Tíminn - 31.03.1957, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, sunnuðaginn 31. marz 1957.
MINNINGARORÐ:
Hjálmar Þorláksson, Villingadal
Hann lézt að heimili sínu, Ytri-
Villingadal 17. febrúar s. 1. nær 83
ára að aldri. Mbð honum er þekkt-
ur maður og vinsæll til grafar geng
inn. Hann hafði átt nokkra samleið
með þremur kynslóðum, var alla
tíð vel metinn af grönnum sínum
og þótti hvarvetna góður gestur.
Hjálmar var fæddur að Hofi í
Skagafjarðardölum 27. marz 1874.
Voru foreldrar hans Þorlákur |
bóndi þar Hjálmarsson og kona)
hans Þórey Bjarnadóttir. Er þar
skammt að rekja til þjóðkunnra
manna og merkra ætta. Langafi!
Hjálmars var hinn nafnkunni prest
ur og skáld séra Hannes Bjarnason
á Ríp. í aðra grein var Hjálmar
kominn af hinum þróttmiklu Goð-
dalaprestum, langfeðgunum þrem-
ur. er sátu þann stað nær alla 18.
öldina. Og í þriðja lagi var hann
af sama kynþætti og hinn kunni
klerkur séra Jón Steingrímsson að
Prestbakka, en hann var og Skag-
firðingur. Skal þetta látið nægja
um ætt Hjálmars. — Sjálfur mat
hann Djúpadalsættina mest.
Fjögurra ára að aldri missti
Hjálmar föður sinn, og dvaldi hann
upp frá því á vegum móður sinnar
og síðari manns hennar, Lárusar
Þorsteinssonar á Tunguhálsi, fram-
um fermingu utan það, að hann var
um nokkurt skeið hjá föðursystur
sinni Helgu í Bakkakoti, er síðar
giftist Jóni Jónassyni, bróður séra
Jónasar á Hrafnagili. Eftir það fór
Hjálmar að vinna fyrir sér hjá
vandalausum, því að efnin heima
Hann hazlaði sér völl á innstu bæj-
um tveggja sýslna á Norðurlandi.
Ungur að árum tók hann þá tryggð
fari og í ýmsum greinum óefað
fremur samleið með föllnum kyn-
slóðum en þeirri, sem nú er í
blóma lífsins og saknaði margs
þess, sem á burtu hefir borizt með
straumum þeim, sem farið hafa
um huga þjóðarinnar nú síðasta
aldarfjórðunginn og breytt hafa
háttum hennar og siðum -rnjög og
í aðra farvegi en áður var. Hann
gat þó vel glaðzt með æskunni, ef
svo bar undir og metið hana.
Hjálmar var dugmikill og djarf-
huga ferðamaður, en þó gætinn.
Einkum voru það óbyggðirnar, sem
hann lagði undir fót. Um hálfrar
aldar skeið þreytti hann göngur og
við íslenzkar dalabyggðir og heið-1 fjárleitir upp um heiðar og öræfi.
ar, að entist honum til æfiloka. I Var hann gagnkunnugur hinum
Vorið 1898 hóf Hjálmar búskap á! víðu afréttum suður af Skagafirði
Þorljótsstöðum í Vesturdal, innsta j og Eyjafirði allt til Þjórsárkvísla
býli í Skagafirði. Er það allmjög 1 suður, enda lengi gangnaforingi.
einangrað og aðdrættir hinir erf- j Þá bar og stundum við, *að hann
iðustu. Þarna er rýr og seintekinn
heyfengur en beitarland bregst þar
varla, landrými nóg og landgæð-
um og veðursæld viðbrugðið. Fyr-
ir það hefir flestum búnazt vel
þarna. Þó hefir jörðin stundum
verið í eyði á síðari tímum og svo
var þegar Hjálmar fluttist þangað.
Hafði hún verið í auðn í eitt ár
og' mannlaus að mestu árið þar á
undan en nytjuð þá. Var því frem-
ur köld aðkoman þarna.
Nú er býli þetta komið í algera
auðn, flest hús fallin að grunni
fylgdi ferðamönnum um þessar
slóðir. Vann hann sér traust þeirra
enda skeikaði honum aldrei urn
stefnu, þekkti allar beztu leiðir
og var úrræðagóður ef út af bar.
