Tíminn - 23.08.1951, Blaðsíða 3

189. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 23. ágúst 1951.
3.
Þar sem verkin tala
Þegar ekið er niður Eyrar-
bakkaveginn frá Selfossi, blas
ir við stórt og háreist hús í
víðu túni hægra megin við
veginn, nokkurn veginn
miðja vega milli kauptún-
anna. Þetta er Stóra-Sand-
vík i Flóa.
Að þessum sveitabæ hafa
margra leiðir legið hin sið-
ustu ár. Þangað hafa komið
innlendir menn og erlend-
ir, fjölmennir hópar og fáir
menn saman. En það hefir
verið þessum mönnum sam-
eiginlegt, að þeir hafa þótzt
eiga þangað allmerkilegt er-
indi, og ekki heldur talið sig
fara erindisleysu, er þeir
héldu aftur úr hlaði. Stóra-
Sandvík í Flóa er nefnilega
orðin frægt býli, þar sem tekn
ir hafa verið upp nýir hættir,
er aðrir geta lært af og vert
hefir þótt að sýna erlendum
gestum, sem hug hafa haft á
að kynnast því, sem myndar
legast hefir verið gert í ís-
lenzkri sveit af islenzkum
bændum, sem hafizt hafa fyr
ir manndóm og framsýni
sjálfs sin.
Bændurnir í Stóru-Sandvík.
Að Stóru-Sandvík búa sex
systkini, fjórir bræður og
tvær systur, og öldruð móðir
þeirra. Sum þeirra vinna að
sjálfum búskapnum, önnur að
umsvifamikilli iðju, sem þar
hefir verið komð upp. Aðal-
búin eru tvö, eign Sigríðar Jó-
hannsdóttur, móður þeirra
systkina, og systranna. Magn
eu og Kirstínar, og eins af
bræðrunum, Ara Páls Hannes
sonar og konu hans. Annar
bræöranna, Ögmundur, og
kona hans eru einnig að
koma sér upp búi. En tveir
bræðranna vinna aðallega að
vikursteinasteypu, sem þó er
sameign þeirra fjögurra, og
er annar þeirra, Jóhann for-
stöðumaður fyrirtækisins út
á við, en hinn, Sigurður, verk
stjóri við vinnuna. En auð-
vitað ber þetta svo að skilja,
að sjálfir vinna þeir hörðum
höndum 1 steinaverksmiðju
sinni og eru þar helztu verka
mennirnir. Þegar tóm gefst
til vinna hinir bræðranna þar
einnig, en er þörf búskapar-
ins kallar, vinná einnig allir
að honum.
Búskapnum er á hinn bóg-
inn svo háttað, að heyjað er
sameiginlega handa öllum
skepnum, og þær standa í
sömu húsum. Sami maður
annast gegningar, hvort sem
hann á gripina eða aðrir, en
hins vegar fær hver afurðir
sinna gripa. Um þetta allt
ríkir hið bezta samkomulag
og fyllsta samheldni í öllum
greinum. Hver styður annan
eftir getu, og árangurinn af
samstarfinu leynir sér ekki.
Tv’ö afmæli.
í dag á einn Sandvíkur-
bræðra, Ari Páll, fimtugsaf-
mæli. Kona hans, Rannveig
Bjarnadóttir, sem ættuð er
írá Meira-Garði í Dýraflrði,
átti einnig fimmtugsafnsæli
nýlega — 19. júlí. Þegar starfs
mönnum Tímans bárust fregn
ir af þessum afmælum, var
það sammæli þeirra allra, að
þeirra yrði bezt minnzt á við
eigandi hátt með því að segja
nokkuð frá, hvernig nú er
umhorfs í Stóru-Sandvík og
hvernig þar er háttað búskap
og iðju. Fyrir því var Stóru-
Sandvíkurheimilið heimsótt
í því skyni að afla frétta heim
ilda. En á hinu verður að biðja
Eftir afmælishcimsókn að Stóru-Sandvík
velvirðingar, að fijótt verður
að fara yfir mikla og merki-
lega sögu, sem gerz; hefir á
fáum árum.
Tryggðin vlð óðalið.
