Tíminn - 05.07.1951, Síða 4

TÍMINN, fimmtudaginn 5. júlí 1951.
148. bla9
Raforkan og dreifbýlið
„Hér viœtti leiða líf úr dauðans örk
og Ijósið tendra í húmsins eyðimórk
við hjartaslög þíns afls í segulœðum."
Draumsýn skáldsins.
Þannig kvað þjóðskáldið
Einar Benediktsson við foss-
inn fyrir hálfri öld. Hann sá í
anda „segulæðarnar“ tengja
saman hinar dreifðu byggðir
víðs vegar um landið frá hinu
sterka „fosshjarta" og tendra
ljós og líf, þar sem húmið rik-
ir. Hann sá þá gjörbyltingu,
sem rafmagnið skapar í lífi
manna og atvinnuháttum öll-
um. Hann hefir séð það, sem
nú er viðurkennt, að rafmagn
ið er ekki aðeins undirstaða
hvers konar stórreksturs og
iðnaðar í borgum og bæjum,
heldur og nauðsynlegur grund
völlur að öllum störfum
manna, hvar sem er.
Þegar skáldið segir við foss-
inn:
„Þú gætir unnið dauðans böii bót,
stráð blómasCrauti yfir rústir grjótsins,"
sér það ekki aðeins frjómagn-
ið, sem áburðarframleiðslan
getur skapað fyrir kraft foss-
anna, heldur og hin margvís-
legu ræktunarstörf, sem sveit
irnar vinna í þágu lífsins, er
þær taka raforkuna í þjón-
ustu sína.
Með aukinni tækni fjölgar
þeim möguleikum, sem rafork
an skapar í sveitunum. Hér
skulu tekin upp fáein atriði,
sem sýna til hvers nota má
rafmagn og gera þannig langt
mál stutt: Venjuleg heimilis-
notkun með öllum þeim heim
ilisrafmagnstækjum, sem nú
eru þekkt. Hitun á hibýlum,
upphitun á drykkjarvatni hús
dýra og suðu á fóðri þeirra,
útungunarvélar og fósturmæð
ur, lýsing hjá alifuglum til
varpaukningar um vetrar-
mánuðina. — Hafa tilraunir
sýnt 50% varpaukningu, þar
sem lýsing er. — Súgþurrkun
á heyi og heymjölsvinnsla.
Heyflutningur í og úr hlöðú,
saxarar, tæki til að taka hey
úr stáli, mjaltavélar, skilvind-
ur, flórhreinsun, vélar til fóð-
urblöndunar, vatnsdælur,
margs konar smíðavélar og
logsuðutæki. Kæling og fryst-
ing. Upphitun gróðurhúsa og
jarðvegshitun.
Þessi atriði, sem gætu þó
verið langtum fleiri, ef ná-
kvæmlega væri skilgreint,
sýna glögglega hvers virði
sveitunum er að fá rafmagn.
Raforkulögin.
Fyrstu lög um samveitur á
íslandi eru nr. 12 frá 1946.
Þau voru undirbúin af 5
manna milliþinganefnd, sem
kosin var á Alþingi 1942, sam-
kvæmt þingsályktun, sem flutt
var af 9 þingmönnum það ár.
Raforkulögin skiptast i þessa
átta kafla:
1) Um vinnslu raforku. 2)
Um rafmagnsveitur rikisins.
3) Um héraðsrafmagnsveitur.
4) Um héraðsrafmagnsveitur
ríkisins. 5) Um raforkusjóð. 6)
Um rafmagnseftirlit ríkisins.
7) Um stjórn raforkumála. 8)
Almenn ákvæði.
Eins og fyrirsagnir kafl-
anna bera með sér, ná lögin
yfir öll þau atriði, sem máli
skipta í sambandi við raforku
málin. Hér verða þau ekki
skýrð nánar. Heldur skal gef-
ið nokkurt yfirlit um það, sem
gert hefir verið frá því lög
þessi voru sett, og hvað áætl-
Eftir Daníel Ágústínnsson
Grein sú, sem hér fylgir, birtist í seinasta hefti Skin-
faxa. Þar er að finna margar athyglisverðar upplýs-
ingar um raforkumál dreifbýlisins. Tíminn hefir því
fengið leyfi höfundarins til að birta greinina. Þykist
Tíminn vita, að margir af lesendum hans hafi mikinn
áhuga fyrir þessu máli og vilji því vita um það sem
gerzt.
að er að gera á grundvelli
þeirra. •
Á síðastliðnum vetri flutti
Jakob Gíslason raforkumála- ,
stjóri stórfróðlegt og yfirgrips
mikið erindi um rafmagnsmál
sveitanna á fundi í Verkfræð-
ingafélagi íslands og víðar.
