Tíminn - 22.07.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, sunnudaginn 22. júlí 1951.
162. blað.
Jón Stefánsson á Litluströnd
(Framhala af 3. síðu.)
hross að fara en sauðfé. Aldrei
hefi ég kynnzt eins þraut-
tömdu hrossi og rauðri hryssu,
er hann tamdi fyrir Harald
bónda Sigurjónsson á Einars-
stöðum. Það er hið eina hross,
er ég hefi heyrt menn finna
það að, að það væri of tamið,
og fékk ryssan tæpast fulla
viðurkenningu þess vegna, þó
að hún sigraði í hverri meiri
háttar keppni, er hún var
lögð í. Jón var þvílíkur sláttu-
maður á teigi, að talið er, að
margir hinna beztu sláttu-
manna í Mývatnssveit hafi
tekið sláttulag hans eftir. Ná-
kunnugur maður honum, Sig-
fús Bjarnarson, hefir lýst
slætti hans á þessa leið:
„Sléttur teigur er framund-
an. — Ljárinn hvín i grasi
með hljóði því, er ekki verður
um villzt, að vel er eggjað.
Hann gengur réttur eftir
ljánum, stígur jöfnum fetum
eitt skref við hvert ljáfar,
seilist jafnlangt til hægri með
orfið, sem fram úr tekur með
ljáfari hinum megin, og verð-
ur því sveifla orfsins reglu-
leg sem pendúlkast. Skárinn
er beinn, svo að streng mætti
leggja á hnakkasárið, ljáfar-
ið breitt til enda, sem i miðju
og allt jafn nærri jörðu skor-
ið. — Og honum þótti betur,
að ekki slægi kaupamaður
meira en hann sjálfur." Hug-
hans til verksins, keppni í-
þróttamansins, er lýst, þar
sem sagt er frá Geirmundi, er
hann færist í ásmegin við
sláttinn á Grundarengjum í
sögunni Upp við fossa. — En
til þess að vera vel menntað-
ur bóndi, er ekki nóg að
kunna verk sín vel, heldur
þarf því að fylgja forsjá fyrir
búi og sú umgengniskunnátta,
er skapar gott heimili. Um
forsjá Jóns fyrir búi er þess
að geta, að hann þurfti aldrei
til annarra að leita af því að
í óefni færi, og aldrei brugð-
ust honum afurðir af búi sínu.
Hitt mundu ýmsir segja, að
hann hafi ekki ætlað sér mik-
inn hlut sem bóndi. Hann var
smábóndi og vildi ekki ann-
að vera. Sjálfs sín herra en
ekki annarra, það var hlut-
skiptið, sem hann kaus sér og
hlaut. Hann fékk aldrei aðra
aðstöðu við að skapa heimilis-
líf í kringum sig en þá, er
flestum mundi sýnast óviðun-
andi, bjó ýmist í margbýli
eða i tvíbýli i þröngum og
slæmum húsakynnum, en það
fór alstaðar vel og heimilis-
ins á Litluströnd, þar sem
hann bjó lengst, verður lengi
við brugðið. Þeir Steinþór
Björnsson, er þar bjuggu í
senn, voru aldrei kallaðir
mótbýlismenn eins og mál-
venja er, þegar tveir bændur
búa á sömu jörð, heldur sam-
býlismenn, og þeir voru það.
Þeir höfðu samvinnu um hey-
skap og hirðingu fjár í haga,
og orkað getur það tvímælis,
hvort heimilin voru tvö eða
það var aðeins eitt. Steinþór
var atgerfismaður, en ýms-
um þótti örðugt við hann að
búa, og það var Jóni mest
þakkað, engu síður af þeim
sem Steinþóri stóðu næst, hve
gott heimilislífið var. Steinþór
var maður mjög vel verki far-
inn og oft sóttur til þess að
veita meiri háttar verklegum
framkvæmdum forstöðu utan
heimilis og sveitar, og þá sá
Jón um hans bú eins og sitt,
og af mörgum var talið, að
hann ætti ekki minni hlut í
uppeldi sona Steinþórs en
faðirinn sjálfur. Þegar hinn
elzti þeirra, Steingrímur, fór
að heiman, skrifaði hann
honum eins og það væri hans
eigin sonur, og annan þeirra,
Bjarna, kvaddi hann hinztu
kveðju af þeim innileik ,er
hann átti dýpstan. Allir báru
þeir synir Steinþórs til hans
sonarþel.
