Tíminn - 23.08.1951, Blaðsíða 4

4.
189. blatf.
TÍMINN, timmtudagínn 23. ágúst 1951.
inni landnámsins
Niðuri.
Sama árið og þeir Friðjón
og Sigtryggur hófu viðarsög-
un við fljótið keyptu þeir all-
stóran og giæsilegan gufubát
sem Victoria hét, hún hafði
alla kosti sem einn bát má
prýða og var elskuð og virt
af öllum fljótsbúum og talað
um hana sem lifandi ,veru.
Þá létu þeir félagar Friðjón
og Sigtryggur smíða á Möðru
völlum tvö stór flutningaskip
eða barða og létu heita í höfuð
tveim systrum Hannesar Haf
stein Soffíu og Láru. Barðar
þessir voru til vöru og timb-
urflutninga og var Victoria
með þá í eftirdragi í vikuleg-
um ferðum milli Möðruvalla
og Crossing. Nokkru síðar
bygðu þeir á sama stað stór-
skipið Aurora. Var hún fyrst
höfð fyrir barða. Dró þá
Victoría 3 barðana. Síðan
gerðu þeir félagar úr henni
hjólaskip og eitt af stærstu
og hraðskreiðustu gufuskipum
á Winnipegvatni. ,,Hannesson
bræður“ á Gimli keyptu stóra
skonnortu sem hét Gold seal
og breyttu í gufubát og
nefndu Gimil. Hún var í lag-
inu eins og íslenzkur sauð-
skinnsskór og leit út sem hún
gæti gengið betur á landi en
vatni. Að henni útgerðri
smíðuðu þeir,bræður snotran
gufubát og nefndu Ospray.
Var hann víða í förum. Mikla
eyingarnir Kjartan Stefáns-
son og Jón H. Johnson keyptu
og uppnýjuðu gufubát sem
Ida hét. Hafði hún einn barða
í eftirdragi og flutti timbur
frá mylnu Gests Oddleifsson-
ar (sem var eins og áður seg
ir í Lundiþorpi) til Selkirk.
Þeir bræður Stefán og Jó-
hannes Sigurðsson létu
stníða sér I Selkirk eitt af
stærstu gufuskipum sem á
Winnipegvatn hafa komið.
Hét það Lady of the Lake. Svo
var skrautið á því og prýðin
að því líkast var sem kon-
ungshöllinni hefði verið skot
ið á flot. Var hún í mörg ár
vatnsendanna á milli. Nokkr
um árum siðar keypti Stefán
stórskip eimknúið sem hét
Mikadó og var það í förum
svo langt sem það gat flotið.
Tvö minni gufuskip átti hann
sem hétu Víkingur og Frank
Burton. Baldvin skipstjóri
Anderson, hinn alkunni glaði
öðlingur, keypti gufubát sem
lá á vatnsbotni skamt frá
Mikley, mjög vægu verði sem
nærri má geta. Svo leið heilt
sumar að ekkj hirti Baldvin
um að ná honum upp enda
yar það talið ógerningur.
Hugðu menn að Baldvin hefði
keypt bátinn aðeins til að
geta sagt að hann ætti gufu
skip, því fyrir Balda að vera
gufubátslaus var sama og vera
tóbakslaus. Svo kemur vetur
urinn og vatnið verður ein ís-
hella. Þá fer Baldvin einn
góðan veðurdag og heggur
vök beint yfir gufubátnum
lyftir honum svo upp á skör-
ina. og dregur hann heim á
sleða. Bátur þq^si hét Elín og
fór stórskipaleiðir eingöngu,
hefði átt að heita Ifekla, þ.ví
hann spjó svo miklum eldi
upp um reykháfinn að allir
farþegar á þilfarinu stóðu í
björtu báli og höfðu ekki við
að þurka eld úr skegginu á
sér. Var óttast um að hann
myndi kveikja i öllu Winni-
pegvatni.
Jafnframt því sem þegar er
talið var unnið að skógar-
hreinsun, framræzlu landsins
og vegabótum. Risatré voru
Ræða, sem Luttorimir J, Guttormsson flutti
á Lnndnámsliátíðinni að Hnausnm 2. júlí sl.
höggvin af stofni með hand-
öxi, trén látin þorna og brend
í löngum röstum, stofnarnir
látir bíða 3 ár svo auðveld-
ara yrði að ná þeim upp úr
jörðinni. Man ég að „heldri
maður að ofan“ sagði í sam-
sætisræðu að Ný-íslendingar
reistu spelkur við stofnana,
svo þeir dyttu ekki um sjálfa
sig. .Skurðir voru ristir með
heyhnífum og grafnir með
rekum. Vegabætur voru gerð-
ar með handöxum og rekum
siðar með hestum og hesta-
skóflum. Stjórnirnar lögðu
stundum til peninga til vega-
gerða, kannske $100.00 með
löngu miliibili tíma og rúms.
