Tíminn - 13.01.1957, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 13. janúar 1957.
Aron Hjörleífsson, ,,eitt it bezta
sverð af várum þegnum . . . .
Hellisbúinn í Rauftamelshrauni varti mikils-
metinn höíðingi í framandi landi, giftist inn
í ætt konungs, bjó við rausn og stórmennsku
og „sparSi engan hlut“
SignrSnr Ólason lögfr. ræoir om
merka sögtipersónu á Sturlungaöld
Siö aldir eru um þessar mundir liðnar frá því er Aron
Hjörleiísson, hinn víðfrægi kappi Sturlungaaldar, lauk sinni
viðburðamiklu og umhleypingasömu ævi.
saga þessa einstaka ævintýramanns í sambandi við það, að
líklegt. má telja að fundnar séu vistarverur frá útlegðar-
dögum hans í Hnappadal, svo sem að er vikið hér í blaðinu
í fyrradag.
kom úr því fræga ferðalagi að
fyrst rofar til um hagi Arons
Hjörleifssonar, og verða nú mikil
umskipti og ævintýraleg í lífi
þessa marghrakta íslenzka skóg-
armanns og hellisbúa úr Rauða-
melshrauni. Hann verður nú mik-
ilsmetinn höfðing'i í framandi
landi, í skjóli voldugs konungs, og
giftist inn í ætt hans Hann býr
búi sínu á mikilli jörð við rausn
og stórmennsku og „sparði engan
hlut“. Hann heldur áfram tengsl-
um við ísland, og var garður
hans „jafnan fullr af íslenzkum
Rifjast nú upp!mjin”um“-.Halnn kom oíj út jing:
að siðan, an þess að seð verði að
Það er mælt, að fjarlægðin geri
fjöllin blá og mennina mikla. Ef
til vill á hin sjö alda fjarlægð
í tímamjf)! sinn þátt í að skapa
þann ffæggar- og ævintýraljóma,
sem jafij^jv hefir leikið um nafn 1
þessa fornaldarmanns í hugum ís-'
lendinga, og þá sérstaklega Snæ-
fellinga sem vænta má, því Snæ-
fellsnes var ættbyggð hans og
Miklaholt æskustöðvar hans.
Stórbrotið ævintýri
Það fer vart milli mála að Aron
Hjörleifsson er einhver allra hug-
þekkasta og skemmtilegasta per-
sóna Sturlungaaldarinnar, og þótt
víðar sé leitað um vettvang sög-
unnar. Ævi hans og saga er öll
líkust ævintýri, stórbrotnu og ó-
trúlegu ævintýri, sem spennir yfir
hálfa víðáttu þess heims, sem þá
var, frá klettaströnd Grímseyjar,
um hraunbreiður Hnappadals, hirð
sali erlendra stórmenna og allt
til bakka Jórdaiiarfljóts. Ævin-
týri með nánast öllum tilbrigðum
mannlegs lífs, eins og því var
lifað í þann tíð, allt frá hatröm-
um vígaferlum til kristilegra trú-
ariðkana, svo sem öllu er gerr frá
sagt' í hinu mikla ritverki þeirra
tíma.
Þetta síðast talda er þegar ein-
kennandi og sérstakt um Aron
Hjörleifsson, þótt leikmaður væri
og harðsnúinn veraldarmaður öðr-
um þræði. Hann vex upp á
grimmri og siðlausri öld en lærir
og tileinkar sér kristna trú og
kristna siði svo fagurlega, að í
frásögur var fært. Þótt söguritar-
inn geri sér að vísu mjög far
um að halda því á lofti mun
samt ekki ástæða til að rengja
þá frásögn. Það telst til eins-
dæma á þeirri öld, að Aron virð-
ist t. d. aldrei reyna að koma
fram hefndum á mótgangsmönn-
um sínum, þótt hann ætti þess
kost, heldur greiddi götu þeirra
miklu fremur, ef hann mátti því
við koma, eins og frásögnin um
viðskipti þeirra Þórðar kakala ber
ljósast vitni um. Aron var dreng-
skaparmaður í ríkum og óvenju-
legum mæli, enda segir Sturlunga,
að hann hafi verið „góðr drengr“,
„betri drengr en alþýða manna“,
og við lát hans er getið sérstak-
lega að hann hafi dáið „sáttr við
alla menn á íslandi".