Stóra- Sandvik er ættaróð- j Sandvik, og heyið
a' þeirra Sandvikursystkina. j hlöður á stórum
vikna heyskap. Hafa meðal
annars verið slegnar þýfðar
engjar, þar sem verður að
nota orf og hrífu. Annars er
allt slegið með dráttarvéium,
sem eru tvær til í Stóru-
dregið í
vagni á
Þar sem Sjálfstæðisfl. ræður
Eftir Hannes Pálsson frá Endirfelli
Þar bjó faðir þeirra og afi, og
þar hvílir föðurbróðir þeirra.
Magnús Magnússon, i vigðum j
heimagrafreit i túninu, við
dyr fornra þinghúsrásta, og
gúmmihjólum, og gengur
dráttarvél fyrir. Komast
fimmtán hestburðir á vagn-1
inn i hverri ferð. Steypt er af
vagninum við hlöðudyr, og
er talið, að þar hafi verið forn heyinu síðan blásið xnn með
dómhringur eða lögrétta se.-n heyblásara. Blæs hann þrjá-
nú er grafreiturinn. Magnús tíu hestburðum af grasþurri
iiafði á manndómsárum sín- j töðu á klukkustund, en 45—
um sléttað með spaða og 50 hestum af útheyi.
A vetrum eru dráttarvélarn
ar, heyflutningavagninn og
tvær vörubifreiðar, sem Sand
víkurbræður eiga, geymdar í
skóflu gamla túnið i Sandvík,
og kaus líki sínu fremur leg
þar en á mcl'nni á Stokks-
eyri, þar sem Sandvíkurmenn
eiga kirkjusckn. 1 sérstöku vélahúsi, þar sem
Þau Sandvíkursystkini eru einnig er járnsmiðja heimil-
tólf, þótt ekki séu nú nema anna undir sama þaki.
sex eftir heima, og urðu bræð j
urnir fyrr á árum að leita at- Brautryðjandi um súg-
vinnu víða utan heimilis síns. þurrkun.
Ari Páll var þá sjómaður, byrj Það þarf vart að taka fram,
aði fimmtán ára að róa á
Stokkseyri. var siðan í Þor-
að súgþurrkun er í Stóru-
Sandvík, nema i fjárhús-
Reykvíkingar kvarta und-
an háum útsvörum, og það
ekki að ósekju, því án efa'er
engu bæjar- eða sveitarfélagi
á landi voru eins illa stjórn-
að og Reykjavik. Forráða-
menn bæjarins eru það slapp
ir og kasta svo höndunum að
verkum sinum, að þeir geta
ekki einu sinni lagt vinnu í
að semja fjárhagsáætlun, sem
nokkuð er á að byggja. Held-
ur verða nokkrum vikum eft-
ir að útsvarsniðurjöfnun
er lokið, að láta fram fara
aukaniðurjöfnun, af því kass
inn er tómur og greiðslufall
fyrir dyrum.
Ekki stafar þetta þó af þvl,
að forráðamenn bæjarins fái
eigi sómasamlega greidda
vinnu sína, svo þeir verði að
afla sér hjáverkavinnu til að
sjá heimilum sínum farborða.
Sjálfur ,.æðsti prestur“ bæjar
stjórnarmeirihlutans, borgar-
stjórinn i Reykjavík hefir i
útsvar og skatta kr. 43019.00
— þar af er eignarskattur að
eins kr. 172.00. Eigi er kunn-
ugt að maður sá fái tekjur
annarsstaðar frá, en frá
Reykjavíkurbæ, nema þing
kaupið, en auk þess að stjórna
Reykjavíkurbæ, er hann þing
maður eins og kunnugt er.
Hin opinberu gjöld borgar-
stjórans benda til þess, að at-
vinnutekju^, hans séú nokkuð
mikið á annað hundrað þús-
und. Má slíkt kallast góð borg
un fyrir óstjórnina.
Svo er líka málxnn komið,
að skattborgarafélagið, sem
er félagsskapur nokkurra
Sjálfstæðismanna í Reykjavík
hefir nú leitað ásjár félags-
málaráðherra, og beðið hann
verndar fyrir vinum sínum i
bæjarstjórninni.
Ari Páll Hannesson og Rannveig Bjarnadóttir, kona hans
lákshöfn og Sandgerði og
réðst loks á togára. Hann
hafði ungur þráð sjóinn, „en
veran á sjónum kenndi mér,
að hvergi var betra að vera
en í sveit“, segir hann. Það er
upphaf hinnar miklu sögu
í Stóru-Sandvik. Nú er svo
komið, að fremur vantar þar
fólk til starfa, en leita þurfi
út af heimilinu til þess að
afla tekna.