Einu sinni fyrir kosningar
birtist það í Stjórnarblöðun-
um að þáverandi stjórn hefði
á því ári varið 90 þús-
und dollurum til vegabóta í
Nýja-íslandi. Yfirleitt vildi
fólk ekki kannast við þetta,
vissi ekkj um nema einn
stuttan vegaspotta sem gerð-
ur hafði verið í bygðinni á
því herrans ári, vildi vita
hvar aðalvegabæturnar hefðu
farið fram, því hin tilteknu
vegastæði voru ekki á landi.
Upplýstist þá að þau voru
fyrir framan
Point.
Garðar voru grobbaðir með
grobbhóf. Hin mikla akur-
yrkja Nýja-íslands hófst með
því að íslendingar plægðu
með einum uxa, en Galisíu-
menn með átta kerlingum fyr
ir plóg. Þá voru landnáms-
mennirnir ekki síður ahafna-
rnenn á andlegum vettvangi.
Útkoma Framfara mun ekki
eiga sér neitt hliðstætt á meg
inlandi Ameriku. Áhugi á
blaðamennsku 1 Nýja-ísiandi
dó ekki út með Framfara, því
á Gimli hófu göngu sína eitt
eftir annað og sum samferða
eftirfylgjandi blöð og tíma-
rit: Bergmálið, Baldur, Giml-
angur, Dagsbrún og hið merka
tímarit Svava. Sjónleikir, ís-
lenzkir og þýddir, hafa verið
sýndir árlega til þessa og leik
listin náð hámarki í Geysis-
bygð sem kunnugt er. Fyrsta
leikritið sem leikið var í
Nýja-íslandi fór fram árið
1885 í fýrstu kirkjubyggingu
Bræðarsafnaöais, bjálkahúsi
er stóð rétt fyrir norðan
prentsmiðju Framfara. Leik-
rit þetta var að sögn eftir séra
Valdimar Bx-iem. Sum leikrit
anna, sem leikin voru, voru
eftir bygðarmenn sjálfa; eitt
fara. Móðir mín, Pálína Ket-
ilsdóttir orti með ágætum og
birtust kvæði hennar í Fram-
fara og síðar í Leifi. Eftir
þriggja missera veru í Graven
Hurst, Ontario, var hún bæði
talandi og læs á enskt mál og
má það einstakt finnast.
Menn sem komu fram á sam
komurn og við hátíðleg tæki-
færi og fluttu frumort kvæði,
voru mjög í hávegum svo
sem Jóhann Briem og hið
mikla glæsimenni Þorgrimur
Jónsson og seinast en ekki
síst hið orðhepna alþýðu-
skáld Þorsteinn Borgf j örð.
Megnið af ljóðum sínum ortu
þeir J. Magnús Bjarnason og
Jón Runólfsson í Nýja-íslandi.
