Tíminn - 17.03.1957, Qupperneq 5

. . ..UIPI! J.!
t ÍMIN \, sunnudaginn 17. marz 1957.
að þessari stuttu grein. Þó
verður ekki hjá því komizt,
að þræða yztu línur og þá sér-
staklega að gera grein fyrir
vígstöðunni.
Vegna fátæktar þjóðarinnar
voru blöð þau, sem íslending-
ar hófu að rita og gefa út á
19. öid, aðeins vikublöð og smá
í sniðum. — íslenzkir kaup-
menn áttu, við hlið kaupfé-
laganna, sinn heillavænlega
þátt í því að stöðva fjárflutn-
ing Dana út úr landinu og
brjóta á bak aftur selstöðu-
verzlanir þeirra hvarvetna um
land. Ágóðinn af innlendum
verziunarrekstri varð með
þessum hætti, að verulegum
hluta, umráðafé kaupmann-
anna. Margir þeirra gerðust
virkir áhugamenn í lands-
réttincíabaráttunni við Dani
og stóðu manna b.ezt að vigi,
til þess að styrkja útgáfu
blaða með augíýsingum og á
annán hátt. — Með litl- i
um undantekningum gerðustj
blöð'ri ándstæð vaxandi hreyf-
ingu sarrvinnúmanna í land-
inu. — Hnigu öll rök mann-
legi'ar óg almennrar hags-
munab'aráttu til þeirrar nið-
urstöðu, að kaupmenn verðu
nokkru af verzíunargrnða
sínum til varnar havmuna-
aðstöðu sinni, enda hefir svo
tekizt í sífellt vaxandi mæli
allt fram á þennan dag.
í ljósi þessarar forsögu má
það verða bert, hversu til
skipaðist um vígstöðvarnar,
er Framsóknarflokkurinn var
stofnaður og hóf að gefa út
Tímann og síðar Dag á Akur-
eyri, og blöð þessi tóku begar
í öndverðu að sér málstað
samvinnuhreyfingarinnar í
landinu. — Öll hin eldri blöð,
sem voru handbendi kaup-
manna og stórútgerðar-
manna, snerust öndverð gegn
Tímanum og sókn hans, enda
varð þess skatnmt að bíða, að
kaupmenn ykju blaðakost
sinn til varnar og sóknar.
Vigstaðan varð því sú, í
stuttu máli sagt, að mjög
lengi framan af á uppvaxtar-
skeiði sínu hafði Framsókn-
arflokkurinn á að skipa
tveimur fjögurra síðna viku-
blöðum, smáum í sniðum, á
móti aút að 10 blöðum and-
stæðinga sinna.
VII.
Hversu mátti það nú verða,
að Framsóknarflokkurinn, við
svo mikla fátækt og svo lít-
inn blaðakost, tækist þegar á
á hendur forustuhlutverk í
landsmálasókninni? — Til
þess hnigu margháttuð rök:
1. Auk Jóns Sigurðssonar
höfðu ýmsir stórmerkir
hugsjóna- og athafna-
menn fyrir, um og eftir
aldamótin ýtt við okkar
svefnugu þjóð og vakið
nýtt öldurót í hugum
manna. Af mjög mörgum
þeirra geta hér orðið
nafngreindir aðeins fáir
einir, svo sem þeir Torfi í
Ólafsdal, Tryggvi Gunn-
arsson, Thor Jensen út-
gerðarmaður, stofnendur
Kaupfélags Þingeyinga
og Sambands kaupfélag-
anna, upphafsmenn síld-
veiðanna, Otto Wathne
og fl. Páll Briem amt-
maður (fjárkláðinn o. fl.),
Stefán Stefánsson kenn-
ari á Möðruvöllum (Flóra
íslands), Sigurður Sig-
urðsson frá Draflastöð-
um (Ræktunarfélag Norð-
urlands). — Allir þessir
menn og margir fleiri
höfðu lagt út á nýjar leið-
ir og opnað þjóðinni víð-
ari sýn; glætt vonir
. mánna um framfarir og
bætt lífskjör. — Enda
þótt hægt miöaði í fyrstu,
var hugarorka fjölda
manna komin í hreyf-
ingu. — Þjóðin varð sér
þess meðvitandi, að nú
tók að líða undir rismál.
