Tíminn - 11.10.1956, Síða 5

A5ÍJ ,m :i.i’>;i:r!irJo;r)i* .X A i K ;
TÍMINN, fimmtudaginn 11. október 1956.
Otverpssrseidi Snorra Sigfússonar um skóia- ©g uppeldismái:
Ef heimilin bregðast í uppeld
s
ÞaS er goðer eíniviður i unga íolkinn,
en samíélagið leggnr margar lorfær-
nr á veginn
Um daginn og veginn er margt spjalla'ð nú, eins og áður.
Og gott er það. Margur vandinn er enn á ferðinni, sem glíma
þarf við að leysa. Og margt skýrist í samræðum sjáandi og
skiljandi manna.
I mesta kapp á að koma heimilunum
Og mér hefir jafnan skilist það, til hjálpar á marga lund í menr,-
að þessi þáttur hér í útvarpinu ingarlegum efnum. Þar eru víða
ætti að vera hreinskilin rödd úr ráðunautar og fræðarar, og margs-
þjóðlífinu, ekki alltaf þægileg að honar þjónustubundnir andar, sem
vísu, en nauðsynleg, drengileg og,heimilin geta leita3 tilj og fengið
djörf. Hinn mikli þjóðarskóli, sem|hj^ margvíslegar leiðbeiningar og
ég vil nefna útvarpið, má ekki j hjálp, og siðferðilegan stuðning.
láta neinn goluþyt úr lægðunumj
leiða sig afvega. Það verður að ski, 8} skóiastarfs
marka ser mennmgarstefnu, og1
styðja fast að því, að halda sam-
vizku þjóðarinnar vakandi. Eg ef-
ast raunar ekki um, að það kjósi
sér slíkt hlutskipti, og við verðum
að treysta því til góðra hluta.
Haust er á heiðum, hvílir á meið
um þögn yfir þrastahóp, — er
oft tekið í munn sér á haustin, þeg
ar fölva slær á landið, og raddir
náttúrunnar verða hljóðlátari og
færri. Þá leita menn fremur at-
alltof víða léleg
Og þá kem ég aftur að skólun-
um, þeim aðilanum, sem haustið
kallar til starfa. Það er jafnan
margt um þá talað, sem að líkum
lætur, og oft fá þeir misjafna
dóma. Mikils er af þeim krafist,
ekki vantar það. Og auðvitáð er
sjálfsagt að gera til þeirra krcfur,
en þær verða að, vera 5anpgjarnar.
Og oft gera þeir hæstar kröfurnar,
hvarfs heima, og æskan skólanna. j sem ættu fyrst og fremst að beina
Og verður þá gömlum skólamanni
hugsað til skólánná, er þeir hefja
sítt mikilsverða starf. Hann minn-
ist þá margs frá liðnum árum, og
sendir hlýjar kveðjur og árnaðar-
óskir til þeirra, sem þar bera nú
hita og þunga dagsins.
Skólar hefja starf
En þegar hann hugsar til skól-
anna, og þess verkefnis sem þeir
eiga að sinna, kemur strax í hug-
ann heimili barnanna, sem skólann
sækja. Enginn stétt á jafnmikið
undir heimilunum og kennarinn.
Og enginn stétt þekkir þau betur
þeim að sjálfum sér. Allöft er að-
staða kennarans þannig, áð ekki
má mikils krefjast. Víða eru skóla-
hús og öll starfsskilyrði ákaflega
bágborin, þótt miklu hafi hér þok-
að fram í seinni tíð. Og litlu betur
er ástatt þar sem þrísetja þarf í
skóla, þótt hús séu góð. Og hvern
ig á skóli að hemja nemendur sína
á skólalóð í stundarhléi, þar sem
engin girðing afmarkar lóðina. En
að þessu er nú oft fundið, og raun
ar eðlilega, en víða ráða kennar-
ar ekki við slíkt, þótt þeir fegnir
vildu. Og þetta er þeim mun verra
viðfangs, sem vitað er, að á hínum
allra næstu grösum við skólana,
Þvi að börnin bera svipmót af eru oft sælgætisholur, sem mamm
menningu heimilis síns í skólann, on hariinn hefir komið þar fyrir
og starf kennarans og allur árang- meg sniðugum útreikningi, til þess
ur þess er mjög háð heimilum nem, ag seilast í aura barna og unglinga
enda hans. Og þess vegna þarf j og kennarar fá ekki þokað þaðan
að ríkja skilningur og samhugur þott þeir kvarti, og foreldrar og fé-
ÁSalfundtir Hallgrímsdeildar
Prestafélags Islands
þar i milli, því að markmið beggja
er hið sama, að koma barni eða
ungling til nokkurs þroska.
