Tíminn - 13.08.1955, Blaðsíða 5

§80. blað.
TIMINN, laugardaginn 13. ágúst 1955.
Laugard. 13. ágúst
Bókmenntir — listir
Skriðdýrin á Kefla-
víkurvelli
Þfeirfi staðreynd er ekki að
leyna, að kringum varnarliðið
og framkvæmdir þess hér, hef
ir risið upp allstór hópur
manna, sem þjónar því með
þvílikum undirlægjuhætti og
sleikjuskap, að leita verður á
neðstu stig dýraríkisins, ef
finna á svipuð dæmi. Sumt af
þessu fóiki álítur.að það þjóni
þezt hagsmunum sínum og
gróðavonum með þvi að
skríðá þannig fyrir hinum er-
lená'u aðilum, en einstökum
gengur til ofsatrú og ofstæki,
er ' rekur rætur sínar til
„kaíöa stríðsins“. Hinum er-
iendu aðilum er þó síður en
svo-h'agúr f þessu, því að það
ýtir undir þá tortryggni, að
þeir: séú að reyna að safna
um 'ísig 'oistækisfullum áhang
endum.
Þessi hópur umræddra
maiinlegra skriðdýra er að
sjálfSögðu fjölmennastur á
KeÖávíkufflugvelli. Þar er
meðíimi hans að finna bæði
í þfónustu hjá varnarliðinu,
verktökúm þar og einnig hjá
því!-ópinbera. Svo öflugur er
hóþúrinn nú orðinn, að hann
hefir"Um nokkurt skeið gefið
út sjálfstætt blað, Flugvallar-
blaðið, sem að sjálfsögðu er
ritá'S'd hreinum sorpblaðsstíl.
Að uttdanförnu hefir þetta
blað aðallega verið helgað
svivirðingum um utanríkis-
málaráðherra og ýmsa sam-
starfsmenn hans, sem mest
hafa unnið að endurbótum
á framkvæmd varnarmál-
aniiá: Alveg sérstaklega hefir
blaðið ráðizt á hina auknu ein
angrun varnarliðsins. Þá hef-
ir það af fremsta megni reynt
að iýta undir McCarthyisma
á K’éílavikurflugvelli með því
að vera að klína kommúnista
stimpli á ýmsa starfsmenn
þary sem ekki vilja semja sig
að hætti skriðdýranna. Hefir
utanríkisráðuneytið nokkr-
umi isinnum orðið að skerast
í mál vegna slíks undirróðurs.
Lítið sýnishorn um mál
flufníhg Flúgvallarblaðsins er
að finna í ,§,einasta tölublaði
blaðsins; .'.; sem er dag-
sett 1. ágúst. Þar er byrjaö
á því ai^hæla Bjarna Bene-
diktssyiflP-fýrir að hafa geng-
íö svo f?g~.málum. að engum
einstakgiig» eða einum aðila
væri ímrrt!: að maka krókinn
í viðskipHin við varnarliðið"!
Blaðið segir, að núv. utanrík-
isráðher-ra hafi hins vegar
látið „faerast ofan í vasa varn
arframkvæmdanna" og mun
þar átt Yið það, að Hamilton-
félagið var látið borga van-
goldin vinnulaun frá stjórn-
artíð Bjarna, svo að stórri
upphæð nam. Síðan segir
blaðið orðrétt:
„Dcktorinn hugsaði þó
ekki um þetta eitt heldur
tók hann einnig að vúigast
við kommúnista, t. d. með
Jjvlað hlaupa eftir öllu sem
þár 'sögðu, jafnvel því að
setja Varnarliðið í fangabúð
ir. Én einn*g skipaði hann
kommúnista í trúnaðarstöð-
ur á Keflavíkurflugvelli. Ár-
angurinn af þessari viðleitni
hefir t. d. orð*ð sá að í engu
hallmæla kommúnistar ráð-
herranum né neinu því sem
hann hefir tekið sér fyrir
hendur.‘i
Hvernig er nútíma leik-
ritagerð í Rússlandi?
