Tíminn - 23.03.1954, Blaðsíða 4

TÍMINN, þriSjudaginn 23. marz 1954.
Dr. Jón Dáason:
Auðæfi G
Orðið er frjálst
nlands
Sú atvinnunauðsyn nú á
líðandi stund sem helzt knýr
oss til aðgerða á Grænlandi
er neyðarástand útgerðarinn
ar. — Með því að hafa að-
stöðu á Grænlandi, mætti
margfalda aflamagn botn-
vörpunganna við Grænland
þá tíma, sem þeir veiða þar,
því nú sem stendur fer meg
intími þeirra í siglingar fram
og aftur, og þeir geta ekki
flutt með sér nægilega mik-
ið af útgerðarvörum héðan,
svo að nægi í fullfermis ferð.
Meira að segja verða skip-
ín að fara svo drekkhlaðin
héðan, að lífsháski er að
sigla þeim.
Eins og er, er vetrarvertíð
in, þ. e. 2.—3 mánaða tími
á útmánuðum, einasti tími
ársins, sem hægt er að halda
bátunum út með hagnaði
eða réttara án taps. Ef bát-
arnir fengju aðstöðu á Græn
landi, gætu þeir í marz siglt
til Grænlands og róið vor-
vertíðina þar. Skroppið svo
heim til að taka þátt í síld-
veiðum, ef þeir vildu, og að
lokinni síldarvetríð skroppið
yfir til Eystribyggðar og
fengið þar ágæta 2—3 mán-
aða haustvertíð' og mikinn
og feitan fisk. Frá og til
Eystribyggðar mundu bát-
arnir fara vora gömlu sjó-
leið til Grænlands og frá
Grænlandil, sigla vestar og
nær Grænlandsströndum en
botnvörpungarnir sigla nú,
en veðurofsinn er minni nær
Grælandsströndum en úti á
hafinu. Þeir mundu á þess-
um haustferðum ekki sigla
suður fyrir Drangey, heldur
gegnum sundið Hafhverf,
er Danir hafa uppnefnt
Prins Christian, nyðra sund-
ið gegnum syðsta hluta 'iands
ins, milli Skagafjarðar að
vestan og Grænlandshafs að
að austan. Á leiðinni heim-
an og heim mundu bátarnir
sigla í samflota, og á leið-
inni heim mundu bátarnir
safnast í höfn á Austur-
Grænlandi í grend við Haf-
hverf og bíða þar góðra veð
urfregna til heimferðar. Með
þessu móti getur bátaflotinn
fengið ábatasama veiði all-
an ársins hring eins og t. d.
Norðmenn hafa, og allar aðr
ar skynsamar þjóðir hafa út
séð sér fyrir sína báta, og
útgerð vor þannig orðið sam
keppnisfær útgerð annara
þjóða, að öðru jöfnu.
Stórkostleg eru einnig þau
auðævi, sem Grænland geym
ir í búlöndum og hagbeit fyr
ir hálfviltar hreidýrahj arð-
ir. inn í fjörðunum er allt
landið gróið upp á fjalla-
brúnir eða upp að hæstu
brúnum, svo hvergi sér í mel
eða flag.
Hin stórkostlegu auðæfi
Grænlands eru þó á öðrum
sviðum. Hinar hafíslausu og
lagíslausu hafnir Vestri-
byggðar liggja rétt á móti
Hudsonssundinu og í næstu
nálægð við mynni þess. Öll
stórfljót Kanada og þverár
þeirar renna (nema St.
Lawrence- og Mackenzie-
fljótin) út að Hudssonsflóa
er réttu nafni heitir Mark-
landsbotnar. Er þessi svæði
Kanada byggjast og fljótin
hafa verið lagfærð fyrir
flutninga, mun meginmagn
allra þungavöru frá þessum
svæðum verða flutt eftir án
um út að Marklandsbotnum
og þaðan á skipum yfir til
næstu íslausra hafna þá tvo
mánuði eða þrjá, sem sund-
ið og Hudsonflóinn er skip-
gengur fyrir ís, og svo dreift
þaðan eftir hentugleikum út
um heim. Þessar íslausu hafn
ir eru í Vestribyggð, en á
austurströnd Ameríku eru
ekki íslausar hafnir fyr en
suður á Nova Scota, er eitt
sinn hét Vínlandsskagi.
