Tíminn - 15.02.1951, Blaðsíða 5

38. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 15. febrúar 1951.
5

Fimmtud. 15. feb.
Erlent fjármagn
og áhætta
Það hefir sætt nokkurri
mótspyrnu á Alþingi, að rík-
isstjórnin fengi heimild til að
taka að láni erlendis 15 millj.
króna handa Búnaðarbankan
um, svo að ræktunarsjóður
og byggingarsjóður hans
gætu haldið áfram starfsemi
með eðlilegum hætti. Allt i
einu eru menn farnir að sjá
hættur þær, sem því eru sam
fara að binda þjóðinni*skulda
byrðar erlendis.
Það væri léttúð að gera lít
ið úr því, að illt sé áð vera
skuldugur. Hins vegar er það
staðreynd, að það þarf útlent
fjármagn til að byggja upp
atvinnulíf landsins. Það hefir
verið gert með erlendu fjár-
magni og það á ekki að vera
nein hætta í sjálfu.
Það er engin hætta, þó að
bændur sém afla fóðurs fyrir
hundrað þúsund krónur ár-
lega taki að láni 10 þúsund til
að gera verkun og geymslu
þessa fóðurs örugga og ár-
vissa og tryggja sér þar með
einhverja vexti af því fé, er
þeir hafa bundið í mannvirkj
um og bústofni. Hin föstu
lán úr umræddum sjóðum
Búnaðarbankans eru yfirleitt
engin áhættulán, heldur fé,
sem stendur á öruggum vöxt
•um og það er engin ástæða til
að óttast vanskil við útlönd
af íslendinga hálfu, þó að þeir
fái nokkuð erlent fjármagn
til ráðstöfunar á þann hátt.
Hitt er annað mál, að þjóð
Ín verður að varast að lifa
yfir efni fram og hún verður
að hagnýta vinnuafl sitt og
atvinnutæki sem bezt. Það er
á þeim sviðum, sem hættan
vofir yfir.
Það er engin hætta á því,
að þær 15 millj., sem Búnað-
arbankinn fær hér til um-
ráða, verði lagður í atvinnu-
tæki, sem ekki verða notuð
nema með höppum og glöpp-
um eða bundnar í framkvæmd
um, sem ekki verða nytjaðar
nema af og til. Og það er held
ur engin hætta á því, að þetta
fé verði notað til að byggja
einkaíbúðir, sem eru dýrari
og íburðarmeiri en þjóðín
hefir ráð á að veita sér.
Það er heldur engin ástæða
til að óttast, að þessar 15
milljónir verði lagður í fyrir-
tæki, sem geta skapað eig-
endum sínum skyndigróða,
sem þeir kippa út úr atvinnu
lífinu af litlum þegnskap og
þjóðhollustu og verja til einka
eyðslu innan lands eða utan
eða þá leggja i misráðna fjár
festingu.
Undarlegt er það, að varúð-
in gagnvart erlendum lántök
um skuli hafa vaknað þá
fyrst, er um er að ræða þess-
ar 15 milljónir, sem engar
vonir um persónulegan stór-
gróða eða lúxus eru bundnar
við, heldur einungis vonir um
farsælt athafnalíf iðjusamra
alþýðuheimila, þar sem unnið
er af trúmennsku við land og
þjóð.
Sannarlega fara menn að
verða áttaviltir og trúlítlir á
land sitt og þjóð, þegar þann
ig er tekið á málum. Við þess
ari andstöðu væri ekki neitt
að segja í sjálfu sér, ef hún
kæmi frá mönnum, sem væri
ERLENT YFIRLIT:
Calouste Sarkis Gulbenkian
Ilann er talinn ríkasti ínaðnr í heimi og
jafnframt einn liinn dularfyllsti
í stjórnartíð Calvin Coolidge
Bandaríkjaforseta gegndi
Andrew W. Mellon lengstum
störfum fjármálaráðherra og
hlaut lengi vel mikið hrós fyrir
embættifefærslu sína. Að lokum
dró þó ský fyrir sólu, því að upp
vist varð; um mikil skattsvik, er
fyrirtæki Mellons höfðu gert sig
sek um, en hann var einn mesti
auðmaður _ Bandaríkjanna um
sína daga. Skattsvik þessi urðu
I þó aldrei ópinber, því að Mellon
tók þann kost að láta af störf-
um og lát'á mikið af eignum sin-
um ganga til ríkisins. Hann gaf
ríkinu hið stóra málverkasafn
sitt, sem -var þá stærst og bezt
slíkra safna í einkaeign, og
jafnframt dét hann byggja yfir
það safnhús mikið og fagurt í
Washington. Safn þetta, Nation-
al Gallery of Art, er nú talið
eitt hið állra fremsta í veröld-
inni.