Grein þessi er byggð á upplýs-
ingum þeim, sem erindið
veitti.
Orkuverin.
Þær samveitur, sem þegar
eru komnar í sveitum, eru að-
allega tengdar orkuverum við
þessar ár: Sog, Laxá og Anda-
kíl. Hafnar eru nú stórvirkj-
anir við Sog og Laxá. Er á-
formað að virkja til viðbótar
í Soginu 32 þús. kw og i Laxá
8 þús. kw. Áður hafði verið
virkjað í Soginu 14,5 þús. kw,
en til viðbótar hafði það orku
veitusvæði gömlu Elliðaár-
stöðina, sem gaf 3,3 þús. kw
og eimtúrbínustöðina við Ell-
iðaá sem framleiðir 7,5 þús.
kw. Orkan á Sogssvæðinu
meir en tvöfaldast því við
nýju virkjunina. Laxá var
áður virkjuð í 4,4 þús. kw, svo
þar verður orkan 12,4 þús. kw.
Andakílsvirkjunin gefur 3,5
þús. kw. Gönguskarðsá við
Sauðárkrók 1 þús. kw og
Skeiðsfoss, sem enn er aðeins
fyrir Siglufjörð, gefur 1,8 þús.
kw. í framtiðinni verða þessi
orkuver tengd saman og nýj-
um bætt við, eftir því sem á-
stæða þykir til. Skapar slíkt
verulegt rekstraröryggi.
Heimildarlög hafa verið
sett til þess að byggja eftir-
talin orkuver: Fossá í Ólafs-
vík, Fossá í Bolungavík, Þyr-
ilsvallavötn í Steingrimsfirði,
Laxá i A.-Hún. og Grímsá í
Skriðdal, S.-Múl. Líklegt er,
að sumar þessar virkjanir
verða framkvæmdar á næstu
árum.
Lýsing á samveitum.
Samveitunum er þannig
háttað, að frá orkuverunum
liggja aðalveitur með hárri|
spennu, 30—60 þús. volt og
jafnvel hærri, eins og nýjaj
Sogslínan, sem verður 130
þús. volt, til aðalspennu-1
stöðva, sem standa í nánu
sambandi við kaupstaði, kaup í
tún eða miðsvæðis í héraði,
sem dreifa á raforku um. í !
þessum aðalspennustöðvum
er spennan lækkuð niður í
lægri háspennu, sem notuð
er í línum héraðsveitunnar
til dreifingar orkunnar til
notenda í héraðinu. í þeim
er spennan lækkuð i 10 þús.
volt, en við þeirri spennu er
orkunni veitt \jm þær héraðs-
veitur til sveita, sem raf-
magnsveitur ríkisins eru nú
að leggja.
Stofnlínur út frá þessum
aðálspennistöðvum eru nú
lagðar sem þrífasa loftlínur
áleiðis út um sveitirnar, en
frá stofnlínum og í framhaldi
af þeim eru síðar lagðar ein-
fasa línur heim að bæjunum.
Heima við bæina eru svo
spennjstöðvar, sem lækka
spennuna úr 10 þús. voltum i
220 volt, sem er hin venju-
lega notkunarspenna. Víðast
er ein spennistöð fyrir hvert
býli, og því aðeins eru tvö«
býli eða fleiri saman um
spennistöð, að bæirnir standi
í sama túni eða því sem næst.1
Lengd frá spennistöð er
heppilegast að sé ekki nema [
eitt til tvö hundruð metrar
og alls ekki yfir km.
Frá spennistöð liggur síðan
lágspennt heimtaug í hús-;
vegg, venjulega tveir eirvirar,
og úr henni einangraðar taug
ar inn í gegnum vegginn og
að aðalvörum og rafmagns-
mæli.