Jón var ekki aðeins vel
menntaður sem bóndi, heldur
einnig vel menntaður sem
rithöfundur. Hann lærði að
lesa íslenzku og Norðurlanda-
mál svo vel, að hann tileink-
aði sér í raun og veru það sem
hann las, án þess að tapa
sjálfs sín eðli. Hann nam sér
hugsanir og orð á tungu frá
Strindberg og höfundi Grett- |
issögu, Lie og höfundi Gisla-
sögu Súrssonar, hann var'
handgenginn höfundi Njáls-!
sögu og Kjelland, höfundum
Laxdælu og Eyrbyggju, Björn- '
son og Ibsen. Honum gaf sýn,
hann sá og skildi, þegar hann
las, hugur hans vaknaði eins
og þegar funi kveikist af fund
og hann gat sagt eins og Óð-
inn: Orð mér að orði orðs
leitaði. Ekki hljóp hann yfir
fyrstu kunnáttuatriðin í rit-
listinni. Hann skrifaði ein-
hverja hina fegustu rithönd,
og því fegurri er aldur færð-
ist meir yfir hann. Hann
kunni svo vel skil stafsetning-
ar og greinarmerkj a, að hon-
um var fært að fara þar eigin
leiðir. Þegar hann hóf rit-
höfundarferilinn, var mál
hans, sjálf íslenzkan, dálítið'
víxluð, en hann náði fljótt á
henni tökunum. Mesti kunn-
áttumaður í meðferð íslenzks
máls honum jafnaldra, Einar
Hjörleifsson, sagði í ritdómi,
sem var annars ekki vinsam-
legur, að. eins og hann rit-
uðu „ekki aðrir en heldri
menn bókmenntanna.Yfirleitt
er orðfærinu svo háttað, að
það leynir sér ekki, að á penn-
anum hefir haldið listamað-
ur.“ Mesti kunnáttumaður á
íslenzkt mál hinnar næstu
kynslóðar, Sigurður Nordal,
segir um málbragð hans og
stil: „Þetta sundurlausa mál
er enn á tilraunastiginu. Það
er brú til nýs ritháttar, fjöl-
breyttari og eðlilegri en nú
tíðkast. — Þorgils hefir vald
á honum. Ég skil hann, skil
meira en aðrir, líka undiröld-
una, sem brotnar í sögunni.
Og sá rithöfundur, sem velur
svona skilning, hefir náð þeim
tökum á málinu, er mestu
varðar.“
Þá vil ég næst geta þess, að
Jón var þeirrar gæfu aðnjót-
andi að eiga konu, er hann
unni heitri ást og að hjona-
band hans var bæði örðugt og |
gott. Þegár ég segi, að hjóna- !
band hans hafi verið örðugt, j
á ég ekki við það, að konan,
hans tók aldrei á heilli sér!
eftir fyrsta hjúskaparárið, og.
það átti þátt í því að sníða'
þeim þröngan stakk efnalega. j
Það sakaði ekki mikið, en ekki (
gerði það líf þeirra ríkara á,
nokkurn hátt. Guðmundur,
Friðjónsson á Sandi skildi,
örðugleika hjúskapar þeirra í
aðalatriðum rétt, er hann rit-
aði um Jón í Eimreið 1909:
„Maðurinn er skapstór og
mun vera að eðlisfari þrung-
inn af sjálfstæðishug. Konu
á hann alla vega vel gefna og
væna að álitum, en ef til vill
ekki svo auðsveipa, sem við
kjósum karlmennirnir." Jón
var svo djarfur, að hann sótti
sér konu inn í aðalsætt sveit-
arinnar, á aðalstórbýlið í
sveitinni. Konan hans, Jakob-
ína Pétursdóttir, var af höf-
uðgrein Reykjahlíðarættar-
arinnar. Þeim finnst það a. m.
k. Mývetningum, sem ekki eru
af ættinni, að þeir ættmenn
ætli sér mikinn hlut og finn-
ist hlutur sinn mikill. Svo
segir t. d. Starri í Garði í
skopstælingu af Blessuð sértu
sveitin mín?
Yndislega ættin mín,
æðin stærst frá séra Jóni,
og er framhaldið, eftir að
hlaupið hefir verið yfir dá-
lítið:
Hún er miklu meiri en þín,
mest af öllum hér á Fróni.
