Tíminn - 09.03.1956, Blaðsíða 5

5
T í M I N N, föstudaginn 9. marz 1956.
Gís/i Magmlsson: Orðið er frjálst
Hvað er framundan?
Um 7 ára skeið liafa tveir
stærstu st.iórnmálaflokkarnir stað-
ið að sameiginlegri ríkisstjóm.
Alla þá stund hafa ríkisstjórnir
þessara flokka liaft að baki sér
xnikinn meirihluta þings og þjóðar.
Þær hafa verið „sterkar“ stjórnir,
sem svo er kallað. Þær hefir ekki
brostið bolmagn til að hrinda fram
þeim málum, er þær voru einhuga
um, að fram skyldi ganga. Stjórn-
arandstaðan hefir staðið sundruð
og reynzt nauða ómerkileg. And-
ófsflokkarnir hafa komið sér sam-
an um það eitt, að krefjast ábyrgð-
arlausrár evðslu ríkisfjár — og
svo að sjálfsögðu að níða niður
allt, sem ríkisstjórnin hefir vel
gert og viiurlega.
ATVINNA ER NÆG, þótt mis-
skipt sé milli staða. Lífskjör al-
mennings aldrei betri. Landið
flóir í krónum.
Hvað er þá að?
Ekki annað en það, að efnahags-
mál þjóðarinnar eru af sér gengin
og uppíloft.
Ekki annað en það, að þjóðin
getur ekki framleitt vörur til út-
fiutnings nema til komi opinber
aðstoð,. sem, gert er ráð fyrir að
nemi um hálfu öðru hundraði
mill.ióna króna á þessu ári — og
þó verður framleiðslan að standa
undir þörfum þjóðarinnar.
Ekki annað en það, að verðbólga
og önnur óáran, sem henni fylgir,
færist óðum í auka og kaffærir
okkur innan stundar í krónum,
verðlausum krónum, ef þeir, sem
verðmætin skapa með vinnu sinni,
bindast ekki samtökum til við-
náms meðan höfuðið stendur enn
upp úr.
Ríkisstjórnin er sterk. Og þó er,
á henni snöggur blettur: Hún
nýtur hvoi’ki samúðar né trausts
hinnar fjölmennu verkamanna- og
sjómannásféttar. Á þetta einkum
við um þá ráðhérra, sem fara með
sjávarútvpgsmál og viðskipta. En
það er höfuðnauðsyn hverri ríkis-
stjórn, áð olga ósvikin ítök í röð-
um hinna fjölmennustu vinnu-
stéttá, bænda og verkamanna. Ella
er hætt við að áhalli verði og
allt fari sjð lokum um hrygg,
hversú „stérk“, sem ein ríkisstjórn
virðist vera.
NÚ SKAL ÞAÐ í lireinskilni
játað, að ég hef frá öndverðu haft
ótrú á pólitísku samstarfi við
íhaldið. Og sú ótrú hefir í engu
þorrið með árunúm nema síður sé,
enda hefir löng reynsla og nokkur
nasasjón á íslenzkum stjórnmálum
rennt undir hana æði styrkum
stoðum. Hítt er mér að sjálfsögðu
ljóst, að sú ótrú má ekki leiða
til þvílíkra öfga, að hún skyggi á
staðreyndir. En hvort tveggja er
staðreynd,. — það fyrst, að bæði
á öridverðu ári 1950 og einnig eft-
ir kosningar 1953 átti Framsóknar-
flokkurinn ekki annars úrkostar
en að garigá til samstarfs við Sjálf-
stæðisfiokkirin, ef ekki átti allt að
lendá i gfænum sió — og hitt ann-
að, áð'enda þótt ýmislegt hafi íil
óheilla snúizt upp á síðkastið, þá
hefir þó þetta- samstarf leitt til
góðs á öðrum sviðum og margt
verið stórvel gert, síðan er það
hófst.
