Tíminn - 19.08.1953, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, miðvikudaginn 19. ágúst 1953.
185. blað.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi:
Orðið er frjáist
Eftirhreytur um sauðfé og gróður
Niðurl.
Nú hefir það skeð, að Run-
ólfur Sveinsson sandgræðslu
stjóri hefir í tilefni þessa
máls ritað langa grein í Tím
ann, og að ýmsu leyti furðu-
lega. Mér þykir vænt um
Runólf og hann er í því hlut-
verki ræktunarmála á ís-
landi, sem ég tel mestu
skifta að vel takist, enda
þarf þar mesta vitsmuni við
að hafa, og fátt eitt, sem
getur stuðst við stofulærdóm
ef vel á að fara. Ég hafði
áður kennt Runólfi rök
þessa máls, sem er sauðféð
og gróðurinn, og aldrei hefir
verið lagt fyrir öðruvísi til
umræðu, (samanb. sauðeyð-
ingu Reykjanesskagans), en
um það eitt væri að ræða,
hvort sauðfé spilli gróðri
landsins og ylli uppblæstri.
Runólfur geysist fram með
alla eldgosafræði íslands,
þótt reyndar vanti í á stöku
stað. Hverju þessi fræði á að
hlýta í þessu máli, þar sem
sannað er að eldgos hafi ver-
ið seint og snemma í sögu
landsins, en uppblásturinn
aðeins rúml. tveggja alda
fyrirbæri, er ekki gott að
vita. Runólfur ætti að vita
það, að það hefir gróið upp
úr öllum eldgosasandi, bæði
fyrr og síðar, og er nærtækt
dæmi um það, Dyngjufjalla-
gosið 1875. Það lagði engan
bæ í eyði, nema um stundar-
sakir, og vangaveltur hans
um allan gossandinn, er
hægt að stilla á þeirri fræði,
sem jarðfræðingarnir hafa
kennt um eldfjallaösku í ís-
lenzkum jarövegi eftir mæl-
ingum. Og þótt byggðir hafi
farið í eyði af eldgosasökum,
eins og Þjórsárdalur og
Hrafnkelsdalur, þá greru
þeir upp eigi að síður, en
aðrar ástæður urðu þess vald
andi, að eigi tókst þar upp
svo fjölsetin byggð, sem fyrr-
um var. Runólfur ríður úr
hlaði með sleggjudóm um
mig og mína málsmeðferð,
og er honum það gott, en
mér og öllum öðrum gagns-
laust, eins og Stefán í Möðru
dal sagði við strákinn. En af
því mér þykir vænt um Run-
ólf ætla ég að kenna honum
enn nokkuð. Það er alveg
óþarfi af Runólfi að færa
uppblásturssöguna aftur til
1600, enda gjörsamlega heim
ildarlaust. Þótt strax fari
að kreppa að þjóðinni, þá er
Danir hófu einokunina, þá
verjast íslendingar enn um
stund í bjargræði sínu í
Jandinu, en það er að harðna
í dalnum þegar Björn á
Skarðsá segir, 29. apríl 1639:
„Hvernig nú horfir fyrir
þessu landi má guð náða.“
Runólfur segir, að Strönd í
Selvogi hafi aflagst fyrir
uppblás^ur 1690. Það þarf að
gera mun á sandágangi og
uppblæstri, en Strönd, og
fJeiri jarðir við sjóinn á þeim
slóðum, spiltust mest fyrir
sjávarágang, sem svo ríku-
Jegur var á þessum tíma,
eins og flóðið mikla 1653 (að
mig minnir), sem gekk langt
upp á Brúðamýri, þ. e. Flóa,
og kaupskip hættu að geta
siglt í Grindavík. Strönd í Sel
vogi er byggð 1703, þar er
meira að segja tvíbýli. Þá
eru 10 býli í Þorlákshöfn. En
nú fer að kreppa að á þess-
um slóðum. Og 1713 skrifar
Jón prófastur fróði í Hítar-
dal í viðauka. Pitjaannáls:
„Á þessum fyrirfarandi ár-
um eyddust mjög bæir í Sel-
vogi og líka fyrir austan (þ.