Þungavörur til vatnasvæðis
Hudsonsflóans frá Suður-
Asíu, Afríku og Atlantshafs
höfnum verða sendar til
Vestribyggðar og þaðan vest
ur með skipum, er fara að
sækja þungavörur vestur eða
koma með þungavörur að
vestan. Heimaverzlunarborg-
ir vatnasvæðis Hudsonflóans
eiga því fyrir höndum að
rísa upp við hafnirnar í
Vestribyggð. Mundi þarna
ekki ærið framtíðarverkefni
fyrir íslenzka verzlun og
siglingar.
Út af beiðni dönsku stjórn
arinnar um viðurkenningu
danskra yfirráða yfir öllu
Grænlandi, svaraði brezka
utanríkisráðherrann þ. 19.
maí 1920: „Ég er sannfærð-
ur um, að danska stjórnin
muni eiga hægt með að
skilja, að hin landfræöilega
lega Grænlands gerir það að
stórmáli fyrir brezka heims
veldið sem heild, og sérstak-
lega fyrir Kanada, hver á
það....“. Þetta var víst ekki
ofmælt þá, hvað þá nú.
Frá eyjunum norður af
Kanada er eitt sinn hétu „ís
lands eyjar“ ganga steinolíu
jarðlög yfir á norðvestur-
horn Grænlands. Þarna er
því steinolía í jörðu á Græn-
landi. í Umanak-flóanum á
ca. 71.-72.° n. br. eru heil
fjöll og eyjar úr allavega lit
um marmara, og segir séra
ívar Bárðarson ráösmaður í
Göröum frá þessu um 1360.
Á Eisunesi á ca. 70.—71.° n.
br. sunnan við Umanakfló-
ann, eru mikil steinkolalög.
Kolalög þessi eru upp í 2 y2
meter á þykt. (prófessor
Böggild í Grænland III, bls.
398) eða meira. Um hita-
gildi og gæði þessara kola
segir H. B. Krencheld skrif-
stofustjóri: „Gæði kolanna
er hér um bil hin sömu og
venjulegra Newcastle-kola.
Hitagildi þeirra er ca. 6400
hitaeiningar og askan er
sáralítil (Bogen De danske
Atlanterhavsöer III, 528).
Efnarannsókn er gerð var
hér í háskólanum á gæðum
nokkurra sýnishorna af þess
um kolum, teknum af handa
hófi í lítilli skímu í véla-
rúmi gufuskips, leiddi í ljós,
að notagildi hitaeininga
þeirra væri um 5400 hitaein
ingar. Þau voru næstum al-
veg laus við brennistein, og
askan var sárlítið létt, hvítt
duft. „Yfirleitt virðast kolin
ágætist eldsneyti, og eru á-
reiðanlega eins góð og skosk
kol“, segir rannsóknarstof-
an. Þótt þetta séu fullkom-
in steinkol (ekki brúnkol),
eru þau þó til orðin úr pálma
skógum, og eru ákaflega
feit. Einhverntíma fyrir 1937
sótti brezkt syndikat með
100 millj. kr. byrjunarfé um
leyfi til að vinna úr þeim
benzín, en Danir neituðu. í
sambandi við þessi kolalög
eru lög af rauðum járnsteini
með 38—48% af járni í.
Kolalög þessi ná norður á
sunnanverða Króksfjarðar-
flóann og suður á Bjarney
heiði norðan við Umanak-
og Ritenbenk-eyna og taka
þannig yfir um það bil 2 y2°
frá norðri til suðurs. Á’Eisu-
nesi hefir einnig fundist
steinolía í jörðu á svæði á
stærð við Sjáland (Social-
demokraten 15. sept 1947).
Ýtarlegri greinargerð um
þessi kol er í bæklingnum:
„Grænland á krossgötum“,
(Rvík 1947) bls. 56—63.