Ræktun og heyvinna.
Ari Páll byrjaði búskap með
móður sinni árið 1929. Bú-
skaparhættir voru þá á gamla
visu og húsakynni gömul og
þröng. Gamla túnið var átta
hektarar, en nú er það orðið
22 hektarar, auk fjógurra
hektara, sem eru í ræktun og
höfrum héfir verið sáð i.
Mjólkandi kýr eru þar um
þrjátíu, fullorðið fé um níu-
tíu, en hrossaoign að hverfa.
Garðar eru tveir heima við,
en hinn þriðji við Ölfusá, sam
tals um 6800 fermetrar. Var
í vor sáð í þá fjórtán tunnum
af kartöflum og allmiklu af
rófufræi.
í sæmilegu ári ætti töðu-
fengur að vera 1000-1100 hest.
burðir, en vegna kals og ,á-
falla varð hann ekki nema
400 hestburðir í fyrri slætti i
ár. Var kalið svo skaðvænt í
Stóru-Sandvík, að af nýrækt,
sem grasfræi var sáð í í fyrra
og þá gaf 100 hestburði 20.
ágúst, fengust ekki nema 25
nú. Hefir því orðið að heyja
mikið á engjum, en sanxt er
slætti nú að Ijúka, eftir 5—6
hlöðu. f hana verður að
þurrka. Súgþurrkunartækin
voru sett upp 1946, og var
fyrst notaður bensinmótor til
blásturs. Að vísu var þessi
nýja tæknl við heyþurrkun
i 180 fullorðið og jafnan sett
ar á 25—30 gimbrar á hausti,
hefir því fækkað um helmmg
á nokkrum árum.
En Ari Páll hyggur á sauð-
fjárbúskap að nýju, ef fjár-
skiptin heppnast. Hann er
arðvænlegri nú en mjólkur-
framleiðsla. „Það er ekki
ekki fyrst reynd í Stóru-Sand j hægt að ætlast til þess, að við
vík, en samt sem áður er það J bændurnir sýnum þann þegn
kunnugra manna dómur, að
engum manni einum sé meira
að þakka en Ara Páli, hve
fljótt íslenzkir bændur fengu
trú á súgþurrkunina. Þangað
streymdi bðkstaflega um
skeið fjöldi aðkomumanna til
þess að fá vitnisburð Ara Páls
um hinn nýja sið, sem var að
hefja innreið sína. Og Ari
Páll mun á skorinorðan hátt
hafa miðlað af þekkingu
sinni og reynslu. Þar talaði
mætur bóndi, sem sjálfur
skap að lesffja allt kapp á
mjólkurframleiðslu, þegar
raunverulegur framleiðslu-
kostnaður er um þrjár krón-
ur, en við fáum ekki nema
1,75“, segir Ari Páll.
Steinasteypan.
Það er trú Ara Páls, að jafn
hliða búskapnum verði í sveit
um landsins að rísa upp iðnað
ur. Þeir Sandvíkurbræður
hafa sannað 1 verki, hvaða
lyftistöng slíkt getur verið.
hafði riðið á vaðið og reynt., j Fyrir tíu árum hófu þeir áð
og gestirnir hurfu á brott með
mikils verða fræðslu, sem
rutt hefir súgþurrkuninni
braut.
1947 var rafmagn frá Sogs-
virkjuninni leitt í Sandvik-
steypa vikursteina til hleðslu
og síðar einangrunarplötur úr
vikri, er þeir framleiða nú i
stórum' stíl. Þeir byrjuðu
smátt, en fyrirtækið óx stöð-
ugt í höndum þeirra. Nú
~------- I «6^ *
urnar, og síðan hefir það ver- vinna við það allt ,árið 2—4
ið notað við súgþurrkunina.' menn. Þótt þeir hafi aldrei
I auglýst þessa framleiðslu
Áföll og fyrirætlanir.
Enginn skyldi þó halda ,að
búskapurinn í Stóru-Sandvík
hafi verið áfallalaus og allt
sína, hafa þeir ekki undan
að steypa.