2. Upp úr aldamótunum fór
Ungmennafélagshreyfing-
in eldi um hugi ungra
manna í landinu, karla og
kvenna. Reis þar sterk
alda ættjarðarástar og
félagsstarfs, er hafði á
stefnuskrá sinni ýmis
nytjamál svo sem bind-
indissemi, viðleitni til
skógræktar, íþróttir o. fl.
— í blaði félaganna,
Skinfaxa, undir ritstjórn
Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, tóku þessar æsku-
hugsjónir á sig fvllri og
raunhæfari þjóðmála-
svip, sem átti sinn þátt í
að undirbúa jarðveginn
fyrir komandi sókn nvrr-
ar landsmálahreyfingar.
3. Framsóknarflökkurinn
hóf merki sitt í fvllingu
tímans; í þann mund, er
dreaur til nýrra úrslita í
landsréttindádeilunni við
Dani og elclri landsmála-
samtök eru að þvi komin
að leysast upp vegna
skorts á ágreiningi og
jafnframt skorts á hug-
sj ónum og raunhæfum
áhuga um innlend við-
reisnarmál. — Framsókn-
arflokkurinn færði þjóð-
inni það, sem hún þráði
og beið eftir: að risið yrði
úr ösku^tó útbrunninnar
orku stjórnmálaþrefsins
við Dani.
4. Langmestu máli skifti þó
um skjótan framgang
þessarar landsmálastefnu,
að hún var í öndverðu
borin uppi af ósíngjarnri
þjónustusemi og hug-
sjónatöfrum ungra manna
og að upphaflegir for-
ustumenn hennar voru
bæði vopndjarfir og
kunnu vel til skylminga.
Loks studdi það á óbeinan
hátt framgang Framsóknar-
stefnunnar, að sjómenn og
verkamenn hófu um sömu
mundir félagssamtök sín og
stj órnmálasamtök undir for-
ustu Ólafs Friðrikssonar. —
Mátti því teljast vera um að
ræða allsherjarvakningu vinn
andi manna til sjávar og
sveita. — Þessar tvær fylk-
ingar urðu samflota, áttu
margt sameiginlegt og studdu
hvor aðra. — Enda þótt sam-
vinnuhreyfingin íslenzka ætti,
vegna staðhátta, upphaf sitt
í sveitum landsins, gagnstætt
því sem gerðist í iðnaðar-
þjóðfélögum nágrannaland-
anna, þar sem verkamanna-
stéttin var bæði fjölmenn
og langsoltin, voru íslenzk-
ir verkamenn samvinnu-
stefnunni hlynntir og stofn-
uðu, er stundir liðu fram,
eigin kaupfélög í fullri sam-
vinnu við Samband islenzkra
samvinnufélaga. — Og er
Framsóknarflokkurinn tók
forustu í stjórn landsins árið
1927, studdu verkamenn hann
til valda. — Margar greinir
hafa gerzt milli þessara fylk-
inga, enda hafa andstæðing-
ar beggja aldrei sparað við-
leitni sína að bera eld í her-
búðirnar.
Jónas Hallgríms,son kvað:
Hörðum höndum
vinnur hölda kind
ár og eindaga:
Siglir særokinn,
sólbitinn slær,
stjörnuskininn stritar.
Hversu sem falla kann um
dægurviðhorf og rógmæli
mun framleiðslustéttunum til
sjávar og sveita jafnan renna
blóðið til skyldunnar og finna
til þess, sem þær eiga sameig-
inlegt og enginn mun frá þeim
taka:
Þær
legt.
eiga stritið sameigin-
VIII.
Á 40 ára afmæli Tímans
mætti það vera bæði forvitni-
legt og fróðlegt, lesendum og
nútíma blaðamönnum, að
skyggnast til baka og líta
nánar á vinnukjör og verk-
brögð fyrstu ritstjóra flokks-
ins. — Vöxtur blaðsins úr
fjögurra síðna vikublaði í 12
síðna dagblað gerir allan
samanburð torveldan. —
Fjölbreytilegt efni nútíma
dagblaða og mikið að vöxtum
gerir verkskiptingu nauð-
synlega. Ritstjórar og blaða-
menn þeirra hafa nú margar
skrifstofur til umráða og önn-
ur verkskilyrði eftir því.