Héruð, sem fengið
hafa rafmagn.
Frá Soginu hafa þessir
hreppar á Suðurlandsundir-
lendinu fengið rafmagn, eða
eru í þann mund að fá það:
Ölfusið nær allt, Sandvíkur-
og Hraungerðishreppur að
mestu leyti, helmingur Fljóts
hlíðar, Þykkvibær, nokkrir
bæir í Holtum og á Rangár-
völlum, auk allra þorpanna. í
sumar verður væntanlega lok
jð við Fljótshlíðina að Hlíðar-
endakoti og byggð lína frá
Selfossi að Gaulverjabæ, sem
tekur til 22 býla.
Sunnan heiðar hefir verið
lögð lina til byggðarinnar á
Suðurnesjum um Mosfells-
sveit og upp á Kjalarnes.
Frá Andakílsá er veitan
komin til 68 býla í Borgar-
firði og ráðgerð veita upp í
Reykholtsdal í sumar og nær
hún til 30 býla.
Frá Gönguskarðsá er veit-
an komin í Glaumbæ og ráð-
gerð um byggðina til Varma-
hlíðar.
Frá Laxá er komin veita til
Húsavíkur, til nokkurra bæja
í Aðaldal, um Svalbarðsströnd
og til Hjalteyrar. í sumar er
ráðgerð veita um mikinn
hluta Aðaldals.
Um Egilsstaðahverfi á Völl-
um hefir verið gerð veita, sem
fyrst um sinn fær orku frá
mótorstöð.
Hér að framan eru þá tald-
ar þær héraðsveitur ríkisins,
sem byggðar eru og gert er
ráð fyrir að byggja í sumar.
Hvernig fjárins er aflað.
Það er erfiðast að yfirstíga
þann mikla kostnað, sem því
er samfara að leiða rafmagn
um dreifbýli landsins. Styrk-
þörfin á einstaka sveitasetur
er venjulegast 75—90%, en
gert er svo ráð fyrir, að veit-
urnar standi undir því, sem
eftir er. Samkvæmt raforku-
lögunum leggur rikissjóður
fram % styrkþarfarinnar, en
lU greiðist úr héraði.
Samkvæmt 27. gr. raforku-
laganna hafa margar sýslur
sett reglugerðir um, hvernig
greiðslu héraðanna skuli hátt
að. Þær eru flestar samhljóða
og gera ráð fyrir, að notend-
ur greiði hlut héraðanna að
fullu með hinum svonefndu
heimataugagjölduin. Miðað
hefir verið við stofngjald kr.
(Framhald á 7. .wðu).
Góðkunningi minn, Valtýr
Stefánsson, hefir að sönnu ekki
hvatt sér hljóðs í baðstofunni,
en hefir hins vegar gefið til-
efni til þess að sögð væru hér
nokkur orð. Hann hefir verið að
gera athugasemdir í Mbl. við
ýmislegt af því, sem sagt hefir
verið hér í baðstofunni. Er vissu
lega ekki nema gott um það að
segja, að Valtýr skuli fylgjast
með því, sem sagt er hér í bað-
stofunni, og gæti hann margt
af því lært. Ekki hefir honum
þó gengið þetta nám vel enn,
sem komið er, og hefir hann
helzt reynt að afbaka og afvega
færa það, sem hér hefir verið
sagt. Verður því að víkja til hans
nokkrum orðum.
Valtýr telur ómaklegt, að því
sé beint til dómsmálaráðherrar
að hann leggi meiri áherzlu á
að framfylgja gildandi áfengis
löggjöf en að beita sér fyrir
setningu nýrrar, því að lítið
gagn verði að nýrri áfengislög-
gjöf, ef ráðberrann virðir hana
ekki betur en þá fyrri. Þetta er
alls ekki ómaklega mælt, Valtýr
minn, því að aiþjóð veit, að
lögreglustjórinn í Reykjavík hef
ir þverbrotið og þverbrýtur enn
áfengislöggjöfina í sambandi við
veitingu vínveitingaleyfa, og
dómsmálaráðherrannn hefir síð
ur en svo vítt hann fyrir þetta,
heldur lagt fulla blessun sína
yfir verknaðinn. Það er vitan-
lega tilgangslaust að vera að
basla við setningu laga, sem yfir
völdin ætla sér ekki að virða.
