Tíminn - 29.01.1955, Blaðsíða 5

23. blaff.
TÍMINN, laugardaginn 23. janúar 1955.
5.
Laugard. 29. jan.
Samvmnntrygging-
ar lækka bruna-
tryggingar í sveit-
nm og kauptúnum
Þriðja hæsta bygging heimsins
MaðEirinii sessa skój) Elffeltus'niim féll á iam
fökuprófi í vei'kfræðid. háskólans í París
ÞaS er nú sjáanlegt, að
Ijrunatrygginagr í sveitum,
jkauptúnum og kaupstöðum
munu stórlækka á þessu ári
<og verður það fyrst og fremst
að þakka frmkvæði Samvinnu
trygginga. Þó hefði þessi lækk
un getað orðið miklu meiri,
ef forráðamenn bæjarfélag-
anna hefðu almennt verið
nógu vel á verði.
Forsaga þessa máls er í höf
úðatriöum þessi: Arið 1924
fékk Brunabótafélag íslands
einkarétt til að brunatryggja
íbúðarhús í sveitum, kauptun
um og kaupstöðum, nema
Jteykjavík. Þessi einkaréttur
félagsins hefir haldizt þar til
jhann var afnuminn með lög-
um nr. 59 frá 24. apríl 1954,
.þannig, að bæjar- og sveita-
jstjórnum var heimilað frá 15.
október 1955 að semja um
brunatryggingar i umdæmi
fiínu. Einkaréttur félagsins
var afnuminn vegna þess, að
sýnt þótti, að brunatrygging-
ar væru mjög óhagstæðar í
liöndum þess og myndi því
ekki umþokað meöan það
Jiefði einkaréttinn.
Á s. 1. sumri fór Brunabóta
félagið að semja i kyrrþey um
brunatry(ggingar yið bæjarfé
lögin til næstu fimm ára, og
munu samningar hafa náðst
við nokkur þeirra. Virðast for
ráðamenn viðkomandi bæjar
íélaga ekki hafa gert sér nógu
Ijóst, að bæjarfélögin myndu
öðlast rétt til útboða og
frjálsra samninga á næsta ári.
Af tilviljun komust Samvinnu
tryggingar að því, að slíkir
sanmingar voru á döfinni
milli Brunabótafélags íslands
og Borgarnesshrepps. Niður-
staðan varð því sú, að Sam-
vinnutryggingar gerðu tilboö í
brunatryggingu húsa i Borgar
neshreppi frá 15. okt. 1955 og
var miðað við 40% lækkun frá
fyrri iðgjöldum. Tilboð Bruna
bótafélags íslands gerði einn
ig ráð fyrir lækkun frá fyrri
iðgjöldum, en samanburður á
tilboðum þess og Samvinnu-
trygginga leiddi þó í ljós, að
tilboð Samvinnutrygginga var
um 28% hagstæðara'að meðal
tali. Hreppsnefndin viður-
kenndi, að tilboð Samvinnu-
trygginga væri hagstæðara,
en þrátt fyrir það samþykktu
fulltrúar Sj álfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins í henni aö
taka tilboði Brunabótafélags-
ins.
Tvö dæmi má nefna, er
sýna mismuninn á tilboði
Brunabótafélagsins og Sam
vinnutrygginga. Iðgjald af
2. fl. steinhúsi, metnu á 250
þús. kr. urðu samkvæmt til-
boði Samvinnutrygginga 270
kr., en samkvæmt tilboði
Brunabótafélagsins 400 kr.
Iðgjöld af járnvörðu timbur
húsi, metnu á 250 þús. kr.,
urðu samkvæmt tilboði Sam
vinnutrygginga 720 kr., en
samkvæmt tilboði Bruna-
bótafélagsins 1125 kr. og er
því munurinn í þessu tilfelli
hvorki meira né minna en
405 kr.
Samkvæmt þeim taxta, sem
Á hverju ári fer um ein milljón
manns með hinum gömlu lyftum
Eiffelturnsins til þess að dást að
útsýninu yfir Parísarborg í 300 m.
hæð. Flestum, sem fara upp í turn-
inn verður það ógleymanlegt, og
það var einmitt það, sem vakti fyrir
manninum, sem byggði- þessa
þriðju hæztu byggingu i heimi.