Vikur til steypunnar fá þeir
aðallega úr Sandlækjarsíki á
ávallt leikið í lyndi. 1937 var (skeiðum, þar sem hann er
allt sauðféð fellt samkvæmt mjög hreinn og hefir legið í
valdboði vegna mæðiveikinn- j vatni í jörðinni í eitthvað um
ar, og átti Ari Páll í langvinn | 650 ár. Sumt fá þeir frá Eyra
um deilum og málaferíum út bakka, ofan úr Hreppum og
af þeim málum. Síðan hefir austan undan Eyjafjöllum -
msSðiveikin tvívegis nær alveg nýjan Hekluvikur.
kvistað féð þar niður, og þótt
þáð væri um skeið komið upp I
Þeir hafa komið sér upp all
(Framhald á 7. síðu)
Verndaðu oss fyrir vinum
vorum, er nú kjörorð skatt-
borgarafélagsins, eftir að
hafa undanfarin ár eflt hinn
ráðandi meirihluta til valda,
og gefið honum alræði í fjár-
málum Reykjavíkur.
Um þetta allt; hefir Tíminn
og ýms önnur blöð skrifað all
skemmtilega, og mun sá er
þetta ritar eigi að svo stöddu
blanda sér í það mál, heldur
víkja nokkuð að því hvernig
þessar 75 milljónir króna eru
lagðar á Reykvíkinga.
Þeir fátæku látnir
borga fyrir þá ríku.
í Reykavik munu hafa verið
við síðasta manntal, um 6470
fjölskyldufeður, sem áttu sína
eigin íbúð, en nálægt 6280
fjölskyldufeður, sem voru
leigutakar. Auk þess um 540
fjölskyldufeður, sem bjuggu í
bröggum, sem teljast verður
sérstakur flokkur. Auk þessa
voru leigð rúm 4000 einstak-
lingsherbergi, er ekki höfðu
aðgang að eldhúsi. Er þar um
að ræða mun meira en 4000
gjaldendur, sem eru leigutak
ar, því víða búa tveir í her-
bergi. #
Allir hinir efnaðri borg-
arar eiga sínar íbúðir, en þeir
fátækari eru leigutakar. Til
eru auðvitað efnalitlir húseig
endur og nokkrir efnaðir leigu
takar, en slikt eru undantekn
ar frá reglunni.
Húseignir eru til skatts tekn
ar eftir hinu löggilta fasteigna
mati ,en til útsvarsálagning-
ar í ár, með þreföldu fast-
eignamati. Siðustu húsasölur,
sem vitað er um hafa komist
upp í rúmlega 18 falt fasteigna
mat, og var þar þó um að ræða
fasteign, sem ekki mátti selja
hærra verði en lög um bygg-
ingarsamvinnufélög leyfðu.
Þetta þýðir að maður sem á
húseign, að fasteignamati kr
30 þúsund, á raunverulega kr.
540 þúsund.
Maður sem á (skuldlaust
hús að fasteignarmati kr. 30
þús. borgar sama eignarskatt
og maður sem á peninga eða
annað lausafé fyrir 30 þús.
En húseigandinn á raunveru
lega 510 þúsundum meira en
hinn. Þá upphæð hefir hús-
eigandinn skattfrjálsa. Útsvar
greiðir hann af 90 þúsund
króna eign, og sleppur því
ekki með meira en kr. 450 þús.
án útsvarsálagningar.
Þegar þessar tölur eru at-
hugaðar, er það vel skiljan-
legt að Sjálfstæðisflokkurinn
standi á móti því á Alþingi,
að fasteignamatið sé endur-
skoðað, En eins og kunnugt
er, svæfði Sjálfstæðisflokkur-
inn frumvarp fjármálaráð-
herra Eysteins Jónssonar um
endurskoðun á fasteignamat-
inu á síðasta Alþingi.
Það ranglæti, sem fram
kemur gagnvart skattborgur
um í Reykjavík í ranglátri á-
lagningu á élgn, er þó ekki
nema lítið brot á móti því him
inhrópandi ranglæti, er fram
kemur við álagningu á tekj-
ur. Þvi eins og allir vita er
eignaskattur og eignaútsvar'
aðeins lítill partur á móti
tekjuskatti og útsvari af tekj
um. Að þeirri hlið málsins
mun vikið í næstu grein og
þar sannað að lög og reglugerð
ir eru þverbrotnar til að færa
sem mest af útsvarsþungan-
um yfir á hina fátækari borg
ara þessa bæjar.