Eftir að Mellon hóf að safna
málverkúfh hafði hann allar
klær út'hg hafði umboðsmenn
! á öllum þeim stöðum, þar sem
líklegt va-r að hægt væri að ná
í frægt -málverk. Oftast voru
þessir umboðsmenn öðrum hlut
skarpari í þessari samkeppni,
enda gátu.þeir boðið vel. Einu
sinni varð þó Mellon alvarlega
undir i þéssari samkeppni, en
það var 1929, er rússneska kom-
múnistasfjórnin var í fjárþröng
og seldi því ýms fræg listaverk,
en nú harmar hún það sárlega.
Áður en umboðsmaður Mellons
komst á jjettvang, hafði annar
auðmaður, orðið fyrri til og
keypt öU„ beztu verkin. Maður
þessi var þá og er enn tiltölu-
lega lítið þékktur, en þó er hann
talinn ríkásti maður veraldar.
Hann var Calouste Sarkis Gul-
benkian.
Listasafn Gulbenkians.
Gulbenkians átti þá þegar orð
ið mikið iistasafn og hann hefir
haldið söfnun sinni áfram síðan.
Hann hefir ekki aðeins safnað
málverkum. heldur einnig högg
myndum, vegg- og gólfteppum,
margvíslegum skrautmunum,
myntum o. s. frv. Þetta mikla
safn sitt geymir hann í tveimur
stórhýsum ðg er annað í London
en hitt i Párís. Höll hans í París
hefir 106 herbergi og 5 stóra
viðhafnarsali og er samt erfið-
leikum bundið að koma fyrir
öllum listaverkum og skraut-
munum, sgm eru þar. Á þaki
hallarinnar er komið fyrir blóma
garði, þar sem orkidíur og ýmsar
austurlenzkar jurtir eru rækt-
aðar í vérmihúsi. Höggmyndirn
ar einar, Sém eru þar í egypzku
deildinni, eru alltaf taldar 40
millj. kr. virði. í eigu Gulben-
kians eru mörg frægustu mál-
verk, sem máluð hafa verið.
Gulbenkians hefir sjálfur litla
ánægju af söfnum sínum, en þó
heldur hann áfram að kaupa:
Sonur hans sér um safnið í
London, en dóttir og tengda-
sonur um safnið í París. Hjá
þeim dvelur einnig kona hans.
Sjálfur býr Gulbenkian einn.
síns liðs, ásamt þjónum sínum,1
á hóteli í Lissabon. Þaðan hefir
hann ekki farið seinustu átta
árin. Auðurinn virðist ekki hafa
fært honum mikla ánægju.
Ófekir Gulbenkians.
Það er haft eftir Gulbenkian,
að hann hefði alið í brjósti sér
þrjár óskir, er hann hóf lifs-
starf sitt. 1 fyrsta lagi vildi hann
græða, í öðru lagi vildi hann
eignast mikið af listaverkum og
í þriðja lagi vildi hann vera ó-
þekktur. Segja má að allt þetta
hafi gengið honum að óskum.
Þó Gulbenkian sé að líkindum
langríkasti maður heimsins og
hafi verið það um langt skeið,
er hann næsta lítið þekktur.
Hann forðast blaðamenn og það
má heita hundaheppni, þegar (
ljósmyndurum hefir tekizt að
ná mynd af honum. Hann tekur
yfirleitt ekki á móti gestum og
umgengst ekki annað fólk en
þjóna sína. Jafnvel fjölskyldu
sína hefir hann ekki séð hin
síðari ár.
Gulbenkian er fæddur í Scut- j
ari í Tyrklandi 1869 og verður
því 82 ára á þessu ári. Faðir t
hans var armenskur. Armenar!
bjuggu þá við miklar ofsóknir j
af hálfu Tyrkja, en samt tókst
mörgum þeirra að komast vel á-
fram á viðskiptasviðinu. Meðal
þeirra var faðir Gulbenkians.
Olíuvinnsla var þá nýlega hafin
í Baku og hafði faðir Gulben-
kians átt þátt í henni og hagn-
azt vel af því. Hann setti son
sinn til mennta í Bretlandi og
lét hann ferðast víða um lönd
til að afla sér sem mestrar yfir-
litsþekkingar. Árið 1895 hóf svo
Gulbenkian viðskiptarekstur
upp á eigin spýtur og sneri sér
eingöngu að olíuvinnslu og olíu-
verzlun.
Ríkidæmi Gulbenkians.