Á Möðruvöllum við íslandinga
fijót ritaði Torfhildur Þor-
steinsdóttir Hólm megnið af
bók sinni Eldingu og margar
annara skáldsagna. Á Una-
bygð ritaði J. Magnús Bjarna
son Eirík Hansson og fjölda
annara skáldsagna. Á una-
landi ritaði Gunnsteinn Ey-
jólfsson söguna Elinóra og
margar aðrar skáldsögur og
samdi fjölda sönglaga sem
vöktu aðdáun og urðu þ.ióð-
(kunn. Skáldhjónin Sigfús
Drunkard Beixediktsson og Margrét, bú-
sett í Mikley beittu sér fyrir
nýjum hugarstefnum; hann:
f r j álstrúarefnum, en hún:
kvenréttinda í Kanada, stór-
er, er Margrét brautryðandi
kvenréttinda í Canada, stór-
gáfuð kona, vel máll farin og
mælsk með afbrigðum. Skrif-
uðu þau fjölda blaðagreina
um sín hugðarefni. Þá voru
margir ritfærir í byggðinni
og rituðu blaðagreinar um
flest eða öll mál sem voru á
döfinni. Verður ekki sagt að
þeir svæfi svefni hins and-
varalausa. Ritsnillingur nokk
ur sem ritaði undir gervinafn
inu Juniper Dick tók sig fram
um að gera þáverandi sveit-
arráð ódauðlegt, ritaði flug-
rit og sendi á hvert pósthús
í nýlendunni. Lærðu margir
það utanbókar og kunnu það
betur en kristindóminn. Rit
þetta var parodía eða stæling
af fundargerning sveitarráðs
ins. Dramatis personæ þess
voru:
Jón oddviti
Jón skrifari
Jón smyrill
Jón 'kjaftur
og Jón kvennholli. - <
Frá upphafi landnámsins
hefir mikil rækt verið lögð
---------- —, -----við sönglist. Er söngflokkur-
þeirra eftir Jóhann Briem, i inn sem við heyrum á í dag
annað eftir Gunnstein Eyjólfs eitt margstirnið í (og eitt hið
son, sem hét: „Eina nótt í "
sem hét:HJ|
Hróarskeldu“. Var það tveggja
persónuleikur; leikendur
voru Gunnsteinn og Markhús
Markhússon skáld, þá „emi-
grant“. J. Magnús Bjarnason
samdi fjölda leikrita meðan
hann var búsettur í Nýja-ís-
landi. Á fyrstu frumbýlings-
árunum bar mjög á ljóðagerð
og öðrum listum. Kvæðin, sem
ég hygg að séu þau fyrstu,
sem ort ag prentuð voru i
Nýja-íslandi voru eftir Björn
Jónsson bygðarstjóra, föður
Björns B. Jónssonar. Kvæði
Björns var þakkarávarp til
frú Láru Bjarnason fyrir
kennslustörf hennar og birtist
það í Framfara. Kvæði Jó- f
hanns Briem var kveða til síra í
bjarstasta) í stjörnukerfi
stórra söngflokka sem komið
hafa fram á sjónarsviðið, „því
vel mér sýnist sungið“. Sigur-
geirssynir — hinir svonefndu
Grundarbræður gerðu garð-
inn frægan á Mikley. Gunn-
steinn Eyjólfsson var reiðu-
búinn að kenna hverjum ung
lingi, sem vildi læra söng-
fræði — ókeypis. Man ég að
hann kendi fjölda unglinga
söngfræöi á sunnudögum.
Söngflokka æfði hann iðu-
lega og efndi til stórfeldra
;amsöngva. Lög, sem hann
valdi til þeirra, voru engir hús
gangar heldur hásigld klassik
svo sem „Hósíanna‘> og „Brúð
urförin í Harðangri".
Fyrstu ungmennin í norður
Jóns Bjarnasonar er hann|byggðum Nýja-íslands sem
var að fara alfarinn úr Nýja- leituðu æðri mentunar á öðr-
íslandi. Var það kvæði sér-um stöðum voru þau Dr. Run
prentað í prentsmiðju Fram- (Framhaid á 6. siðu)
Guðmundur Jónsson á Brúna
laug í Eyjafirði ræðir hér um
kál:
„Hvernig á að geyma kálið?
Þessi spurning hefir oft verið
lögð fyrir mig ,og vil ég svara
henni litilsháttar hér.
Garðakálið „Brassica olera-
cea“ vex villt í vestur- og suð-
ur Evrópu, en út af því er álitið
að þær káltegundir, sem við
ræktum nú séu komnar.
Þótt stutt sé siðan farið var
að rækta kál hér á landi að
nokkrum mun , er kálið mjög
gamalt; t.d. var^blómkál rækt-
að á ítalíu í fornöld.
í nágrannalöndum okkar er
nýtt blómkál algeng verzlunar
vara frá því fyrst í apríl til
jóla. Svo langt erum við ekki
komin með ræktunina hér á
landi enn sem komið er, en við
sjáum hvað setur. Annars' e'r
blómkálið sú káltegund, sem erf
iðust er að rækta. Því má allt-
af búast við betri árangri í Garð
yrkjustöðum en hjá einstakling
um. Það er jafn erfitt að geyma
blómkál og að rækta það.
Það er að vísu hægt að geyma
það dálítinn tíma, ef það er tek
ið upp áður en það er fullþrosk
að, pakka því inn, þó ekki í loft
þéttar umbúðir, og hengja það
upp undir kalt kjallaraloft. Svo
er það niðursuðan. Hún er lik-
lega skárst, en ekki er niður-
soðið blómkál jafn bragðgott og
nýtt. Og svo vill það oft verða
ljótt á litinn, en ekki eins ljótt,
ef látið er ósköp lítið af Citron-
sýru í saltvatnið. Ennfremur vl
ég geta þess, að það geymist
betur ef látnir ei-u einn eða
tveir rauðir tómatar í krukk-
una.