Framsoknarflokkúrinn setti skil-
yrði fyrlr , sarristarfi. Árangurinn
er m. a.: Glæsileg afkoma ríkis-
sjóðs — eftir márgra ára óstjórn
íhaldsins á fjármáiunum; stórauk-
ir. framlög tií Búnaðarbankans;
áætlun um rafvæðingu landsins
alls og geysimiklar raforkufram-
kvæmdir; stórfelldara átak í hús-
byggingarmálum en dæmi eru til
áður; tugmilljóna framlög til at-
vinnujöfnunar; alger stefnubreyt-
ing i framkvæmd varnarmálanna,
enda furðu hljótt nú orðið um
þann hinu mikla ásteytingarstein.
Um stórhug og framkvæmdir í
þeim málum öllum, er nú voru
nefnd, og að vísu fleiri, hefir
skipt svo mjög um frá því, sem
áður var, að nálega er sem hvítt
«g svart. Og þess ber að minnast,
eð það eru ráðherrar Framsóknar-
flokksins, er um þessi mál hafa
6érsfaklega fjallað. Þégar forsæt-
isráðherrann í eldhúsdagsræðu
sinni tíundaði afrek ríkisstjórnar-
innar, kom upp úr kafinu, að þar
höfðu Framsóknarmenn verið að
verki. Hins vegar minntist hann
ekki einu orði á eigin afrek eða
samflokksmanna sinna í ríkis-
stjórninni. Skyldi það hafa verið
fyrir hógværðar sakir og lítillæti?
Meðan ríkisstjórn Steingríms
Steinþórssonar fór með völd, færð-
ist efnahagslífið óðum í átt til
jafnvægis. Verðlag var orðið sæmi-
lega stöðugt. Trú á gildi peninga
fór vaxandi. Fjárfesting takmörk-
uð meir en síðar varð, enda svo
við hóf, að eigi leiddi til ofþenslu.
Eftir stjórnarskiptin fór allt
þetta að snúast til verri vegar, m.
a. vegna lagábreytinga, er íhaldið
knúði fram. Sá er ljóður á ráði
íhaldsins, einn af átján, að það
lætur á stundum stjórnast af hags-
munahvötum sérgæðinga sinna,
meir en af sjónarmiðum um al-
manna heill. Svo kom verkfallið
mikla og rak smiðshöggið á allt
saman, pólitískt verkfall að veru-
legu leyti, en einnig knúið fram
af kapphlaupi um vinnuafl í
Reykjavík og nágrenni, og að
nokkru af sanngjarnri þörf. Komm
únistar eru allsráðandi í Alþýðu-
sambandinu. Nú blasa við sjónum
afleiðingarnar af verknaði þeirra
annars vegar og pólitík íhaldsins
hins vegar.
NÚ ER VINNUFRIÐUR um
stund. En hversu lengi helzt hann?
í okkar fámenna þjóðfélagi eru
öfgaflokkarnir tveir, íhalds og
kommúnista, mikils til of öflugir
til þess að vel megi fara og von
sé um, að borgið verði efnahags-
legu jafnvægi að öllu óbreyttu.
Þeir efla hvorn annan þessir flokk-
ar, með óbeinum hætti, magna
sundrung og tortryggni. Gengi
þeirra verður ekki hnekkt nema
með því móti einu að allir frjáls-
huga menn í þessu landi, — allir
þeir, sem ekki eru haldnir blindri
trú á íhald eða kommúnisma, cam-
einist af fullum héilindum til
átaka svo öflugra, að endast megi
til gagngerðrar stefnubreytingar á
þeim sviðum, þar sem okkur hefir
borið af réttri leið.
Þetta er vissulega hægt. Og þar
kemur, að það verður gert. En
því lengur, sem það dregst, þeim
mun torveldara verður að snúa
til réttrar áttar.