Það yrði langt mál að rekja
viðskiptaferil Gulbenkians, enda
mun hann líka fáum kunnur
til fulls. Gulbenkian hefir jafn
an unnið að tjaldabaki. Hann
hefir haft lag á því að ná sam-
böndum við rétta menn og vera
á réttun>stað hverju sinni. Þau
olíufyrirtæki munu ekki vera
mörg, sem hann hefir ekki ver-
GLLBEMviAV
ið riöinn við á einn eða annan
hátt. Mest hefir hann þó senni-
legá grsétt á olíuvinnslunni í
Irak, en eftir fyrri heimsstyrj-
öldina tókst honum að koma ár
sinni þannig fyrir borð, að hann
fékk 5% af árlegum hagnaði
olíuvinnslunnar þar. Þessum 5%
heidur hann enn og eru tekjur
hans af því sagðar 12—15 millj.
kr. á ári. Fé sitt hefir hahn
svo vaxtað með þátttöku í öðr-
um oliuhringum og er talið, að
hann hafi t. d. nýlega grætt
25 millj. kr. á fimm mínútum, er
hlutabréf í Shell hækkuðu í
I Öfugþróun í réttar-
farsmálum
Morgunblaðið heldur áfram
að Iemja höfðinu við stein-
inn. Það heldur þeim áróðri
áfram, að Framsóknarmenn
haf; átal.ð dómsmáiaráðherra
' fyr!r það, að hafa fyrirskipað
rannsókn í málum þeirra
Jónasar Þorbergssonar og
Ilelga Benediktssonar. Hins
vegar svíkst það undan því
að svara þe-m fyrirspurnum
Tímans, hvenær Tíminn *hafi
átalið þessi verk dómsmála-
ráðhetra eða hvenær ráðherr-
ar Framsóknarflokksins hafi
kvartað undan þeim í ríkis-
stjórninn’. Mbl. lætur það ó-
gert að svara þessum fyrir-
spurnum einfaldlega af þeirri
ástæðu, að þetta hef.r aldrei
átt sér stað. Framsóknar-
menn hafa aldrei átalið það,
að þessar rannsókn'r væru
fýrirskipaðar, heldur t. d.
þvert á móti verið þess hvetj-
andi, að rannsóknin I máli
útvátþisstjóranS færi fram.
Hitt er svo annað mál, —
og á það m nnist Mbl. ekki
einu orð’, — að Tíminn hefir
verði. Næsta erfitt er talið að átalið, hvernig þessar rann-
méta eignir hans, en gizkað er
á, að þær séu ekki innan við
15 miljarða íslenzkra króna.
Gulbenkian og hollenzki olíu-
kongurinn Deterding voru um
meira en 30 ára skeið nánir
samstarfsmenn, en svo slitnaði
sóknir hafa verið framkvæmd
ar. Til þess að rannsaka mál
Helga BenediktSsonar virðast
hafa val'zt meira og minna
óhæfir menn, en hins vegar
fullir af pólitískum fjandskap
til hins ákærða. f máli Jónas-
upp úr með þeim. Það sýndi sig . „ .
þá, að Gulbenkian getur verið ar Þorbergssonar er fynrskip-
hefnigjarn. Allskonar sögur u® framhaldsrannsókn, þótt
breiddust út um Deterding og jafn þaulvanur dómari og
fyrirtæki hans, hann átti að, Valdimar Stefánsson annað-
hafa framið sjálfsmorð o. s. frv.' ist frumrannsóknina. Því verð
Hlutabréfin í fyrirtækjum hans ur ekki ne-tað, að þetta hvort
í af þess- tveggja samrímist ekki heið-
arlegri og óhlutdrægri rann-
um ástæðum og mun Gulben-
kían hafa notað sér tækifærið
til þess að kaupa þau á meðan.
Frá hátterni Gulbenkians
Gulbenkian hefir verið brezk-
sókn.
í*að, sem Tíminn hefir á-
talið hjá dómsmálaráðherra,
er þó ekki fyrst og fremst
(Framhald á 6. síðu.)
ur ríkisborgari um hálfrar aldar , þetta, heldur það, að ráðherr-
skeið. Hann var oft áður fyrr ann lætur bersýnilega önnur
fulltrúi brezku stjórnarinnar í lög gilda fyrir samherja sína
og andstæðinga. Það er ekk-
ert við því að segja, að ráð-
herrann fyrirskipi rannsóknir
í málum andstæðinga sinna,
ef sakir v’rðast fyrir hendi,
þvert á móti er það embættis
skvlda hans. Á sama hátt er
hættuna í Evrópu og telur það líka brot á embættis-
blaðið, að e nkum sé nú ótt- , skyldu hans, þegar hann van-
ast, að Rússar ráðist á Júgó-I rækil. að láta
sömu lög og
réttarhætti ná 11 samherja
Raddir nábúanna
í forustugrein Alþýðublaðs-
ins í gær er rætt um stríðs-
í
það stefnumál að vera á móti
öllum lántökum erlendis eða
lántökum erlendis yfirleitt.
En þegaj: menn, sem sýnt
hafa mjkla dirfsku í þeim
efnum, ■ shúast gegn þessum
15 milljónum króna sérstak-
lega, ber það vott um ömur-
legt trúleysi á landið og fjand
skap við landbúnaðinn.