e. austan Selvogs), nokkrar
jarðir fordjörfuðust og eydd
ust af sandi', (þ. e. áfoks-
sandi). Auðséð er það, að hér
er verið að geta um nýlendu
nokkra í landinu, enda eng-
inn annálsritari gjört slíkt
áður. Og á sama tírna fer
Páll Vídalín að hugsa um
itölu búfjár í haga. Þetta er
á þessum tíma alveg nýtt
mál í landinu. Það er auð-
séð að það er nokkuð að ske,
sem þarf sínar skýringar og
sínu viönámi við að beita.
Enginn skilur málið til fulls
fyrr en Magnús Ketilsson
eftir miðji öldina. Hins veg-
ar bera annálshöfundar orð
á skriðuhlaup, en þau eru
af líkum rótum runnin og
uppblásturimr, of lítið notað
landið til beitar, svo mosarn
ir nema landið, og vatnið í
stórrigningum getur ekki
runnið ofanjarðar,en fer und
ir jarðveginn og spýtir hon-
um niður á sléttu. Fyrir fá-
um árum skeði slíkt í skógi
klæddri Jilíð í Ljósavatns-
skarði, rétt við vesturenda
Ljósavatns og þannig flutu
Lambatoríurnar í Vestmanna
eyjum á haf út fyrir stuttu
síöan, en höfðu áður setio
kyrrar frá upphafi gróðurs
á íslandi. Fyrir þetta vona ég
að Runólfur geri mér þann
greiða að teija upp í Tíman-
um allan sjávargang á ís-
iandh sem spilit hafa jörð-
um. Hann getur byrjað á
hinu fræga býli að nafni:
Stjörnusteinum, í Stokkseyr-
arhreppi, landnámsjörðinni
á þeim slóðum. Svo þarf
Runólfur aö læra það, að
skrifa aidrei framar grein,
sem byrjar á því að ísland
se á takmörkum þess að vera
byggilegt land., því öldum
saman bjó hér ein ríkasta
þjóð, sem nálæg dæmi eru
um, og stundaði mest land-
búnað. En það er þarflevsa
að eyða lengra máli á þetta
dómadags skrif. En að nokkru
er bezt að minnast á það,
sem þessir menn kalla rán-
yrkju og er að vísu orðið
margtuggið orð í Jangan
tíma á íslandi, en er nú eins
konar untiirspil i þeim neyð-
arsöng, að það sé ekki vog-
andi að búa á landiru, þá
blási það allt upp, og þetta
er hugsað á eins konar jafn-
vægi á viðskiptadálkum í
höfuðbók verzlunarfyrirtæk-
is. Ef þú íekur út beit frá jörð
inni, þá verður þú að leggja
inn áburð i staðinn. Þetta
gerir nú beitarféð að vísu,
en þetta innlegg er aðeins
kallað „peðringur,“ og er í
iágu verði. Þess vegna fa-rðu
enga beit úttekna og Jógaðu
þínu fé!
En þetta mál er ekki svona
einfalt einokunardæmi Það
er bezt að taka dæmi, sem
skýrir málið og að nokkru
með tölum. Maður hefir einn
hektara lands á vori í sæmi-
lega góðri rækt. Þetta land
er eins gras- og sinuiaust,
cins cg gemlingur, sem týnir
reifinu er ullarlaus. Maöur
ber á þetta land 8 hestburði
af tilbúnum áburðí, en fær
eftir 2 mán. 40 hestburði at
heyi. Nú skal það gert, að í
þessum 40 hestburðum séu
þessir 8 hestburöir af áburði,
hvað þó ekki er, því þótt tilb.