HÖFUÐMEINSEMD ísl. stjórn
mála er og hefir um hríð verið sú,
hversu sundruð standa þau öfl, sem
andstæð eru íhaldinu og sérhags-
munastefnu þess. Meðan svo
standa sakir, getur Sjálfstæðis-
flokkurinn staðið með pálmann í
höndum og gefið okkur hinum
langt nef, enda þótt kjósendum
hans fari hlutfallslega fækkandi,
svo sem raun er á. En vitaskuld
reynir hann í lengstu lög að varð-
veita þessa aðstöðu sína með ýms-
um ráðum, því að ekkert í þessum
heimi óttast hann eins og vinstra
samstarf, svo sem flokksblöðin
sýna ótvírætt. Þess vegna rær
hann undir sundrung andstæðinga
sinna. Þess vegna rægir hann sam-
an bændur og verkamenn, þykist
vera beggja vinur á víxl. Hann
treystir því, að lýnd sé og tröllum
gefin sú staðreynd, að um langt
skeið varð Framsóknarflokkurinn,
með aðstoð og atbeina Alþýðu-
i flokksins, að toga með látlausri
: hörku úr harðkrepptum krumlum
íhaldsins á alþingi hverja einustu
umbót til handa bændum og verka-
ur á vettvangi ísl. athafnalífs og
leysa margan vanda, sem nú er
torráðinn, ef skammsýnu íhaldi
hrekkur eigi afl til að leggja á
hana langþráð helsi.
SAMSTARF þeirra flokka, er
standa að ríkisstjórninni, hefir á
margan veg lánast miklu betur en
búast mátti við. í krafti þess, og
fyrir atfylgi Framsóknarflokksins
sérstaklega, hafa stórvirki verið
gerð, eins og áður er að vikið. Og
þó er öldungis víst, að hvorki er
það eðlilegt né heldur sanngjarnt
og rétt, að önnur af tveim fjöl-
mennustu stéttum þjóðfélagsins,
— þeim stéttum, sem með vinnu
sinni afla meginhluta þjóðartekn-
anna, — hafi til lengdar, enga í-
hlutun um stjórn ríkisins, frekar
en hitt mun reynast affarasælt, að
flokkur, sem á sinn höfuðstyrk í
heildsalastétt, fjáraflamanna og
margs konar mangara, hafi þar til
langframa mikil ráð og óskoruð
um sumt.
Sjálfstæðisflokkurinn er íhalds-
sinnaður hentisstefnuflokkur.
Hann telur sig vera svarinn ó-
vin kommúnista, en á sínum tíma
efldi hann þá til áhrifa í stærstu
verkalýðsfélögunum — til þess að
lama lýðræðissinnaðan flokk, Al-
þýðuflokkinn. Hann heimtar ein-
staklingsrekstur atvinnutækjá þeg-
ar gott er í ári og gróðavon er,
þjóðnýtingu eða einhverskonar fé-
lagsrekstur, þegar undan hallar.
Hann vil út af lífinu frjálst fram
tak, frjálsa verzlun. Þó heldur
hann dauðahaldi í einokun á sum-
um sviðum.
Meðan samvinnufélögin voru
veikburða og lítils megnug, voru
þau hin mestu þarfaþing. En eftir
að þeim óx fiskur um hrygg og
þau urðu máttug og umsvifamikil í
verzlun, í tryggingum, í rekstri
kaupskipa, urðu þau hinn sárasti
fleinn í holdi íhaldsins.
Og svona mætti lengi telja.
Flokkurinn hefir ótal ásjónur.