ey, þar sem Aron féll óvígur af
sárum eftir frækilega vörn, en
hélt þó lífi, umfram líkindi, flótti
austur um og kringum land, þar
sem honum va)r ráðið líflát á
Svínafelli, flótti enn og þá grið-
land í Rauðamelshraunum, flótti
vestur um firði, fyrirsát í Arn-
hann hafi nokkru sinni reynt að
efla konung til yfirráða hér, né
notað aðstöðu sína sér til fram-
dráttar, hvorki til mannaforráða
né til hefnda gagnvart mótgerða-
mönnum sínum, þótt hann á hinn
bóginn héldi jafnan hlut sínum
gegn öðrum gæðingum konungs,
og vel það. Hann var friðarmaður
það sem eftir var æfinnar og dó
„eðlilegum“ dauðdaga, sem ótítt
var um mikilsháttar menn ís-
lenzka, sem við voru riðnir svo
p . a«« . i r • y\ • P • «V* ! XwllliIYCI. OV/Ill V L\J V UX tl X iUliil O V U
arfirði vist i eyjum Breiðafjarð- mikil vofveiíleg átök aldarinn.
ar, haskaleg aðfor að Valshamri,1
þar sem Aron slapp enn, með
næstum yfirnáttúrlegum hætti,
flótti til Noregs, þar sem enn
var sótt eftir lífi hans, skipreiki
þar sem allir fórust nema Aron
og tveir aðrir, sem hann „bjarg-
aði með Guðs miskunn“, segir
Sturlunga, og loks ferð um hin
„nálægari Austurlönd", sem svo
er frá sagt, að hafi verið „háska-
samlig sakar ófriðar", sem ekki
skal rengt um það ófriðarbæli
allra alda.
Hreysti og drengskapur
Það eru þannig tveir glæsileg-
ustu eðlisþættir eða eiginleikar
forfeðtranna, hreysti og dreng-
skapur, sem hæst bera í fari Ar-
ons Hjörleifssonar, sem meira er
um vert fyrir það, að þeim er
þá annars mjög tekið að hraka
með þjóðinni, En Aron sýnist
auk þess hafa verið andlegum gáf
um gæddur, svo sem skörp og
hnitmiðuð tilsvör hans gefa víða
til kynna, og kýmnigáfu í ríkum
mæli, eins og Snæfellinga er tíð-
um háttur og landlægt virðist í
því byggðarlagi. Örlæti hans og
drengilegri sáttfýsi var við brugð-
ið, jafnt þótt andstæðingar ættu
í hlut, svo sem frásögnin um
Þórð kakala, sem lagstur var í
óreglu í Noregi, er ljóst dæmi um.
Trú hans og kristni hefir því
verið meira en að sýnast, enda
gerir hann ferð sína til Jórsala-
borgar, til að „bæta sál sína“ seg-
ir þar, enda þótt hann bryti með
því af sér fylgi Skúla jarls á mekt-
ardögum hans og legði sig í nýj-
ar hættur og mannraunir.
