Tíminn - 24.04.1956, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, þriðjudaginn 24. apríl 1956,
r-
Cítgefandi: FtMDJÓlœarflokkurinn.
Sitstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur I Edduhúsi við Lindargötu.
Sfmar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar B2523, aígreiðsla 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
FaSir og sonor
T7inn af fyrrverandi
^ forvígismönnum
ijálfstæðisflokksins, sem áður
fyrr hafði tekið virkan þátt í
baráttunni gegn Dönum, lét
svo ummælt eftir að hafa lesið
í Mbl. ræðu Bjarna Benedikts-
sonar á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins: Gott á Benedikt
Sveinsson að vera nú ekki leng
ur ofar moldu.
Slíkan reginmun taldi hann
á ræðu Bjarna og baráttu föð-
ur hans fyrir sjálfstæði þjóð-
arinnar, að hann áleit Bene-
dikt hamingjusaman vegna
þess, að hann þyrfti ekki að
horfa upp á niðurlægingu son-
arins og sjá hann fótumtroða
þann rétt, er Benedikt og sam-
herjar hans höfðu með löngu
og skeleggu starfi sínu tryggt
þjóðinni.
Og vissulega er þetta meira
en rétt.
ÞEGAR SLEPPT er öllum
blekkingum, útúrsnúningum og
málalengingum í ræðu Bjarna
stendur ekki eftir nema eitt
meginatriði. Það felst í um-
mælum hans um ályktun Al-
þingis um varnarmálin, en
hann talar um hana
sem þá „fráleitu aðferð að
taka ákvörffunina fyrst en
leita upplýsinganna, sem á-
kvörðunin er undir komin,
. ekki fyrr en búið er að fast-
binda sig við hana.“
Þær upplýsingar, sem Bjarni
á hér við, er álit Atlantshafs-
ráðsins á því, hvort hér
þurfi hersetu eða ekki. Eftir
framangreindum ummælum
Bjarna á ákvörðun íslendinga
um það, hvort hér sé herseta
eða ekki, að vera komin undir
áliti Atlantshafsráðsins. Réttur
Islendinga til að ráða þessu
máli er eftir því ekkert annað
en gildislaust formsatriði.
ÞESSI TÚLKUN Bjarna er
í fyllsta ósamræmi bæði við At-
lantshafsbandalagssáttmálann
frá 1949 og varnarsamninginn
frá 1951. Samkvæmt báðum
þessum samningum hefir ís-
iand einhliða rétt til að ráða
því, hvort hér sé herseta eða
ekki. Allar yfirlýsingar ís-
tenzkra stjórnarvalda við undir
ritun samninganna hnigu í þessa
átt. Það er að vísu rétt, að sam
kvæmt varnarsamningnum á að
leita álits Atlantshafsráðsins
um nauðsyn hersetunnar eftir
aff Alþingi eða ríkisstjórn hafa
krafizt endurskoðunar samn-
ingsins. Þetta verður lika fyrsta
skrefið samkv. ályktun Alþing-
is um varnarmálin, og því að
öllu leyti farið rétt að. En
samkvæmt samningnum er
þetta álit ekki á neinn hátt
bindandi fyrir íslendinga og
þeir geta látið herinn fara eftir
sem áður. Þetta verður Bjarni
líka að játa á öðrum stað í
xæðu sinni, þar sem hann er
að hæla sér' af samnmgagerð-
inni 1951. Hann segir þar:
„Ég setti þaff ætíð sem ó-
frávíkjanlegt skilyrði, aff ís-
lendingar gætu einhliffa sagt
lionum (þ. e. varnarsamningn
um) upp og látið liðiff hverfa
úr landi meff skönimum fyrir-
vara, þegar þeir hefðu sann-
færzt um, aff ekki væri leng-
ur ástæffa til aff liafa það
hér.“
ÞAÐ, SEBl BJARNI er að
gera nú með þeirri íúlkun
sinni, að ákvörffun íslendinga
eigi aff vera komin undir áliti
Atlantshafsráffsins, er ekkert
annað en það, að íslend-
ingar eigi að afsala sér þeim
samningslega rétti sínum að
ráða því einir, hvort hér sé
herseta eða ekki. Það er með
öðrum orðum verið að láta af
hendi þennan mikilvæga sjálfs-
ákvörðunárrétt og leggja hann
í hendur Atlantshafsráðsins.
