Tíminn - 25.11.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, sunnudaginn 25. nóvember 1951.
268, blað’.
Hvernig á að kjósa stjornlagaþing?
Niðurlag.
Alþingi kjósi stjórn-
lagaþingið.
Skyldi'nú svo fara að ekki
næðist samkomulag á Al-
þingi um kosningalög fyrir
stjórnlagaþingið á þá leið, sem
hér hefir verið bent á, kemur
önnur hugmynd til greina, að
vísu stórum frábrugðin og á
vissan hátt ólýðræðislegri og
líklegri til flokkspólitískrar
skiptingar fulltrúanna. — Sú
leið er að Alþingi kjósi stjórn
lagaþingið með hlutfallskosn-
ingu. — Kjörsvæðum sé hag-
að á sama eða svipaðan hátt
og greinir hér að framan,
kjörgengi bundið við búsetu
fulltrúa á kjörsvæðinu og kos
ið um fulltrúa fyrir hvert
kjörsvæði út af fyrir sig í
sameinuðu Alþingi, er hin fyr
irhugaða breyting á núgild-
andi stjórnarskrá, sem kvæði
á um þetta, hefði öðlazt stað-
festingu.
Jafnframt og Alþingi fengi
þenna rétt, leiddi það af sjálfu
sér, að alþingismenn afsöl-
uðu sér kjörgengi til stjórn-
lagaþingsins. Gera má raun-
ar ráð fyrir því, að alþingis-
menn yrðu ekki á stjórnlaga-
þingi þótt annars konar
kosningatilhögun yrði við-
höfð, meðal annars af þeirri
ástæðu, að þingin yrðu að öll
um líkindum að störfum sam
tímis.
Þessi kosningaaöferð hefir
þann stóra kost, að hún er
fyrirhafnarminnst og öldung-
is kostnaðarlaus.
Tvær mótbárur munu flutt-
ar fram gegn þessari kosn-
ingatilhögun og verður, ef að
vanda lætur, hrópað hátt um
báðar. Önnur er að kjósendur
séu sviptir rétti til að kjósa
stjórnlagaþingið. Athugum
þetta nánar. í fyrsta lagi
mun svo fara, ef almennar
stjórnlagaþingskosningar fara
fram að kjósendum verður
einatt lítt kunnugt um af-
stöðu frambjóðenda til stjórn
arskrármálsins. Og sjálfir
verða kjósendur, meginþorri
þeirra, reikulir í ráðí í þessu
efni. Hér kemur margt til
greina, sem athuga ber. Höf-
undar forseta-tillögunnar, þ.
e. þeirrar, að forseti, sem jafn
framt yrði forsætisráðherra,
eigi að mynda stjórn eða skipa
ráðherra án tilverknaðar Al-
þingis, halda því að vísu
fram, að þjóðin muni skipt-
ast í tvo hópa, milli þeirra og
hinna, sem halda vilja í þing-
ræðisskipulagið. — En efast
má um að slík flokkaskipt-
ing komist á, þótt því sé hald-
ið fram af ýmsum. — Hér kem
ur margt til greina, sem at-
huga ber, svo sem tvískipt
þing eða eina málstofu, skip-
un kjördæma hlutfallskjör að
einhverju, einmenningskjör-
dæmi, ellegar máske kjör-
svæðatilhögun þá, sem rætt
er um hér að framan, valds-
svið forseta m.m.
Afleiðing af þessu verður
sú, að kjósendur yfirleitt
verða reikulir í ráði um til-
lögur í stjórnarskrármálinu,
tileinka sér enga sérstaka
stefnu, en velja þá í flestum
tilfellum samflokksmenn
sína, þeir sem teljast til ein-
hvers flokks, hinir þá er þeir
treysta bezt, og er ekki nema
sæmilegt um þá afstöðu að
segja. — En skoðanir fram-
bjóðenda á stjórnarskrármál
inu koma lítt eða ekki til
greina.
Menn verða vel að gæta
Eftir Kristján Jánsson frá Garðstöðum
þcss, að hér stendur allt öðru
vísi á en í kosningum til Al-
þingis. Hér er ekki verið að
kjósa fulltrúa til þings þar
sem grundvallarstefnur í þjóð
málum koma fyrst og fremst
til greina svo og hagsmuna-
mál einstakra kjördæma —
og kjósenda máske.
Hér er einungis verið að
velja fulltrúa til að semja
stj órnarskrá fyrir lýðveldið.
