Tíminn - 13.04.1957, Blaðsíða 5

’PÍMINN, laugardaginn 13. apríl 1957.
Orðið er frjálst
Steiriþór Þórðarson:
SAMVINNUBÚ
Mér var það ánægjuefni, þegar
ég sá í Tímanum útdrátt úr frum-
varpi ríkisstjórnarinnar um land-
nám, ræktun og nýbyggingar. Þó
var það sérstaklega kaflinn um fé-
lagsbú, sem tveir eða fleiri aðilar
geta stofnað til með aðstoð rikis-
ins, sem gladdi mig. Þessi félags-
an piltarnir, svo rekur gamla gefin út lög um samvinnubú, þar
fólkið lestina eða þá berst með sem tveimúr eða fleiri aðilum er
straumnum. Mér er nú þannig far heimilt að stofna til samvinnu í
ið, að ég sé eftir hverjum bónda, búskap, og skal sú býlafjölgun,
sem hverfur af þessum ástæðum sem af því leiðir njóta sama stuðn
úr stéttinni. Mér hefir sýnst það ings frá ríkinu og nýbýli gera nú.
horfa fremur til ógæfu en gæfu Samvinnubúskapur á að vera núm
, fyrir heildina. Það var lengi svo er eitt í okkar búskap. Þess vegna;
bú vil ég kalla samvinnubú. Ég j að bændur réðu lögum og lofum á löggjafinn að leggja honum það I
hefi lengi hugsað um það búskap- í þessu landi, og vio getum ekki lið, sem að gagni má vei'ða. Tel
arfyrirkomulag, og einhverntíma hugsað okkur annað en að hlutur ég það gert ef hann nýtur sömu
minnst á það í skrifum mínum,, okkar verði alltaf nokkur í þessu kjara af opinberu fé og nýbýlin.
sem í kaflanum felst, um félagsbú, > efni, þrátt fyrir breytta tíma. En j Eins og ég sagði hér að framan
þótt í mínum hug hafi það hlotíð ^ til þess að það megi verða, þurfa eiga lögin að heimila tveimur eða
nafnið samvinnubú. I rneir en ár þeir ag hafa fima til að hugsa og fleiri aðilum að stofna til sam-
álykta fleira en það, sem viðkem- vinnu í búskap með stuðningi frá
ur búskapnum sjálfum. Nú eru ríkinu, ef til samvinnu er stofnað
sumir bændur svo bundnir við í eftirtöldum greinum. Samvinna
heimilin, að þeir geta helzt ekki á að vera við alla heyöflun, flutn-
vikið sér þaðan. Þetta er ekki gott inga á áburði á tún, við allar bygg
og því lakara sem bóndi er yngri, | ingar, við garðrækt, við kaup véla,
þá er hætt við að hjá þeim skapist rekstur þeirra og viðhald, við aðal
trúleysi á starfið, og bölsýni á vatnslögn í bæi frá upptöku vatns
framtíðina. Hér þarf breyting að um þvottahús með tilheyrandi vél
verða á. Það verður markvisst að um og helzt um sameiginlegt fjós
vinna að því að einyrkjabúskapur- með forða handa því, ef aðstæður
inn hverfi, en annað skipulag í bú leyfðu. Ákjósanlegast væri að bæ-
rekstri verði tekið upp. Það vill irnir í samvinnubúi stæðu sem
svo vel til að við höfum skipulagið næst hver öðrum, gerði það hæg-
þótt í stærri mynd sé við hendina.' ara fyrir um ýmsar framkvæmdir
Það er samvinnan. Margir af okk og samvinnu.
ur íslendingum þykjumst vera Að öðru leyti en hér hefir verið
samvinnumenn. Hví þá ekki að nefnt, ákveða viðkomandi aðilar
sýna að við getum unnið saman sjálfir þá þætti í búskapnum, sem
undir skipulagi samvinnu í fleiru þeir ganga til samvinnu um.
en verzlun og viðskiptum. Að mín-j En ákjósanlegast tel ég þótt
um dómi mun það gerbreyta ís- ekki væri lagasetning um það, að
lenzkum bús-kap og aðstöðunni að samvinna væri á seiii flestum svið
reka hann, þegar ár og aldir um t. d. að hevið væri haft sam-
renna, ef skipulag samvinnu kæm- an og búféð saman, þó hver fjöl-
er ég búinn að bera tillögu í vasa
míns betri jakka, um þetta efni,
sem ég hefi ætlað að fá stuðning
á fundi í A-Skaftafellssýslu til að
koma fram á opinberum vettvangi.
