Tíminn - 06.10.1950, Blaðsíða 5

221. blað.
TÍMINN, föstudaginn 6. október 1950.
5.
WMM
Föstud. 6. okt.
Bætt aðbúð gamal-
menna
Fyrir nokkrum dögum síð-
an birtist hér í blaðinu grein
argerð Gísla Sigurbjörnsson-
ar, forstjóra Elli- og hjúkrun
arheimilisjns Grund, þar sem
hann skýrði frá því að Fjár-
hagsráð hefði synjað um leyfi
til að reisa viðbyggingu við
núverandi hús heimilisins, en
fyrir hana væri mikil þörf.
Einnig var sagt frá nokkrum
fjárfestingarleyfum sem Fjár
hagsráð hefði veitt á sama
tíma.
Því verður vissulega ekki
neitað, að Fjárhagsráði er
mikill vandi á höndum í sam
bandi við úthlutun fjárfest-
ingarleyfa, þar sem stórlega
hefir dregið úr innflutningi
byggingarefnis af óviðráðan-
legum orsökum, en beiðnir
um byggingarleyfi berast úr
öllum áttum. Mörgu verður
þvi að neita, sem nauðsynlegt
er. Hitt er jafnvíst, að fátt er
nauðsynlegra en að gömlu
fólki sé séð fyrir sæmilegum
dvalarskilyrðum seinustu
æviárin, en margt af þvi á
ekki annars völ en að leita
á náðir elliheimila. Því er
vafasamt, hvort Fjárhagsráð
hefði getað veitt nokkurt leyfi
nauðsynlegra en leyfi til um
ræddrar viðbyggingar við
Grundarheimilið.
Það er annars ekki tilgang
urinn með grein þessari að
ræða þetta sérstaka mál nán
ara, heldur að benda á það,
að aðbúnaður gamals fólks er
nú að verða eitt af meiri-
háttar vandamálum þjóðfé-
lagsins. Gömlu fólki fer nú
óðum fjölgandi vegna bættr-
ar heilbrigöishátta og heimil
in breytast stöðugt meira og
meira í það horf, að gömlu
fólki er eins og'ofaukið. Þess
vegna þarf að finna ný úr-
ræði til að tryggja aðstöðu
gamla fólksins.
í grein, sem Alfreð Gísla-
son læknir ritaði nýlega um
þessi mál í „Heilbrigt líf“ og!
útdráttur birtist úr hér í blað
inu, var gefið greinargott yf-
irlit um þetta málefni. Þar
var m. a. sýnt fram, á, að
málefni þessu mætti skipta í
þrjá aðalfl. eða í dvalarskil-
yrði, starfsskilyrði og heilsu-
gæslu gamals fólks. í öllum
þessum efnum er þörf mikilla
umbóta og á það ekki aðeins
við okkur, heldur engu síður
flestar aðrar þjóðir, sem
margar sinna nú þessum mál
um af vaxandi áhuga.
í sambandi við dvalarskil-
yrðin er það ekki nóg, að reist
séu gamalmennahæli. Mörg
gamalmenni vilja helzt ekki
fara þangað og gömul hjón
vilja gjarnan hafa heimilis-
hald sem lengst. Slíku fólki
er nauðsynlegt að geta séð fyr
ir litlum, hentugum íbúðum.
Væru þær fyrir hendi, myndu
oft losna stærri íbúðir og
því væri bygging slíkra smá-
íbúða meiri lausn húsnæð-
ismálanna en ætla mætti í
fljótu bragði.
Um starfskilyrðin er það að
segja, að margt gamalmenni
vill og getur haldið áfram að
vinna ýms létt störf, þótt það
verði að láta af því starfi,
sem það kann áður að hafa
stundað meðan þrekið var ó-
E'RLENT YFIRLIT: [
i
RALPH BUNCHE [
Fyrsti blökkiiinaðiurinn, scm hlýtur frið-
arvcrðlaun INobcls
Fyrir nokkru síðan var sú
ákvörðun birt, að Ralph Bunche
hefði verið sæmdur friðarverð-
launum Nobels. Hann er fyrsti
svertinginn, sem hefur hlotið
þessa virðulegu viðurkenningu,
og einnig yngsti maðurinn, er
hefur hlotið hana. Bunche get
ur enn talizt ungur maður,
þegar miðað er við þau störf,
sem eftir hann liggja, en hann
varð 46 ára gamall fyrir nokkru.
Yfirleitt hefur það mælzt
vel fyrir, að Bunche voru
veitt friðarverðlaunin. Hann
hefur leyst af höndum störf,
sem gera hann fullkomlega
veröan vérðlaunanna. Það þyk
ir einnig vel til fallið, að verð-
launin séu veitt manni, sem um
þessar mundir er talinn einn
fremsti fulltrúi hins svarta kyn
þáttar. Það þykir sýna, að hann
nýtur nú vaxandi og veröskuld
aðrar viðurkenningar.