En það var síður en svo, að
Hjálmari væru þessar ferðir nokk-
ur þrautaganga, því að hann unni
öræfunum mjög. Hann var hrif-
næmur fyrir fegurð þeirra og fjöl-
breytni, kyrrð og víðsýni.
Sumarið 1904 hafði hann varð-
gæzlu á hendi við annan mann
suður við Hofsjökul. Var það í
Sextug: Guðlaug S. Magnúsdóttir
frá Fossárdal
Sextug er í dag, 31. marz, frú
Guðlaug Sigríður Magnúsdóttir frá
Fossárdal í Beruferði. Guðlaug er
fædd að bænum Eyjólfsstöðum í
Fossárdal í Berufirði. Guðlaug er'
Snjólaugar Magnúsdóttur og Magnl
úsar Jónssonar. Þau ár sem Guð-|
laug ólst upp, kröfðu&t mikillgr
vinnu og fórnfýsi við búskapinm j
sem þau systkinin hjálpuðust við!
ao létta eftir megni, í anda gleð;;
og áhuga. En þó fengu þau að j
kynnast þeirri dásamlegu fegurð,;
sem dalurinn býr yfir, berjalaut-1
um, grasi og skógivöxnum hlíðum.
Þaðan á Guðlaug margar yndisleg
ar minningar frá æskuárum sín-
um. Árið 1919 giftist Guðlaug Þór
lindi Jóhannssyni frá Hvammi við
Fáskrúðsfjörð. Hófu þau búskap
að Hvammi, en þar bjuggu fyrir
foreldrar Þórlinds. Á heirmli
þeirra hjóna, var ætíð gestkvæmt,
enda mætti manni þar ætíð gest-
risni og hlýr hugur. Þeim hjón-
um var ellefu barna auðið, og eru
niu þeirra á lífi, sem öll eru upp-
komin. Árið 1943 fluttust þau hjón
in að Búðum við Fáskrúðsfjörð,
því þaðan var léttara til sjósókn
ar, en það var atvinna Þórlinds.
Nú á afmælisdaginn munu börn-
in hugsa með hlýhug heim í sveit-
ina kæru, þar sem líf og fjör ríkti
fyrrum. í dag óskum við að ríki
gleði og fögnuður í hjarta afmælis
og órækt farin að setja svip sinn sambandi við útrýmingu fjárkláð-
á túnið, sem þó er enn vafið j ans. Er það haft eftir honum, að
nokkru góðgresi á sumrin, sem það sumar hafi eigi aðeins verið
þar voru af skornum skammti., vestdælskur afréttarpeningur gæð-1 hið sérstæðasta sem hann lifði,
I heldur og hið dásamlegasta. Má þó
Þarna bjó Hjálmar í 9 ár við! hafa í huga, að á þeim tímum leit
vaxandi gengi, má víst segja, því! allur almenningur óbyggðirnar öðr
kaupstaðarferðum, búfjárgæzlu og' að efnin voru nær engin er hannj um augum ög geigkenndari en nú
.............er orðið. Það má segja, að þær
Vann hann þá á næstu árum öll ír ser a.
algeng sveitastörf, eins og þau gerð
ust á þeirri tíð, kynntist erfiðum
kalsömum beitarhúsagöngum. |hóf búskapinn. Hann keypti fljót-
M. a. var hann um nokkurt ára-;lega jörðina, endurreisti bæjarhús
bil hjá Sigmundi Andréssyni bónda ! in að nokkru leyti og hóf jarðar-
að Irafelli, bróður séra Magnúsar
prófasts og alþm. á Gilsbakka. Sig-
mundur var gáfaður merkismaður,
bætur.
Vakti það nokkra athygli, að vor-
ið 1903 fékk hann mann utan úr
eins og hann átti kyn til og mun Tungusveit með jarðvinnsluverk-
vera Hjálmars þarna hafa orðið færi er flutt voru með ærnu erfiði
honum giftudrjúg. Á hinn bóginn þangáð fram og lét vinna nokkra
er víst, að Sigmundur mat Hjálmar skák til túnaukningar á Þorljóts-
mikils. Hélzt æ síðan sterk vinátta
með þeim.
stöðum. Mun þetta hafa verið
fyrsti plógurinn, sem beitt var í
væru lengra í burtu frá byggðum
manna þá en nú. — Hjálmar lifði
lengst þeirra tíu manna, sem þann
vörð skipuðu meðfram Héraðsvötn
um og Austari-Jökulsá, norðan frá
sjó og suður í jökul.