Grænkál er létt að rækta og
líklega er það ein af elztu garða
plöntunum, enda er það nú
ræktað alls staðar nema þar
sem loftslagið er of heitt. Það
er mjög auðugt af vítamínum
og ætti því að rækta það miklu
melra en gert er. Bezt er að
planta grænkáli, þar sem er
skjól, því • það lætur maður
standa úti á veturna, en oft fer
sól og frost illa með það, þegar
snjólaust er. En mikil vörn við
því er að velta því með stungu
spaða á haustin, þarnig að það
kæmi til með að liggja flatt með
toppinn á móti norðri.
Hvítkál er sú tegund, sem
mest er ræktað af. Sums staðar
í nágrannalöndunum í mjög
stórum stíl. Hafa Danir flutt
mikið út af þvi og gera enn. Þó
hefir það minnkað mikið síð-
ustu árin sökum gjaldeyris-
hafta. Hvítkál er hægt að
geyma á margvíslegan hátt, en
einu megum við ekki gleyma, að
hér á landi er mest ræktað sum
ar-hvítkál, en það geymist stutt
óskemmt í gryfjum, jarðhúsum
eða þar til gerðum hlöðum, þar
sem vetrarhvítkálið aftur á móti
geymist þar óskemmt allan vet
urinn. Hér á landi er áreiðan-
iega bezt að salta það, en til
þess að geta geymt saltað kál
þarf kalda, frostlausa og al-
gjörlega rakalausa geymslu.
Ennfremur má aldrei gleymast
að sjóða línklútinn og hlemm-
inn, sem lagöur er ofan á kálið
tyisvar í viku og jafnframt þvo
barma ílátsins og grjótið eða
blýklumpana, sem notaðir eru
í farg.
Rósenkál hefir víst lítið eða
ekkert verið ræktað hér á landi.
Ekki þætti mér ósennilegt, að
það gæti þrifizt á Suðurlandi,
en vafasamt tel ég að hægt sé
að rækta það hér norðanlands,
þrátt fyrir það, að nú er farið
að rækta það all-norðarlega í
Noregi og Svípjóð. Æskilegt væri
að tilraunir væru gerðar með
það.
Rauðkál er ræktað á sama
hátt og hvítkál, en dálítið erfið
ara viðfangs, en hvað geymslu
viðvíkur er víst ekki um annað
að ræða en niðursuðu.
Savoykál getur áreiðanlega
þrifizt hér á landi. Það er rækt-
að á sama hátt og þroskast á
sama tíma og toppkál. Savoy-
kál er næstum jafn gott til
manneldis og grænkál, ætti því
að rækta mikið af því. En eng-
inn vafi getur verið á því, að
bezt er Eisenkopi til rætkunar
hér á landi. Toppkál er mjög
líkt hvitkáli en verður fyrr full
þroskað. Geymsla getur ekki
komið til greina.
Ég hefi alls ekki nefnt hrað-
frystingu á káli hér, sökum þess
að almenningur getur ekki hag
nýtt sér hana ennþá.
Grænmetisræktun er stutt á
veg komin hér á landi, enda er-
um við íslenzku garðyrkjumenn
irnir allir ungir enn, en vonandi
eigum við eftir að sýna þjóð-
inni, að margar grænmetisteg-
undir, sem enn eru óþekktar,
geti þrifizt hér. Það er ekki nóg
að rækta grænmeti, það þarf
líka að búa til mat úr því.
Með allri virðingu fyrir kven
þjóðinni, leyfi ég mér að segja:
Fáar eru þásr konur á landi
voru er kunna að matreiða
grænmeti til hlítar .Ef græn-
metisræktun og matreiðsla á
að komast í það horf, sem æski-
legt væri, þurfa garðyrkjumenn
og húsmæðraskólar að vinna
saman.
Sú samvinna getur ekki byrj-
að of fljótt."
Fleira verður ekki rætt í dag,
Starkaður.

Sundmerkln
FÁST NÚ AFTUR
Alljr verða að eiga sundmerkin, þegar úr
slitin milli Norðurlandanna verða gerð
kunn.
SUNDHÖLLIN
SUNDLAUGARNAR

Hringprjónavél
ný til sölu. — Vélin er gerð til að ganga fyrir mótor, en
einnig má nota hana sem handvél. — Verð kr. 2770,00.
— Upplýsingar gefur Áskell Einarsson, c/o Timinn.