Tíminn - 30.01.1955, Blaðsíða 4

«,
TÍMINN, sunnudagiim 30. jaiiáar 1955.
24. blaf
SKRIFAD OG
FAÐ
Nokkur deila hefir staðið
um það undanfarið milli Tím
ans og Morgunblaðsins, hvort
Framsóknarflokkurinn hafi
þurft að knýja Sjálfstæðis-
flokkinn til að fallast á á-
kvæðin í seinasta stjórnar-
samningi um rafvæðingu
dreifbýlisins.
Mbl. hefir andmælt þessu
og heimtað gögnin á borðið.
Þetta hefir Tíminn nú
gert, og þykir rétt að rifja
það upp í megindráttum að
Kýju.
Þann 6. ágúst 1953 sendi
Framsóknarflokkurinn Sjálf-
stæðisflokknum skrá yfir þau
mál, er hann vildi fá rædd í
sambandi við samningana um
nýja stjórnarmyndun. Þar
sem hér var aðeins um skrá
að ræða, voru einstök mál
aðeins nefnd, en ekki útfærð,
þar sem ætlazt var til að það
yrði gert í viðræðunum, eins
og líka var gert. Eitt atriðið í
þessari skrá hljóðaði þannig:
„Að hraða byggingu orku
vera, dreifingu raforku og
byggingu smástöðva (einka
síöðva) vegna byggðarlaga í
sveit og við sjó, sem enn þá
hafa ekki rafmagn eða búa
vz'ð ófullnægjandi raforku.“
í þeim viðræðum, sem síð-
an fóru fram á grundvelli
þessarar málaskrár Fram-
sóknarflokksins, gerðu Fram
Bóknarmenn ítarlega grein
fyrir þvi, hvernig þeir vildu
tryggja fjáröflun og fram-
kvæmdir varðandi rafvæð-
ingu dreifbýlisins samkvæmt
framansögðu.
Tilboð Sjálfstæðisflokksins.
í fýrstu voru Sjálfstæðis-
menn nokkuð tregir til að
gefa ákveðin og bindandi lof
orð, en voru fúsir til að lofa
allmiklu meg óákveðnu orða-
lagi. Smátt og smátt gengu
þeir þó til móts við þessi sjón
armið Framsóknarflokksins,
en vildu þó ekki ganga eins
langt. Þann 28. ágúst af-
hentu þeir formanni Fram-
sóknarflokksins „tillögur
Sjálfstæðisflokksins að mál-
efnasamningi samstjórnar
Sjálfstæðisflokksins og Fram
sóknarflokksins." Þar sagði
svo um raforkumálin:
„Lögð verði rík áherzla á
að halda áfram rafmagns-
virkjunum í þeim Ianc’shlut
um, þar sem þær eru
skemmzt á veg komnar, og
rafmagnsveitum og verði
tryggðar til þeirra fram-
kvæmda eigi minna en 20
milljónir króna árlega, t. d.
með lántökum í sambandi
við aukna sparifjármyndun,
framlögum úr ríkissjóði eða
hliðstæðum ráðstöfunum.
Gerðar verði sérstakar ráð-
stafanir til þess að ljúka
sem fyrst fullvirkjun Sogs-
ins.“
i
Ákvæði stjórnarsamningsins.
Framsóknarmenn töldu
þessar tillögur Sjálfstæðis-
flokksins ekki fullnægjandi,
þótt hann hefði þokazt veru
lega til móts við kröfur þeirra.
Samningum um þetta atriði
var því haldið áfram og féll-
ust Framsóknarmenn ekki á
samkomulag fyrr en ákveðið
var að orða viðkomandi á-
kvæði stj órnarsamningsins á
þennan veg:
„Hraðað verði byggingu
orkuvera, dreifingu raforku
og fjölgun smástöðva (einka
stöðva) vegna byggðarlaga
Qögnin lögð á borðið — Forusta Framsóknar-
manna um rafvæðingu dreifbýggsins — Sbalds-
félagið Veggur — Samvinnutryggingar stér-
lækka brunatryggingarnar — Veggur, sem verð-
Stcingrímur Steinþórsson raforkumálaráðherra. Á öðrum stað í blaðinu
eru rabtir samningar um raforkumáiin, er fóru fram í sambandi við
myndun núverandi ríkisstjórnar.
ur rofinn
f sveit og við sjó, sem ekki |
hafa rafmagn eða búa viö;
ófullnægjandi raforku, og
unnið verði að lækkun raf-
orkuverðs, þar sem það er
hæst. Tryggt verði til þess-
ara framkvæmda fjármagn,
er svarar 25 millj. kr. á ári
að meðaltali næstu ár. í
þessu skyni verði lögboðin
árleg framlög af ríkisfé auk
in um 5—7 millj. króna og
rafmagnsveitum ríkisins og
raforkusjóði tryggðar 100
milljónir króna að láni og
sitji það fyrir öðrum lánsút
vegunum af henóti ríkis-
stjórnarinnar, að undan-
teknu láni til sementsverk-
smiðjunnar. Auk þess séu
gerðar ráðstafanir til að
hraða áframhalda?zdi virkj
un Sogsins/*^^^^^^^
Forga?zgsréttur tryggðítr
og framlagið hækkað.