Hjálmar var meðalmaður að
vexti og allþrekmikill, hægur í
framgöngu og yfirlætislaus. Hann
var tillögugóður og vildi jafnan
setja niður deilur manna. Ræðinn
Nokkrar bóklegrar fræðslu afl- jörð í Vesturdal, og liðu svo mörg var hann og kunni frá mörgu að
aði Hjálmar sér á þessum árum.
Hann nam t. d. dönsku og nokkuð
í ensku hjá hinum mikla mála-
garpi séra Hallgrími Thorlacius,
sem þá var prestur á Ríp. — Ekki
ár þar til hinn næsti kom. |segja, skýrt og skemmtilega. Hann
Vorið 1907 lét Hjálmar af bú- kastaði oft fram stökum, enda var
skap á Þorljótsstöðum og ári síðar, hagmælska glögg einkenni móður-
flutti hhnn til Eyjaf jarðar. Var j ættarinnar. — Síðari árin hneigð-
hann búlaus fjögur næstu árin, þar | ist hugur hans að þjóðlegum fræð-
veit ég hvort að hugur Hjálmars , af työ í þjónustu Björns Líndals
hefir hneigzt til frekara náms þá,! lögfræðings við fjárbú það, er
en efalaust hefði honum orðið sú, hann rak þá að Kaðalsstöðum í
ganga greiðfær, ef ekki hefði efna-
skortur hamlað.
En hvað sem um það er, þá er
hitt víst, að Hjálmar tók brátt önd-
verða stefnu við alla skólasetu.
Fjörðum.
Vorið 1912 tók Hjálmar jörðina
Hólsgerði í Eyjafirði til ábúðar og
bjó þar nær áratug, en flutti þá að
Syðri-Villingadal, og bjó þar annan
áratug eða þar um bil, en færði
þá bú sitt að Ytri-Villingadal, og
bjó þar unz synir hans komust
upp og tóku við jörðinni, laust eft-
ir 1940.
Allar eru jarðir þessar þrjár á
suðurenda eyfirzkrar byggðar við
rætur hvassbrýndra fjalla, en dal-
Skrlfað og skrafað
(Framhald af 7. síðu).
kaupa þessa eign fyrir þetta
verð. Hjá því verður þess vegna
ekki komizt, að athygli manna, _
beinist að þeirri staðreynd, að k' djúpir gefa þaðan auga sýn langt hans úr héraðinu. Þau eignuðust
einn af eigendunum, sem seldu|inn til hárra heiða. Allar voru saman þrjú börn: Steinunni, hús-
þessa eign, var Bjarni Benedikts- l,ær í fremur lágum metum, hrör-
legur húsakostur og tún
um, ættvísi og ritstörfum.
Hjálmar var heilsuhraustur meg
inhluta æfinnar og lagði ekki frá
sér verk að fullu öllu fyrr en á
efsta degi. Mátti þó heita að sjón-
in væri að síðustu engin orðin og
fæturnir farnir að bila, enda gang-
an orðin löng.
Hjálmar kvæntist árið 1897
Kristínu G. Þorsteinsdóttur, ætt-
aðri úr Sléttuhlíð, myndarlegri
konu og vel að sér um margt. Leið
ir þeirra lágu þó ekki saman nema
í tíu ár. Þá skildu þau samvistir.
Það leiddi af sér brottför Hjálm-
ars frá Þorljótsstöðum, og hvarf
son, og að sami Bjarni Benedikts-
son á svo sæti í stjórn Sparisjóðs
Reykjavíkur, sem ákvað kaupin.
Alveg óhætt má fullyrða, að
hefði háttsettur enskur stjórnmála
Imaður verið tvöfaldur aðili að
slíkum yiðskiptum, myndi þau
hafa nægt til þess, að hann yrði
ekki langlífur sem stjórnmálaleið-
togi eftir það. Það hefði ekki síð
ur gilt, þótt hann hefði verið inn-
an brezka íhaldsflokksins. En
Sjálfstæðisflokkurinn er af öðru
sauðahúsi en enski íhaldsflokkur-
inn og því er ólíldegt, að þessi
verzlun Bjarna við sjálfan sig fyr-
ir hönd Sparisjóðsins, torveldi
nokkuð frama hans innan Sjálf-
stæðisflokksins. Hitt er annað mál,
hver verður svo dómur almennings
um þessi mál.
