Tíminn - 27.04.1951, Blaðsíða 3

93. blað.
TÍMINN. föstudaginn 27. apríl 1951.

3.
>mnnnnunn.................mnmm............................

VETTVANGUR ÆSKUNNAR
Miilííagn Sambands ungra Franisóknarmanna — Ritstjórl: Sveinn Skorri Höskuldsson
■iiiaiiiiiiintiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii«iiiiii|iiiiiiiiiiiiinmuiiiiiimiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHHiinii>iiiiiii>nn<iHi"HHiHU"u>iii>HiiUi"iuuiiuu"u""l",'l""lll"llll,l"l"l,,lll"lll,l,iiiimiiiiiiiitimiiiiiiHv«iiiiiimHitiiiiiiiiiiiiiiit««miiiiiiiiiimiiiiiiimiiimiiiiim»in«iiiiiiiiiiiiiiiiiHmiiMNi
LANDBÚNAÐARMÁL Á SIÐUSTU ÁRUM:
Afurðasölulögin
Forspjall. ;
Það var ekki fyrr en 1934,
að fast skipulag komst á sölu
íslenzkra landbúnaðarafurða. j
Fram til þess tíma hafði sala
þeirra verið mjög á reiki og
í ýmissa höndum. Hafði það í
för með sér margháttuð ó-
þægindi og öryggisleysi fyrir
bændur sjálfa og ekki hvað
sízt aukinn dreifingarkostnað
og milliliðagróða, sem kom nið
ur á kaupendunum.
Kjötlögin og mjólkurlögin,
sem sett voru 1934, marka
því djúp spor í sögu íslenzks
landbúnaðar og hafa bætt
kjcr bæði bændanna og kaup
endanna, ekki aðeins hvað
snertir fjárhagslega hlið máls
ins, heldur hafa þau einnig
tryggt vandaðri og betri með-
ferð afurðanna.
Um þessi mál er það að
segja, að sjaldan hefir „flokk-
ur allra stétta“, Sjálfstæðis-
flokkurinn, sýnt bændastétt-
inni meiri fjandskap. Þessa
baráttu háði hann í nafni
reykvíkskrar alþýðu, en raun
ar áttu engir meira undir því
komið en einmitt neytendur
í Reykjavík, að þessum mál-
um væri komið í viðunandi
horf.
Enda sést áhugi Sjálfstæð-
isflokksins bezt, ef það er
athugað, að fram til 1934
hafði flokkurinn vald til að
skipuleggja mjólkursöluna í
bænum til hagsbóta fyrir neyt
endur. En allt, sem hann gerði,
var að fjölga búðum allt að
hundraði, til þess að milliliða
kostnaðurinn yrði sem mest-
ur.
En svo þegar Framsóknar-
flokkurinn tók þessi mál til
rækilegra breytinga í því
skyni að minnka þennan milli
liðagróða og til aukinna heil-
brigðishátta í meðferð mjólk
urinnar, þá hét það á máli
íhaldsins að kúga Reykvík-
inga til að kaupa af óþörfum
milliliðum.
Kjötlögin.
Aðalatriði kjötlaganna voru
þrjú: í fyrsta lagi opinber
ákvörðun verðs, bæði í heild-
sölu og smásölu.
í öðru lagi til að koma í
veg fyrir, að framboð kjöts
yrði of mikið á einstökum stöð
um (slátrunarleyfi, söluleyfi).
í þriðja lagi skyldi greitt
verðjöfnunargjald af öllu
kjcti, sem selt væri innan-
lands til uppbótar á kjöt það,
sem selt var erlendis.
Nú um árabil hefir ekki ver
ið selt kjöt út, svo að þetta
ákvæði um uppbót á kjöt selt
erlendis hefir ekki komið til
framkvæmda þau ár.
Baráttan um kjötlögin varð
aldrei eins hörð og um mjólk
urlögin, þó sýndi íhaldið lög-
unum fjandskap og taldi, að
þau stuðluðu að óþörfum milli
liðum. Magnús Jónsson, nú-
Verandi formaður fj árhags-
ráðs sagði um þetta á þinginu
1934: „Það er ákaflega eín-
kennilegt, að einmitt stjórn
þessa flokks (Framsóknar-
flokksins) skuli nú beita sér
fyrir, ekki aðeins því, að milli-
liðum fjölgi óbeinlínis, held-
ur líka neyða með löggjöf milli
liði inn í verzlun“.