Turninn er þekktur um allan heim,
en fæstir vita aftur á móti nokkuð
um þann, sem byggði hann, Gust-
ave Eiffel. „Ég ætti eiginlega að
vera afbrýðisamur gagnvart þess-
um turni", segir hann, „því að
flestir, sem fara upp í hann, halda
að hann sé eina byggingin, sem
ég hefi staðið að.“
Og vissulega byggði þessi maður
fleiri byggingar en turn þenna, sem
hann hefir þó hlotið mesta frægð
fyrir. Margar af stærstu brúm heims
ins setti hann saman úr stáli, og
innleiddi með því nýja aðferð í bygg
ingamálum. Hann var brautryðj-
andi þeirrar stefnu byggingamál-
anna, sem enn hefir haldið velli,
og margt er það í byggingu hinna
miklu skýjakljúfa í New York, sem
byggt er á útreikningi Eiffels. Auk
þessara höfuðverkefna sinna, gerði
Eiffel margar smærri uppfinning-
ar, svo sem aðferð til að taka tal-
filmur. „Afi lagði sig allan fram
viö verkefni sín“, segja barnabörn
hans. „Hann elskaði starf sitt og
var hamingjusamari en flestir
aðrir."
I.íktu eftir verkum hans.
„Húgmyntíafluiið hefi ég frá
föður mínum", sa;ði Eiffel eitt
sinn, „en verzlunargáfuna frá móð
ur minni' Og hvort tveggja hefir
verið mér gagnier t.“ Árið 1866 stofn
aði Eiffel sitt eigið fyrirtæki, og á
næstu 20 árum varð hann þekktur,
sem einn mesti byggingaverkfræð-
ingur heimsins. Úr teiknistofu
hans komu uppdrættir að hverju
stórverkinu eítir annað, og allar
urðu byggin; ar hans kunnar íyrir
einfaldleik sinn og hve ód. rar þær
voru. Brýr í Rússlandi, Egypta-
landi og Perú, stíílugaröar, verk-
smiðjur og alls kcnar byrgingar,
sem voru stærri en áður haíði
þekkzt. Og um allan heim :íktu
aðrir verkfræðingar efíir verkum
hans. Kunningi hans spurði hann
eitt sinn, hvers vegna hann tæki
ekki einka’eyfi á uppfinningum
sínum. „Úr því að ég hefi glaðst
við að ^era uppíinningar mínar",
svaraði hann, „hvers vegna skyldi
mér þá ekki vera það ijúft að láta
aðra njóta þeirra? Þar að auki get
ég alltaf fundið upp á einhverju
nýju.“
300 metra hár turn.
Einhvern tíma á árunum milli
1880 og 1890 íengu nokkrir franskir
iðnrekendur þá hugmynd að koma
á fót heimssýningu í París. Nefnd
Féll á prófinu.
Gustave Eiffel fæddist 1832. Fjöl-
skylda hans var vel efnum búin.
Hann féll við prófið inn í verk-
fræðingaskólann, en komst þó í
annan svipaðan skóla i París. Er
hann hafði lokið pröfi þaðan, fékk
hann vinnu hjá verkfræðingafyrh-
tæki og vann þar í tvö ár. En móð-
ir hans var ekki vel ánægð með
þetta, og fannst sonurinn ekki láta
kveða nóg að sér. Gustave brosti
og klappaði á hönd hennar, þegar
þetta barst í tal. „Bíddu bara, ég
hefi stæi'ri fyrirætlanir", sagði
hann.
Þegar járnbrautanetið breiddist
út um Evrópu, varð það eitt helzta
vandamálið, hvernig byggja skyldi
hinar stóru brýr fyrir járnbraut-
irnar. Eiffel fann þá aöferð til að
byggja slíkar brýr, og tók fyrir-
tæki það, sem hann vann við,
henni tveim höndum. Við þetta
verk sitt fékk Eiffel það sjálfs-
traust, sem hann áður skorti.
Eiffelturninn
þriðja hæsta bygging
lieims
var sett á laggirnar og Eiffel kom
með þá hugmynd, að tákn sýning-
arinnar sky'di verða 300 metra hár
turn, smíðaður úr járni. Nefndar-
menn urðu steinhissa á þessari til-
lögu, en þegar Eiffel lagði teikn-
ingar sínar fram, var þó ákveðið
að byggja skyidi turninn. Stjórn-
arvöldin fengust þó ekki til að
leggja r.ema einn fimmta hluta
kostnaðarins af mörkurn. Eiffel
lagði þá fyrirtæki sitt sem trygg-
ingu fyrir láni, er hinn hluti kostn
aðarins var greiddur með.