Höfðingi í framandi landi
Það er svo ekki fyrr en heim
ar, sem Aron var. Við útför hans
flutti konungurinn sjálfur ræðu,
og lét svo ummælt að þessi mað-
ur hafi „víða farit ok í mörgum
mannraunum vel prófazt ok í
mörgum lífsháska staddr verit, ok
viljum vér því orði á lúka, at
liér hefir látizt eitt it bezta sverð
af várum þegnum.“
Þjóðlíf yngisf „við eldforna
brunna"
Það er að vonum, sem segir í
formála próf. Jóns Jóhannesson-
ar, að saga Arons Hjörleifssonar
hefir orðið mörgum hugstæð. Þó
fer þeim líklega fækkandi tiltölu-
lega, sem lesið hafa þessa sögu
eða veitt henni athygli sérstak-
lega. Auðvitað er ekki um það
að ræða að fara að rekja hana
hér, í stuttri blaðagrein, eða ræða
hana frá sagnfræðilegu sjónar-
miði. Það er eftirlátið öðrum, sem
betur kunna. Hitt var einungis
tilgangurinn með þessum línum,
að minna á eða rifja upp, í stór-
um dráttum, og að gefnu tilefni,
sögu og sérkenni þessa óvenju-
lega og umbrotamikla atgjörvis-
manns hins liðna tíma.
Einar Ben. segir einhvers stað-
ar, að þjóðlíf vort og saga skuli
„yngjast við eldforna brunna".
Þess er áreiðanlega hollt að minn-
ast fyrir litla þjóð á viðsjárverð-
um umbrotatímum, sem nú eru.
Þess vegna er mikils um vert, að
þjóðleg fræði og sögulegar minj-
ar séu jafnan í heiðri hafðar með
þjóðinni.
S. ÓI.
(Aðalfyrirsögn og millifyrir-
sagnir gcrðar af blaðinu).
Sögu Leikfélags Reykjavíkur minnzt
á hátíðasýningu á föstudagskvöldið -
10 þús. kr. gjöf, ávörp, rætSur og fagrir blómvendir
Leikfélag Reykjavíkur liafði j 10 þús. króna gjöf.
hátíðarsýningu á „Þremur systr-l Þá flutti fulltrúi stjórnar Iðnó,
um ‘eftir Anton Tsékov, í tilefni I félaginu kveðjur og tilkynnti, að
af 60 ára afmæli sínu á föstudags
kvöldið.
Friðlaus útlagi
Aron Hjörleifsson var hreysti-
maður slíkur og ofurhugi, að fáir
munu teljast hans líkar, jafnvel
þótt leitað sé inn á svið þjóðtrú-
ar og þjóðsagna. Hann var þó
ekki vígamaður að þeirra ííma
hætti, umfram nauðsyn og sjálfs-
Vörn. Hann gerðist ungur til stór-
ræða og skipaði sér ótrauður und-
ir merki hinnar ungu íslenzku
kirkju gegn ofsa og yfirgangi ver
aldlegra höfðingja, og vann undir
merki hennar og hins góða bisk-
ups mikil hreysti- og frægðar-
verk, en kallaði um leið yfir sig
heift og hefndir harðsnúnasta
höfðingja aldarinnar, sem ofsótti
hann og elti landshorna á milli
og sat um líf hans innan lands
og utan. Hann varð af þessum
sökum útlægur og friðlaus í land
inu og lenti í fáheyrðum hættum
og mannraunum: Innrásin í Gríms
Fyrir sýninguna ávarpaði Jón
Sigurbjörnsson, leikari, formaður
félagsins, gesti og bauð þá vel-
komna. Að lokinni sýningu voru
leikstjóri og leikarar hyllt lengi
og innilega.
Þá bárust félaginu og leikurum
fjöldi blómvanda og Baldvin Hall-
dórsson, leikari, flutti félaginu árn
aðaróskir Félags íslenzkra leikara.
Gunnþórunn Halldórsdóttir, hinn
eini núlifandi stofnandi Leikfélags
ins, kom fram á sviðið og var fagn
að með dynjandi lófataki lengi og
innilega.
stjórn liússins hefði ákveðið, í til-
efni af 60 ára afmæli Leikfélagsins
og 30 ára leikaraafmæli Brynjólfs
Jóhannessonar, að veita félaginu
tíu þúsund krónur til styrktar ung
um leikara úr félaginu til náms
erlendis.
