Tíminn - 02.09.1956, Blaðsíða 6
6
iÍiSss&iaM
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur í Edduhúsi við Lindargötu.
Efsaar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðameun),
auglýsingar 82523, afgreiðsla 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
ArSnr vinmi og verzlunar
í MEIRA en 100 ár hef-
r það verið stefna kaupfé-
laga um heim allan að selja
vörur á gangverði og endur-
greiða félagsmönnum síðan
tekjuafgang eftir árið. Þess-
ari stefnu hafa íslenzku kaup
Eélögin fylgt síðan 1906. Þetta
vita flestir landsmenn. Samt
feyfa Morgunblaðsmenn sér
að halda því fram, að eng-
inn munur sé á einkaverzl-
un og samvinnuverzlun af
því að verð kaupfélaganna
sé ekki lægra í kaupfélags-
búðinni en hjá kaupmann-
inum. Á tímabilinu 1946—
1954 endurgreiddu kaupfé-
lögin félagsmönnum sínum
39 millj. króna. Munurinn
er nú ekki meiri en það! En
hvað endurgreiddu einkafyr-
irtækin? Það stendur á Morg
unblaðinu að svara.
isverzlunar og annarrar fyr-
irgreiðslu, sem þarf að sækja
til Reykjavíkur, oft með ærn
um kostnaði. Þetta eru stað-
reyndir um gildi kaupfélags-
verzlunar fyrir afkomu al-
mennings. Þær eru staðfest-
ar af langri reynslu þúsunda
'heimila í landinu og þeim
verður ekki breytt með bjána
legum fullyrðingum í Morg-
unblaðinu. En viðleitnin er
söm fyrir því. Þeir eru alltaf
við sama heygarðshornið,
Morgunblaðsmennirnir.
,; r
VITASKULD segja töl-
ur þessar ekki alla söguna.
Víðs vegar úti um land, þar
sem kaupfélögin eru stærsti
aðilinn í verzluninni og mestu
ráðandi um almennt verðlag
i Jjyggðarlaginu, er vöruverð
hágstæðara en gerist hér í
Reykjavík þar sem kaupfé-
lagsverzlun hefir ekki náð
slíkri útbreiðslu. Þetta er
beinlínis staðfest af verð-
lagsyfirvöldunum. Verðgæzlu
stjóri birtir mánaðarlega
skýrslu um hæsta og lægsta
smásöluverð nauðsynjavara
t Reykjavík. Á grundvelli þess
arar skýrslu hafa ýmis kaup-
.i'élög auglýst og sannað að
verðlag þeirra á helztu nauð-
synjavörum almennings er
lægra en lægsta skráð smá-
söluverð í verzlunum í Reykja
vík. Þannig hefir Kaupfélag
Eyfirðinga á Akureyri t. d.
hvað eftir annað birt verð-
skrá sína til sama/nburðar
við lægsta smásöluverð hér
1 Reykjavík og sýnt fram á,
að þar er verulegur munur.
Þess er þó að gæta, að á
ýmsan hátt er aðstaða verzl-
unarinnar í Reykjavík hag-
stæðari en verzlunar úti um
byggðir landsins vegna fyrir-
komulags siglinga, gjaldeyr-
VEGNA atvinnuhátta I
og aðstæðna hefir þróun !
kaupfélaganna hér á landi
orðið með nokkuð öðrum
hætti en í nágrannalöndun-
um að því leyti, að þau hafa
gerzt æ stórvirkari þátttak-
endur i uppbyggingu at-
vinnulífsins. Það fjármagn,
sem fólkið hefir falið þeim
til ávöxtunar hefir veriö fest
í atvinnufyrirtækjum í byggð
unum. Kaupfélögin hafa nú
á skömmu tímabili skapað
landsfólkinu menningarlega
verzlunaraðstöðu með bygg-
ingu nýtízku verzlunarhúsa,
og þau hafa jafnframt treyst
undirstöður atvinnulífsins
með byggingu frystihúsa og
sláturhúsa, mjólkurvinnslu-
stöðva og annarra iðnaðar-
fyrirtækja víðs vegar um
land. Frá því var nýlega
skýrt, að á s. 1. ári hefðu fé-
lögin byggt frysti- og slátur-
hús fyrir meira en milljóna-
tug af því fé, sem fólkið hef-
ir falið þeim til varðveizlu.
Arðurinn af vinnu og verzl-
un staðnæmist því heimafyr-
ir, en flytzt ekki á brott með
reikulum einstaklingum.