NAUMAST MÁ ÆTLA að til
góðs geti leitt, að flokkur, sem
hefir jafn augljósa hentistefnu og
I Sjálfstæðisflokkurinn, — stefnu,
j sem ósjaldan virðist markast fyrst
; og fremst af því, hvað bezt kann að
henta ýmsum máttarstólpum
flokksins og gæðingum hverju
sinni — hafi mikil pólitísk völd
lengur en um sinn. Atvik geta leg-
ið þannig, að eigi verði hjá því
komizt að vinna með slíkum flokki
um stund, meðan hann hlífir skipu
lagi lýðræðis og hægt er að knýja
hann til að gangast undir fylgi við
mikilsverð uppbótamál. En svo
djúpstæður munur er á eðli hans
og ógrímuklæddri stefnu ánnars
vegar og umbótastefnu Framsókn-
arflokksins hins vegar, að sam-
starf þeirra flokka getur naumast
orðið mosagróið. Til þess vill í-
haldið hafa of mikið fyrir snúð
sinn. Hvaða andlit, hvaða grímu,
sem Sjálfstæðisflokkurinn kann að
setja upp í þann og þann svipinn,
þá er hann og verður aldrei ann-
að en íhaldsflokkur, harðsnúinn
hagsmunavörður takmarkaðs hóps
manna.
Þetta skyldu allir frjálslyndir
menn muna — og muna vel.
Gísli Magnússon.
mönnum. Hann treystir því, Sjálf-
stæðisflokkurinn, að bændur séu
svo andlega volaðir, að þeir viti
það ekki, finni og skilji, að hann
hefir svarið samvinnustefnunni
eilífan fjandskap, að hann myndi
hvergi skirrast við, ef hann fengi
neytt aflsmunar, að vinna varan-
legan geig þeirri þjóðfélagsstefnu,
er bezt hefir enzt ísl. bændastétt
til aukins sjálfstrausts, félags-
þroska og efnahagslegrar viðrétt-
ingar. Samvinnustefnan hefir vald-
ið aldahvörfum í verzlunarháttum,
og hagsmunabaráttu bænda. Og
enn á hún eftir að rema víðar lend-
Svíar mótmæla
loftbelgjum
Stokkhólmi, 7. marz. — Sænska
ríkisstjórmn hefir sent mótmæli til
norsku ríkisstjórnarinnar svo og
Bandaríkjastjórnar vegna loftbelgja
með' bandarískum útbúnaði, sem
sendir hafi verið upp frá Noregi og
reynzt hafi hættulegir flugsamgöng
um í Svíþjóð. Segir, að belgir þessir
séu útbúnir með ljósmynda- og sendi
tækjum. Sé sannanlegt að belgirnir
hafi verið sendir upp í Noregi. —
Telja Svíar, að með belgjum þess-
um yfir sænsku landi, sé framið brot
á hlutleysi, Svíþjóðar og alþjóðalög-
’Of! .1 (1-,
. Ú. <
Ameríkubréf frá Indriða:
Sólin skín jafnt á hvíta og svarta - Kemst Lucy
í Alabamaháskólann? - Svartir bursta skóna og
bera töskuna, en verkstjórinn er hvítur
Birmingham, Alabama, 4. marz.
í IDAHO stóð Heimsins fræg-
asta kartafla á skiltum bifreiða-
númeranna. Hér stendur: Hjarta
Dixie. Það svarar til þess að þeir
í Flóanum hefðu: Landsins stærsta
áveita og í Þingeyjarsýslu: Mesta
menningarhéraðið. En að öllu
gamni slepptu þá er sumarveðr-
átta í Alabama og sólin skín jafnt
á rangláta og réttláta, hvíta og
svarta. Deilan í Tuscaloosa er bú-
in í bili, nema hvað menningar-
samtök svertingja, Autherine Lucy
og önnur svertingjastúlka hafa ver
ið krafin um fjórar milljónir doll-
ara í skaðabætur fyrir ljótt orð-
bragð um fjóra hvíta menn, og
Lucy hefir verið rekin úr skóla
fyrir að segja eitthvað afar slæmt
um skólastjórann, annars veit ég
að félagar mínir við blaðið hafa
fært ykkur fullnægjandi fréttir.