Og það stjórnarskrárfrum-
varp verður síðan borið und-
ir atkvæði alþingiskjósenda'
til samþykkis eða synjunar.
Sú mótbára gegn þessari til- |
högun að kjósendur séu með
henni sviptir kjörrétti er því
í rauninni veigalítil. — Kjós-'
endur eiga nefnilega hér all-
an eftirleikinn. Þeir geta kol- j
fellt stjórnarskrárfrumvarp
stjórnlagaþings, og gera það
vitanlega verði frumvarpið
eigi að skapi meirihluta al-'
þingiskjósenda landsins. Þenn
an rétt eiga kjósendur ein-
ungis að því er fullnaðarsam-
þykkt stj órnarskrárinnar
snertir, en í engu löggjafar-
máli öðru. Þess vegna er kjör-
réttur kjósendanna til stjórn-
lagaþing(s ekki jafn mi'kils
virði, ekki jafn áríðandi og við
kosningar til Alþingis eða
bæja- og héraðsstjórna.
Kostir þessa kosningafyrir-
komulags eru margir. Það er
fljótvirkt, fyrirhafnarlaust og
kostnaðarlaust bæði fyrir rík-
issjóð og „háttvirta kjósend-
ur“. — Það verður að treysta
alþingismönnum til að velja
þá eina á stjórnlagaþingið,
sem kunnir væru að nokkurri
þekkingu á stjórnarskrármál-
inu og hefðu áhuga fyrir að
leysa málið.
Vitanlega myndu menn
líta misjöfnum augum á val
fulltrúanna og vafalaust
fengju þingmenn orð í eyra
og jafnvel stór ámæli. Sá leiði
háttur tíðkast annars of mjög
í þessu landi að fara niðr-
andi orðum um alþingismenn-
ina. En ýmsir þeir, sem ámæla
þingmönnum sí og æ og sjá,
að því er virðist, fátt gott í
framkomu þeirra og störfum,
eru oft manna tindilfættast-
ir, og á sífelldum þönum með
að afla þessum sömu mönn-
um atkvæða við kosningar.
— Á gambri slíkra manna er
því ekki mikið mark takandi.
Ég hygg, að allir verði í al-
vöru að játa, að valið myndi
af auðskildum ástæðum tak-
ast betur hjá Alþingi en kjós-
endum. — Það, sem um er
að ræða, er, hvort kjósend-
ur vilji afsala sér kjörrétti
sínum í hendur Alþingis. —
Á það ber og að líta, að kjós-
endur geta haft nokkur óbein
áhrif á þingmenn um afstöðu
þeirra til stjórnarskrármáls-
ins og jafnvel val stjórnlaga-
þingsfulltrúa, því alþingi ber
ekki að kjósa stjórnlagaþings
fulltrúana fyrr en að kosning
um loknum. Því mun verða
haldið fram, að með þessu
fyrirkomulagi sé skefjalausri
flokkspólitík boðið heim í vali
st j órnlagaþingsf ulltrúanna.
Ekki þarf þó svo að vera. —
Kunnugt er að innan þing-
flokkanna eru skoðanir skipt-
ar um mörg mikilvæg atriði
tilvonandi stjórnarskrár.
Mætti því ætla að í fulltrúa-
vali Alþingis til stjórnlaga-
þings kæmu fram þau sjónar-
mið og sérskoðanir í stjórnar-
skrármálinu sem máli skipta.
Fyrir þessu myndi að minni
hyggju vera séð með almenn-
um kosningum, og einkanlega
myndi með einmenningskjör
dæmakosningum hrein tilvilj
un ráða. — Þó er sennileg-
ast að við þessháttar kosn-
ingaraðferð myndi í flestum
tilfellum eingöngu kosið eftir
hreinum flokkslínum og eink
anlega í þéttbýlinu og fjöl-
mennustu kjörsvæðunum. —
Þeir, sem öðru halda fram,
verða að benda á einhver stað
góð rök máli sínu til stuðn-
ings.