Góð heimili eru stoð og stytta
hvers siðaðs þjóðfélags. En gott
heimili er stjórnsamt í háttum, og
hófsemi ræður þar ríkjum. Þar er
lög einnig. Má það furöulegt heita,
þar sem menn virðast þó hafa skiln
ing á þörf heilsugæzlu í skólunum
en allir vita hins vegar, að það er
bæði eyðsla og ómenning samfara
mikilli sælgætisneyzlu, og sannan-
legur heilsuspillir. Hér mega sjón
iðjusemi og háttprýði í öndvegi, og j armig grogahyggjunnar ekki vera
glaðlyndi og góðvild yljar þar and-
rúmsloft. Þeir sem vaxa þar upp
njóta frelsis, en ekki sjálfræðis.
Það þurfa þeir snemma að skilja.
Góðir foreldrar fórna jafnan
alls ráðandi, heldur skyldi fyrst og
frcmst litið á almenningsheill.
Á haustin munu skólarnir jafn-
an velta fyrir sér verkefni því, sem
framundan er. Þeir vita, að það
miklu fyrir velferð barna sinna.Og j verkefni er tvíþætt. Annars vegar
því umhyggjusamari sem þeir eru frægslustarfið, og hins vegar að
hin fyrstu ár barnsins, þvi betur | hafa holl áhrif á viljalíf nemend-
mun takast síðar. Reynir þá mest ans og siðferði. Hið fyrra er eitt-
á móðurina. Heimilisrækni á og hvag hægt að mæla, og sýna i
þarf, að vera hennar æðsta boð-1 tolum árangur ,en hið síðara ekld,
°rð. Innan heimilisins sinnir hún og er þg si?t minna um þag vert, og
bezt sinni háleitu köllun, og þar j skyidi það engum gleymast.-------
mun hún finna hreinasta gleði, ef i Kennarar læra margt og mikið af
vel tekst. En sú gleði, sem útfyrir, reynslu sinni frá ári til árs. Þeir
heimilið er sótt, mun að lokum|munu þvi jafnan i byrjun hvers
reynast hamingjusnauð, ef hennar; skólaárs hugleiða það, hvernig kom
er leitað á kostnað eigin heimilis;ast mætti feti framar í ár en í
og barna. — Þetta er reynslunnar • fyrra. Og þeim mun takast margt
mikli og þungi örlagadómur, sem í þeim efnum, ef viljinn er einlæg
okkur hættir stundum til að; ur> og smá auka þannig hæfni
gleyma í öllu þvarginu um rétt-S sina, og um leið velliðan í starfi.
indi og skyldurnar við þau. Og j þvi ag þag mun jafnan fara sam-
þótt svo kunni að fara, sem ég an, þegar alls er gætt.
dreg raunar mjög í efa, að sam-j
félag framtíðarinnar taki á sig Skrifleg próf — munnleg
nokkuð eðá mikið af uppeldisskyld
um heimilisins, þá er málum svo
háttað nú, og mun sennilega lengi
verða, að telja yrði það mikilsverðe.
tilraun til að bæta þjóðaruppeld-
ið i heild, að leggja meiri rækt við
uppeldi konunnar, bæta menningar
lega aðstöðu hennar og aðbúð, svo
að hún mætti finna sem mesta lífs-
fyllingu og unað i starfi því, sem
hún er kölluð til að sinna.
Hér er nú mikið í húfi, því að
bregðist heimilin, er samfélaginu
öllu hætt. Þetta finna nágrannar
frásögn
Og nú mundi ég, sem vinur
þeirra og gamall félagi, vilja hvísla
í eyru þeirra svo sem tveim atrið-
um, sem segja má um, að tilheyri
hinu tviþætta starfi þeirra. Hið
fyrra snertir hin miklu og marg-
þættu próf, og á ég þá ekki við
barnaskólaprófin eingöngu. Mig
grunar sem sé, að skólinn í dag,
sinni of lítið hinni munnlegu frá-
sögn nemandans. Hann sé um of
bundinn við spurningar og skrifleg
okkar og skilja. Þeir leggja nú hið svör. Þetta er athyglisvert, því að
— O —
Á mánudagskvöldið flutti
hinn kunni skólamaður
Snorri Sigfússon fyrrv. náms-
stjóri útvarpserindi „um dag-
inn og veginn" og ræddi
vandamál skóla og heimila.
Erindið vakti mikla athygli,
enda hin ágætasta hugvekja.
Tíminn hefir fengið leyfi
Snorra til að birta það.