Af þessu sést að morgundagurinn
verður enginn merkisdagur i sögu
Dixie. Það vérðúr ekki brotið blað
í sögu Suðurríkjanna og 5. marz
verður ekki dagurinn, sem svert-
ingjar hófu almennt nám við há-
skóla afkomenda bómullarræktar-
manna og þrælahaldara. Kannske
er gott að svona fór í þetta sinn
og enginn hefði grætt á þeim ó-
hjákvæmilegu óeirðum, sem hefðu
orðið á morgun, ef Lucy hefði far-
ið í skólann, og það má jafnvel
ætla hún hefði misst lífið. Þetta
stafar af því málin eru nú einu
sinni þannig vaxin hér í hjarta
Dixie að fólkið telur sig hafa tap-
að orrustunni en unnið borgara-
styrjöldina. Eftir ósigurinn hefir
Suðurríkjamaðurinn að sjálfsögðu
ekkert getað sagt þótt svarti mað-
urinn fengi frelsi, en mér skilst
að það séu honum nokkrar stríðs-
skaðabætur að viðurkenna ekki
vilja löggjafans í málum svert-
ingja og halda sig heldur við erfða
venjuna um aðskilnað hvítra og
svartra.
SKYNSAMT FÓLK hér vestra
heldur því fram, að enn sé langt
í land að svartir og hvítir komizt
á réttan kjöl hvað snertir hleypi-
dóma og jafnrétti. Hvað viðkemur
hinu eiginlega kynþáttahatri er
það að segja, að alltaf er til múg-
ur sem vinnur hryðjuverk eða er
tilbúinn að vinna þau samkvæmt
boði múgmenna, en mér er bent
á það með nokkru stolti, að ekki
hefir farið fram aftaka svertingja
án dóms og laga síðastliðin fimm
ár.
Hér í Birmingham hefi ég ekki
orðið var þess opinskáa ótta, sem
svertinginn er sagður bera fyrir
hvíta manninum. Svertingjar eru
hér útaf fyrir sig, eins og í Norð-
urríkjunum, meira verður ekki séð
í skyndiferð. Langt er frá að Norð-
anmenn (Yankees) eigi hreinan
skjöld í negravandamálinu. Eins
og er með allar hugsjónir, þá eru
í munni orðhagurra manna, en í
þær ákaflega fellegar á pappír og
framkvæmd gegnir öðru máli.
Ekki bætir ef satt er, að borgara-
styrjöldin hafi verið undirbúin af
iðjuhöldum i Norðurríkjunum, er
mikluðust yfir ódýru vinnuafli Suð
urríkjanna. Og þá erum við aftur
komin að því glotti mótþróans,
sem gleðst yfir að vinna stríðið
þótt oiTustan hafi tapazt.
-»«-
ÖLL BARÁTTUMÁL þeirrar teg-
undar, sem hér um ræðir eiga
langa sögu. Mér er nær að álíta,
að eins og það var nauðsynlegt að
reyna koma Lucy í Alabama-há-
skólann í Tuscalóosa, eins var
nauðsynlegt að hún kæmist ekki
þangað. Þótt þetta sé skrýtin rök-
fræði held ég að frávísunin hafi
verið geymd uppi í erminni sem
bezta lausnin, eftir að óumflýjan-
legur dómur var fallinn í málinu.
Hefði dregið til alvarlegra átaka
4 morgun, er ekki að vita, hvenær
þeim hefði linnt, og hve víðtæk
þau hefðu orðið. Það er svo annað
mál, að svertingjar hér og vinir
þeirra hvítir munu ekki láta líða
á löngu þar til annar nemandi
sækir um háskólavist í Tuscaloosa.
Kannske verður hægt að spenna
bogann enn hærra þá?
-s>«-
LUCY-MÁLIÐ er ekki nema lítill
hluti þeirrar sóknar til raunveru-
legs jafnréttis, sem svertingjar
heyja í framtíðinni. í því efni gild-
ir það sama um öll Bandaríkin.