Ég er að vísu þeirrar skoð-
unar, að tillaga mín, er ég
hefi lýst hér að framan um
óhlutbundið kjör allra stjórn
lagaþingsmanna á sama kjör
seðli sé æskilegasta fyrir- ’
komulagið. Vel má þó vera, ‘
að þeir agnúar reynist á þeirri
kosningatilhögun að kostanna!
gæti eigi nógsamlega. — Að1
þeirri tilhögun slepptri er það
kjör Alþingis, sem til greina
kemur. Ætla ég ekki að end-
urtaka þau rök, sem ég hefi
fært fram fyrir þeirri kosn-'
ingaaðferð né lengja mál
mitt meir að þessu sinni. |
Nú er það hinna áhuga-
sömu formælenda nýrrar lýð- ,
veldisstjórnarskrár, að benda
á aðrar heppilegri leiðir í
máli þessu. — Einkum tel ég
að hinum nýstofnuðu og til- f
vonandi stjórnarskrárfélög-,
um beri skylda til að láta uppi
álit sitt og leggja fram til-
lögur í málinu.
Það er meira aðkallandi að
koma sér saman um stjórn-
lagaþingið og kosningafyr- J
irkomulag þess, en að leggjaj
fram ákveðnar tillögur í sjálfu
stjórnarskrármálinu nú þeg-j
ar. —
Ráðlagði skipstjór-
anum að halda
til hafnar
Óhugnanlegt atvik kom fyr
ir á enskum síldveiðibát á dög
unum, er hann var staddur
að veiðum 30 sjómílur undan
landi.
Einn af hásetunum kom til
skipstjórans og sagði honum
að bezt væri að halda með
skútuna og allt saman til
hafnar þegar í stað. Þegar
skipstjórinn bað um upplýsing
ar, sagði hásetinn að hann
gæti komizt að því með því
að fará í matstofuna, því
hann kæmi beint frá því að
drepa kokkinn. En rétt í sama
mund bar kokkinn einmitt að
haltrandi og illa til reika.
Hafði hásetinn lamið hann
niður með stórum hamri,
vegna þess að hann treysti
sér ekki að ráða öðru vísi við
sér stærri mann og ætlað að
láta lífdaga hans vera talda.
Þegar til lands kom bar há-
setinn það, að hann hefði
skyndilega komizt að því að
kokkurinn héldi við konuna
sína og þá undið bráðan bug
að því að binda endi á það
með öruggu móti.
Anglýsið í Tímannm.
Kaupið Tímann!
Góð tíðindi eru það, að forseti
íslands hefir fengið bót við
kvilla þeim, er varð þess vald-
andi, að hann varð að fara til
Bretlands og fá þar sérstaka
læknisaðgerð. Samkvæmt frétta
tilkynningu frá forsætisráðherr
anum hefir þessi aðgerð heppn
azt vel.
Það liefir ekki þurft heilsu-
leysi forseta til, að rnenn hafa
undanfarið verið að stinga sam
an nefjum um það, hver myndi
erfa forsetatignina, ef núv. for-
seti léti af embættinu. Svipaðar
gátur eru menn að ráða í öðr
um löndum, þótt ekki sjáist
sérstök merki þess, að hlutað-
eigandi forustumaður sé að
hætta störfum. Menn hafa allt-
af gaman af því að spyrja og
spá og að reyna að skyggnast
inn í framtíðina, þótt oft og
tíðum reki ekki neinar nauðir
til þess.
Það er sagt, að viss öfl í Sjálf
stæðisflokknum hafi mikinn á-
huga fyrir því, að einhver Thors
arinn verði næsti forseti fs-
lands. Ólíklegt er, að Ólafur
Thors sækist eftir embættinu,
því að hann mun heldur kjósa
að fást við stjórnmál meðan
hann hefir afskipti af opinber-
um málum á annað borð. Meðan
ætlazt er til þess, að forsetinn
sé hlutlaus og hátíðleg persóna
er líka erfitt fyrir pólitískan
flokksforingja að ætla að fara
umsvifalaust í forsetaembættið.
Thor ’Thors kemur því fremur
til greina og jafnvel Richard
Thors, ef Sjálfstæðisflokkurinn
vill gera Thorsara að forseta-
efni sínu. Ósennilegt er, að aðr
ir flokkar en Sjálfstæðisflokkur
inn myndu fallast á Thorsara
sem forseta.
Af þeim mönnum, sem staðið
hafa framarlega í stjórnmálum,
er Ásgeir Ásgeirsson einna oft
ast nefndur sem forsetaefni.
Hann hefir látið lítið bera á
sér opinberlega að undanförnu
og gæti af þeim ástæðum komið
til greina. Annars ganga tals-
verðar sögur um áhrif hans og
afskipti að tjaldabaki. Ásgeir
hefir gegnt virðulegum embætt
um, bæði veriö forsætisráðherra
og forseti Alþingis við hátíðlegt
tækifæri. Hann er virðuleg
persóna og diplomat og myndi
á^margan hátt sóma sér vel í
fórsetaembættinu, eins og því
er nú háttað.