Það var til að fjölga milli-
liðum, að föstu skipulagi var
komið á kiötverzlunina, að
hámarksverð þess skyldi á -
kveðið af hinu opinbera. aö
heytendum var veitt hlutdeild
í ákvörðun á verði kjötsins.
gegn smithættu. Þess vegna
var ákveðið, að mjólkin skyldi
gerilsneydd. Þetta þykir nú
sjálfsögð heilbrigðisráðstöfun,
en um þetta efni sagði Magnús
Jónsson 1934: „Akureyringar
fá að vísu gerilsneyðingu og
dreifingu mjólkurinnar fyrir
lítið verð, en betra væri þó
að fá hana beint frá spenan-
um“.
Jú, Reykvíkingar geta gert
sér í hugarlund, hvernig
Sannleikurmn er sá, að.mjólkin væri, ef hún væri
Sjálfstæðisflokkurinn var
hvorki að berjast fyrir neyt-
endur eða bændur, heldur var
hann að berjast gegn því, að
milliliðum væri fækkað, því
að það er milliliðagróðínn,
sem knýr áfram áróðursvél
Sjálfstæðisflokksins, og þess
vegna berst hann jafnan fyr-
ir hag þeirra, ef í odda skerst.
Mjólkurlögin.
Úrbótum á mjólkurmáJun-
um var fyrst hreyft á þing-
inu 1932.
ekki gerilsneydd, og þeir vita
einnig, hvað miklir möguleik
ar eru á því að fá hana beint
frá spenanum.
Ætli Mogganum þóknaðist
að níða þá vöru með hljóm-
minna hrópyrði en „samsull“?
Magnús fjárhagsráðsfor-
maður sagði ennfremur og
þóttist þá tala máli bænda:
„Það er lögð á þá gerilsneyð-
ingarskylda og skylda til að
selja mjólk sína gegnum sölu-
miðstöð“, og hann sagði enn
fremur, að það væri verið
Á víð og dreif
Strax í upphafi sýndu Sjálf »a® neyða þá til að selja hana
stæðismenn þessu umbóta- | fra mjólkurmiðstöð“.
máli harðvítugan fjandskap. j Bændur um borgarfjörð og
Jakob Möller sagði við um- , Suðurlandsláglendið vita,
ræður á þinginu 1932 :„En það ilvað þeir hafa beðið mikla
er vitanlegt, að frv. er aðal- neyð við setningu mjólkur-
lega stílað gegn Reykjavík, og laganna. Þeir eru bezt dóm-
er tilætlunin að taka umráðin hærir um þá neyð sjálfir. Og
algerlega af stjórnarvöldum Þeir munu felia Þann dóm
bæjarins, en fá þau í hendur Þrátt fyrir vinarkveðjur Mogg
mjólkurframleiðendum utan- ans um samsull og skít.
bæjar“. Þessi löggjöf, sem hefir átt
Það að koma mjólkursölu-! hvað mestan þátt í að lyfta
málum bæjarins í viðunandi Þessum blómlegii byggðurn og
horf átti að vera stílað gegn skapa þeim, sem þar búa, ör-
bænum. Var hægt að hafa uggan afkomugrundvöll, átti
<Vlu freklegri endaskipti á 1 samkvæmt kenningum ihalds
sannleikanum? jins að leggía atvinnulífið í
Nú var þessum málum hins
vegar þannig farið, að sakir
óhæfilegs dreifingarkostnaðar
kostaði mjólkin kaupendur
mikið meira en þurfti. Sam-
tals voru í bænum tæpar
hundrað mjólkurbúðir, og
þann ágóða, sem hinir ýmsu j
milliliðir þannig fengu, taldi
Sjálfstæðisflokkurinn lífs-
nauðsyn að vernda, og þá
verndarþaráttu háði Sjáif-
stæðisflokkurinn í nafni kaup
endanna sjálfra. Þannig hefir
baráttan fyrir hagsmunum
ahra stéttá lengst af verið
hjá þessum flokki.