Hér skal ekki sagt neitt
hnjóffsyrði um Atlantshafs-
ráðið. En þrátt fyrir allt á-
gæti þess, er óhætt aff full-
yrða þaff, að ekkert af þátt-
tökuríkjum þess vildi samt
eiga það undir niati þess,
hvort þaff skuli leyfa erlenda
hersetu effa ekki, effa Iivaða
augum þaff skuli líta á alþjóð-
leg niálefni. Flest effa öll rík-
in hafa líka liafnaff ýmsum
tillögum bandalagsins um
heruaðarlegar kvaðir, t.d. um
lengd herskyldutímans*.. Meff
því að láta framandi aðila
meta það þannig fyrir sig,
hvaffa stefnu skuli fylgt í ut-
anríkis- og varnarmálum, væri
líka viffkomandi ríki aff af-
sala þeim sjálfsákvörðunar-
rétti, sem er sjálfur grund-
völlur sjálfstæðisins.
STEFNAN, SEM Bjarni
BenediktsSon beitir sér nú
fyrir, er að þjóðin afsali sér
skýlausum sjálfsákvörðunar-
rétti sínum um varnarmálin og
leggi hann í hendur Atlants-
hafsráðsins. Eftir mati þess á
það að fara, hvort hér sé her
eða ekki.
Vissulega hefði þessi stefna
mætt harðri andstöðu allra
frjálshuga ísWtidinga, sem á
fyrstu áratugum þessarar ald-
ar börðust fyrir rétti þjóðarinn
ar til að ráða málum sínum
ein, og án nokkurrar íhlutunar
eða fyrirmæla framandi valds.
Nú sem þá munu frjálshuga
fslendingar fylkja sér um sama
merki. Þeir munu bera fram
til sigurs hið gamla merki
Benedikts Sveinssonar, merki
sjálfsákvörðunarréttar og sjálf-
stæðis þjóðarinnar, en forðast
merki hins óhamingjusama
sonar hans, sem vill láta sjálfs
ákvörðunarréttinn falan vegna
þess, að það hentar hagsmun-
um húsbænda hans, sem græða
á hersetunni og vilja því fyrir
hvern mun halda í hana.
| Dönsk listsýning
Fvönsku listsýningunni
” var ætlað að gefa ís-
lendingum tækifæri til að sjá
nokkra yfirlitsmynd um þróun
og stöðu myndlistar í Danmörku
á síðustu áratugum. Er þetta
fyrsta yfirlitssýning erlendrar
þjóðar, sem hingað kemur.
Þessu hlutverki gegndi sýn-
ingin mæta vel enda þótt ekki
væru þar mvndir eftir alla beztu
listamenn dönsku þjóðarinnar.
En þar komu fram nægilega
margir fulltrúar til þess að sýna
og sanna, að á þessu sviði er 0
mikill þróttur í dönsku menn-
ingarlífi. Listaverkin voru mjög
ólík, þótt þau væru öll dönsk.
Listamennirnir leita úrlausnar
á verkefnum eftir mjög mis-
munandi leiðum. Að því leyti
var sýningin mjög fjölbreytt og
lærdómsrík. íslenzkir áhorfend
ur hafa því áreiðanlega haft
Skólahald í Aþenu,
hin fræga vegg aynd eftir Rafael í Vatíkaninu í Róm
Gunnar Dal rliíiöfundíir:
Aþena á
Nafni heimspekingsins Zeno
frá Elea kom til Agóru þegar
Sókrates var mjög ungur að ár-
um, ef trúa má Plató. Hann var
þá í fylgd með meistara sínum
öldunginum Parmenidesi. Báðir
þessir menn höfðu mikil áhrif á
Sókrates og gríska heimspeki, en
um það verður rætt síðar. Parm-
enides og Zeiio frá Elea voru
þó engan veginn einu heimspeking
arnir sem Sókraíes ræddi við á
Agóru. í raun og veru varð þetta
iorg á dögum Sókratesar vettvang-
ur heimspektnnar og um leið há-
borg heimsmenningarinnar. Grísk-
ir heirnspekingar á 5. öld urðu að
koma til Agóru til.að reyna gildj
kenninga sinna og kynnast skoðun-
um og verkuni annarra meistara.
