Tíminn - 17.06.1953, Blaðsíða 13

AIIKABLAD
horium samtaka. Menn standa
bara álengdar og horfa á til-
raunirnar með dálítilli forvitni,
eða máske tortryggni. Ef nú
bjargið þokast, þá slá menn á
lærið og segja eins og Tuddi:
„Nei, sko bannað tröllið". En ef
bjargið hreyfist ekkert, þá glotta
menn í kampinn, labba í burtu
og segja með spekingssvip eins
og Andrés gamli Sveinsson: „Ja,
þetta sagði ég þér, en þú vildir
ekki trúa“. Og í hvort tveggju
tilfellinu liggur bjargið kyrrt í
götunni. Seinna gefur annar sig
fram til að velta bjarginu burtu,
og ver til þess öllum kröftum
sínum, en allt fer á sömu leið. Og
„svona gengur það öld eftir öld“
og alltaf er bjargið í götunni, og
þar situr það rótlaust, þar til vér
allir verðum samtaka um að
velta þvi. Amerískir verkmenn
viðhafa oft orðtak eitt, er beita
þarf miklu afli við eitthvert verk.
Þeir hrópa upp og segja: „pull
together — all together" þ. e. all-
ir samtaka, allir i einu. Þetta orð
segir Ingersoll — hinn mikii
mælskumaður — að sé lykillinn
að öllum gæðum lífsins, öllu
góðu, háleitu og fögru, bæði and-
lega og líkamlega. — Öll hin
mikla starfsemi, sem við sjáum í
náttúrunni, öll hin voldugu nátt-
úruöfl eru ekkert annað en ó-
sýnilegar hreyfingar hinna ör-
smáu frumagna (atoma), sem öll
efni eru samsett af. — Darvin
hefir ritað langa bók um starf-
semi smáormanna, sem lifa í
moldinni, og hefir sýnt og sann-
að, að undir þeirra starfsemi er
allt jurtalíf komið. Mannsaugað
sér ekki starfsemi hvers orms, en
þeir vinna, til samans, meira að
jarðrækt en allir menn. Hvílíkur
lærdómur! Stuart Mill segir, að
veraldarsagan sýni, að skipu-
lagshæfileikar þjóðanna sé mæli
kvarði, er sýni, á hvaða menn-
ingarstigi þær eru. Hvernig mun
um vér mælast á þann kvarða?
Það er annars ekki svo að
skilja, að von sé til, að vér séum
lengra komnir en vér erum. Þjóð
líf vort liggur enn í rústum, eftir
TÍMINN
margra alda áþján og kúgun.
Vér vorum sviftir öllu frjálsræði
til að ráða voru eigin skipulagi,
og höfum í margar aldir - ekki
þekkt annað skipulag, en það,
sem neytt hefir verið á oss af er-
lendu valdi; skipulag, sem vér
höfum hatað og brotið, þegar vér
höfum getað. Og svo fengum vér
eðlilega óbeit á öllu skipulagi,
urðum tortryggnir, ótrúir og ein-
ræningslegir. Vér trúðum engu
og enguni, því meðal vor voru
þeir, sem beittu hinu erlenda
kúgunarvaldi á oss.
Nú erum vér aðeins að rakna
við úr þessu ómegi þrælkunar-
innar. Hinir ágætu andans menn,
er uppi voru á meðal vor á fyrri
hluta þessarar aldar, og um
miðju hennar, kveiktu hjá oss
löngun til betra lífs. Þjóðlíf vort
raknaði við og krafðist réttar
síns. En vér vorum „fáir, fátæk-
ir smáir“, og rétt vorn höfum vér
fengið af skornum skammti.
Hörmulegast er þó hitt, að það,
sem vér höfum fengið, hefir kom
ið oss að svo litlu haldi, að vafa-
samt mætti virðast, hvort vér
hefðum verið betur farnir, þótt
vér hefðum fengið meira. Og
hvers vegna? Af því vér höfum
glatað trúnni, trúnni á sjálfa
oss, trúnni hver á annan, trúnni
á þjóðlíf vort, á ættjörð vora, á'
lífið, á sigur hins góða, á guð í
náttúrunni, á lögmál lífsins. Þess
vegna flýja menn nú úr landi, og
virða að vettugi ættjörð og þjóð-
líf. Og það litla, sem vér lærum
nú af öðrum þjóðum, er vantrú,
trúleysi á mannlífið, ekki ein-
ungis annað ósýnilegt líf, heldur
einnig á þetta sýnilega, áþreif-
anlega líf, og hugsjónir þess og
framtíðarvonir. Það lítur næst-
um út eins og sumir lærdóms-
menn vorir séu að apa aldaloka-
þreytuna (fin de siécle) eftir
öðrum þjóðum, eins og vér um
margar aldir hefðum reynt alla
hugsanlega vegi til að bæta líf
vort, og allt til einskis. Þessi
þreyta minnir á það, sem einu
sinni slæddist hér inn í landið:
„að tyggja upp á dönsku“, nefni-
•;? 13
lega1 að tyggja eins og ■ maður
væri tannlaus.
Vér höfum í margar aldir
mókt!, andlégá aðgerðalausir, hér
út á horni veraldar, og eins og
allir iðjuleysingjar gleymt að
treysta á og nota vora eigin
krafta. En á meðan hafa aðrar
Evrópuþjóðir verið sístarfandi
að því að framkvæma hugsjónir
sínar, að flytja þær út í lífið.
Auövitað hefir þeim misheppn-
ast margt, og árangurinn’ af
starfinu hefir ætíð orðið minni,
en þær gerðu sér vonir um, og
hugsjónirnar höfðu lofað þeim.
Það er því ekki undarlegt, þó að
þær sæki við og við þreyta og
vonleysi. En á oss, sem erum að
byrja að lifa, höfum allt lífið og
reynsluna fyrir framan oss, á oss
situr það illa að sýna á oss
þreytumerki, áður en vér höfum
lagt nokkuð í sölurnar fyrir eina
einustu hugsjón. Eða er nokkur
sá, er haldi, að allir mögu-
leikar iífsins séu tæmdir, að nú
hafi mennirnir reynt allt, er
reynt verður til umbóta á lífi
sínu. Sé svo, þá er slík skoðun
naumast svaraverð. En vér eig-
um að læra af reynslu annara
þjóða, varast það, sem þeim hef-
ir misheppnast, eða orðið hefir
þeim til vanþrifa, en sækjast
eftir því, sem þeim hefir veitt
mestan þroska, og bezt og göfug-
ast er í fari þeirra.
Nú sjá menn alltaf betUr og
betur, og viðurkenna það, að
einmitt undir skipulagi þjóðfé-
laganna er sæld þeirra eða ófar-
sæld að miklu leyti komin. Flesta
gleði og lífsnautn, flest böl og
meinsemdir mannlífsins má
rekja til skipulagsins. Þar hefir
það rætur sínar og orsakir. Þess
vegna hugsa nú hinir beztu
menn heimsins mest um skipu-
lagið og umbætur á því. Um það
er ritaður ótölulegur fjöldi bóka
á hverju ári, ekki einungis af
stjórnfræðingum og hagfræðing-
um, heldur og af heimspeking-
um, skáldum og alls konar
menntamönnum. Jafnvel prest-
ar og biskupar taka þátt í þeim