Fyrst ætlaði ég að koma tillögunni
fram á aðalfundi Búnaðarsam-
bands A-Skaftfellinga síðastliðið
vor, og svo aftur á fulltrúafundi
bænda, sem haldinn var í Mána-
garði í Nesjum nú í vetur. En báð-
ir voru þessir fundir svo hlaðnir
málum, að ég vildi ekki ryðja mér
þar til rúms, af því líka að ég ætl-
aði að láta till. fylgja nokkra
framsögn og greinargerð. Sagði
ég því við kunningja mína á
bændafundinum um daginn, að
málið léti ég bíða þar til á aðal-
fundi búnaðarsambandsins í vor.
Nú hefir ríkisstjórnin óafvitandi
gert mér þann greiða að létta þess
ari tillögu úr vasa mínum, þar
sem mér skilst að í hennar tillög-
um um félagsbú felist nákvæm-
lega það sama sem í minni tillögu
var talað um samvinnubú.
Nú ætla ég að biðja blaðið Tím-
Magnús Norðdahl
Hallgrímur Jónsson
stjórar hjá
ist þar á.
Hvernig eigum við að
ann um að birta fyrir mig það koraa raáIinu fram.
skylda ætti sitt heimili. Eg álít
að samvinna í búskap sé það, sem
koma á. Á þann hátt á býlafjölg-
unin að verða í okkar landi. Þess
helzta, sem ég ætlaði að segja um | ]Meö fundarsamþykkt eigum við vegna verðum við að vinna að því
samvinnubú, þegar ég hefði flutt, ag beina því til ríkisstjórnarinnar
tillögu mína um það efni. Kemur. 0g Alþingis að hið bráðasta verði
þar greinilega fram sá hugur, sem
einn af eldn bændum landsins hef
ir um það búskaparfyrirkomulag.
Skipulagiö, sem er
búið við í dag.
Ég er búinn að basla við búskap
í 43 ár. Þar hefur oltið á ýmsu,
en svo mikið er víst, að starfsdag-
urinn hefir oft verið langur, þótt
eftirtekjan hafi ekki alltaf verið
að því skapi. Að vísu má það með
sánni segja, að ekki hafa öll mín
störf venð unnm íynr heimili
mitt. Þá sömu sögu geta fleiri
bændur sagt. Þegár við lítum yfir
farinn veg, eða eí við skyggnumst
fram á veginn, þá sannfærumst við
um, að þaitur nondans í starfinu
verðuf alltaf að vera nokkur fyrir
utan heimilið, — ef halda á uppi
félags- og menningarlífi í sveitun-
um, eða hver heldur uppi þeim
dýrmæta þætti, sem snertir svo
Norrænn bygginga-
dagur (N.B.D.)
íslandsdeild N.B.D. hélt nýlega
aðalfund sinn. Félagssamtök þessi
eru starfandi á Norðurlöndunum
öllum undir sameiginlegri aðal-
stjórn, en í sjálfstæðum deildum
innan hvers ríkis.
Samtökin bera nafn sitt, „Nor-
rænn byggingadagur“, af ráð-
stefnu sem haldin er að jafnaði
þriðja hvert ár, til skiptis í höfuð
borgum Norðurlandanna, Er þar
fjallað um byggingamál þessara
þjóða, og þróun þeirra mála milli
ráðstefna.
N.B.D. eru fjölmennustu heild
Tveir flugmenn hafa nýlega fengið réttindi til þess að
stjórna Skymasterílugvélum Loftleiða, en þá hafa 11 islemi-
ingar lokið prófum, sem veita flugstjóraréttindi á miIKIánðá*
fliigvélum félagsins.
Nýju fiugstjórarnir eru þeir' prófi atvinnufhigmanna að loknu
Hallgrímur Jónsson og Magnús \ námi hér heima. Hallgrúnur hó£.
Norðdahl.