Þannig gat Sókrates á þessu torgi
kynnzt allri þeirri heimspeki sem
uppi var í heiminum á hans tíð.
Stundum beint frá stórmeisturun
um sjálfum, annars að þeim fjar-
verandi frá hinum mikilhæfustu
lærisveinum og arftökum þeirra.
Allra leið lá til Agóru. Sókrates
var fæddur í Aþenu og hafði vaxið
upp með stórtorginu. Þess vegna
hafði hann hina beztu aðstöðu
sem á varð kosið til að safna saman
heimspeki gullaldarinnar grípku
og tileinka sér hana, vaxa með
henni og verða í hinum gríska
heimi fulltrúi 5. aldarinnar fyrir
Krists burð í sögu menningarinnar.
Hinn frægi heimspekingur An-
axagoras kom tii Aþenu, þegar
Perikles var barn að aldri og er
sagður hafa kennt honum mælsku-
list. Ef trúa má Plató virðist sem
gagn og gaman af því að kynnast
þessum dönsku verkum. Þau eru
eins ólík islenzkri list og dansk
náttúra er ólík íslenzkri nátt-
úru. En með því að kynnast
þeim, Víkkar sjónhringurinn og
aukast tækifærin til að skynja
og skilja það,-sem bezt er gert
hér í okkar eigin landi. Danska
sýningin var því í vissum skiln
ingi gluggi út til hins stóra
heims fvrir þá, sem sjaldan eða
aldrei eiga þess kost að sjá
þar og nema það sem fagurt
er og gott.
NÚ • ÞEGAR dönsku list-
sýningunni er lokið og lista-
verkin aftur á ieið til danskra
safna, eða í hendur eigenda
,og listamanna, er því nokkuð
eflir hér hiá okkur til að hugsa
um og iæra af. Og sú spurning
vaknar, hvort í framtíðinni gef
ist ekki fleiri tækifæri en hing-
að til að fá erlendar yfirlits-
sýningar hingað tjl lands. Slíkt
mundi þroska sannan lista-
smekk og efla áhuga fyrir
góðri list ó öllum sviðum og
um leið verða til að efla fagra
íslenzka list, auka skilning og
eyða fordómum.
dögum S<
— Önnur grein —
Sókrates hafi verið of ungur til
að ræða við Anaxagoras meoan
hann hafðist við í Abenu. Hins
vegar taiár Plato um, að Sókrates
hafi kynnt sér bók hans vandiega.
Anaxagoras var flæmdur í úflegð
frá Aþenn vegna skoðana sinna, og
vináttu við Perikles. Þó að Sókra
tes hafi því ekki haft persónu-
kynni af Anaxagorasi kynntist hann
þó heimspeki hans mjög vel, vegna
PLATO
þess að aðeins sautján ára að aldri
gerðist har.n nemandi Archeiaos.
Archeiaos var heLzti nemandi
Anaxagoraaar og eftirmaður, þegar
meistarinn varð a'ð flýja Aþenu.
Háborg. orísins
Annar heimspekíngur sem Sókr-
ates fræddist af á Agóru var lOio-
genes frá Appólóniu. Hann var
fuiltrúi gömlu heimspekinganna í
Miietos og kom hugmyndum þeirra
til Sókratesar. Prótagoras frá Ab-
dera, maður iiins nýja tíma, kom
t:l Áþenu um svipað leyti og
Parmenides og Zenö. Hann var
t.alinn mestur og gáfaðastur sóf-
ista. Hann vingaðist við Pertkles
og háði harða orustu á Agóru við
Zeno frá Elea. Ungmennið Sókrates
er nálægur og tekur þátt í viður-
eigninni. Þegar Frótagoras kom til
Aþenu nokkrum árum síðar hefur
hann ekki gleynvt þessum unglingi
og lætur orð um það faila, ao af
öllum mönnum sem hann hafi mætt
dái hann Sókrates mest, — og
spóir honum mikilli framtíð. Ann-
ars urðu sófisíarnir á Agóra höfuð
andstæðingar Sókratesar. Fremstir
þeirra vóru Gorgias, Hippias,
Prodikos og Anfifón. Antifón
hæddi eiakum Sókrates fyrir fá-
tækt og i'yrir þá heimsku að taka
ekki gjald fyrir fræðslu sína: Sú
fræðsla,. ályktaði Antifón, sem
ekkert gjald er iekið fyrir, er
einskis virði!