Þess vegna er þýðingarlaust fyr-
ir Alþingi að setja ný áfengis-
lög, nema það sjáist áður svart
á hvítu, að slík löggjöf sé ekki
einskisvirt af valdhöfunum.
Svo var Valtýr að gera at-
hugasemd í tilefni áf því, sem
hér var sagt um útsendara kom
múnista. Valtýr spyr, hvort nú
sé fyrst að renna upp það ljós
fyrir okkur hér í baðstofunni,
að kommúnistar leggi kapp á
að hafa útsendara í öðrum flokk
um. Ónei, Valtýr minn, þetta
höfum við alltaf vitað, þótt hins
vegar geti stundum verið erfitt
að vara sig á slíkum klækjum.
Við vitum líka, að kommúnistar
reyna ekki aðeins að hafa út-
sendara í andstæðingaflokkun-
um, heldur reyna þeir engu síð-
ur að hafa gallharða flokksmenn
og flokksforingja þar fyrir ginn
ingarfífl með því að spila á
metorðafíkn þeirra og gróða-
löngun. Hörmulegasta og aug-
ljósasta dæmið um þetta er
myndun „nýsköpunarstjórnar-
innar“ sálugu.
En það má gjarnan minnast
í þessu sambandi smærri spá-
manna en Ólafs Thors og Bjarna
Ben. Mér dettur í hug Valtýr
sjálfur. Eftir að kommúnistar
höfðu lýst honum sem mesta
bögubósa fslands í meðferð ís-
lenzkrar tungu, brugðu þeir við
skyndilega einn góðan veðurdag
og buðust til að láta Kristinn
Andrésson og Barða Guðmunds
son kjósa Valtý fyrir formann
menntamálaráðs. Valtýr beit á
agnið og lagði sjálfur til þriðja
atkvæðið. Þetta var upphafið að
formennsku hans í þessari virðu
legu nefnd og jafnframt merk
asta „nýsköpunin" á sviði and-
legra mála i menntamálaráð-
herratíð Brynjólfs Bjarnasonar.
Kommúnistar heimtuðu full
laun fyrir stuðning sinn við
Valtý, og voru launin m. a.
þau, að Valtýr mátti helzt ekki
láta ríkið kaupa málverk eftir
aðra en svonéfnda klessumáiara.
Vegna áðurnefnds samnings
Valtýs og kommúnista á rikið
nú orðið álitlegt safn slíkra lista
verka. Þannig spila kommúnist
ar oft á óeðlilega metorðalöng-
un gallhörðustu andstæðinga
sinna.
Það má vera, að Valtý þyki
miður, að þetta skuli rifjað upp.
En það er ekki síður ástæða til
að vara við þessum starfshátt-
um kommúnista en útsendúrum
þeirra. Þetta er því ekki rifjað
upp að tilíefnislausu. Til þess
eru vítin að varazt þau. Fyrst
Valtýr fæst ekki sjálfur til að
segja frá þessari bitru reynslu
sinni, þá verða aðrir að gera það.
Starkaður.
.W.W.V.V.W.V.W.V.W.V.W.V.V.V.V.W/AW.VA
BÆNDUR!
Sölu á ullarframleiðslu ársins 1950 er nú Iokið.
Spyrjið eftir uppbót á ullina í kaupfélagi yðar og
þér munuö sannfærast um ágæti samvinnunnar.
Munið að þeir, sem afhenda kaupfélagi sínu
framleiðsluvörurnar til sölumeðferðar, fá ávallt
að lokum hæsta verðið.
Vandið sem bezt til rúnings fjárins og Iátið
enga kind sleppa á fja.ll í reyfinu. Afhendið kaup-
félagi yðar, nú eins og áður, ullina óþvegna og
sem mest í heilum reyfum og vel þurra.
ÚTFLUTNINGSDEILD
REYKJAVIK
■.V/AW.V.V.V.V.V.V.’.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.
Kaupum brotajárn
SINDRI H.F
Hverfisgötu 42
AUGLYSIÐ I TIMANUM