áburður sé, er hann langt frá
því allur jurtanærandi
efni. Mismunurinn er samt
32 héstburðir. Vatn í heyi,
bæði Jaust og efnabundið, er
í kringurn 15—16% og er þáö
af 40 hestb. 6 hestburðir eða
15%. Eftir eru þá 26 hest-
buröir af þurrefni, sem mest
allt er lífrænt fóðurefni. —
Þeir, sem haida að gróður
jarðar éti mold, álykta auö-
vitað, að þetta sé frá mold-
inni tekið, og ef svo vævi vrði
gróðurmoltiin fijótlega upp-
urin á sliku landi, og þvi um
hina mestu rányrkju að
ræöa. Fn hér er ckke:t íra
moldinr.i tek'ö’ Þetta er rllt
úr loftinu tekið. Jurtirnar
haia unnið kolsýru og sum-
ar ónnur efni, úr loLiv.u,
meö blaðgrænunni og viö að
ftoð sólarljóssins i þem an
þroska sinn Auk þess hafa
þau- þurft á miklum næring-
arefnum að halda i lifsstari
srtni f.ua yfii vaxrau'n.-mn,
(,g þar að auki bær"’ þr.::,’
Úfsstarfsemi eðli jarðvegs-
lns, svo eigi verður mæit né
nv'tiðj enda ci smr.r, af þers-
.im Jilutum cnn í i.cv t; eö.i
jaí.’ivei utanöyra t vifn.da-
heiminum. falíkt lax..i gefur
tctíö cxfirtekjur i gróðri þótt
ekkert sé borið á það, og er
sá gróður eingöngu gróði
jarðarjinnar (gróðurmoldar)
í viðskiptum við loftið. Hvern
ig mætti það vera rányrkja
að hjálpa jörðinni til að
græða í þessum viðskiptum?
Nú geta menn enga hjálp
veitt í þessu efni, nema með
því að yrkja jörðina, slá eða
beita gróðurinn, og þannig
vita allir bændur, að engjum
er haltiið við með því að slá
þær, stundum árlega, en beiti
landi með því að beita það.
Beitilantiið er að því leyti
betur sett, að fénaður er lif-
andi ábu.rðarvél og skilar
nokkrum hluta af gróðrin-
utn, sem það notar, sem til-
reiddum áburði til jarðarinn
ar aftur. í þessu er þýðing
búfénaðar tyrir landið svo
mikil, að án slíkra nota verð-
ur ekki talað um landgæði,
og engin heimska hefir fram
að þessu þorað að ráðast á
þennan augljósa vitsmuna-
garð, sem um þetta atriði hef
ir hlaðizt fyrir allra augum.
Svo koma spekingar og tala
um rányrkju af þessari sjálf
sögðu og nauðsynlegu notk-
un landsins til þess að við-
halda jarðvegs- og gróður-
gæðum þess, svo viðskiptin
við loftið geti orðið sem arð-
vænlegust. Ofan á þetta tala
þeir svo um sjálfgræðslu
lands og í girðingum.þar sem
allar skepnur eru útilokaðar
frá í að koma, og engin
mannshönd kemur nærri til
neinnar hjálpar í nytkun,
svo landið geti hlaðizt sinu
og mosa, sem með tíð og tíma
eyðileggur gróður landsins
og eðlisgæði jarðvegsins. —
Þetta er hin helzta fram-
kvæ.md í þessu svokallaða
skógræktarmáli, og má sjá
víða um byggðir landsins,
jafnvel lieilar sveitir, hafa
orðið fyrir þessari meðferð,
undir dauðadóm alls gróður-
fars eftir lengri eða
skemmri tíma. Mega það all
(Framh. á 6. eí5u).
Þórarinn Þorleifsson, Skúfi, hef-
ir óskað eítir að taka til máls hér
í baöstofunni og ræða um kenn-
ingar Helga Pjeturss:
— „fslenzk stefna,“ heitir grein í
81. tölublaði Tímans, þ. á. eftir
Björn Þorkelsson. Grein þessi er
um rit Nýalssinna og kenningar dr.
Helga Pieturss. Langar mig að gera
nokkrar athugasemdir við ritsmíð
þessa. Meðal annars segir greinar-
höfundurinn, -að dr. ,H. P. telji
drauma manna, að mestu eða öllu
mótaða af áhrifum þroskaðri
manna, úti í geinmum. Ég verð að
segja, að þetta er ónákvæmt, og
sumt rangt. Fyrst er það, að dr.