Jón var að vísu líka af ætt-
inni, en hann vildi ekki við
það kannast, hann vildi ekki
bera reisn ættarinnar í fé-
lagslífi eða búskap, ekki vera
stórbóndi eða höfðingi, held-
ur smábóndi og alþýðumaður,
einn í hópnum þeira sveit-
unganna. En stórbýlishugur-
inn og höfðinghátturinn frá
Reykjahlíð fylgdi Jakobínu
heim á hvern jarðarpartinn,
er þau tóku bólfestu á. Svo
kom það til, að hún kom á-
kaflega hart niður að þeirra
fyrsta barni, er var svein-
barn, sem dó í fæðingu. Menn
töldu líka hana sjálfa dána,
og var hún lögð til. En Jón
vakti yfir henni, sá lifsmark
með henni og varð hún kölluð
til lífs. Auk þess sem hún fékk
aldrei síðan fulla heilsu, bar
hún með sér byrgðan harm
eftir þetta barn sitt, enn sár-
ari af því, að hún hafði aldrei
séð það. Allt þetta vissi Jón,
fann og skildi. Það styrkti
samúð hans, vermdi hlýhug-
inn, brýndi hann til skyldu-
rækni og tillitssemi í sambúð-
inni. Þannig voru þau dæmd
til þess að verða bæði and-
stæðingar og vinir, og það
varð undarlega ljúfsárt, af
því að.ekki kulnaði í glæðun-
um. Fyrstu árin barst Jón fyr
ir í sambúðinni, meðfram af
því, að hann var ekki undir
það búinn að gera uppreisn
gegn gömlum skoðunarhætti
og erföavenjum. Mér hefir
m. a. verið sagt frá einum at-
burði úr sambúð þeirra hjóna
á fyrstu árunum, þau voru þá
á Syðri-Neslöndum. Jakobina
vildi að þau yrðu til altaris að
sið foreldra hennar. Jón synj-
aði henni um það í fyrstu, tók
þvert fyrir það, sambýlisfólk-
ið þóttist finna kapp og hita
í synjuninni. Hún viðraði föt-
in, er hann hafði klæðzt, er
þau giftust. Enginn heyrði,
hvað þeim fór svo á milli. En
er stundin kom í kirkjunni,
kraup hann við altarið við
hlið hennar. Hann hefir ef-
laust gert það nauðugviljug-
ur, nauðugur af því, að hon-
um var athöfnin móti skapi,
viljugur af því, að honum var
ljúft að vera henni eftirlátur.
Á eftir hefir honum svo fund-
izt hann hafa smækkað sig
Og það .hefir brunnið honum
í blóði lengi síðan. Nokkrum
árum síðar bjó hún honum
eftir föngum aðstöðu til að
rita sögurnar, er voru vopn
hans móti lífsskoðunum og
trú sjálfrar hennar og henni
lærðist að þykja vænt um
þær, þrátt fyrir allt. En á
milli gerðist það, sem ég ætla
að segja síðast frá Jóni Stef-
ánssyni í kvöld.
Framh.
Arnór Sigurjónsson.
Mér hefir verið bent á, að það
sé alrangt hjá Pétri Jakobssyni,
að „það sé óskrifuð og aldagöm-
ul regla“, að elzti prestur í pró-
fastsdæminu taki við prófasts-
embættinu. Það er hægt að
Þessi einföldustu sléttubönd
kallar Helgi Sigurðsson lægri
sléttubönd, en hærri sléttubönd
kallar hann þær vísur, sem hafa
auk þese fleiri dýrleikastig.
Þgss má geta, að vísúr éru oft
benda á mörg dæmi um það með sléttubandaljóðstöfun að
gagnstæða. Þess vegna var eng-
in hefðbundin venja brotin með
veitingu prófastsembættisins í
Reykjavík. Tveir prestar þar
fengu jöfn atkvæði og háfði
kirkjustjórnin því frjálst val.
Sitthvað fleira er rangt í sagn
fræðinni hjá Pétri, eins og t. d.
þegar hann er að prísa katólsku
kirkjuhöfðingjana fyrir fátækc
og sjálfsafneitun. Margir þeirra
voru einhverjir hinir harðdræg-
ustu og óvægustu fjáraflamenn,
sem sagan greinir frá.
Ég vil svo að gefnu tilefni
taka fram, að það er mesti mis-
skilningur, að ég gefi ekki öðrum
orðið hér í baðstofunni en þeim,
sem ég er sammála. Ég er eng-
inn einræðisherra, heldur ann
hinu frjálsa orði. Þess vegna
leyfi ég iðulega þeini, sem hafa
1 allt önnur sjónarmið en ég, að
taka hér til máls. Það er heldur
ekki ótítt, að baðstofan sé vett-
j vangur þeirra, sem aðrir hafa
^ reynt að varna máls.