Byggingin hófst 1887, eftir að 40
verkfræðingar höfðu unnið í tvö
ár að teikningum. 250 verkamenn
skyldu setja hina 15 þúsund járn-
bita saman með hálfri milljón
nagla. En þegar byggingin var kom
in vel áleiöis, skall óveðrið á. 300
rithöfundar og listamenn rituðu
undir áskorun um að turninn yrði
jafnaður við jörðu. En Eiffel lét
ekki bugast. „Þegar turninn er full-
gerður munuð þér elska hann“,
sagði hann við andstæöinga sina.
Hæsta fánastöng heimsins.
Það var í marz 1889 að síðasti
nagiinn var settur á sinn stað.
Undir þrumgný frá 21 fallbyssu-
skoti dró Eiffel þrílita fánann að
hún á toppi þessarar hæstu bygg-
ingar, sem mennskir menn höfðu
nokkru sinni augum litið. „Franski
fáninn er nú eini fáninn í heimi,
sem dreginn er að hún á 300 metra
hárri flaggstöng", sagði Eiffel víð
þetta tækifæri.
Fyrstu átta mánuðina eftir
vígslu turnsins heimsóttu hann ná-
lægt tvær milljónir manna. Þessi
risabygging varð stolt borgarinn-
ar, og samkvæmt samningi rann
gjaldið, sem kraíizt var fyrir upp-
göngu 1 turninn, beint í vasa Eiff-
els fyrstu tvö árin. Til þessa dags
hefir um ein milljón manna heim-
sótt turninn á ári hverju, og ennþá
(Framhald á 6. siðu.)
áður gilti í Borgarnesi, námu
iðgjöld þar samanlagt um 120
þús. kr. árlega. Samkv. tilboði
Samvinnutrygginga hefðu
þau lækkað um 48 þús. kr., en
hafa hins vegar ekki lækkað
nema um brot þeirrar upphæð
ar vegna þess, aö tilboði
Brunabótafélagsins var tekið.
Hafi önnur bæjarfélög, sem
hafa gert nýja samninga við
Brunabótafélagið, samið um
svipuð iðgjöld, skipta þær upp
hæðir orðið hundruðum þús-
unda króna, sem þau hafa
samið af umbjóöendum sin-
um með því að leita ekki
frjálsra útboða. Er næsta ótrú
legt, að húseigendur í viðkom
andi bæjarfélögum uni vel
slikum samningum.
Til enn frekari upplýsinga
má geta þess, að iðgjöld í kaup
stöðum og kauptúnum, sem
Brunabótafélaginu hafa verið
greidd, munu hafa numið um
6 millj. kr. á ári að undan-
förnu. 40% afsláttur af þeim
næmi 2,4 millj. kr. Kaupstöð
unum mundi sannarlega
muna um þessa upphæð.
I áframhaldi af því, sem
gerðist í Borgarnesi, hafa Sam
vinntryggingar nú látið bæjar
og hreppsfélög vita, að þær
væru reiðubúnar til að semja
um mikla lækkun iðgjald-
anna. Fyrsta hreppsfélagið,
Vík í Mýrdal, hefir nú gert
samning við Samvinnutrygg-
ingar um brunatryggingar og
lækka iögjöld þar samkv. því
um 40% frá því, sem áður var.
Brunatryggingar þær, sem
Samvinnutryggingar bjóða í
sveitum, eru mun lægri en
nýju iðgjöldin, sem Brunabóta
félagið hefir samið um í bæj
unum, samkv. áður sögðu.
Iðgjöld eru þó yfirleitt hærri
í sveitum vegna skorts á
brunavörnum. Sést þar enn á
ný, að Brunabótafélaginu hef
ir tekizt að binda kaupstaöina
á klafa í 5 ár með miklu óhag
stæðari kiör en beir gátu feng
ið, ef rétt hefði verið haldið
á málum.
Þrátt fyrir þetta fæst ber-
sýnilega nú þegar mikill
árangur af því, að einkaréttur
Brunabótafélagsins var af
numinn. Sveitarfélög, sem
eiga eftir að semja, munu
áreiðanlega læra af mistökum
bæjarfélaganna og tryggja sér
hagstæðari kjör. Bæjarfélögin
munu líka fvrr en síðar verða
neydd til að leita frjálsra út-
boða.
Sá árangur, sem hér liefir
fengizt, hefði þó ekki náðst,
ef Samvinnutryggingar
hefðu ekki hafið samkeppn-
ina við Brunabótafélagið.