Sáttasemjari í Palestínu-
deilunni.
Bunche eru veitt verðlaunin
fyrst og fremst fyrir sáttastarf
það, sem hann vann í sambandi
við Palestínudeiluna. Margir
óttuðust, að sú deila gæti leitt
til mikils og langvarandi ófrið
ar. Án efa má að mestu leyti
þakka það milligöngu Samein-
uðu þjóðanna, að deilan hefur
gengið jafn friðsamlega og raun
ber vitni um. Sá maður, sem
átti drýgstan þátt í því að
bera sáttarorð á milli, meðan
deilan stóð hæst og minnstu
munaði að upp úr blossaði, var
Ralph Bunche.
Bernadotte greifi var fyrsti
sáttasemjari Sameinuðu þjóð-
anna í Palestínudeilunni. Hann
valdi Ralph Bunche sem nán-
asta aðstoðarmann sinn.
Bunche vann þegar mikið og
gott starf á þeim tíma. Þegar
Bernadotte var myrtur, féll það
í hans hlut að halda starfinu
áfram og leiða það í höfn. Það
heppnaðist honum vonum fram
ar. Hann lét það ekki á sig fá,
þótt honum væri ógnað með
sömu örlögum og Bernadotte
hafði hlotið. Margir telja, að
Bunche hafi gengið sáttastarf-
ið betur vegna þess, að hann
tilheyrði ekki hinum hvíta kyn
þætti.
Friðarstarf það, sem Bunche
hefur unnið, liggur þó engan-
veginn einvörðungu á sviði Pal-
estínudeilunnar. Bunche hefur
unnið mikilvægt starf á því sviði
að stuðla að auknum réttindum
og aðstöðu blökkumanna og
treysta þannig bætta sambúð
þeirra og hvíta kynþáttarins.
Á því sviði er nú aðalstarf hans
fólgið.
Starfsferill Bunche.
Bunche hefur oft verið ætt-
færður þannig, að afi hans
hafi verið þræll. Önnur amma
hans var það einnig. Hann er
fæddur og uppalinn í bílaborg-
inni Detroit. Vegna framúr-
skarandi námshæfileika hlaut
hann næga styrki til að geta
stundað háskólanám. Hann
hlaut jafnan hina beztu próf-
vitnisjjurði, en þó hafði hann
tíma til að vinna sér jafnframt
mikla frægð á íþróttasviðinu.
Það hefur einkennt hann síðan
eins og á námsárunum að vera
óvenjulega afkastamikill starfs
maður að hverju sem hann
gengur.
Bunche fékk á unga aldri
mikinn áhuga fyrir kynflokki
sínum og löngun til að bæta
hlutskipti hans. Á háskólaár-
um sínum lagði hann því aðal-
stund á að kynna sér málefni
nýlendnanna og hlutskipti
hinna undirokuðu þjóðflokka
þar. Doktorsritgerð Bunche
fjallaði um þessi mál og þótti
hún svo vel samin, að hann
var þá þegar talinn manna
fjölfróðastur um þessi mál.
Strax að henni lokinni hlaut
hann prófessorsstöðu við Har-
wardháskólann í nýlendufræð-
Utll;
Þegar síðari heimstyrjöldin
náði til Bandarikjanna var
Bunche ekki kvaddur í herinn,
því að hann hafði hlotið meiðsli
við íþróttaæfingar, er gerðu
hann óhæfan til herþjónustu.
Stjórnin kvaddi hann hinsveg-
ar í þjónustu sína. Hann hlaut
starf við þá deild upplýsinga-
þjónustunnar, er fjallaði um
málefni Afríku. Bunche fékk
þar gott tækifæri til að auka
við þekkingu sina á nýlendumál
unum, en áður hafði hann þó
ferðast mikið um Afríku, eink-
um meðan hann vann að dokt-
orsritgerðinni. Síðar hlaut hann
það starf að vinna að þeim
þætti í lögum Sameinuðu þjóð-
anna, er lýtur að meðferð ný-
lenduþjóða. Eftir stofnun Sam-
einuðu þjóðanna varð hann
fyrsti forstöðumaður þeirrar
deildar S. Þ., sem hefur eftirlit
með nýlendustjórn og annast
umboðsstjórn í þeim löndum, er
heyra beint undir S. Þ. Frá
þessu starfi var hann kvaddur
til þess að vera sáttamaður
í Palestínudeilunni.
Hafnaði ráðherrastöðu.