— o —
allir vita og viðurkenna, hversu
mikilsvert það er, og heflr alltaf
verið, að koma fvrir sig orði, geta
sagt munnlega frá, skipulega og
skilmerkilega. Sá skemmtilegi og
virðulegi þáttur í fari þjóðarinnar
hefir alltaf sterkur verið, og borið
gott vitni um greind hennar og
menningu, svo sem réttilega var að
vikið hér síðast í þessum þætti. Og
skólarnir gætu stutt að því ræki-
lega, að ekki slaknaði hér á klónni
— og ættu að gera það.
Hitt, sem ég mundi vilja hvísla í
eyru félaga minna nú, er í sam-
bandi við skólaagann. Það er við-
kvæmt mál, og oft misskilið. Þó
vita það allir skólamenn, að á aga
í skóla veltur sálarheill hans, ef
svo mætti komast að orði. Agi í
skóla er ekki sama og kúgun eða
harðstjórn, heldur að þar séu tamd
ar, og þar riki hollar reglur. hollar
venjur, fáar en fastar. Að temja
börnum hollar venjur i heimilum
og skólum, hefir ómetanlega þýð-
ingu fyrir framtíð þeirra og farar-
heill. í agaleysi líður engum vel.
Þar er margt í hættu.
Glöggir á veilurnar
Eg hitti nýlega að máli háttsett-
an og gáfaðan embættismann, sem
margt hugsar um dag og veg þess-
arar samtiðar. Hann fullyrti, að
agaleysi í þjóðlífinu væri nú svo
geigvænlegt, að hrein og bein upp-
lausn blasti þar við. Og eithvað
svipað sögðu tveir verkstjórar, er
ég átti tal við fyrir stuttu. Og oft
er nú talað um agalitil heimili í
þéttbýlinu, og munu ýmsir kannast
við þau. — En þótt við tökum ekki
svo sterkt til orða, mun okkur
þó flestum ljóst, að hér skortir
mjög á, að allt sé með felldu. —
Það er hér áreiðanlega veikur þráð
ur í vefnum sem veita þarf sér-
staka athygli. Slíkt getur varla
fram hjá neinum farið, sem opin
hefir augun. — Og allir vita, að þá
er háski búinn þroskaferli ein-
staklingsins, cg eins hitt að hvert
það ríki þverr og þrotnar, þar sem
ekki verður haldið uppi sæmileg-
um aga og reglúm,
Eg heyrðí Sigurð skólameisiara
| eitt sinn halda þvi fram, að góðir
! stjórnendur landa og lýða, þyrftu
j jaínan að vera glöggir á veilur í
þeirri voð, sem við nefnum þjóðfé-
lag. Þeir þyrftu að koma auga á
! hina veiku þræði í vefnum, og
j stefna svo stjórnarfari, að aukinn
! styrkur þeitra gerði voðina heiili
!og haldbetri. Eitthvað svipað mætti
i segja um skólana. Þeir þyrftu að
j veita athygli veilum og vanköntum
í fari einstaklinga og heildar, og
stefna síðan að því, að þessum á-
göllum mætli fækka smátt og
smátt með tíð og tíma. Þá er skól
unum ætlað hi,ð virðulega lilutverk
uppalandans, enda hafa menn lítið
svo á, og tekið stundum svo til orða
1 að framtiðin sé i hendi kennarans
á hverri tið. — Það kann svo að
vera, en þá held ég að óhætt sé að
taka heimilin þar með í reikning-
inn, og raunar miklu fleiri, til
dæmis alla- verkstjóra og valda-
menn úti og inni, háa sem lága.
Hitt er eigi að síður rétt, að
skólinn hefur, og mun jafnan hafa,
djúptæk áhrif og afdriíarík á lif
einstaklings og þjóða. Og þess-
vegna vildi ég nú mega hvísla
að vinum mínum, þeim sem ég
treysti til alls góðs, að oft sé þörf,
en nú kalli nauðsyn á fastar reglur
og aukinn aga í skólanum.---- Og
sú þörf kallar í raun og veru til
okkar allra.
Aðalfundur Hallgrímsdeildar
Prestafclags íslands var haldinn i
Söðulsholti og að Staðarstað dag-
ana 15. og 16. sept. sl. Níu prestar
og einn gu'ðfræðinemi af félags-
svæðinu voru á fundi og tveir heið-
ursfclagar deildarinnar.
Formaður, séra Sigurjón Guð-
jónsson, prófastur í Saurbæ.gaf í
byrjun fundar yfirlit yfir hið
kirkjulega starf á deildarsvæðinu
og minntist tveggja nýlátinn presta
sem lengi voru_ í Hallgrímsdeild,
séra Ásgeirs Ásgeirssonar, pró-
fasts í Hvammi í Dölum og séra
Ólafs Ólafssonar á Kvennabrekku.