En Sókrátes var ekki einn sír.s
liffs á tojrglau. Haaa neltar því
ao vísu i varnaræðu sinni, að hann
ratesar
hafi haft iærisveina, mathetes. En
félaga, hetairos, eignaðist hann
marga um ævina. Meðal þeirra
Aþeninga sem honum voru hand
gengnastir og leituðu með honum
þekkingar. nefnir Plato þá Apollo-
doros, Krito og son hans Kritohond-
los, Hermogenes, Epigenes, Aich-
ines, Antisþenes, Ktesippos. Menex
enes, Chairefón c.g við þennan
hóp verður að sjálfsögðu að bæta
Plato sjálfum.
í fylgd með Sókratesi voru á
Agóru einnig heimspekir.gar, sem
komnir voru langt að. Þannig var
um Pybagóringana Simias og
Kebes frá Þebu, og Echekrates frá
Phleious. Mjög senr.ilegt verour að
telja að arftaki Pythagorasar,
Philolaos hafi sjálfur komið til
Agóru. Sókrates kynntist fræðum
Pyþagóringanna svo vel að eftir
að Philolaos fór til ftalíu var litlð
,á Sókrates, sem yíirhöfuð þeirra
Pyþagóringa, sem eftir urðu í
Grikklandi. Og m. a. í samræðum
bessara manna hefur sú heimspeki
mótazt, sem við þekkjum í ritum
Platós um ríki hugmyndanna. Su.m
ir komu tii Agóru aðeins til að sjá
og ræða við Sókrates. Þannig var
umTer.osipn og Énkleides (til hans
, flúði Plató eftir dauða Sókratesar)
| frá Megara og Aristippos frá
Cyrene.
i Af öðrum, sem dáðu Sókrates,
en voru ekki í „skóla“ har.s má
nefna Alkibiades, Aristeides ög
Charmides föðurbróðir Piatós. —
Jafnvel sjálfur Per:kles staklraði
yið á torginu til.að hlýða á Sókra-
tes.
Þannig gekk gókrates os hlrS
| hans um Agóru, tprg kaupmennsku
i stjórnmála og bænahalda og Ieit
i aði skjóls undan sól og regni undir
i svalir og súlnagöng hpforesta,
| dómara og kaupmangara td að
ræða við hina frægustu heimspek
inga og auðga andann.
| Hvað rætt hefur verið undir
(þessum súlnagöngum Agóru vitum
| við ekki — aðeins hvernig þessar
: samræður endurspegluðust í ritum
Platós, Aristótelesar og annarra
grískra heimspekinga eftir daga
Sókratesar, Aþeningar um miðja
15. öld skrTuðu ekki bækur. Hins
: vegar mátti Já r>t eldri manna
i eins og t. d. bók Anaxagorasar
i keypta eða lesna upphátt gegn
yægu verði í bókhlöðunni í
Orchestra/— sem annars var dans
og söngleikhús torgsins. —
Löngu eftir dag Sókratesar hélt
; Agóra áfram að vera háborg orðs
ins. Og þegar Páll nostuli kom til
Aþenu til að boða Grikkjum kristna
i trú. (50—51 e. k.), talaði hann
daglega á þessu torgi við hvern
sem á hann vildi hlýða.
Aðrir sögustaíir 1
Fyrir brúðkaup sitt voru meyj-
: ar Aþenu vanar að ganga austur
i (Framhald á 8. síðu).