Hallgrímur Jónsson er 28 ára
að aldri, fæddur og uppalinn í
Reykjavík. Hann hóf flugnám að
störf við nnanlandsflug hjá Loft
leiðum vorið 1948. Vorið 1949 lauk
hann próíi í blindflugi. og siglinga
fræði við brezkan flugskóla. í árs
loknu gagnfræðaprófi árið 1946, byrjun 1850 gerðist hann aðstoð-
og vöru þeir Albsrt Tómasson | arflugmaður á björgunarflugvél
fyrstu íslendingarnir, sem luka ( sem staðsett var á Keflavíkurflug
________________________________ l velli, en í júnímánuði 1951 hóf
I ha.nn störf hjá brezka flugfélaginu
faðir og sonur eða annað venzla-, xrans World Charter, og var Hall-
íólk rekur búin í samvinnu, sums | grímUr fyrsti íslenzki atvinnuflug
staðar að öllu leyti bæði utan bæj raagurmn, sem fékk vinnu hjá
að hann verði settur af stað, svo
að hann nái að festa sem fyrst ræt
ur hjá pkkar þjóð.
Búnaðarsamtökin í landinu eiga
að hefja áróður fyrir þessu búskap
arformi, með Búnaðaríélag fslands
í broddi fylkingar. Þessi samtök
eiga að brýna fyrir fólkinu, að
búskapurinn, þar sem við verður
komið, eigi að reka í samvinnu í
sem flestum greinum. Ekki þarf að
búast við að hér falli eik við
fyrsta högg eða í þessu efni verði
snögg straumhvörf. En með iðn-
inni vinnur vatnið á steininum, og
svo vona ég að hér verði.
Með samvinnubúskap er ein-
yrkjabúskapnum vísað á bug.
Fólkið sem að samvinnubúunum
stendur, fær aðstöðu að ganga
frjálsara að starfi, þar sem sam-
vinna er mynduð með aðilum, er
ætla sér að vinna saman. Þetta ger
ir vinnuna léttari og reksturinn ó-
dýrari.
Samvinnan hefir svo marga
ar og innan. Þetta hefir gert það
að verkum, að búskap hefir verið
erlendu farþegaflugfélagi eftir
stríðslokin. Ilallgrímur var víð-
haldið afram, þar sem þetta hefir|förull þá 6 mánu3i> sem hann
yerið frarnkvæmt sem að o)]um,vann hjá þessu flugfélagi) og má
likindum hefði ekki venð ef fjöl- t d um það ta þes5 aS fyrstu
skyidurnar hefðu venð tviþættar tv0 mámiðina ienti hann ó 32 stö»-
Uo "i-i ' ura v'Ös vegar í Evrópu. Hallgrím
Með nutírna lækni og moguleyk- i t starfsmaður bollensUa
um til ræktunar er hægt að set.ia | f]u félagsins KLM um áramótin
tvo byli eðá fleiri, þar sem nu er | 1951_1952 og vann hjá því þang,
eitt, ef um samvmnurekstur væní . .f; , J.
* * * i.- j* 11 • • .,, ao til i sioastlionum lulimanuoi.
að ræða. Það þarf ekki eins mikla , , „ ... , ,., * a . *
, , , , * en þa flutti hann til Islands og
bustærð, þar sem samvinnuou eri, ,, , , , T
rekið, vegna bess að reksturir.nl h-ofKa. ny vinnu h]a Lo«leiðum;
verður ódýrari; eins og ég hefi áð-i A' hvl flmahl 1 sem Haílgr mUh
ur sagt, sem stafar af bvi. að þar
verða kostnaðarliðir sameiginiegir
sem annars kæmu á einn.
starfaði hjá KLM var hann i eitt
ár. í Indónesíu, og bjó í D;jakarta
á Jöfu. Hallgrímur hefir íarið
arsamtök hinna fimm Norður-j
mjög sveiurnar og þjóöina alla,! landaþjóða á þessu sviði. Þeir að-1
nema fólkið, sem Dyggir þær, og ilar, sem að samtökunum standa ,osfl D’rir llr afkomu emstak-
það leiðir aí sjaifu ser, aö þattur! í hverju landi, eru ráðuneytisdeild linganna og þióðina í heild, að pað
bóndans og husireyjunnar mytur I ir, sem byggingamál heyra undir, ier fyU>lega tímabært að ryðja
að vera þar noKKur. En til pess opinberar stofnanir, sveitastjórn-1 henn' braut á sem flestum sviðum,
þarf tíma, sem í íiestum tilfeiium
er tekinn ira neimiiunum, eoa
störfunum, sem þar þarf að vinna.