Séra Guðmundur Ó. Þorsteins-
son á Hvanneyri, flutti erindi um
klausturhreyfinguna innan kirkj-
unnar, séra Lárus Halldórsson á
Breiðabólstað sagði frá dvöl sinni
í Noregi og kirkjulegu starfi þar.
Séra Magnús Guðmundsson í Ólafs
vík, sem nýkominn var úr ferð til
Danmerkur, sagði markverðar frétt
ir þaðan. Séra Jón M. Guðjónsson
á Akranesi flutti þátt um verndun
merkra staða í landinu.
Ýmislegt annað bar á góma og
voru umræður hinar fjörlegustu.
Sunnudaginn 16. sept. messuðu
prestar á nálægum kirkjum, tveir
og tveir saman. Fundinum lauk
með altarisgöngu í Staðastaða-
kirkju, sem sóknarpresturinn, séra
Þorgrímur V. Sigurðsson, annaðist.
Stjórn deildarinnar var endurkjör-'
in, én hana skipa: Formaður, séra
Sigurjón Guðjónsson, ritari séra
Jón M. Guðjónsson, gjaldkeri séra
Þorsteinn L. Jónsson. Varamenn
séra Sigurður Lárusson og séra
Magnús Guðmundsson.
Ályktanir fundarins. ________
1. Aðalfundur Hallgrímsdeildar
Prestafélags íslands, haldinn að
Söðulsholti og Staðastað 15. og 16.
sept. 1956, beinir þeirri áskorun til
Alþingis, að það hækki framlag til
kirkjubyggingasjóðs í eina milljón
króna á næsta fjárhagsári.
2. Fundurinn skorar á biskup
Islands og stjórn Prestafélagsins,
að vinna að því að koma sem fyrst
á gagnkvæmum heimsóknum is-
lenzkra og erlendra presta.
3. Fundurinn lítur svo á, að
staðir, sem merkilegir atburðir
sögunnar eru við tengdir, megi
ekki gleymast og týnast, þ. á m.
staðir, sem kirja stóð öldum sam-
an en er þar ekki lengur. Ályktar
fundurinn að beina þeim eindregnu
tilmælum til þjóðarinnar, að hún
taki höndum saman um verðuga
rækt við þessa staði, og láti ekki
undir höfuð leggjast að auðkenna
þá greinilega. Eðlilegt er að hið
opinbera beiti sér fyrir framgangi
þess og styðji fjárhagslega.
4. a) Fundurinn harmar hið
slæma ástand, sem er í umhirðu og
skipulagningu kirkjugarða allt of
víða. Hvetur hann sóknarnefndir á
deildarsvæðinu til að vera vel á
verði í þessu efni. Lýsir fundurinn
vanþóknun sinni á ósmekklegum
umbúnaði leiða víða í kirkjugörð-
um, einkanlega handahófslegum
steypuhólfum, er virðast i tízku,
og lítur svo á, að hér verði að setja
skorður við hið bráðasta.
b) Ennfremur ályktar fundurinn
að ríkinu beri að styrkja fámenna
söfnuði til þess að koma upp var-
anlegum girðingum í kringum
kirkjugarða, með beinum fjárfram
lögum og með vaxtalausum lánum
til langs tíma.
5 Fundurinn þakkar þeim öil-
um, er veitt hafa byggingu Hall-
grímskirkju í Saurbæ fjárhagsleg-
an stuðning. Deildin treystir því,
að landsmenn haldi áfram að
leggja kirkjunni lið, svo að nægi
næsta sumar.
Öfgar skemmtanalífsins
Skemmtanalíf unga fólksins er
nú mjög rætt manna á milli, — og
þykir vera á villigötum. Því mið-
ur mun svo vera. Og bæjarstjórn
Reykjavíkur mun lika hafa fundist
það, er hún setti nefnd á laggirnar
til að vinna þar að úrbótum. Og ný-
afstaðinn kennarafundur á Akur-
eyri taldi rétt, að ríkisstjórnin
skipaði nefnd, sem athugaði hina
uppeldislegu og þjóðhagslegu hlið
þessara mála.
Hér er mikið vandamál á ferð,
þvi að spillt skemmtanalíf, eins
og sifelldir dansleikir með drykkju-
látum og vökum langt fram á næt-
ur, slæmar og taugaæsandi kvik-
myndir, og hin mannskemmandi
sorprit, sem nú flæða yfir, og mest
eru lesin af börnum og unglingum,
er sannarlega slæmur skóli, sem
hlýtur að hafa víðtæk áhrif.