itæíl um þrjú ný rússnesk íeikríí, cfui þeirra og uppfærslu
Norski blaðatnaðurinn Paul Gjes
dahl, sem fyrir nokkru dvaldist
um þriggja vikna skeið í Rúss-
Iandi og kynnti sér rússneska. nú
tímaleiklist, segir i eftirfarandi
grein hokkuð frá þrem, nýjum
leikritum, rússneskum, en þau eru
„Fyrsta vorið“, sem S. A. Rads-
inski hefir gert eftir skáldsögu
Galina Nikoleava, „Flækingsár",
eftir Alcksej Arhusov og „Maija
frá Pchieti', cftir V. Kandelaki. —
Hvernig er nútíma leikritagerð í
Rússlandi? Eftir þriggja vikna ferð
um Sovétríkin án ýkja mikillar kunn
áttu i rússnesku, væri það vissulega
að vaða reyk að ætla sér að geía
tæmandi svar við þeirri spurningu.
Hins vegar ætti að vera óhætt að
skýra frá þeim áhrifum, sem mað-
ur hefir orðið fyrir í þessu samhandi
— áhrifum, sem seinna er e. t. v.
sjálfsagt að leiðrétta.
Nútima rússnesk leikrlt eru samin
með uppeidi öllu heldur en áróður
fyrir augun — því að leikritaskáidin
eru bæði of gáfuð og mikilhæf til
þes að bera á borð hreinan áróður.
Upplyftur visifingur fer ávallt í
taugarnar á fólki, og því er betra að
íela sig að baki áhorfenda og gefa
þeim vinsamlegar bendingar í rétta
átt.
Á einu hinna mörgu leikhúsa í
Moskvu fengum við að vera við aðal
æfingu á leikritinu „Fyrsta vorið“,
sem S. A. Radsinsky hefir ritað og
byggt á skáldsögu eftir Galina Niko-
laeva. í Rússlandi eru alltaf hafðar
margar aðalæfingar, svo að það er
óhugsandi, að ekki sé allt orðið
fullkomið, þá loksins að áhoríendur
sleppa inn.
Fyrsta atriðið í leiknum var dá-
lítið skringilegt. Yfireftirlitsmaður-
inn, yfii-verkfræðingurinn og aðrir
embættismenn á stóru samyrkjubúi
einhvers staðar í Sovétríkjunum eru
saman komnir á fátæklegri járn-
brautarstöð til þess að taka á móti
hinum nýja búfræðingi búsins, sem
er kona. Þroskuð ung kona stígur
út úr lestinni og henni eru íærð
blóm. En brátt kemur í Ijós, að hún
er ekki sú rétta. Og það er ekki fyrr
en móttökunefndin er í þann veg-
inn að snúa heim aftur, sem hið
raunverul. „tilefni abhafnarinnar"
kemur í ijós. Það er smávaxin stúlka
í heimaofnum, bláum sportfötum.
Hún lítur ekki út fyrir að vera meira
en sautján ára — en er samt í raun
inni nokkuð eldri.
En unga stúlkan, Nastasja Kovs
ova er ekki af baki dottin. Hún
kemst fljótt að því, að jörðin er
ekki vel fallin til þess, sem nú er
ræktað á henni — betra að reynt
sé eitt-hvað annað, Gg eftir nekkra
a'varlera árekstra, sérstakiega við
hinn grimma og undiríörula yfir-
verkíræðing, fær hún vilja sínum
framgengt. Hún nýtur dálítils rtuðn
ings fiokksfulltrúans, sem skiiur, að
hún hefir nokkuð til síns máls, og
unga eftirlitsmannsins, sem verður
ástlfanginn af hinni íc-gru og alvar-
legu Nastasja, í fyrstunni án þess að
gera sér það ljcst.