Eins og sést á framan-
greindu, er mikill munur á
tilboði Sjálfstæðisflokksins
frá 28. ágúst og ákvæðum
stjórnarsamningsins um
þetta atriði. í fyrsta lagi er
árlegt framlag til fram-
kvæmdanna hækkað úr 20
millj. í 25 millj. kr. f öðru
lagi er ákveðin 100 millj. kr.
lántaka til þessara fram-
kvæmda og henni tryggður
forgangsréttur, að sements-
verksmiðjuláninu undan-
skildu. Ákvæðið um þennan
forgangsrétt var ekki sízt þýð
ingarmikið, enda voru Sjálf-
stæðismenn tregir til að fall-
ast á það, bæði vegna Sogs-
virkjunarinnar og fleiri fram
kvæmda. Þessu forgangs-
ákvæði er það hins vegar að
þakka, að nú er búið að
tryggja fjármagn til þessara
framkvæmda og að fullkom-
lega verður því staðið við
þessi fyrirheit stjórnarsátt-
málans.
Með þeim heimildum, sem
hér hafa verið lagðar fram,
er það vissulega sannað, að
Framsóknarflokkurinn hefir
haft forustu um að knýja
það fram, að rafvæðing dreif
býlisins yrði eitt aðalmál nú-
verandi stjórnar, og að hann
knúði fram við samningana
um stjórnarmyndunina stór-
um meiri og öruggari fram-
kvæmdir en samstarfsflokk-
urinn hafði boðið og vildi
með góðu móti fallast á.
Félagið Veggwr.
Fyrir nokkru síðan stofn-
uðu nokkrir helztu fjárafla-
menn Sjálfstæðisflokksins
hér í bænum félag, sem nefn
ist Veggur. Aðalverkefni þessa
félags er að koma í veg fyrir,
að Samband ísl. samvinnufé
laga eignist lóðir eða hús í
Reykjavík, er geti skapað því
aðstöðu til að taka upp sam-
keppni við milliliðina þar. Fé
lag þetta virðist alveg ráða
yfir bæjarstjórnarmeirihlut-
anum, sem í seinni tíð reynir
að torvelda alla starfsemi S.
í. S. meö því að neita um
nauðsynleg leyfi. Þannig er
m.. a. komið í veg fyrir, að
Olíufélagið geti fært út starf
semi sína í Reykjavík og
stuðlað að hagkvæmari olíu-
verzlun fyrir neytendur þar.
Vel má vera, að þessi Vegg
ur Sjálfstæðisflokksins geti
torveldaö starf samvinnu-
hreyfingarinnar eitthvað um
stund, en hann mun ekki
geta gert það til lengdar.
Sókn samvinnuhreyfingar-
innar mun halda áfram til
hagsbóta fyrir almenning.
Um þessar mundir eru að ger
ast atburðir, sem eru ný sönn
un þess, hvernig samvinnu-
hreyfingin brýtur niður veggi
einokunar og óeðlilegrar
gróðastarfsemi.
Ei??karétt?ir af??uminn
og áhrtf þess.
Fyrir atbeina Framsóknar
manna var það samþykkt á
þingi í fyrra, að einkaréttur
Erunabótafélagsins til bruna
trygginga skyldi falla niður
15. október 1955. Þótti sýnt,
að tryggingar hjá félaginu
væru mjög óhagstæðar. Til
þess að haida tryggingunum
áfram, hóf félavið að semja
við ýmsar bæjarstjórnir í
kyrrþey á ííöastl. ári og gerði
við þær firnm ára samning
um nokkra lækkun. Munu
bæjarstjórnirnar ekki hafa
gert sér nógu Ijóst, að þær
öðluðust rétt til frjálsra út-
boða innan skamms. Bæjar-
fulltrúar Sjálfstæðisfl. munu
ekki heidur bafa verið and-
stæðir óhagstæðum trygging
um, því að það var óbeint
vatn á myllu einkafélaganna.
Fyrir <ilvilju?i komast
Samvinnutryggingar aö því
fyrir nokkrw, að Bru??abóta
félagið var aö semja við
Borgar7?eshrepp um bruna-
tryggingar til frambúðar.