Fyrirkomulag mjólkursöl-
unnar þar þannig, áður en
lögin voru sett, að hún var í
ýmissa höndum, bæði einstakl
ina og félaga.
Var háð nokkurs konar
mjólkurstríð, sem leiddi til
stórfellds skaða framleiðend
anna og skapaði skilyrði fyr-
ir milliliðafjárnlógsstarfsemí.
Lögin ákváðu, að ölí sala á
neyzlumjólk, rjóma og nýju
skyri skyldi fara fram frá
einni sölumiðstöð. Þetta á-
kvæ<íi tryggði framleiðend-
unum langlum betri sölumögu
leika og neytendúnum ódýr-
ari vöru samfara minni milli-
liðagróða.
Annað höfuðverkefni lag-
anna var að tryggja bæjar-
búum holla vöru og öryggi
Magnús Jónsson sagði á
þinginu 1934:„Landið skal
skiptast í verzlunarumdæmi
eins og hér fyrr á öldum, þeg
ar Hólmfastur var hýddur við
staur og annað var eftir því.
í Þá var það siður, þegar vand-
ræði steðjuðu að, að stjórnin
skipulagði allt í rústir. Stefn-
an er sú sama nú, þó að út-
færslan hafi ef til vill lánazt
eitthvað betur“.
Þetta sagði maðurinn, sem
síðar varð formaður fjárhags
ráðs. Á hvað ætli leyfisveiting
ar hjá honum hafi alla tíð
minnt?
Hrunið, sem íhaldið spáði.
Þegar þess er gætt, að þegar
Samsalan tók til starfa, önn-
uðust um hundrað búðir sölu
og dreifingu mjólkur i Reykja
vík og fengu með því verðlagi,
er þá giiti, 8 aura fyrir að
afhenda hvern líter, þá var
þarna um að ræða stórkost-
legan gróða, sem fjölmenn
milJíliðastétt dró í sinn vasa.
Það var þessi gróði, sem íhald
ið vildi vernda, undir yfir-
skyni þess, að það væri hagur
neytenda, að þetta tvöfalda
féflettingarform héldist.
Afleiðingar laganna urðu
nú hins vegar þessar:
Að sölu- og dreifingarkostn
aður mjólkur lækkaði úr 17V2
Stjórnin er að skipuieggja
atvinnuieysi á ísfandi, segja
þeir stjórnarandstæðingar.
Það er rétt að athuga,
hvaða ráðstafanir stjórnin
hefir gert til þess, og hins
vegar þær úrbótatillögur,sem
stj órnarandstaðan hefir haft
á reiðum höndum.
Það er verið að hefja fram
kvæmdir við tvær stærstu
virkjanir, sem íslendingar
hafa ráðizt í.
Bæði munu framkvæmdir
þær veita fjölda manns at-
vinnu, og þegar þessar virkj-
anir verða komnar upp,munu
þær verða lyftistöng undir
stórauknu atvinnulífi. Þetta
eru staðreyndir, sem taia sínu
máli og sýna, hve mikinn hug
stjórnin hefir á að koma á
atvinnuieysi.
Hafinn er undirbúningur
að framkvæmdum við bygg-
ingu áburðarverksmiðju. —
Þegar hún verður komin upp,
mun hún veita fjölda manns
atvinnu við verksmiðjustörf-
in sjálf. En hún mun einnig
skapa skilyrði til aukins at-
vinnulífs við framleiðslu þjóð
arinnar. Hún mun verða lyfti
stöng íslenzkum landbúnaði
og veita fleira fólki skilyrði
tii að starfa að honum. Jú,
það er von, að kommum sárni.
Samkvæmt þeirra kokkabók-
um átti að leggja landbúnað-
inn niður. Það var nefnilega
til að efla atvinnulífið.
Það er verið að kaupa tíu
nýja togara til iandsins, sem
munu fara á veiðar ,ef kratar
og kommúnistar hindra það
ekki.
Þessir tíu nýju togarar, eru
einn liðurinn í ráðstöfunum
rikisstjórnarinnar til. að
auka atvinnuleysið!
En hvar koma svo úrbóta-
tillögur stj órnarandstöðunn1
ar?
Þær eru bókstafiega engar
eyri í 3,22 aura.