ÞETTA ERU nokkur
atriði úr þróun verzlunar-
og atvinnumála á síðari ára-
tugum. Þau minna á, að ekk-
ert hefir fremur lyft þjóð-
inni til efnalegs sjálfstæðis
og bættra lífskjara á þeim
tíma en samvinna. Sú reynsla
er rík í huga þeirrar kyn-
slóðar, sem nú hefir tekið við
forustu á sviði efnahags- og
þjóðmála.
er
sá
trú
ÞJÓÐVILJINN birtir
langa ferðasögu frá Rúss-
iandi og ber sanntrúaðan
sálufélaga fyrir. í greinni
sr.u ýmsar upplýsingar i prós-
mtum, en eins og oftast áð-
ir, þegar blöð kommúnista
:æða efnahagsmál fyrir aust
m. En lesandinn er jafhnær.
Hlutfallstölur án samanburð
irupplýsinga eru markleysa.
ril dæmis um þetta og jafn-
•éttið er þessi frásögn: „Eft-
r að hafnarverkamaður hef-
ír starfað i 5 ár hækka laun-
in hans um 15%. Síöan fara
laun hans hæklcandi þar til
eftir 30 ára hafnarvinnu að
þau hafa hækkað um 30%.
Konur vinna hafnarvinnu
engu síður en karlmenn, en
að sjálfsögðu fýrir sama
kaup.. Það er því ekki að
P
spyrja að jafnrétti kynjanna.
Konur fá að losa skip. Mundi
þaö ekki þykja mikil réttar-
bót hér? £ frásögninni kem-
ur hvergi fram, hvert er hiö
raunverulega kaup hafnar-
verkamannsins, og lesandinn
veit því ekkert um raunveru-
leg kjör hans.
FURÐULEGAST er þó
að þessir útsendarar skulv
reyna að telja fólki hér trú
um að í Rússlandi sé „þjóð-
félag hins vinnandi manns“.
Hefir það skapast nú í valda-
tíð þeirra Krustjovs og Búlg-
anins, eða halda kommúnist-
ar því enn fram, að hryðju-
verk og harðstjórn af þeirri
tegund, sem Stalín ástund-
aði, sé sprottið úr „þjóðfé-
lagi hins vinnandi manns“?
Mikil er sú trú.
VILHJÁLMUR ÞÓR
Fyrir réttum áratug, 1. september 1946,
sat ungur maður á skrifstofu í Sambands-
húsinu í Reykjavík og lét hug.ann reika til
vörubirgða kaupfélaganna um land aUt í
þeirri von, að hvergi kæmi upp eldur, hvergi
skemmdist svo mikið sem einn sekkur eða
kassi í rauöum logum. Þennan sama dag
hafði brunatrygging á vörubirgðum félag-
anna veriö fengin í hendur nýju tryggr
ingafélagi, Samvinnutryggingum. sem: hófu
starfsemi sína með þessu verkefni.
Ungi maðurinn var Erlendur Einarsson,
sem hafði 24 ára gamall tekizt’ á. hendur
það hlutverk að stýra þessu nýja félagi.
Enda þótt hann hafi vafalaust’ haft eðll-
legar áhyggjur aí fyrstu skrefum hins nýja
félags, var engan veginn hætta á þvi, að
eldsvoði í vöruskemmu einhvere kaupfé-
lagsins gæti grandað félaginu í fæðingu.
Það hafði verið vel um hnútana búið og
frumkvöðull félagsins, Vilhjálmur Þór, sem
þessa sömu síðsumarsdaga var að undir-
búa skipakaup, húsa- og verksmiðjubygg-
ingar, stofnun olíufélags og sitthvað fleira,
hafði leitað til samvinnumanna í Svíþjóð
og fengið hjá þeim bæði tæknilegar leið-
beiningar og- hina hagkvæmustu endur-
tryggingasamninga, sem reyndust góð kjöl-
festa fyrstu ár félagsins.
Unílirbúnmgur
tryggringfanna
leð slofnun tryggmgaiéla!
tímabil í tryggingamákm
hagkvæman endurtryggingasamning við
Folksam, hið sænska samvinnutryggingafé-
lag, jafnframt því sem Svíar sendu einn af
færustu tryggingamönnum sínum, Bengt
Frænkel. til íslands til að kanna þá áhættu,
sem tekin var, og veita um leið mikla og
margvíslega aðstoð við stofnun Samvinnu-
trygginga.