Svo ræði ég ekki meira um
hálfu eða öllu leyti, þó ekki séu
sléttubönd.
* ■
Eftir þessari kenningu Helga
Sigurðssonar eru hærri sléttu-
bönd oft og lægri sléttubönd allt
af án hringhendu- og frum-
henduliða, og geta hærri sléttu-
bönd þá t. d. verið þráhend að
nokkru eða öllu, tálykluð, tá-
skeytt, tásneidd, aftrumlykluð
og á marga vegi, sem hér verður
ekki lýst. -* <
Ég ætla að taka hér sem dæmi
eina vísu alþráhenda, sem
hvorki er hringhend eða frum-
hend og mun þó teljast til
hærri sléttubanda:
Pétur hefir boðið brag,
betur kveða fáir,
metur vandað ljóða lag,
letin eigi þjáir.
Annars finnst mér, að P. J.
hafi orðið á svipuð yfirsjón og
Bólu-Hjálmari og að hann hefði
átt fremur að birta aldýra vísu,
þar sem hann virðist leggja á-
herzlu á að geta „velt“ vísunni
þetta, en gef Sigurði Daðasyni' sem oftast, en á flesta vegi er
orðið, en hann hefir sent mér
þátt um sléttubandavísur i til-
efni af skrifum Péturs Jakobs-
sonar:
í „baðstofuhjali“ „Tímans“ í
gær, 15. júlí, ræðir Pétur Jakobs
son um sléttubönd. Kvartar
hann þar um, að rímskáldin
hafi sneitt hjá þessum hætti,
enda sé hann ekki fær „nema
mestu bragsnillingum“. Lýsir
hann því síðan hvernig kveða
skuli sléttubönd og segir meðal
annars: „Þá verður vísan ann-
að hvort að vera hringhend að
innrími eða frumhend".
Hvaðan hefir P. J. þessa kenn
ingu?
1 bragfræði eftir Helga Sig-
urðsson er lýst lágmarkskröfum
um sléttubönd þannig, að auk
þess sem krafist' eí um venju-
lega ferskeytta vísu á sléttu-
bandavísa að hafa sléttubanda-
Ijóðstöfun sem P. J. kallar „fall-
stuðlað“ og hún á áð vera frum-
lykluð í 1. og 3. vísuorði, þ. e. í
1. og 3. ljóðlínu, sem P. J. kallar
„forstuðlað“. Er auðskilið, að
þessir frumlyklar verða að vera
þar vegna rimsins, þegar vísandag.
er kveðin afturábak.
hægt að kveða aldýra eða helzt
alvatnsfellda sléttubandavísu.
Mættu um það hljóða hans
eigin orð: „Hefði þó slíkt ekki
átt að vera mér ofvaxið“.
Nú ætla ég að sýna hér eina
aldýra vísu og næstum alvatns-
fellda, sem birtist einhverntíma
áður í „baðstofuhjalinu", en var
þá gerð um annan Pétur, en
getur vonandi líka hljóðað um
P. J.
Eykur gróður seggur, sið
sama þjóðin metur,
keikur góður leggur lið
lamabróður, Pétur.
Þessi vísa er auk þess sem ofar
getur alfrumlykluð, alhring-
hend og tálykluð.
Þá er hér ein vísa, sem er al-
þráhend, alhringhend, tálykluð,
aldýr:
Tryggðu prýddu drengja dáð,
dyggöum hlýddu og æfðu„
byggðu, skrýddu lengi láð,
lygum níddu og kæfðu.
Lýkur hér baðstofuspjallinu í
Starkaður.
!■■■■■■!
1 ■ ■ ■■■_■■ ■_■■_■■
ií Laugarvatnsskóli l
tekur enn sem fyrr nemendur til menntaskólanáms. — I;
*■ • Enn er hægt að fá skólavist í héraðsskólanum. Dvalar- jjj
-kostnaður á mánuði sl. vetur var kr. 540 fyrir pilta, en ■!
kr. 440 fyrir stúlkur.
iV.V.VAV.V.VAV.V.V.V.W.V.YAW.l'.V.V.V.V.V.VA
I4IVEÁ CCofi ogsóC
NIVEA styrkir húðina, varn
ar hættulegum og sárun:
sólbruna og gerir húðint
dökka. Dekkri og hraust-
legri húð með NIVEA.
V > I. ■
v.ar'V^-'.