En vissulega þurfum við margt
að læra af Bretum og öðrum ná-
grannaþjóðum okkar í pólitískum
og fjárhagslegum viðskiptum, ef
þau mál okkar eiga að komast á
heilbrigðari grundvöll en þau eru
reist á nú.
í ryrara
lagi. — Aldrei mun það hafa orð-
ið þyngra fyrir fæti Hjálmars efna
lega en á fyrri hluta þessa tímabils
meðan börn hans hin yngri voru
enn í ómegð. Munu þau ár hafa ver
ið hin slitsömustu æfi hans.
En er börnin komust á vinnuald-
ur, fór hagur Hjálmars batnandi
með ári hverju. Dalirnir báðir
voru keyptir og sameinaðir í eina
jörð og má fullyrða, að nú sé Ytri-
Villingadalur orðin eitt með mynd-
arlegustu býlum í Fram-Eyjafirði,
enda er rekið þar stórbú eftir því
sem nú gerist inn til dala.
Þarna átti Hjálmar heima æ síð-
an hjá sonum sínum og tengda-
dóttur og undi hag sínum hið
bezta, enda fór einkar vel um hann
þar.
Hann fagnaði þeim framförum,
sem orðið hafa í sveitum landsins
nú síðustu áratugina, enda hafði
hann góða aðstöðu til að meta þær
sem búandi maður tveggja ólíkustu
tímabila, sem orðið hafa í sögu ís-
lenzks landbúnaðar. Kom þar ekki
að sök, þó að hann ætti að eðlis-
freyju að Reykhólum, Snjólaugu,
er lézt uppkomin, þá lærð Ijósmóð-
ir, og Hjört, hreppstjóra og skóla-
stjóra á Flateyri. — Kristín er enn
á lífi hjá dóttur sinni á Reykhól-
um.
Eftir að þau Hjálmar og Kristín
skildu, bjó hann með Ingibjörgu
Jónsdóttur frá Villinganesi í Skaga
firði. Var hún greind kona, og hon
um góð stoð á erfiðleikaárum hans.
Hún lézt fyrir rúmum sjö árum.
Börn þeirra eru fjögur: Jón bóndi
í Villingadal, Þorlákur heima þar,
ókvæntur, Hjörvar bóndi í Torfu-
felli og Sigrún ljósmóðir 1 Eyja-
firði.
Öll eru börn Hjálmars vel gef-
in og hin myndarlegustu.
Hálfsystir Hjálmars ein er á lífi,
frú Elinborg Lárusdóttir rithöfund-
ur í Reykjavík.
Þormóður Sveinsson.
IVEál og menning
barnsins, yfir að sjá þennan stóra
hóp vera uppkominn. H.Þ.
BREF
(Framhald af 5. síðu).
haft um konur, er þó sú, að eng-
ar heimildir greina frá því, að
konur hafi alið börn sín á hell-
um. Að leggjast á gólf og liggja
á gólfi á rætur að rekja til þess,
að konan kraup á hnjám á strá-
lögðu gólfi, er hún ól barn. Má
víða um þetta lesa. Ég vísa um
þetta efni til greinarinnar Barsel
í Kulturhistorisk Leksikon for
nordisk middelalder, þótt margt
megi að vísu út á greinina setja.
H.H.
AuglýsllS í Timaniusi
»BaTaHlHBMawKKHiNiiiiniNBH
Eftir Bermuda-
fundinn
(Framhald af 6. síðu).
Blindir byrja að fá sýn
Þótt það sem sagt er um kjarn
orkuvopnatilraunir valdi von-
brigðum, er samt Ijóst, að jafn
vel blindir eru að byrja að fá
sýn. Báðar ríkisstjórnir viður-
kenna nú, að fjöldi tilrauna með
vetnissprengjur, feli í sér hættu,
og er hér vissulega um framför
að ræða. Jafnframt er yfirlýst að
þær líti á áætlun um takmörkun
— ekki afnám — tilrauna, sem
æskilegan lið í allsherjarafvopnun
aráætlun. En á meðan hún sé ekki
fyrir hendi, er látin í ljósi fróm
ósk um hófsemd í tilraunum af
frjálsum vilja. Ríkisstjórnirnar
vona, að Rússar vilji iðka slíka
hófsemi til jafns við Breta og
Bandaríkjamenn. Þær eru jafn-
vel fúsar að tilkynna Sameinuðu
þjóðunum fyrirfram um hverja til
raun, ef aðrar þjóðir vilja gera
slíkt hið sama. Hins vegar er ekki
orð um að ríkisstjórnirnar vilji
hætta alveg við einhverja tilraun
ir ef Sameinuðu þjóðirnar komast
að þeirri niðurstöðu að hún geti
kallað sérstaka hættu yfir mann
heim.
