson Leifsgötu 22
IMIMMMMMMMIMMMMMIMMMMMIM....MIIMIIIIIIMMI.MMIMMMMMMMMI.IIMMIIMIIIIKMIMIIIMMMMIIIIIimiÍ
FRAMSÚKNARVIST
Framsóknarvist verður í Herðavatnskála n. k laug-
ardagskvöld, 14. okt. Byrjar kl. 8,30.
Allir velkomnir!