Hvernig bíasir þetta nú við frá
sjónarnon sveuamannsms í dagv
Mitt svar er á reiðum höndum,
og það er á þessa leið: Ailtaí
þrengir að bænaum og húsfreyj-
um að geta rækt feiagsstortin.
Fólkinu íækkar stoöugt í sveitun-
um, æ fieiri eru raonir við ýmis
störf utan síns heimilis eða sinn-
ar sveitar um lengri eða skemmri
tíma úr ánnu, og jaínvel hefir
það verið svo, að unglingar hafa
ekki getað lokið sinu skyldunámi
áður þeir fóru á opinberar vinnu-
stöövar. Af þessu feiðir, að hugir
fólksins verua SKiptir, það ooiast
hvergi varanlega iestu eöa áhuga
á starfinu, og ieiKslokin verða ein-
att þau, aö íieira eöa iærra af
þessu ióiki hveriur ínn í ein-
hverja vinnustétt í kaupstað eða
kauptúni, þar sem því iinnst meira
upp úr vinnunm ao haia, og senni
lega irjalsara lif. Þá er það ekKi
óaigengt nú á tímum, aö bændur
leysi upp búskap og ílytji til somu
Staða. Her er margt, sem veldur,
en meöal annars eru það erfiðleik-
arnir nleo foiKhaidið. Unga íóíkiö
er farið. Fyrst heimasæturnar, síð
ir, vísinda- og rannsóknarstofnan- Þar sem hún getur átt við. Eg
ir, tæknifélög á sviði byggingar-1 saSði aðan aS samvmnubuskapur
gerði menn frjalsari en emyrkja
búskapur. Með rökum er ekki gott
að hrekja þetta. Þó einn þurfi að
víkja frá vinnunni um sinn, heldur
hópurinn áfram, sem eftir er, í
stað þess sem einyrkinn getur
helzt aldrei vikið sér að heiman
ef vel á að fara með alla vinnu.
Það að geta aldrei vikið sér frá
heimilinu með frjálsum hug, er
meira atriði en margir gera sér
grein fyrir. Það hefir áreiðanlega
sínar afléiðingar fyrir bændastétt
ina, menning hennar og félags-
lund.
Út af þéssu sem ég hefi síðastjvlða um heim mu,n hann ,lu
verið að segja skal ég draga iramj hafa ^enf Hugvélum a 112 .lug-
nærtækt dæmi. , vellum.
Á tveimur bæjum í nábýli við
mig eru tveir bræður á hvorum
bæ, mestu efnispiltar, og virðast
sætta sig vel við að vinna þau
Magmis Norðdahl er Reykvík-
ingur, 29 ára að aldri. Hann gerð-
ist ungur að aldri áhugarnaður
iðnaðar og samtök framleiðenda.
í hinni íslenzku deild N.B.D.
eru nú 14 slíkir aðilar. Næsta ráð
stefna „Norræns byggingadags“
verður haldin í Osló haustið 1958.
Aðalverkefnið þar verður um sam
ræmingu á frágangi uppdrátta að
byggingum (Totalprojektering),
eða nánar til tekið, — samstarf
milli húsameistara, verkfræðinga
og byggingameistara í öllum und
irbúningi, áður en byggingarfram
kvæmdir hefjast. Ennfremur verð
ur annað aðalverkefni ráðstefn-
unnar um smáíbúðabyggingar, og
gefið út sérstakt rit með samari-
burði slíkra húsa, frá hverju land
inu um sig.
Undirbúningur af hálfu íslands
deildar til þátttöku í þessari næstu
ráðstefnu, og verkefnum hennar,
er þegar hafinn.
í stjórn hiúnar íslenzku deildar
N.B.D. eiga sæti: Hörður Bjarna-
son húsameistari ríkisins, formað
ur, Gunnlaugur Pálsson arkitekt
ritari, Axel Kristjánsson framkv.
stj. gjaldkeri og húsasmíðameist
ararnir Tómas Vigfússon og Gúo
mundur Halldórsson meðstjórn-
endur.