Þegar Bunche hafði lokið
sáttastarfinu í Palestínudeil-
unni, bauð Truman forseti hon
um embætti aðstoðarutanríkis-
ráðherrans í stjórn sinni. Tru-
man taldi, að stjórnin hefði
mikla þörf fyrir aðstoð hans,
og auk þess mun hann hafa
viljað sýna hug sinn til blökku
mannamálanna í Bandaríkjun-
um með því að gera blökku-
mann að ráðherra, en Truman
hefur sett það á stefnuskrá sína
að tryggja fullkomið jafnrétti
blökkumanna í Bandaríkjun-
um. Frumvarp, sem hann hef-
ur flutt um þessi mál, hefur
bilað. Slíku fólki þarf að
reyna að sjá fyrir hentugum
störfum. Slíkt væri ef til vill
hugsanlegt í sérstökum
sveitaþorpum, þar sem rekinn
væri ýms smáiðnaður og lögð
stund á ýmsa auðvelda rækt-
un. Það er a. m. k. vel þess
vert að athugað sé, hvort
slíkt sé ekki framkvæman-
legt.
Loks er það svo heilsugæzla
gamla fólksins. Eins og greint
var skilmerkilega frá í grein
Alfreðs þarfnast gamla fólk-
ið að ýmsu leyti sérstakrar
heilsugæzlu. Það þarf að geta
leitað til lækna eða heilsu-
gæzlustöðva, er sérstaklega
fást við hrörnunarsjúkdóma.
Þaö þarfnast líka að ýmsu
leyti sérstakrar spítalavistar
og væri sennilega hægt að
finna lausn á því með sév-
stakri deild við einn eða
fleiri af spítölum landsins.
Hér er vissulega um mál-
efni að ræða, sem gefa þarf
vaxandifgaum og hefja und-
irbúning til úrlausnar. Til
þess verða ekki gerðar kröfur
að fullkominn lausn fáist á
þessum málum á skömmum
tíma, en því fyrr fæst hún,
sem fyrr er byrjað. Það virð-
ist því vera sjálfsögð tillaga,
sem fram er borin i grein Al-
freðs, að heilbrygðisstjórnin,
Tryggingarstofnunin og aðrir
slíkir aðilar, sem mál þessi
heyra undir, taki höndum
saman um að finna lausn og
hrinda áleiðis framkvæmd-
um í samræmi við það eftir
því, sem geta og aðrar aðstæð
ur leyfa.
Ualph Bunche
enn ekki náð fram að ganga,
en víst er þó, að barátta hans
fyrir þessu máli mun mjög
greiða fyrir sigri þess fyrr en
varir.
Bunche hafnaði tilboði Tru-
mans um ráðherrastöðu með
þeirri forsendu, að hann vildi
ekki setjast að í Washington,
því að enn væri kynþáttaá-
greiningurinn svo mikill í höf-
uðborg Bandaríkjanna, að hvít-
ir menn og svartir gætu ekki
komið á fömu veitingahús og
hvít og svört börn gætu ekki
gengið á sömu skóla. Þessi for-
senda fyrir neitun hans hefur
tvímælalaust orðið mikill styrk
ur fyrir frumvarpið um jafn-
rétti svertingja, sem Truman
er að berjast fyrir, því að það
opnaði augu margra fyrir mis-
fellunum í þessum málum, að
maður eins og Bunche yrði að
hafna ráðherrastarfi af þeim
ástæðum.
Niðurstaðan var sú að Bunche
tók upp sitt fyrra starf hjá
Sameinuðu þjóðunum, enda
mun honum hafa verið það
hugleiknast. Nýlendumál og
umboðsþjónustumál, sem snerta
S. Þ., heyra undir deild þá, sem
hann veitir forstöðu. Þar kem-
ur þekking hans að góðum not-
um og hann fær þar gott tFjki
færi til að vinna fyrir hinn
undirokaða kynþátt.
Þeir, sem kynn§J hafa Bunche
segjast ekki aðeins dázt að’
þekingu hans og óvenjulgri
starfshæfni. Hitt sé jafnvel
enn aðdáunarverðara, hve
skapgerð hans sé traust og heil
og því vinni hann sér virðingu
allra, sem kynnast honum. Þess
vegna sé hann hinn ómetan-
legi fulltrúi kynþáttar síns.
Raddir nábúanna
Mbl. ræðir um kosningur
til Alþýðusambandsþings í
forustugrein sinni í gær. Það
segir m. a.:
„í svo að segja hverju ein-
asta verkalýðsfélagi landsins
liggur straumurinn frá komm
únistum. Þeir eru allsstaðar
að tapa.
Þetta gerist á sama tíma og
fólkiö í verklýðssamtökunum
á við vaxandi erfiðleika að
etja af völdum hækkaðs verð-
lags og minnkandi atvinnu.