H. P. talar um stjörnur eða jarð-
ir, en ekki tilvist manna í geimn-
um. Að vísu eru allar jarðir í geimn
um, okkar stóra jörð' ekki undan-
skilin. Dr. H. P. telur að lífið grói
á jörðunum, ekki í tóminu. Það
þekkjum við líka, en ekki þekkjum
við annars konar tilveru. Um það
að' draumar manna mótist að'
mestu eð'a öllu af áhrifum þrosk-
aðri vitvera, er það að segja, að
hér finnst mér beinlínis rangt með
farið. Það er einmitt kenning dr.
, H. P. að mikið af þeim lífsstraum,
I sem rennur í brjóst sofandans, sé
ekki frá þroskaðri eð'a betri stöð-
j um, heldur vanþroskuðum og ill-
um stöð'um. Að ekki sé talað um
áhrif samtíninga og svo náttúr-
| lega mannsins eigin huga, ef um þá
’ drauma er að ræð'a, sem munaðir
eru. Þessu máli verða auðvitað
ekki gerð nein skil í stuttu máli.
En þarna er verkefni fyrir hvern
þann, sem vill skoða sinn eigin
hug, og ekki líta langt yfir skammt.
Það er þó raunar eitt af því, sem
B.Þ. sakar dr. H. P. um.
Þá talar Björn um speki dr. H.
P., þar sem hann standi föstum fót
um á jörð, segir að: „Þar sé allt í
náttúrlegum skorðum, undir nátt-
úrlegu stjörnubliki." En siðan
verða skoóanir skiptar um kenning
arnar, segir þar, og er það náttúr-
lega satt og eðlilegt. B. Þ. gleymir
því bara, að' til voru þeir, er ekki
litu stórt á sumar kenningar dr.
H. P„ þær er höfð'u þó berg að
bakgrunni, en nýstárlegar voru og
frumlegar. Veit ekki sá, er þetta
skrifar, hvort Björn þessi getur
dæmt þau verk dr. H. P. af eigin
athugun. Þau hafa nú mörg feng-
ið viöurkenningu þeirra, er þau
fræði stunda, og sýnir það vitan-
lega á engan hátt gildi þeirra kenn
inga dr. H. P„ er síður eða ekki
hafa hlotið viðurkenningu. Hins
vegar má líka neita því, að það sé
út af fyrir sig nokkur sönnun,
nema að því leyti, sem það hefir
sannað, að dr. H. P. var skarpur
athugandi.
Fyrsta ritgerðin í Nýal heitir
„Hið mikla samband." Leitast dr.
H. P. þar við aö sýna fram á sam-
band alls í heimi og ekki vitan-
lega einungis á jarðarkorni voru.
Kenning þessi var í rauninni ekki
ný með öllu. Jarðirnar og sólirnar
sveiflast hvorar um aðra, bundnar
römum taugum. Lífmyndir jarð-
arinnar eru hver annarri skyldar,
og sennilega allar komnar af sömu
rót. Þær eru bundnar römmum
þráðum skyldleika. En hvaðan kom
lífið til jarðarinnar í öndverðu?
Eða kviknað'i það, eins og mýs á
mygluðu korni? Þeirri kviknun
músanna trúðu menn, fyrir daga
Pasteurs. Og sennilega eru margir
hér á jörð ekki enn komnir fram
yfir það þekkingarstig. Dr. H. P.
telur, að lífið hafi komið til jarðar
innar fyrir „aðsendan kraft",.
Hann telur að þessi kraftur sé að
skapa heiminn, til fullkomnunar,
en þar þurfi geysi mikið átak til.
Svo mikið, að' örðugleikum sæti.
Dettur manni i hug, í því sam-
bandi, sagan um hinn öfluga Ása-
Þór, er honum tókst ekki, að lyfta
nema einum fæti Miðgarðsorms-
ins frá jörðu, og hafði þá teygt sig
nálega til himins.