Dixie er þar engin undantekning.
Hvarvetna sér maður svertingja
vinna verstu verkin. í Washingtqn
D. C. virtust þeir vinna alla algeng
ustu erfiðisvinnu undir stjórn-
hvíts verkstjóra. Þeir bursta skóna
manns og bera töskurnar. Enn
hefi ég aldrei séð svartan mann
borða þar sem ég liefi borðað, en
ég hefi oft notið þjónustu þeirrar
oftast ágætrar á matsölustöðum.
Og nú þegar ég fer að hugsa um
það, þá veit ég alls ekki hvar lit-
aðir menn borða í Washington,
Detroit, San Francisco, Bosie eða
Birmingham. Suður og norður
skipta engu máli í þessu efni. Að-
skilnaðurinn virðist því nær al-
gjör. í Detroit eru Ford-verksmiðj-
urnar skyldaðar til að hafa svert*
ingja í vinnu sem nemur tíu af
hundraði starfsfólks. Ef um jafn-
rétti væri að ræða þyrfti ekki að
skylda neinn til að ráða eitthvért
magn af lituðu fólki. Og við há-
skóla allnorðarlega á landabréf-
inu, að minnsta kosti nógu norð-
arlega, hafa verið gerðar tilraunir
til að fara í kringum úrskurð
hæstaréttar um samskólun. Dixie
á því enga sérstöðu í viðhorfi sínu
til litaðra manna. Vert er að geta
þess að hér eru svertingjar yfir-
leitt fátækir. Gegn fátækt hafa
hæstaréttarúrskurðir lítið að segja
nema þá að úrskurðuð sé hærri
prósenturáðning litaðra manna.
Og ég vona ég fari ekki með rangt
mál, þegar ég segi að byggi svert-
inginn almennt við sömu lífskjör
og hvítur þegn þessa ríkis, myndi
hinn rómaði lífsstandard hér setja
ofan. Það getur nefnilega verið
nokkuð þægilegt að hafa hóp
manna til að taka við fátæktinni
og er þá miðað við hin ýmsu lög
afkomu og lífsskilyrða neðanfrá
og uppúr.
-»«-
ÉG HEFI EKKI komizt til að
skrifa um bandarísku verkalýðs-
hreyfinguna en hún hyggst nú
vinna ný lönd hér í Dixie og það
þýðir bætt lífskjör svertingja. Það
er mikilvægt atriði að hafa að-
gang að skólum og fá viðurkennd-
an rétt til jafns við hvíta menn,
en þó er og verður afkoma manns-
ins stært-i spurning. Svertingjan-
um kemur ekki að gagni að hafa
próf í heimspeki ef hann er samt
sem áður látinn sópa götur og
hirða sorp, að minnsta kosti er
prófið tilgangslaust, .
Eðlilegt er að hvítir menm.hér
óttist þann dag, að kúgaður svart-
ur maður fái pólitískt vald í gegn-
um atkvæði sitt. Sums staðar hef-
ir verið komið í veg fyrir þetta
með háu atkvæðisgjaldi, sem hver
kjósandi verður að greiða áður en
hann fær að kjósa. Þessu gjaldi er
stefnt gegn fátækum svertingja.
Það er opinberlega viðurkennt að
öðrum aðferðum hefir verið beitt
til að halda svertingjum í hæfi-
legri fjarlægð frá kjörklefunum.
Þetta er dálítið alvarlegt mál fyrir
þjóð sem státar af jöfnum rétti
allra til forsctatignar. Samt skal
þess minnst, þrátt fyrir alla þessa
andstöðu, að málinu er stöðugt
stefnt fram á við. Það kemur í Ijós
að þeir Bandaríkjamenn, sem
standa mest og bezt með réttind-
um svertingja hafa haft minnst af
sambúðinni við þá að segja. Þetta
í^ramhald á 8. siðu.)
,01» * vho'i'