Fyrstu ritstjórar Framsókn-
arflokksins áttu um það sömu
kjörum að sæta og allir rit-
stjórar lítilla vikublaða bæði
fyrr og síðar, aö öll störf við
blaðið, nema afgreiðslan,
hvíidi á þeim einum. — Eg
minnist þess, að er eg hóf
blaðamennsku, þótti mér til
þess horfa, að leikur yrði ó-
jafn, þar sem blöð flokksins
voru aðeins tvö á móti allt að
10 blöðum andstæðinganna.
Var því einsætt, að rúm
blaðsins yrði að nota sem
hagkvæmlegast. — Vegna
málefnabaráttunnar varð eg
að rita blað mitt sjálfur að
mestu. Nokkru af rúmi þessa
litla blaðs varð þó jafnan að
verja fyrir auglýsingar, er
mér tókst að elta uppi, til
þess að hamla gegn fjárþroti.
Efni blaðsins varð að jafnaði
leiðari og stærri stjórnmála-
greinar, fastur fréttadálkur
og ýmiskonar laust efni svo
sem andsvör, dánarfregnir,
ritfregnir o. fl.
Eins og liklegt var, mátti
svo telja, að vopn stæðu á
blöðum Framsóknarflokksins
og ritstjórum þeirra hvaðan-
æva. Eg uppgötvaði því fljót-
lega hið sama og ritstjórar
Tímans höfðu uppgötvað á
undan mér, að skæruhernað-
ur var óhjákvæmilegur. En
skæruhernað kallaði eg dálka
mína „Á víðavangi“, þar sem
var skipað smágreinum um
sem fjölbreytilegast efni til
varnar og sóknar og komið
upp sem víðast og óvæntast
á breiðri víglínu. — Varð mér
það og fullljóst, að engin vörn
er sigursæl önnur en' sóknin.
Mér þykir líklegt, að marg-
ir hafi frá ýmsu að segja í
þessu 40 ára afmælisblaði
Tímans og að nauðsyn beri til,
að stilla í hóf lengd þessarar
greinar. — En margs er að
minnast frá þessum fyrstu
árum i;itstjórnar minnar á
Akureyri og reyndar allt til
loka hennar við ársbyrjun
1930, sem mér léki hugur að
drepa á, bæði geðfellt og mið-
ur geðfellt. — Nú er það
skylt, að meta hvern mann
eftir því sem hann hefir risið
hæst og komizt lengst til
góðra hluta. — Eftir sömu
reglu ber að meta árangur
hverrar málefnabaráttu eftir
stærstu afrekum og heilla-
vænlegustu, en líta á mistök-
in og ósigrana sem einskonar
úrgangsefni, sem ekki beri að
hirða um öðruvísi en sem við-
vörun. — Eg mun því aðeins
drepa á sárfá atriði úr þess-
um minningum og þau ein,
sem eru mér geðfelld og á-
nægjuleg.
Stjórnmálabarátta þessara
10 ára var ákaflega hörð og
óvægisöm bæði í ræðu og riti.
Varð því ekki forðað, að hún
hefði í för með sér megna
persónulega óvild í garð rit-
stjóranna og jafnvel fjand-
skap þeirra, sem þannig voru
skapi farnir. — Sem betur fer
er því svo háttað, að þau
sterku geðbrigði,, sem fylgja
pólitiskum skylmingum, festa
ekki að jafnaði djúpar rætur.
— Eg hefi oft um ævina skoð-
að hugarfarslegar eftirstöðv-
ar mínar frá þessum árum og
ekki getað fundið, að eg bæri
í brjósti persónulegan kala til
þeirra, sem eg átti í höggi við.
— Enginn kemst hjá því á
langri starfsæfi opinberra við-
skifta að reka sig á lágkúru
lega rætni og ódrengskap. —
Ódrengjum er hverjum manni
rétt að sneiða hjá og forðast;
þeir bera sjálfir sinn dóm til
eigin afplánunar. — í þessu
sambandi langar mig til að
geta þess til gamans, að okk-
ur Gunnlaugi Tryggva Jóns-
syni, aðalandstæðings míns í
blaðamennskunni á Akureyri,
var jafnan hlýtt í þeli hvor-
um til hins. — Eg hafði þann
hátt, að fara til Gunnlaugs
Tryggva á Nýársdagsmorgun
með litilsháttar gíaðningu.