Bryndís Pétursdóttir, leikkona,
færði félaginu forkunnarfagra
blómakörfu frá leikurum Þjóðleik
hússins.
Ávarp próf. Steingríms.
Að síðustu flutti prófessor Stein-
grímur J. Þorsteinsson, dr. phil.
félaginu árnaðaróskir leikhús-
gesta. Hann kvað vel fara á því,
Á erlendum bókamarkaði
Milli fjalls og fjöru - færeysk Ijóð
Færeyskar bókmenntir munu
eltki vera ýkja kunnar utan heima
lands síns. Við íslendingar könn
umst að vísu við hin fornu dans
kvæði Færeyinga, sum hver og
sumar þjóðsögur þeirra. Einnig
liöfuni við heyrt um suma af
yngri höfundum þcirra, einkum
þá er rita á dönsku, svo sem J.R.
Jacobsen og William Heinesen,
en bækur eftir báða þessa höf-
unda liafa verið þýddar á ís-
lenzku. Samt er ekki hægt að
tala um raunveruleg kynni af
færeyzkum bókmenntum hérlend
is. Hér sjást aldrei færeyskar
bækur eða blöð í verzlunum og
á þó hver sáemilega Iæs íslend-
ingur auðvelt með að komast nið-
ur í færeysku, tilsagnarlaust.
Nú fyrir skemmstu kom út úrval
af færeyzkum ljóðum frá þessari
öld í danskri þýðingu, undir nafn-
inu: Mellem bjærg og brænding.
Bókin er myndskreytt af Sven
Havsteen-Mikkelsen, sem margir
kannast við af myndum hans í bók
ari afstöðu þeirra gagnvart nátt-
úrunni.
Það er eftirtektarvert hversu rík
tök náttúran hefur á fólkinu. Hrika
leiki náttúru og náttúruafla er ör-
lögin sjálf og mörg Ijóðin mótast
af þjakandi, bitru þunglyndi, sem
hann skapar. Hjá þeim skáldum,
sem eru handgengin danskri og
evrópiskri menningu er tónninn
oft frjálslegri og viðíangsefnin fjöl
breyttari. Þetta á t.d. við um
J. H. O. Djurhuus, skáldskapur
hans byggist í senn á þjóðlegum
og evrópiskum verðmætum.
Annars snúast mörg ljóðin um
viðfangsefni eins og draumur —-
veruleiki og tengslin við Danmörk
hafa myndað viðfangsefnið þrá —
heimkoma. Samt mega menn ekki
halda að hér yrki draumamenn og
undirokaðir einir saman, hið stór
brotna og endurleysandi í náttúr-
unni rúmast einnig í færeyskri ljóð
list. Þannig yrkir William Heine-
sen máttug Ijóð, sem eru borin
uppi af náttúrulýsingum. En svo
Ein af myndum Havsteen-Mikkelsens úr bókinni.
Martins A. Hansens: Rejse pá Is-
land, en eins og kunnugt er ferð-
uðust þeir félagar hér um land
fyrir nokkrum árum síðan.
í bókinni eru Ijóð eftir ellefu
skáld sem allir hafa verið uppi á
þessari öld. Fyrir þeirra daga er
tæpast hægt að tala um ljóðalist
í Færeyjum í venjulegum skilningi
þess orðs, áður voru danskvæði
og þjóðvísur næstum einráð. En
við lok einokunarinnar í Færeyj-
um fyrir hundrað árum síðan tók
að færast meiri nútímablær á þjóð
félagið og þar með á hið andlega
líf i eyjunum og þá varð ærið að
starfa fyrir færeysk skáld og rit-
höfunda. Þessa sér líka merki í
bókinni, þar eru mörg ljóð sem
bera svipmót menningarstrauma,
sem nú mega heita útdauðir annars
staðar í Evrópu, svo sem róman-
tíkurinnar og bókmenntahreyfing-
anna á síðasta tug aldarinnar sem
leið. En þar eru líka rík merki
hinnar gamalgrónu menningar
eyjarskeggja og tengsl við hina
fornu ljóðagerð þeirra.