Meðal samvinnufélaga hafa tryggingafé-
lögin um marga hluti sérstöðu. Auðséð er, að
þau geta ekki verið félög, sem trygginga-
takar eru meðlimir í eins og neytendur og
framleiðendur eru meðlimir kaupfélaga.
Þetta stafar meðal annars af því, að trygg-
ingatakar eru ekki síður félög og fyrirtækl
en einstaklingar. Þess vegna hefur verið
farin su leið, hæði hér heíma og erlendis,
að láta alla tryggingataka vera eigendur
félaganna án frekari formsatriða og láta
þá alla njóta arðsins af starfseminni og fá
þannig tryggingar sínar fyrir sannvirði.
Hinn vandinn, að koma samvínnusniði d
stjórn tryggingafélaganna, var leystur ö
þann snjalla hátt að tengja þau sjálfrl
samvinnuhreyfingunni, sem félögin eru
svrottin út: úr. Með þvl að láta hina kjnrnu
fulltrúa samvinnufólksins ráða stjórn Sam-
vinnutrygginga og slðar Andvöku, er ovn-
uð leið fyrir allt landsfólk. sem vill láta
sig stjórn félaganna og málefni skipta. tll
áhrifa í þeim. Þannig er þessi grein tvngd
við' lýðrœðisstofn samvinnustarfsins l land-
inn.
í fyrstu. stjórn Samvinnutrygginga völd-
ust þeir Vilhjálmur Þór, formaðúr, Jakob
Frímannsson, ísleifur Högnason, Kjartan
Glafsson og Karvei Ögmundsson, og hefur
þessi stjóm verið óbreytt fyrsta áratueinn,
nema hvað Erlendur Einarsson tók við for-
mennskunni af Vilhjáiml jafnframt þvi sem
hann tók við forstjórastarfi SÍS.
Starfið hófst
med nýjung
Samvinnutnjggingar voru eitt af fjöl-
mörgum stórvirkjum, sem Vílhjálmur
hratt af stað, er liann tók við forstjóra-
starfi hjá Sanibandi íslenzkra samvimiu-
félaga í ársbyrjun 1946; Tryggingastarf-
semi hajði þá um 80 .ára skcið verið
merkur og vaxandi þáttur i starfi sam-
vinnumanna erlendis, og Vilhjálmur
liafði séð og skilið, ekki aðeins það hlut-
verk, sem samvinnuhugsjónarinnar beið
á tryggingasviðinu, heldur og þann styrk,
sem öflugt tryggingafélag hlyti að vera
öðru samvinnustarji. Slik félög höfðu
fyrst tekið til starfa i Englandi og náð
mikium árangri. Þau voru stór og voldug
í landum eins og Svíþjóð, Belgiu og
Bandríkjunum.
Ekki leið á löngu unz gusta tók af hinu
unga tryggingafélagi. Starfsemin hófst 1.
september 1946 með tveim deildum, bruna-
deild og sjódeild, en um næstu áramót á
eftir hóf þriðja deildin, bifreiðadeild, starf-
semi sína. Innleiddi deildin von bráöar
nýjung, þar sem var afsláttarkerfi fyrir þá,
sem ekki ollu tjónum ákveðinn tíma. Þess-
ari nýjung var mjög illa tekið af hinum
cldri tryggingafélögum, sem svöruðu hennl
með auglýsingaherferð, er jafnframt var
beint gegn kjarna Samvinnutrygginga. Var
sýnilega ætlunin að hræða menn frá því
að skipta við félagið með þeim fullyrðing-
um, að svo gæti farið, að hinir tryggðu
Vilhjálmur hóf undirbúning Samvinnu-
trygginga & tvennan hátt. Hann valdi Er-
lend Einarsson til að taka að sér stjórn
hins nýja félags og fór Erlendur snemma
á árinu 1946 til Englands til að kynna
sér starfsemi samvinnutryggingafélaganna
miklu i Manchester og jafnframt til að
kynna sér hina víðfrægu sjótryggingamið-
stöð Lloyd’s í London og leggja þar drög
að samböndum til endurtryggingn á skip-
um og vörum i flutningi hér heima og milli
íslands og annara landa. Jafnframt fór
Vilhjálmur til Svía og naut nú gamalia og
góðra kynna við forustumenn sænsku sam-
vinnuhreyfingarinnar. Fékk hann þar hin-
ar beztu undirtektir sem oftar og gerði mjög
JÓN ÓLAFSSON
í
t.ií...<.ftfi./St/. ..