Á svæðinu frá Mjernivik
og suður að Nanortalík á
vesturströndinni hafa auk
kola og marmra verið starf-
ræktar grafit, asbest og kop-
arnámur. Grafitið og asbest
ið er eitthvert það bezta i
heimi. Kryolitnáman við
Ivigutut í Miðfjörðum mun
nú að lídinkum gefa dönsku
stjórninni á 2. tug milljóna
danskra króna netto í ríkis-
j sjóð auk þess, sem Æresunds
fabrikkerne í Kaupmanna-
höfn, er hreinsa þann helm
ing Kryolitsins, sem fer til
Danmerkur, eru orðnar eitt-
hvert arðbærasta stóriðjufyr
Ártæki í Danmörku, og hefir
útbú eða söluumboð út um
allan heim.
| Gullnámur og silfurnám-
ur, sem áreiðanleg forn skjöl
segja, að Grænlandsverzlun-
in hafi flutt frá Grænlindi
fyrir 1500 kunna að hafa ver
ið hreinir málmar frá Mið-
Ameríku, þótt svona sé orð-
að. En í Grænlandslýsingu
séra ívars Bárðarsonar ráðs
manns i Görðum, gerðri ca.
1360, segir svo: „Item uti
Grönland ehr noch Söllf-
bjerrig“. Hér getur ekki ver-
ið um annað að ræða en
niikla eða miklar silfurnám
ur á Grænlandi sjálfu. En
séra ívar, sá sannorði heið-
ursmaður, gerði því ekki
skóna að svo kynni aö fara,
1 að fáir yrðu til nákvæmra
frásagna um það, hvar þess-
ar miklu silfurnámur væru.
En að minnsta kosti ein slík
náma hefir verið í Eystri-
byggð og það varla langt frá
Görðum, því í rústum gam-
als Eskimóakofa og berg-
sprungu skammt þar frá
fannst á fyrri öld heilmikið
af lausum, hreinuxn og ó-
bræddum silfurkristöllum.
Mest af þessu silfri virðist
flest hafa horfið út í veður
og vind. En það, sem ég sá
af því í Minerallogisk Mus-
j eum í Kaupmannahöfn,
hafði Eskimóinn hamrað
flatt, til þess að gera úr því
eggjárn eða örvarodda. Eski
■móinn hlýtur að hafa fundið
jþessa skrítnu „steina“ úr
jhreinu silfri í veiðiferð, má
ske í lækjarfarvegi. En í
j veiðiferðir fara Elskimóar
,ekki mjög langt. Ætti þessi
náma því að verða auðfund-
in við vísindalega málmleit.
Öll Eystribyggð er sundur-
klofin af ótal „göngum“, en
í slíkum fyltum sprungum í
frumfjallið eru oft þungir
málmar og önnur efni, er
þrýsts hafa upp í sprung-
urnar aö neðan.
Framhald.
Alexander Guðbjartsson frá Hjarð
arfelli hefir kvatt sér hljóðs og
ræðir um dagskrá útvarpsins:
„I»ar sem það var nú talinn sjálf-
sagður og góður siður, að taka þátt
í umræðum þeim, er fram fóru í
baðstofunni hér áður fyrr, þá lang-
ar mig nú til að, leggja hér orð i
belg.
Er mér þá efst í huga að minnast
lítilsháttar á kvölddagskrá útvarps-
ins, því að það má með sanni segja,
að kvölddagskrá útvarpsins ætti að
vera og er nú að ýmsu leyti það,
sem við hér í fábreytileik sveitalífs-
ins teljum útvarpinu einna mest til
gildis. En svo er þaö annað mál,
hvað okkur finnst um störf útvarps
ráðs og útvarpsstjóra um val dag-
skrárefnis og niðurröðun þess. Er
mér þá einkum i huga kvölddagskrá
in þessar vikurnar.
Passíusálmarnir voru sungnir og
lesnir á meðal íslenzku þjóðarinnar
öld eftir öld og þó ævinlega í lok
kvöldvökunnar og með þeim var
oft líka lesin góð hugvekja um svip-
að efni, — en ekki „Salka Valka“
með því orðbragði, sem henni fylg-
ir, — sem mér finnst, og mörgum
öðrum góðum og gegnum mönnum
hér um slóðir, að ætti að banna að
lesa á eftir Passiusálmunum. Enda
ættu Passíusálmarnir ævinlega að
vera seinasti liöur dagskrárinnar
þann tíma, sem þeir eru lesnir, en
útvarpssagan alla jafnan fyrr að
kvöldinu.