Það þýðir ekkert að segja
sem svo, að menn hafi áhuga
á framförum landbúnaðarins
og vilji að bændur rækti
meira og byggi upp, en neita
þeim jafnf jamt um tiltölulega
litið láliSre 'til þess að géra
eitthvað af þessu.
Landbúnaðurinn er ennþá
laus við allt það, sem mestri
truflun og spillingu veldur í
efnahagsmálum þjóðarinnar,
en það er skefjalaus eyðsla
og sóun, ofrausn og íburður,
vinnusvik og „forstjóra“ó-
megð, verkföll og vinnustöðv-
anir. Meðan þetta, sem flétt-
ast saman á mörgum sviðum
öðrum, nær ekki inn í land-
búnað, hefir þjóðin ástæðu til
að leggja sérstaka rækt við að
efla hann og auka stofnfé
hans, þvi að hún á ekki ann-
að fé, sem ber henni tryggari
ávexti, ef rétt og hlutlaust er
á málin litið.
Það ber því vott um, að al-
þingismenn hafa ekki stað-
góða þekkingu á efnahags-
málum og atvinnumálum
þjóðar sinnar, þegar þeir rísa
gegn þessari litlu lántöku sér
staklega. Þeir virðast hvorki
óttast eyðsluna né skipulags-
leysið og stjórnleysið á at-
vinnumálum þjóðarinnar
annars staðar en við land-
búnaðinn. En þeir eru hrædd
ir við trúna á landið sjálft.
Þess vegha sjá þeir ekki hvar
hættan er og hvert óhætt er
að fara. Þeir eru eins og villt-
ir menn, sem stefna í voða
vegna þess, að þeir vita ekki
hvar hætturnar raunverulega
eru.
slavíu. Það seg r:
„Það er ekki svo að skilja, að
nokkur, sem skyn ber á bar-
dagaaðferðir Rússa, búizt við
því, að þeir muni sjálfir ráð-
ast á Júgóslavíu. Nei, vissulega
myndu þeir skáka fram gegn
henni leppríkjum sínum, Búlg
aríu, Rúmeníu og Ungverja-
landi, eins og þeir létu Norður
Kóreu í fyrrasumar ráðast á
Suður-Kóreu, enda eru þessi
ríki nú látin vígbúast svo síð-
ustu mánuðina, að menn eiga
erfitt með að skilja það öðru
vísi, en að þeim sé ætlað eitt-
hvert meiriháttar hernaðará-
tak, og það heldur fyrr en síð-
ar. Öllum var þessum ríkjum
bannað í friðarsamningunum,
sem við þau voru gerð eftir
aðra heimsstyrjöldina, að hafa
nema óverulegan her. En vitað
er, að þau hafa nú þegar að
minnsta kosti þrefaldan her á
við það, sem þeim er heimilt
og að Rússar leggja þeim ekki
aðeins til öll nýtízku vopn, svo
sem skriðdreka og flugvélar,
sem Júgóslavía á lítið sem ekk
ert af, heldur og rússneska her
foringja og ráðunauta".
Alþýðublaðið segir að lok-
um, að liklegasta le!ðin til að
afstýra árás á Júgóslavíu, sé
að láta Rússa vita, að hún
standi ekki ein, ef á hana
verði ráðizt, enda séu viðræð-
ur um þetta atriði hafnar í
höfuðborgum vesturveldanna.
smna.
Mbl. b?ður Tímann um að
nefna dæmi þessu til sönnun
ar. Það skal fúslega gert, þótt
Mbl. færist undan að svara
fyrirsþurnum Tímans. Það
skal byrjað á þvf að nefna
nýjasta dæmið, mál lögreglu-
stjórans f Reykjavik. Hann er
staðinn að því að brjóta lög
og reglugerðir f stórum stíl.
Sjálfsögð viðbrögð dómsmála-
ráðherrans áttu vitanlega að
vera þau, að fyrirskipa rann-
sókn og víkja lögreglustjóran
um frá störfum. Þvert á móti
tekur ráðherrann upp vöfn
fyrir hinn brotlega embættis-
mann og gengur meira áð
segja svo langt, að segja það
vísvitandi ósatt, að hann hafi
aðeins fylgt fordæmi fyrir-
rennara sinna. En jafnvel
þótt svo hefði verið, var það
engin afsökun. Með sama
hætti gæti dómsmálaráðherr-
ann réttlætt hvaða afbrot,
sem væri, því að jafnan er
hægt að f nna dæmi þess, að
svipað afbrot hafi verið fram
ið áður.
Þá má minna á málamynd-
arrannsókn þá, sem dóms-
málaráðherra hefir fyrirskip-
að í máli S.Í.F., bersýnilega
(Framhald á 6. síðu)