Seint um haustið kemur svo há-
punkturinn. í símtali írá æðstu stöð
um er það tilkynnt, að búið haíi
náð árangri, sem skipi þyí í fremstu
röð. Gleðin er mikii. En i sigur-
vímunni gleyrna karlmennirnir ves-
iings konunni, sem. í rauninni á heið
urinn af landbúnaðarmetinu. En ein
um þeirra, Aleksej Tsaliko-v, umsjón
armanni, dettur hún skyndilega í
hug. Hann lergur leið sina til hinna
yfiriætislausu híbýla Nastasju, en
einmitt þá vili svo til, að hún er
að þvc fætur s:na í minnsta þvotta
keri Rúss1ands. Hún hylur nakta
fætur sína íeimnislega fyrir félag-
anum. Hún gleðst yfir því að árang
ur starfs hennar hefir vakið fögnuð
en nú hafi henni tekizt það, sem
hún ætlaði sér, cg sé nú að hugsa
um að flytja til annars búgarðar,
þar sem félagarnir eru’samvinnu-
liprari.
Það er sem köldu vatni sé stökkt
á Aleksej. Nú kemst hann að raun
um, að hann eiskar Nastasju. En í
sama biii kmur hópur landbúnaðar-
verkamanna fram á sviðið. Þetta
venjulega fólk - s.iálf þjóðin - hefir
alitaf verið á handi Nastasju, og nú
ætlar það að hylla hana með söng
og dansi. Aleksej finnst sér oíaukið,
og hann situr kyrr, þegar hinir
halda af stað út á akurinn — mjög
áhrifamikið atriði.
Næsta atriði: Árangur samyrkju-
búsins hefir vakið athygli á æðstu
stöðum, og belztu mönnum þess er
boðið til Mcsskvu, sem er mikill heið-
ur. En ennþá gleymist aðalpersónan
— Nastasja. Þar er vitanlega yfir-
verkfræðingnum um að kenna.
Hann og Aleksej eera upp sakir sín
ar. En Nastasja tekur því sem fram
fer róiega — þegar allir hinir eru
farnir, er það ég sem ræð hér, segir
hún.
í síðasta atriði erurrí við aftur á
járnbrautarstöðinni. Aleksej er kom
inn heim frá Mcskvu. Og meðferðis
hefir hann ejcf til Nastasju, stærstu
ilmvatnsflösku í Austur-Evrópu —
regiulega 5 ára áætlun á sviði fegr-
unar — og er hann hefir heilsað upp
á hina glöðu landbúnaðarverka-
menn frú búinu, kemur Nastasja til
móts við hann i nýjum kjól — allt
enda í glaumi og gleði og trúlofun.
Rúmi Tímans verður að
sjálfsögðu ekkí eytt til að
svara þessum eða öðrum sorp
greinum Flugvallarblaðsins.
Það væri líka raunar óþarft
að gera þessi skrif skriðdýr-
anna á Keflavíkurflugvelli að
umtalsefni, ef þeir væru einu
að'ilarnir á bak við þau. En
því miður, er ekki slíku að
heilsa. Það er löngu kunnugt,
að forvígismenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa ekki aðeins
mestu velþóknun á útgáfu
Flugvallarblaðsins, . heldur
veitæ henni stuðiling smn.
Þegar hart hefir verið deilt
á skriðdýrsiðju blaðsins, hefir
Mbl. hvað eftir annað runnið
blóðið t5l skyldunnar og tekið
upp vörn fyrir það, sbr. þeg-
ar Flugvallarblaðið kallaði ut-
anríkisráðherra erindreka
Rússa.
Flugvallarblaðið er því gott
merki þess, hvernig hjarta
forvígismanna Sjálfstæðis-
flokksins slær í þessum mál-
um og hvers vænta mætti, ef
þeir fengju einir að ráða.
Um afstöðuna til varnar-
hersins er svo það að segja, að
fyrir sæmilega sambúð hans
og þjóðhollra íslendinga er
fátt hættulegra en ef rekja
mætti að e'nhverju leyti til
hans eða starfsmanna hans
þá skriðdýrsiðju, sem stund-
uð er í Flugvallarblaðinu. Það
væri ihlutun um íslenzk mál,
sem. útilokað væri a'ð þola.