Einkafélögin gerðu það ekki,
því að þau hafa ekki áhuga
fyrir lækkun iðgjalda. Það
hefir sannazt hér, sem oft-
ar, að það eru samvinnufé-
lögin, sem hafa forgöngu um
að brjóta niður veggi einok-
unar og óeðlilegra gróðastarf
semi.
Jafnframt hefir það sann-
azt á hinum óeðlilegu samn-
ingum bæjarfélaganna, að
fullkomlega heilbrigt ástand
skapast ekki i þessum málum
fyrr en brunatryggingarnar
verðá gefnar álveg frjálsar,
eins og Framsóknarmenn
hafa lagt til.
Jón í Volaseli
(Framhald af 4. síðu).
réðu rikjum í Volaseli.
Jón hefir mikið þurft að
ferðast um dagana og verið
mikill hestamaður, enda átt
ágæta hesta, trausta og ör-
ugga, bæði meðan hann var
í Volaseli og allt fram á
seinustu tíma.
Hann nýtur sín máske bet
ur á hestbaki og í samfylgd
annarra, en við flest annað.
Hann er orðlagður fyrir dugn
að sinn, fyrirhyggju og að-
gætni og hefir því verið eftir
sóttur til fylgdar bæði af inn
anhéraðsmönnum og þeim,
sem að eru komnir. Þessir
kostir eru mikilvægir og
koma sér einkum vel fyrir
marga, er fengu aðstoð hans
og fylgd yfir Jökulsá í Lóni,
en hún getur orðið eitt hið
versta og viðsjálasta vatns-
fall landsins, og er þá ekki
heiglum hent að fást við
hana. En hversu óvænlega
sem á horfðist í þeirri glímu
var Jón alltaf sigurvegarinn.
Jón Eiríksson hefir tekið
mikinn þátt í hverskonar fé
lagsstarfsemi sérstaklega í
sveit sinni og sýslu. Honum
hafa verið falin margvísleg
trúnaðarstörf í hálfa öld og
innt þau af hendi af einstakri
samvizkusemi, dugnaði og
skyldurækni og jafnan í á-
nægjulegri samvinnu við þá,
sem hann hefir starfað með
og fyrir og notið aukins og
vaxandi srausts beggja aðila.
Þegar Kaupfélag Austur-
Skaftfellinga var stofnað
seint á árinu 1919, var Jón
meðal stofnenda þess, og
gerðist þá þegar deildarstjóri
í Lónsdeild félagsins og var
ætíð endurkosinn til þess
starfs, meðan hann átti heim
ili innan deildarinnar. Hann
átti því ríkan þátt í allri
starfsemi félagsins á þeim
tíma, átti sæti á öllum aðal
fundum og öðrum fulltrúa-
fundum í félaginu og starf-
aði þar sem annars staðar
af áhuga og fórnfýsi, ætíð
viðbúinn að takast á hend-
ur það, sem hann 'fann að
þurfti eða aðrir óskuðu eftir
að hann gerði.
Á fyrstu starfsárum félags
ins reyndi oft mikið á félags
lund og félagsþroska þeirra,
cr félagsmenn voru, einkum
þeirra er trúnaðarstörfum
gegndu í deildunum, þar eð
félagið átti við nokkra fjár-
hagsörðugleika að etja, eink
um fyrstu 10—15 árin. Þeir
erfiðleikar voru sigraðir með
samstilltum átökum margra
félagsmanna, sem gerðu sér
Ijóst að sameining þeirra var
sigur til hálfs og að sundr-
ungin hlaut að leiða til ó-
farnaðar og ósigurs. Var það
félaginu og AusturlSkafta-
fellssýslu mikið lán hversu
margir mætir menn voru sam
hentir um að hefja starf-
semina til vegs og gengis.
í þeim hópi var Jón Eiríks
son og jafnan viðbúinn til
sóknar og varnar, eftir því
sem við átti. Fyrir það, ásamt
mörgu öðru, verðskuldar
hann og fær þakkir samferða
mannanna og þeirra annarra
sem gera sér þess að nokkru
grein hversu störf hans hafa
verið mikilsverð samtíðar-
mönnum hans, og þá einnig
skapað þeim er við taka, betri
skilyrði í lífsbaráttunni.
Eg þakka Jóni Eiríkssyni
langt og ánægjulegt sam-
starf og samfylgd og árna
honum. konu hans og skyldu
liði allra heilla á ófarinni
ævibraut. ,
Jón ivarsson.