Ekki er hægt að tala um nokk-
urn eiginlegan modernisma í ljóða
gerð svipað og annars staðar á
Norðurlöndum í sambandi við Ijóð
in í þessari bók. Þetta á einnig við
um þá höfunda, sem yrkja á
dönsku, nema þá helzt Regin Dahl,
sem fer frjálslegar með Ijóðið en
aðrir landar hennar. Styrkur þess
ara ljóða er fyrst og fremst fólg-
inn í sterku og upprunalegu lífs-
viðhorfi höfundanna og sérstæð-
virðist sem þessi orka sé að fjara
út með yngri kynslóðinni og endur
nýjunar gætir lítt að því er virð-
| ist af úrvalinu í þessari bók. Ljóð-
hefðin er orðin svo sterk að þegar
gætir stirðnunar.
| Að öllu samanlögðu er þetta at-
hyglisverð bók, sem hægt er að
lesa aftur ög aftur. Þarna yrkja
hinir gerólíku Djurhuss-bræður,
hinn hjartahlýi og öruggi lista-
1 maður Richard Long og hinn skap-
mikli Christian Matras. í inngangi
bókarinnar er vitnað til orða hans
uní tilveruna mitt úti í hafinu:
„Hún er hættuleg og hræðileg en
tilkomumikil — og fyrst og fremst
draumkennd."
! Vanþekking okkar íslendinga á
færeyzkum bókmenntum er í raun
og veru til skammar. Oft hefur
t verið rætt og ritað um að taka
upp nánari menningarskipti milli
þjóðanna, t.d. þannig, að færeysk-
ar bækur og blöð yrðu á boðstólum
í verzlununum hér og íslenzkar
bækur og blöð í Færeyjum. Þetta
er eðlilegt og sjálfsagt þar sem
báðar þjóðirnar eiga auðvelt með
að lesa hvor annarrar, og þetta yrði
öllum aðilum til hagsbóta. En
hvers vegna er þetta ekki gert?
Sumir kenna um áhugaleysi bók-
lesenda, en þeirri sk:i(ringu er
vandtreyst. íslendingum má gjarn
an verða ljóst, að fleira er hægt
j að fá gott frá Færeyjum en sjó-
i menn á togarana og stúlkur í sveita
j vinnu, og Færeyingum, að við get-
um miðlað þeim fleiru en atvinnu
á vertíðinni.
að efna til hátíðasningar á leik-
riti nieð nafninu Þremur systrum.
Talan þrír væri heilög. Og sú heil-
aga tala væri tengd þessu félagi á
ýmsan hátt. Þreinur árum fyrir
síðustu aldamót hefði féalgið verið
stofnað, og það ár liefðu orðið þrír
atburðir, sem jafnan myndi verða
minnst í íslenzkri 'menningarsögu.
Þá komu út fyrstu ljóðabækur
þeirra Þorsteins Erlingssonar og
Einars Benediktssonar, og sama ár
var Leikfélagið stofnað. Hann rakti
síðan í stóruni dráttuin sögu ís-
lenzkrar leiklistar frá hlöðnu sviði
Skálholts-sveina til vélknúinns
hringsviðs Þjóðleikhússins.
Að lokum kvaðst liann óska Leik
félaginu þess, að það mætti um
allan aldur njóta þcirra þriggja
systra, sem væru undirstaða sannr
ar leikmenntar. Þær þrjár systur
væru leikritun, leiklist og leikhús-
gestir.
Að lokum hylltu menn félagið
með ferföldu húrrahrópi.
Eru skepnurnar og . j
Keyíð Iryggt?
■"r 1
, AAMviNmrraTfiaoitOTtaAm
fluyhjAiÍ í Tmamm