Gamanleikur þessi var sem heild
skemmtilegur, þrunginn spennandi
og áhrifamikium atriSum, og gerfi
ágæt, enda þótt ýmislegt varðandi
sjálfan söjuþráðinn hafi komið und
arlega fyrir. Sama verður þó ekki
sagt um annað nútíma.leikrit „Flæk
ingsár", sem leikið var í Pushkin leik
húsinu í Leningrad. Það er eftir
Aieksej Arhusov, skáld um fertugt,
sem er nokkuð þekktur cg fjallar
aðaliega um vandamál ungdómsins
í leikritum sínum.
í „Flækingsár" er heimsstyrjöldin
notuð sem bakgrunnur. Leikritið seg
ir frá ungu fólki, er aðallega bvggt
á staðarlýsingum, breyttum viðhorf-
um í stríði og friði bæði i Síberíu
og að baki víglínanna. Fyrir marga
rússneska áhorfendur eru þessar
raunsæju svipmyndir nátengdar
veruleikanum fyrir tíu til fimmtán
árum síðan. En sjálft leikritið tek-
ur yfir minna svið. í mörg ár hefir
hin duglega og alvarlega Olga búið
með lækninum Lavrichin Ivanov,
en á stríðsárunum, meðan hann er
fjarverandi, fellir hún ástarhug til
hins gáfaða en lausláta læknis
Vedernikov Nikolaev — ættingja
hinna skuggalegu persóna í eldri
bókmenntum Rússa. Nikolaev og
kvæntur og á eitt barn, en nú skrif
ar hann hinni hálfblindu konu
sinni, sem vinnur einhvers staðar í
Síberíu, kveðst vera hrifinn af Olgu
og munu fara til vígvallanna til að
leita hennar. Það verða fagnaðar-
fundir, er þau Olga hittast við Oder.
En svo kemur friður og síðasta
atriðið, og allt fellur í ljúfa löð,
eins og sagt er. Olga yfirgefur Ved-
ernikov — hún hefir ekki verið svo
mjög hrifin af honum, þegar allt
kemur til alls, eftir því, sem hún
segir, og hann finnur aftur konu
sína og barn. Hjónabandinu er r.ú
bjargað, og það hefir ekki svo lítið
að segja í Rússlandi. Af og til er
manni nær að halda, að brézka
hreintrúarstefnn frá 19. öld hafi
flækst þarna austur eftir, og tekið
sér fasta bólfestu á hinum rússn-
esku sléttum.
,Flækingsár“ virka ems og leik-
rit e.ftir skáldsögu, enda þótt svo sé
alls ekki. Atriðin eru kapítular, ekki
þættir. En Arbusov hefir tekizt sér-
lega vel me'5 síðasta atriðið. Það
hefir bæði hraða og góða kímni. Og
í Pusjkin leikhúsinu var lögð sér-
stök áhrezla á þetta atriði, leikar-
arnir lögðu sig alla fram. Sérstak-
lega man ég eftir hinni hálf'blindu
og fötluðu konu Vedernikovs, eins
og hún var snilldarlega leikin af L.
P. Stikan. Sá leikur gat ekki verið
meira sannfærandi. Hún átti heið-
urin af því, að menn gleymdu næst
um vandamálinu, sem annars var á
vallt að gera vart við sig og höf-
undurinn hefir sennilega gleymt, en
það var hvers vegna í ósköpunum
Ivanov bjó svo lengi með sinni
tryggu Olgu án þess að kvænast
henni?
Fyrir nokkrn las ég í enskri bók
að rússnesk ylirvöld eftir byltinguna
hefðu bannað ævintýri með kóng-
um og drottningum, prinsum og
prinsessum. Sé það satt, hlýtur
þetta bann að vera löngu gengiö úr
gildi. Það er nefnilega ósennilegt,,
að menn sjái jafn margar persónur
kóngum hkar á tíu árum í þeim
leikhúsum, sem við sækjum, eins og
ég sá á þrem vikum i Rússlandi.
í Madsjanisvili leikhúsinu í Tiflis
í .Georgíu sá ég tiltölulega nýtt þjóð
legt leikrit, „Maija frá Pcliiet'i", eftir
V. Kandelski. Það var ágætis sam
(Framhald á 7. siðu.)