Það, sem gerst hefur, er
það, að fólkið hefur séð í gegn
um hið ábyrgðarlausa yfir-
borðsgaspur kommúnista. Það
treystir þeim ekki til þess að
leysa vandræði sín. Það lætur
ekki vandræðin æsa sig til
þess örþrifaráðs að fela rót-
lausum landráðalýð og ofbeld
isseggjum forsjá mála sinna.
Islendingum má vera það
mikið gleðiefni að fylgi komm
únista fer nú ört hrakandi
í landi þeirra. Hér hefur því
farið á sömu lund og í öðrum
lýðræðisríkjum."
Það er vissulega réttur skiln
ingur hjá verkamönnum, að
leiðin út úr þeim erfiðleikum
sem nú steðja að, er ekki
sú að efla kommúnista.
Með því væri farið úr ösk-
unni í eldinn. Hér eins og
annarsstaðar í lýðræðislönd-
um mun fylgi kommúnista
halda áfram að síminnka.
Bændur og flutn-
ingaskip S.Í.S.
Morgunblaðið hefir nú kom
izt að þcirri niðurstöðu, að
ísl endingar eigi of mikinn
verzlunarflota. Og auðvitað
eru það flutningaskip S. í. S.,
sem því þykir ofaukið.
Mbl. kveinkar sér undan
því, að Timinn hafi talað um
„róg“ þess um Sambandið. Sá
rógur er í því falinn að,
segja að ráðamenn Sambands
ins hafi tekið fé bænda frá
ræktun landsins og lagt að
óþörfu í útgerð. Þetta er það,
sem Mbl. hefir sagt, og má
hver sem vill trúa því, að slíkt
sé mælt til að afla íslenzkri
samvinnuhreyfingu vinsælda.
Mbl. dæmir ekki fram-
kvæmdir eftir því hverjar
þær eru, heldur hver gerir
þær ög hver hagnast á þeim.
Mbl. angrast aldrei yfir
því fé, sem lagt er í verzlun
með ýmiskonr glingur og svo
kallaða skrautmuni. Aldrei
eru í Mbl. neinar hugleiðing
ar um það, hvaðan það fé
muni vera komið, eða hvort
það kynni ekki að vera betur
ávaxtað í ræktun landsins.
Aldrei talar Mbl. um það,
hvort ekki hefði mátt byggja
fyrir minna yfir kaupsýslu-
stétt og stórútgerðarmenn
Reykjavíkur. Aldrei er þar
talað um allar milljónlrnar,
sem lagðar eru í óhóf og vit-
Ieysu í húseignum þcssara
manna. Aldrei hvarflar það
að Mbl. hvaðan þetta fé er
komið, eða hvort það myndi
ekki vera betur geymt hjá
framleiðslunni.
Það er heldur ekki mikið
talað um það í Mbl., þó að
íslenzkir kaupsýslumenn ferð
ist með fjölskyldur sínar og
einkabíla suður að Miðjarðar
hafi eða vestur í Ameriku.
Slíka hluti vill Mbl. láta þögn
ina sveipa.
Þetta er allt eðlilegt. Mbl.
er eign þeirra manna, sem
sjálfir draga ríflegbn fjár-
hlut frá framleiðslunni. Og
það er gefið út ýiil að vernda
aðstöðu þeirra og forréttindi.
En þegar samvinnuhreyf-
ingin hefur eignast sín eigin
skip finnst rógberunum við
Mbl. að komið sé tækifæri
fyrir sig. Hvað gerir það til,
þó að allar alþýðustéttir lands
ins eigi samvinnufélögin
saman og siglingar séu sam-
eiginleg nauðsyn þjóðarinnar
allrar? Heimskasti verzlunar
lýðurinn í Reykjavík heldur,
að bændur séu þröngsýnir
eiginhagsmunamenn. Þess
vegna er Mbl. látið segja, að
þeirra fé hafi þarna verið
frá þ(|im tekið. Fé bænda
hafi verið lagt í skipakaup
,,að þarflausu“.
Og eigendur Mbl. hlakka til
að sjá áhrifin af þessum á-
róðri, þegar bændurnir, sem
auðvitað vilja stækka tún-
in sín og rækta betur og meira
lesa það, að forustumenn
S.Í.S. hafi tekið hektara af
hverjum einasta bónda og
lagt í þarflausa útgerð.
En það hefur oft komið fyr
ir áður, að sá, sein revndi
að vekja tortryggni með ó-
hróðri og rógi, hefur ekkert
borið úr býtum nema skömm
og fyrirlitningu góðra manna.
íslenzkir bændur vita það
vel, að flutningar til lands-
ins og frá, eru þeim ekki ó-
viðkomandi. Og þeir telja það
mikið öryggismál fyrir sig, að
fjöldasamtök alþýðumanna
vð sjó og í sveitum hafi þar
hönd í bagga. Ö+Z,