Hvað viðkemur lestri „Sölku
Völku“ þá finnst mér ég tæplega
skilja samræmi það, sem að sjálf-
sögðu ætti að vera hjá ríkisútvarp-
inu og menntamálaráðuneytinu um
málvöndun og varðveizlu tungunn-
ar, þar sem fyrrv. menntamálaráð-
herra, Björn Ólafsson, fyrirskipaöi
á s. 1. hausti að í öllum barnaskól-
um landsins skyldi á yfirstandandi
skólaári vera hafðir 3 sérstakir
móðurmálsdagar. Þá daga skal móð
urmálinu algerlega vera helguð öji
kennsla. Þessi fyrirskipun menntá
málaráðherra á náttúrulega að vera
gerð til þess að reyna að hlaða upp
í þau skörð, er vera kunna í kennslu
móðurmálsins og einnig til þess að
verjast utanaðkomandi skaðræðis-
áhriíum á tunguna.
Þetta má nú vera allt gottog blegs
að hjá menntamálaráðherra. En
hvað er þá um hlut útvarpsins 1
verndun íslenzkunnar? Er það lest-
ur „Sölku Völku“? Fáfróður spyr.
— Ég heyri ekki betur en höfundur
safni þar saman ýnisu þvi, sem
mér finnst lítið erindi eiga til upp
vaxandi æsku þjóðarinnar hvað mál
fegrun viðkemur, þar sem hrúgað
er saman örgustu blótsyrðum, sóða-
legu klámi og alls konar latmælum.
Kiljan er sem kunnugt er, það þekkt
ur rithöfundur og dáður af mörg-
um, að búast má við því, að börn
og unglingar, sem hlýða á sögulest
ur hans, telji, að hér sé á ferðinni
svo eftirbreytnilegur frásagnarstíll,
talshættir og orðaval, að önnur fyr
irmynd sé vart betri.
Útvarpið, sem af mörgum er talin
ein veglegasta menntastofnun þjóð-
arinnar, sem hún og líka gæti verið,
ef vel væri á haldið í öllu, — flytur
nú þetta jafnhliða því, sem mennta
málaráöherra gefur út skipun um
aukna móðurmálskennslu í öllum
barnaskólum landsins.
Mér finnst nú þetta hjá útvarpinu
ekki vera sá andi, sem ætti að ríkja
í því að kenna æsku þjóðarinnar að
bera viröingu fyrir sínu stílhreina og
hreimfagra máli.
Þakka ég þér svo, Starkaður minn,
fyrir, að fá að leggja hér orð í belg
og vertu blessaður og sæll“.
Alexander Guðbjartsson hefir lok
ið máli sínu.
Starkaður.
Aðstoðarlæknisstaða
Staða II. aðstoðarlæknis við lyflæknisdeild Land-
spítalans er laus til umsóknar. Laun samkvæmt launa-
lögum eru á ári kr. 31.050,00 auk verölagsuppbótar.
Umsóknir um stöðuna sendist fyrir 15. apríl næst-
komandi til stjórnarnefndar rikisspítalanna, Ingólfs-
stræti 12.
Skrifstofa ríJklsspítalaima.
wwwwwftwyvwwwwwvwwwwwww
í
Ollum þeim mörgu, sem glöddu mig á sjötugsafmæli
mínu með hlýjum vinarkveðjum, blómum og gjöfum, ^
bið ég nú blaðið að færa mínar hjartans beztu þakkir.
Ásdís Sigurðardóttir frá Miklaholti.
VAVA'.V.V.VAVA,.V.V,V.VVAV.VA%'AV^%W.V.,.W
AW.'.V.V.V.'.V.V.V.V.V.'.V.V.V.V.VV.V.V.VV.V.V.V.*
j: , Í
;1 tbúar ReyUhólulœknishéra&s í
í Kæru vinir. Við viljum með fátæklegum orðum færa
^ ykkur hjartans þakklæti fyrir hina rausnarlegu og
í* kærkomnu gjöf, er okkur barst nýlega. — Megi andi
I; höfðingslundar ykkar vera snar þáttur í fari íbúa
byggðanna fögru við Breiðafjörð um alla framtíð.
Wi
innincfarópfö
Selma Kaldalóns,
Jón Gunnlaugsson.
Bezt að auglýsa í TÍMANUM
iwiBHiiiiiiiwiroiiiiiiiiiiiiiiiiiiroiiiiBiiiiiiiiiiamiiiiiiiOTinffltiiC