Og enn bætist á
loorm nja rikíssjoöi
í vikunni sem leið bættist
enn ein atvinnugrein á fóðrin
hjá ríkissjóði. Hagsmunasam-
tökum síldarsaltenda við Faxa
flóa tókst að ná þeim áfanga,
í köldu stríði við ríkisvald og
þjóðfélag, að fá loforð fyrir
nokkurra milljóna kr. uppbót-
um Þ1 styrktar sinni atvinnu-
grein. Og áhrifin fyrir lands-
fólkið létu ekki á sér standa.
Ríkissjóður er með þeím ósköp
um gerður, að þurfa að inn-
heimta það fé, sem út úr hon-
um á að ganga. Þessi inn-
lieimta vegna síldarsaltenda
er þegar hafin. Tóbaksvörur,
sem almenningur kaupir, hafa
verið hækkaðar í verði um 10
—15%. Reykingamenn leggja
því fram s*nn skerf til þess að
bjarga síldarútveginum við
Faxaflóa, alveg eins og þeir,
sem bíla kaupa, hlaupa undir
bagga með togaraútgerðinn».
Á þessum síðustu tímum er
búskapurinn orðinn með þeim
hætti, 3Ö aukaskattur á lúxus-
vörur er orðinn ein af stoðum
atvinnulífsms. Áhorfendur
hljóta að undrast, hversu vel
munaðarvöru innflutningur-
inn end»'st til þeirra hluta.
Hann virðist vera sú Auð-
humla, sem aldre' þornar,
hversu fast sem mjaltirnar
eru þreyttar.
Nú munu dæmin sanna, að
enn sem komið er telur lands
fólkið þennan aukaskatt ekki
eftir. V’ðskíptin hafa verið m>b
il og lífleg, og er ekkert lát á.
Ætla má þó, að fyrr eða síðar
reki menn sig hér á lögmálið
um minnkandi afrakstur.
Aukasköttum verður ekk» t»l
langframa hlaðið ofan á auka
skatta, án þess að það kippi
úr vextinum. En þótt enn bóli
lit»ð sem ekki á því, er þessi
spurning samt á vörum
margra: Hversu leng' er hægt
að halda áfram búskaþ af
þessu tagi? Og aðrir spyrja, og
ekki að ósekju: Var nú þetta
líka nauðsynlegt? Ætla verð-
ur, að forsvarsmenn útvegs-
manna og ríkisvaldsins svari
seinni spurningunni hiklaust
játandi. Og ekki er um það
deilt, að það er nauðsyn fyr»r
þjóðfélagið að hagnýta síldúia,
sem gengur á sunnlenzku mið
in. En sú nauðsyn er ekki í
augum almennúigs sönnun fyr
ir réttmæti og nauðsyn hins
nýja nefskatts. í raun>nni hef
»r landsfólkið enga aðstöðu til
þess að dæma um það', hvort
hér er réttlátlega eða sann-
gjarnlega að verki verið. Sönn
unargögn af því tagi kunna ef
til vill að liggja í skúffum
hagsmunasamtaka útvegs-
manna eða ríkisvalds, en fólk
>ð hefir ekki séð þau, og hef*r
auk þess nokkra ástæðu til
þess að tortryggja upplýsing
ar um taprekstur hér og þar.
Þe»r, sem að þeim taprekstri
standa, einstaklingar, félög og
byggðarlög, v'rðast koma ár
sinn' sæmilega vel fyrir borð,
hvað sem þeim talnavísindum
líður að öðru Ieyt». Hér um
slóðir komast menn heldur
ekki hjá því að ve'ta athygli
þeirri staðreynd, að nú voru
valdamenn, með sjávarútvegs-
málaráðherra í broddi fylking
ar, skjótari t’l fyrirgreiðslu og
undanláts, en þegar f»ski-
menn nyrðra leituðu aðstoðar
vegna stórfells verðfalls á ýsu.
Enda ólíkir fiskar, síldin i
Faxaflóa og ýsan á Skjálf-
anða.
Þessi síðustu tíðindi af út-
vegsmálum hljóta að vekja
iricnn til umhugsunar um
(Frambald á 6. síðu), J