B. Þ. talar um volgur dr. H. P.
út af vamnetum og aumingjahætti
jarðlífsins. Þetta er nokkuð öfugt,
finnst mér. Enginn hefir litið
stærra á jarðlífið, ætt þess, efni og
möguleika, en einmitt dr. H. P. Þeg
ar hann talar um framtíð íslands,
minnir hann, t. d. á hið fagra er-
indi Jónasar Hallgrímssonar: Veit
þá engi að eyjan hvíta á sér enn
vor, ef fólkið þorir o. s. frv. „Eyjan
hvíta" þ. e. fagra og heilaga land.
Það er umsögnin um landið. Dr.
H. P. vitnar ekki í þessi orð' Jón-
asar út í bláinn. Hann er sama
sinnis um aödáun og ást á land-
inu. Má í því efni líka minna á,
hverja rækt hann lagði við móður-
málið. En vorið kemur, ef vissum
kröfum er íullnægt. Dr. H. P. finn-
ur l:ka vel, að hér gengur margt
‘ verr en varir. Og hver getur neit-
að því? Og þó vaninn geri marga
illa hluti bærilega, ekki sízt ef aörir
. bera, geta þeir verið illir allt aS
einu.
I
Og þá er það nú „blessun barátt-
unnar, sem fleytt hefir lífinu á
herðum sér frá upphafi". B. Þ. tel-
ur, að dr. H. P. vilji taka hana frá
mannkyninu. Hann segir: „Strit og
érfiði verður leikur einn, veðrátt-
, an veröur svo og svo iriild, og lik-
1 amsdauðinn hopar loks af hólmi.“
Dr. H. P. telur að' svona geti farið,
ef réttri stefnu sé fylgt. En helzt
er að sjá, sem B. Þ. þyki þetta of
gott. En hvað er það, sem mann-
kynið hefir verið að sækjast eftir
um sína daga? Allt frá því, er eld-
urinn var fyrst kveiktur, og fyrsta
skinnið að herðum dregið til skjóls,
hefir það verið' stefnumarkið að
bæta kjörin, auka ylinn, þar sem
hann hefir skort, létta störfin og
lengja lífið út í rauðan dauðann.
En þetta hefir langoftast verið gert
á annarra kostnað, þannig, að' eins
brauð var annars dauði. Allt, sem
lifir, berst fyrir lífi sínu, hversu
vesælt, sem það virðist, svo lengi
1 sem verða má, og með þeim ráð-
um og tækjum, sein til eru. Og
svo, til þess ennþá betur að full-
nægja lífsþránni, vonar mestur
hluti mannkynsins á framhaldslíf
eftir dauðann. Hver lífögn sendir
sína fálmara til að kynnast næsta
umhverfi. Fyrst með ófullkominni
| skynjun, sem síðar þroskast í lang
drægari skynvit: Sjón, heyrn o. s.
frv. Trúarbrögðin reisa sín must-
eri og benda háum turnum himna
til. Er ekki allt þetta nægilegt, til
að sýna að dr. H. P. stendur föst-
um fótum á jörðinni, þótt hann
eygi möguleika til framfara, þeirra,
sem raunar hefir alltaf verið keppt
að, þótt nálega allir telji þá enn
fjarstæðukennda. Það hefir raun-
ar verið þannig um flest það, er
náðst hefir. Fyrst var það óljós
draumur eða hugsjón. Óskýr fálm-
an eftirlanganinnar. Seinna sáust
ráðin og leiðirnar, sem fara þurfti,
en því miður, oft vegna þarfar
blóðugrar baráttu."
Þórarinn hefir enn ekki lokið
máli sínu, en mun hér fresta ræðu
sinni til morguns.
Starkaður.
W.W.V.,A%VAVAV.VV.V.V.V.VWAWA\VW.VAVV
5 í
í; Hjartanlega þakka ég þeim, sem glöddu mig á i
% níræöisafmæli mínu. — Guð bJessi ykkur öll.
í
£ ÞORSTEINN JÓNSSON
I; Meíri-Tungu
(VVWWAWWAVW/W.W.WWVWW.WAWWUWVVVV