Niðurstaða?? varð sú, að
Samvzn?uitryggi??gar gerðu
tilboð iim 40% lækkwn frá
fyrri iðgjöldum. Brunabóta
félagið bauð ein??ig Iækk?(n,
en tilboð Samvin?iutrygg-
inga var þó til jaf??aðar
28% hagstæðara cn tilboð
þess. Samt samþykktu Sjálf
stæðismen?( og Alþýðwflokks
menn að taka tilboði Brana
bótafélagszns, enda þótt það

Erlervíur Einarsson, sem átt hefir
mestan þátt í viðgangi og vexti
Samvinnutrygginga.
þýddi nokkurra tuga þús.
kr. aukaútgjölc, fy?ir Borg-
Tzesinga, miðað við það að
tilboöi Samvi?(nutrygginga
væri tekið.
Hafi önnur bæjarfélög, sem
búin eru að semja við Bruna
bótafélagið, samið um svip-
uð iðgöld og Borgarneshrepp
ur, skipta þær upphæðir orð
ið hundruðum þúsunda kr.,
sem þau hafa samið af um-
bjóðendum sínum með því
að leita ekki frjálsra útboða.
Árlega munu kaupstaðirnir
og kauptúnin hafa greitt und
anfarið um 6 millj. kr. í ið-
gjöld. 40% lækkun á þeirri
upphæð nemur 2.4 millj. kr.
Sést vel á því, hve miklar
hagsbætur hafa falizt í þessu
tilboði Samvinnutrygginga.
Þa??nig brýtwr samvinnan
e?nok?c?zarveggina.
í áframhaldi af því, sem
gerðist í Borgarnesi, hafa
Samvinnutryggingar nú látið
bæjar- og hreppsfélög vita,
að þær væru reiðubúnar til
að semja um mikla lækkun
iðgjaldanna. Fyrsta hreppsfé
lagið, Vík í Mýrdal, hefir nú
gert samning við Samvinnu-
tryggingar um brunatrygging
ar og lækka iðgjöldin þar
samkv. því um 40% frá því,
sem áður var.
Má telja vafalaust, að
hreppsféiögin munu almennt
fylgja þessu fordæmi og
brunatryggingar í kauptún-
um og sveitum muni því stór
lækka. Hefir því vissulega
þegar náðst mikill árangur
af því, að einkaréttur Bruna
bótafélagsins var afnuminn,
þótt sá árangur hefði getað
orðið miklu meiri, ef öll bæj-
arfélögin hefðu haldið rétt á
rnálunum.
Sá árangur, sem hér hefir
fengizt, hefði þó ekki náðst,
ef Samvi?m?ítryggi?(gar
liefðw ekk? hafið samkeppn
ina við Brurcabótafélagið.
Einkafélögm geröu það ekki,
því að þau hafa ekki áhuga
fyrir lækku?? iðgjalda. Það >
hefir sannazt hér, sem oft-
ar, að það eru samvinnufé-
lögin, sem hafa forgöngw
am að brjóta niður veggz
einokwnar og óeðlilegrar
gróðastarfsemi.
Jafnframt hefir það sann-
azt á hinum óeðlilegu samn-
ingum bæjarfélaganna, að
fullkomlega heilbrigt. ástand
skapast ekki í þessum málum
fyrr en brunatryggingarnar
verða gefnar alveg frjálsar,
eins og Famsóknarmenn
hafa lagt til.
Veggur, sem verður brotinn.
Eins og lýst er hér að fram
an, hafa Samvinnutrygging-
ar þegar stuðlað að mikilli
lækkun brunatrygginga víða
um land.
Reykvikingar hefðu strax
á seinasta ári, getað fengið
slíka lækkun fyrir atbeina
Samvinnutrygginga. Stjórn-
arvöld bæjarins kusu hins
vegar heldur að mynda
vegg gegn samvinnunni en
njóta hennar. Þau mynd-
uðu bæjareinokun, sem held
ur iðgjöldum óhreyttum. Þess
vegna verða Reykvíkingar nú
að greiða árlega vegna bruna
trygginga hátt á aðra millj.
kn meira en nauðsynlegt er.
Þótt Sjálfstæðisflokknum
takist e?zn að viðhalda þess
um vegg í brunat7-yggzngum,
imíTiu áhrifin frá lækkunwm
úti á landi, áreiðarilega
verða þess valc~h?idi, að han7i
verður fyrr en síðar brótinn
??iðMr. Reykvíkingar mwnu
ekki til langframa sætta sig
við óeðlilega háar jöríina-
tryggmgar og samvinnu-
hreyfiugin mun ekki aðéins
hjálpa til að brjóta niður
þennan vegg, heldur marga
aðra veggi íhaldsins.
Mikið er nú rætt um það í
sambandi við yfirvofandi
verkföll að brjóta þurfi nið-
ur ýmsa óeðlilega veggi dýr-
tíðar og milliliöagróða. Vissu
lega er það rétt og líklegasta
leiðin til þess er áreiðanlega
aukin samvinnustarfsemi,
eins og framangreint dæmi
sannar.