Af mönnum, sem hafa nú lítil
eða engin afskipti af stjórnmál
um, hafa verið tilnefndir sem
líkleg forsetaefni Pálmi Hann-
esson rektor, dr. Björn Þórðar-
son og Sigurður Nordal sendi-
herra. Af hálfu ýmsra Sjálfstæð
ismanna, er ekki vilja Thors-
ara fyrir forseta, en vilja þó
hafa pólitískan lit á forsetan-
um, hefir veri§ ymprað á Gísla
Sveinssyni fyrrv. sendiherra.
i Fleiri forsetaefni hefi ég heyrt
, nefnd, en læt nægja að nefna
i þessi nöfn að sinni. Menn munu
og vona, að núv. forseta endist
f svo líf og heilsa, að hann geti
1 gegnt embættinu lengi enn.
Allar líkur benda til þess, að
hann verði endurkosinn gagn-
I sóknarlaust meðan hann gefur
| kost á sér. En samt hafa menn
; gaman af að geta sér til um
1 líklegan eftirmann hans. Svo
getur farið, að ekki náist sam-
komulag um neitt forsetaefni
1 og hörð kosningabarátta fari
' fram. Slík kosningabarátta gæti
I haft miklar stjórnmálalegar
breytingar í för með sér.
f tilefni af þessum getgátum
um eftirmann forsetans, kemur
mér í hug hin skyndilega brott
för Einars Gerhardsens úr
norska forsætisráðherraembætt
inu. Hún kom yfir menn, eins
og þruma úr heiðskíru lofti.
Enginn átti von á því fyrir fram,
að Gerhardsen tæki þennan
kost. Menn vissu aö vísu, að
hann var orðinn þreyttur, en
það er ekki venjulegt, að menn
geri sér þess svo grein sjálfir
að þeir sleppi af valdamiklum
stöðum þess vegna. Þvert á móti
er það venjan, að menn setji
meðan sætt er og sækist lengur
eftir völdum en hollt er fyrir þá
| og aðra. Að því leyti er þetta
fordæmi Gerhardsens sérlega
athyglisvert.
Sum Norðurlandablöðin telja,
að Gerhardsen hafi valið þenn
an kost með tilliti til þess, að
harðari flokkabarátta fari nú í
hönd en áður. Stjórnmálabar-
áttan í Noregi hefir í stjórnar-
tíð Gerhardsens mótazt af sam
starfsandanum frá striðsárun-
um og Gerhardsen hefir breytt
mjög í samræmi við hann. Hann
hefir því unnið sér vinsældir
langt út fyrir flokk sinn. Ýmsar
aðstæður valda því, að nú hljóta
flokkadeilurnar heldur að
harðna, m. a. í sambandi við
kaupgjaldsmálin. Gerhardsen
kann því að hafa talið rétt, að
hann drægi sig nú í hlé, en
þjóðinni gæti síðar staðið for-
usta hans til boða, ef á auknu
samstarfi þyrfti að halda. Það
styður m. a. þessa skoðun, að
eftirmaður hans, Oscar Torp,
er talinn stórum harðskeyttari
maður og meiri flokksforingi
en Gerhardsen. Jafnan hefir ver
ið mjög góð samvinna milli
þeirra Torps og Gerhardsens og
þykir víst, að svo verði áfram.
1 Mikla athygli vekur það, að
Sjálfstæðismenn eru nú látnir
einir um það að sækja þýðingar
miklar opinberar ráðstefnur.
Þannig eru allir fulltrúarnir (3)
á þingi S.Þ. Sjálfstæðismenn og
sömuleiöis allir fulltrúarnir (4)
i á þingi Atlantshafsbandalags-
ins í Róm.
Starkaður.
Þökkum innilega sýnda samúð vegna andláts og jarð-
arfarar
EIRÍKS EINARSSONAR,
alþingismanns,
svo og margs konar virðing, sem minningu hins látna
hefir verið sýnd.
Vandamenn.
Þökkum hjartanlega auðsýnda samúð við andlát og
jarðarför fósturmóður og tengdamóður okkar
ELÍSABETAR GUNNLAUGSDÓTTUR.
Elísabet og Ólafur Kvaran,
Ingibjörg og Niels Ö. Nielsen.