Drukkum við þá sáttaskál
fyrir liðinn tíma og hétum
jafnframt hvor á annan, að
duga sem bezt í skylmingun-
um á nýbyrjuðu ári. — Gunn-
laugur Tryggvi var dreng-
skaparmaður og allra manna
vinsælastur.
Mér er ljúft og skylt að
minnast eins manns á Akur-
evri frá þessum árum: Ingi-
mars Eydals, en hann hafði
verið fyrsti ritstjóri Dags. —
Ingimar er óvenjulega vel
gerður maður, bæði um gáfur
og mannkosti. — Á byrjunar-
árum minum í starfinu naut
eg oftsinnis reynslu hans,
gáfna og glöggskyggni, enda
lét hann mér jafnan álit sitt
í té af einlægri vináttu og
hollustu við málstaðinn. •—
Með okkur Ingimar Eydal
tókst aldavinátta.
Frá ritstj órnarárum mínum
við Tímann langar mig til að
minnast eins manns sérstak-
lega: Jóns Þórðarsonar, prent-
ara. — Tíminn var prentaður
í prentsmiðjunni Acta í
Mjóstræti. Allir starfsmenn
prentsmiðjunar voru hinir
ágætustu drengir og ljúfir 1
samstarfi. En minnisstæðast-
ur er mér Jón frá mörgum og
löngum samstarfsstundum
þeirra ára. — Ritstjórnarað-
staða mín var horn á borð-
kríli við hliðina á setjaravél-
inni. — Unnum við Jón löng-
um saman, þannig að eg rit-
aði, en Jón setti jafnhraðan.
— Jón Þórðarson er greiður
setjari, óbilandi í réttritun,
smekkvís á mál og framsetn-
ingu. — Minnist eg hans sem
eins minna geðþekku tu sam-
starfsmanna fyrr og síðar.
.láfeti 1! <|13
IX.
Eg hefi í VII. kafla hér að
framan getið nokkurra stað-
reynda, sem áttu sinn þátt í
því, að framgangur stefnu
Framsóknarflokksins var svo
skjótur og baráttan sigursæl.
— Þykir mér nú í lokakafla
þessarar greinar hlýða að
leggja áherzlu á meginástæð-
una þá, að stefnan var rétt óg
málstaðurinn góður. -—Flokk-
urinn gekk þegar í l;ð með
samvinnustefnunni, sem ein
allra þjóðmálastefna kemst
næst því meginboði siðakenn-
inga Krists, að „það sem þér
viljið, að mennirnir geri yður,
skuluð þér og þeim gera “ —■
Flokkurinn tók sér fyrir hend-
ur að fylkja vinnandi stéttum
landsins til samtaka og sam-
starfs um úrlausnir vanda-
mála og framhrindingar
stórra verkefna til viðreisnar
landi og þjóð. Flokkurinn tók
að sér málstað litilmagnans í
þjóðfélaginu og æskunnar í
landinu. — Á þessu merka af-
mæli Tímans tel eg mig ekki
geta borið fram honum til
handa heilli ósk en þá, að
honum megi, hér eftir sem
hingað til, auðnast að móta
stefnu sina og starf eftir þeim
meginleiðum, sem upphafleg-
ir hugsjónamenn og stofn-
endur flokks og blaðs mörk-
uðu fyrir fjörutíu árum.
Jónas Þorbergsson.
.'.W.V.V.V.V
j! Kaupfélag Austfjarða j!
sendir Tímanum beztu árnaðaróskir í til-
efni af fjörutíu ára afmœli blaðsins og
pakkar pví áratuga baráttu fyrir eflingu
samvinnustefnunnar í landinu.

í
S
I Kaupfélag Austf jarða ji
Seyðisfirði

.■.V.WV.V.W.VV.V.V.'AW^W.V.V.V.V.VAW.V.V.^