Hér er því ekki um stórt skref
að ræða, en skref samt, sem ekki
má láta sér yfirsjást. Hér gæti ver-
ið upphaf að samningi um að af-
lýsa öllum tilraunum með vetnis-
sprengjur. Og ekkert kemur fram
í greinargerð fundarins, sem af-
sannar nauðsyn slíks banns.
Heimsvandamál
Fyrir liggur álit vísindamanna
um hættur frá geislun af vetnis-
sprengjum, og enginn vafi er á því,
að sérhver vetnissprenging eykur
hættuna, enda þótt ekki sé Ijóst,
hversu langt öryggisbilið er.
Það veldur því vonbrigðum, að
á þessu sviði skyldi ekki vera tek-
ið rösklegar á málum. Fyrir dyrum
(Framhald af 4. síðu).
verki að gegna en glingra við mál-
fræði og tala öllum tungum. Svo
er það á allra vitorði, að þau mál-
spjöll, sem hingað hafa komið,
hafa borizt sjóleiðis og þá vitan-
lega fyrst og fremst skollið á sjó-
mönnunum eins og allir vágestir
þessa lands. Að leita til málfræð-
inga útvarpsins tel ég lítils virði.
Þeir segja vitanlega, að ef einhver
hefir sagt þessa vitleysu, þá sé það
íslenzka og verður ekki við því
gert.
Talið er að málspjöllin hafi flest
verið dregin í land á Vestfjörðum
og Austfjörðum. Þaðan hafi þau
breiðzt út, austur til Húnavatns-
sýslu að vestan og vestur til Eyja-
fjarðar að austan. Skagafjörður á
því að mestu að hafa sloppið, enda
kemur það lieim við staðhætti. Að
firðinum liggja landleiðir um fjöll
og firnindi en sjóleiðin er hafn-
laus. Farmönnum hefir ekki þótt
fýsileg lending Kráku-Hreiðars við
Borgarsand og óaldarlýðnum hafa
ekki þótt fýsilegir endurfundir á
Mannskaðahóli. Þó hafa innfjalla-
dalirnir, þar sem annars staðar
sloppið bezt. Enda hygg ég að þar
séu manndrápsbyljir aldrei kennd-
ir við grózku í neinni mynd. Nú
er það næstum fullsannað, að þessi
margumtalaða vísa er eftir Látra-
Björgu, eins og mig raunar minnir
að ég hafi heyrt frá því fyrsta, og
mun liún ekki hafa lagt að jöfnu
norðanátt og sunnanátt. Þegar ég
man fyrst eftir mér, sagði gamalt
fólk, að þegar hann blési á sunnan,
ætti ég að segja „guði sé lof“, en
þegar hann blési á norðan ætti ég
að segja „guð varðveiti mig og
mína“. Má vera að ekki hafi það
verið talin synd að gleyma því um
sláttinn. En að snúa því við hefði
verið talið guðlast, sem var álíka
þungt orð þá eins og orðið landráð
nú. Þess er áður getið, að sökum
staðhátta hafi erlend áhrif á mál-
færi manna skollið mest á Aust-
fjörðum og Vestfjörðum, jafnvel
Ilúnavatnssýslu. Nú hafa öll þessi
héruð gefið út byggðaljóð og kveð-
ur þar mjög við annan tón. Þar
skortir ekki hreint, jafnvel fagurt
íslenzkt mál, og kemur þá að því
sem áður segir, að það er margt
slarkfært í lítt hugsuðu máli, sem
ekki er látið sjást í vandaðri Ijóða-
gerð.
Að lokum þakka ég svo skáldinu
og fræðimanninum stutta en góða
viðkynningu og drengilegan mál-
flutning. Þ. M.
stendur fyrsta brezka vetnis-
sprengjutilraunin. Bermudafundur
inn hefði mátt bpina athygli heims
ins að þessu mikla vandamáli í
miklu ríkara mæli en hann gerði,
scgii' Manchester Guardian að lok-
um.
Auglýsið í Tímanum