Vitanlega þarf unga fólkið að
skemmta sér nú eins og áður. Þá
var samt jafnan talað um ,,dans á
eftir.“ En nú er dansinn orðinn
bæði endir og upphaf. Nú er það
orðin atvinnuvegur að stefna unga
fólkinu saman til að dansa, ekki
aðeins við og við, eins og hóflegt
mætti kalla, heldur dags daglega,
eins og til dæmis í höfuðstaðnum.
Til þess veita blöð og útvarp sína
mikilsverðu aðstoð, og ríkið sér
um, á beinan eða óbeinan hátt, að
ekki skorti þar hinar gullnu veigar
í gleðskapinn. Verða því þessar
samkomur alloft með hinu mesta
ófremdarsniði, svo sem kunnugt er.
Þær eyða dýrmætum tíma, miklum
í fjármunum, og þó er það verst,
hversu mjög þær spilla siðum og
heilbrigði þeirra, sem við slíkt búa
á uppvaxtarárum. Hér er því sann
arlega ástæða til að leitað sé skyn
samlegra ráða til úrbóta. Og ég sé
ekki annað en ýmislegt mætti gera,
þegar í stað.
í fyrsta lagi mætti fækka dans-
kvöldunum í bæjunum, og hafa á
þeim strangara eftirlit en nú. í
öðru lagi ætli ekki að veita börnum
; innan fimmtaán ára aldurs aðgang
að almennuin dansleikjum. Þau
ættu að hafa sína dansleiki sér, og
þá eingöngu á vegum skólanna, eða
annarra aðilja, sem treysta mætti.
í þriðja lagi ætti að banna út-
gáfu sorpritanna. Og síðast en ekki
I sízt þarf nauðsynlega að skerpa eft-
irlit með því, sem kvikmyndahús-
in hafa upp á að bjóða.
Fleira mætti nefna eins og til
dæmis það, að f jarlægja þá uppörf-
un til skemmtana, sem hinar dul-
búnu dansauglýsingar útvarpsins
óneitanlega eru, og sjá stofnunni
á annan hátt fyrir þeim tekjum,
sem hún hefur af þeim, og henni
er að sjálfsögðu sárt um, en mundi
annars vafalaust verða fegin að
losna við. Máttur þessara auglýs-
inga er mikill. Kemur mér nú í
hug atvik, sem ég var vitni að fyr-
ir nokkrum árum. Ég var á eftir-
litsferð að vetri og gisti á sveita-
bæ. Þar voru tveir unglingar, og
höfðum við talað um það, að er ég
kæmi úr skólanum daginn eftir,
skildum við nota kvöldið til þess
að taka í spil ,og hlökkuðu allir
til. Man ég hve húsfreyjari var á-
nægð er hún hugsaði til þess-
arar heimilisskemmtunar, sem nú
væri orðin næsta fátíð, þar sem
stöðugt væri leitað út fyrir heim-
ilisvéin eftir skemmtunum. Og svo
! leið dagurinn í tilhlökkun. En á
I áttunda tímanum um kvöldið, er
1 við sátum að kvöldverði, kom til-
kynning í útvarpinu, sem kollvarp-
| aði allri fyrirætlun um hina fýrir-
|huguðu heimilisskemmtun. Sú til-
' kynning var um það, að þetta
kvöld yrði dansleikur haldinn á á-
kveðnum skemmtistað í héraðinu.
Og áhrif þessarar tilkynningar var
1 eitthvað álik því eins og sprengju
! íiefði verið varpað á þennan frið-
j sæla svcitabæ. Allt komst í upp-
í nám. Unga fólkið hljóp í símann,
| og hringdi til nágrannanna, mælti
sér mót, og eggjaði hver annan til
þátttöku. Og þetta olli mikilli ó-
ánægju á heimilinu. En ekkert
dugði. Dansinn heillaði. Unga fólk-
ið flykktist á staðinn, og bíll með
áfengi hafði líka heyrt kallið, og
lét sig ekki vanta. Og svo var dans-
að frameftir nóttu, unz allt leyst-
j ist upp með almennum áflogum.
I Þannig endaði þessi skemmtun, og
I ekki einsdæmi.
i Blöð í bæjum og sími í sveitum,
i sem nú má heita að sé komin á
hvern bæ, ætti að vera nægilegur
■ boðberi til skemmtanahalds. Og þá
j myndu þeir síður flykkjast að, sem
! oft valda vandræðum á skemmti-
stöðum útum b'yggðir landsins.
(Framhald á 9. síðu.)