Hverjir eiga að
riða á vaðið.
Nú mundu kannske einhverjir
varpa þeirri spurningu fram:
Hverjir eiga svo að stofna þessi
samvinnubú. Mitt svar er: Allir
þeir aðilar, hvort sem þeir eru
skyldir eða vandabundnir, sem
hneigjast að því fyrirkomulagi. En
hi-nu skal ekki léynt, að helzt hefi
ég í huga venzlafólk, feður og
börn eða systkini. Þetta fólk
finnst mér að stæði næst því að
slá sér saman í samvinnubú, því
hver ætti sitt heimili. Dæmi eru
ifyrir því, og fleiri en eitt, að
störf, sem tilheyra búskap. Ef það urii svifflug og var búinn að Ijúka
ætti nú fyrir þessum piltum að öllum prófum Svifflugfélags ís-
liggja, sem ég vona, að taka við lands er hann hóf flugnémið. Að
búunum af eða með foreldrum sín loknu prófi einkaflugmamw íór
um, þá finnst mér eðlilegast, að Magnús til Bretlands og lauk þar
samvinnubú rísi upp á báðum jörð- prófi atvinnuflugmanna í júnímán.
unum. Á þennan hátt koma tvö árig 1947. Hann varð siðar kenn
býli, þar sem ekki var nema eitt. ari við Vélflugdeild Svifflugfél.
Er þetta ekki eðldegri lciö 1 þaó íslands, en réðist vorið 1943 til
minnsta frá sjónarhóli hins aldna Loftleiða og starfaði hjá íélaginu.
sveitamanns séð, en að fjölskyldan þangað til í aprílmánuði 1952. Á
þurfi að sundrast, þegar nýtt heim þessu tímabili lauk Magnús prófi
ili þarf að stofna, og verða að t þiindflugi við flugskóla í Bret-
flytja til nýrra heimkynna og þá lan(K
eihatt rótslitin írá uppeldis- og
í júnímánuði 1952 hóf Magnús
störf hjá Arab Airways í Jórdaníu
en það er dótiurfélag BOAC og
hefur aðalbækistöðvar í Amman,,
Þar var Magnús í tæp þrjú ár óg
fór þá víöa um Mið-Austurlönd.
æskustöðvunum?
Þessir bræður, sem ég hefi ver-
ið að tala um, hafa unnið saman
síðan þeir voru börn í ágætu sam;
starfi við feður sína. Hvað væri
því til fyrirstöðu, að þetta sam-
starf haldi áfram, þótt þeir stcfn' “eöal íarhef ,hans a Þessu tima
uðu til búskapar, hver með sitt blh var Adlai Stevenson, fram-
heimili? Með því er séð fvrir að bjoðandi demokiata í Bandaríkj-
ekki þurfti að vcrða árekstur inn- unum’ en hann var há á ieröalagi
an bæjar, sem margir óttast, ef með fjölskyldu sína frá Dama-k-
stofnað er til algerðrar samvinnu. us Amman. Árið 1955 hvarl
Af því að þetta dæmi, sem ég Magnús aftur heim til ísiands,
hefi dregio fram, er svo nærtækt £erðlst á ný starfsmaður Loft-
mér. hefi ég nefnt það, en þa'ð er leiða og hefur síðan veriö aðstoð
aðeins eitt af fjölda dæmura, sem arflugmaður á millilandavélum
nefna mætti i þessu sambandi.
Nú varpa kannske einhverjir
því fram: Er nokkur tryggirig fyr-
félagsins.
Nýju flugstjórarnir hafa bíðir
ir því, að búskap verið haldið á- Bogið mörgum tegundúm fld|p
fram á öllum þeim nýbýlum, sem véla og þekkja af eigin reynd
st.ofnuð hafa verið og lialdið verð- hinar ólíkustu aðstæður marg-
ur áfrarii að stofna með ríkisfram, breytilegs loftlags og báðir ciga
lági? Eða hvernig er það með þeir nú að baki sér rúmlegá eina
1 (Framhalú a 8. síðui Imiiljón mílna á leiðum loftsins.