Að meðalútsöluverð mjólk-
ur var 6 aurum lægra á líter
1939 en það var 1933 og þó
fengu bændur þá 4 aurum
hærra verð.
Þessar tölur voru háar fjár
hæðir þá, þó að þær þyki það
ekki nú, og þær segja sína
sögu.
Þær segja það, að neytend-
um var tryggð hollari, betri
og ódýrari vara og bændum
öruggari markaður og hag-
stæðara verð.
Allt stuðlaði þetta að því,
að gróði milliliðanna hvarf.
Og það var salt í sár íhalds-
ins. Með milliliðagróða er
flokksvél Sjálfstæðisflokksins
rekin, þess vegna stendur
hann jafnan gegn þvi, að
framleiðendur og neytendur
beri réttan hlut frá borði.
Vinarkveðjur íhaldsins.
Það hvarf spónn úr aski
íhaldsins, þegar komið var í
veg fyrir milliliðagróðann 1
sambandi við mjólkursöluna.
Morgunbiaðið veinaði 10.
apríl 1934: „Mjólkin er að
komast út af grundvelli
frjálsrar samkeppni“.
og hafa aidrei neinar verið.
Það átti ekki að gera geng-
isbreytingu,til þess að útgerð
in færi á hausinn. Þá hefði
nú verið gaman að vera stjórn
arandstæðingur. Það var ekki
nema von, að stjórnarand-
stöðunni líkaði það bölvan-
lega, að útgerðinni skyldi
bjargað og atvinnulífinu hald
ið áfram í sambandi við hana.
Það eru nefnilega til svo
ábyrgðarlausir menn í ís-
lenzkum stjórnmálum, að
þeir vilja þetta þjóðfélag
feigt.
Enga lausn, enga leið til
úrbóta hafa stj órnarand-
stæðingar bent á. En þeir
halda áfram, a'f því að þeir
geta ekki tekið það skyn-
samlega ráð, sem einn karl
sagði: „Ég kem aftur, ef eg
villist.“
★
Litla og stóra íhaldið
leiddu saman hesta sína í
Sjálfstæðishúsinu á þriðju-
dagskvöldið.
„Man ég okkar fyrri fund,“
hafa kratarnir líklega hugs-
að. Það er satt að segja hart
fyrir lítinn flokk, eins og krat
ana, að vera búnir að hjálpa
í mörg ár, lenda svo af klaufa
skap út í stjórnarandstöðu,
og vera svo skammaðir fyrir
það.
En þeir voru nú einu sinni
búnir að mana Heimdelling-
ana á móti sér, og þá varð að
taka því.
Það var athyglisvert við þá
gagnrýni, sem fram kom á
núverandi ríkisstjórn, að það
var ekki bent á neinar færar
leiðir til úrbóta, aðrar en þær,
sem farnar voru.
Þetta er eðlilegt, núver-
andi ríkisstjórn hefir gert
allt og reynt allt, sem hugs-
anlegt hefir verið að gera at-
vinnu- og fjármálalífi þióð-
arinnar til viðreisnar.
Það var einmitt það. Það
var braskaraliðið úr íhaldinu,
sem átti að fá að keppa frjálst
að því að féfletta bæði neyt-
endur og framleiðendur.
Sjálfstæðismenn gengust
fyrir mjólkurverkfalli og boð
uðu til funda, Rangæingar
muna þá fundi enn.
Morgunblaðið var látið spúa
óhróðri um mjólkurlögin og
bændur. Þeir voru iðnir við
kolann ritsnápar Moggans.
14. marz 1942 stóð í Mbl.:
„Annars vitum við húsmæður
hérna, af hverju mjólkin er
orðin svo kraftlítil, en það er
vegna mjólkurlaganna“.
Og 15. marz stóð þar: „Fram
sóknarmenn . haf a þvingað
reykvíkskar húsmæður til að
byrla börnum sínum stór-
skemmda mjólk“.
Mogginn álítur eftir þessu,
að sú sjálfsagða heilbrigðis-
ráðstöfun að gerilsneyða
mjólkina hafi verið neytend-
unum til bölvunar. Og það er
í augum Moggans öllum til
bölvunar að milliliðagróðinn
var lækkaður svo milljónum
skipti.
Nei, en þar fór feitur biti.
(Framhald á 6. siðu.)