Tíminn - 13.08.1957, Blaðsíða 7

TÍMINN, þriðjudaginn 13. ágúst 1957.
7
við heillakjörin þung sem blíð, hið finnska hjarta fólksins sló
ff
Etarf ítans ber ekki aðeins merki
djúptæki'ar íhugunar og þekk-
ingar í vali kvæðanna, heldur
hafði síðar meir mikilvæg áhrif
á finnsfct þjóðlíf, þegar kvæðin
voru gefin út og urðu almenn-
ings eigH-
Elias Lönnrot var af fátækum
ættum.rj!IEþ þrátt fyrir það
komst harm ungur til mennta,
og árið 1822 varð hann stúdent
í Abo ásamt tveim öðrum fræg-
um Finnum, þeim Snellmann og
Runeberg, Elias Lönnrot vildi
verða læknir, en jafnframt lækn
isfræðiuni las hann þjóðvjsur
þær, sem Topelius hafði safnað.
Og þegar Topelius hvatti hann
síðar ta að halda söfnunarstarf-
inu áfram, var hann auðfeng-
inn til þess. Það hafði lengi
verið leynd þrá hans, og hon-
um fannst það vera sín þjóð-
lega köilun. Hann ték sér fyrir
hendur ferðalög um landið og
einnig til Lapplands og Eist-
lands, þar sem hann fann mörg
kvæði, en flestum þeirra safn-
aði hann í Kyrjálahéraði, Rúss-
lands megin.
Elias Lönnrot hefur skrifað
endurminningar um ferðalög
sín, og í þeim segir hann frá
mörgum gáfuðum og einkenni-
legum kvæðamönnum. Meðal
annars skrifar hann um átt-
ræðan karl, sem hafði svo ein-
stætt minni, að hann gat kveð-
Ið vísur óslitið í þrjá daga. Hann
segir þar einnig frá söngkeppni,
bæði meðal sjómanna og bænda,
og er sö söngkeppni ekki ólík
því, þegar fslendingar kveðast
á. Hjá þessháttar kvæðamönn-
um safnaði hann efninu í hinn
merkilega hetjuóð, sem hann
gaf út árið 1835 og kallaði Kale-
vala. Seinna — árið 1849 — var
kvæðaflokkurinn gefinn út að
nýju, aukhm og endurbættur. í
safninu voru alls 50 kvæði, með
íiæstum 23000 Ijóðlínum.
EFTIR AÐ Kalevalaóðurinn
varð kunnur meðal almennings
í Finnlandi, var eins og frjóvg-
andi uppspretta streymdi yfir
[ allt landið og greiddi fyrir and-
legum vexti ungra og gamalla.
Tilraunir manna til að skyggn-
ast inn í líf liðinna kynslóða juk
ust að miklum mun, og vissan
um fornan menningararf frá
ættfeðrunúm hvatti til náins fé-
lagsskapar og þjóðerniskennd-
ar. Engin veraldleg öfl eða víga-
ferli hafa átt stærri þátt i end-
urreisn finnsku þjóðarinnar én
einmitt þetta merkilega hetju-
kvæði. Það opnaði augu skáld-
anna fyrir ótæmandi ríkidæmi
málsins, sem í mörg hundruð ár
hafði verið olnbogabarn á sviði
bókmenntanna, og það hratt af
stað víslndalegum rannsóknum
á finnsku þjóðlifi, þannig að
engin þjóð i heimi á hlutfalls-
lega fleiri bækur um það efni
en Finnar.
Sú andleg orka, sem Kala-
valaóðurinn leysti úr læðingi,
hefur steypzt í margvisleg mót,
bæði í starfi þjóðarleiðtoganna á
sviði stjórnmálanna, og hjá
skáldum og listamönnum. Hér
mun drepið á nokkra af þeirn,
sem báru þjóðararfinn inn á
svið 19. aldarinnar, og fremur
flestum urðu því valdandi, að
Finnland fékk sess meðal
fremstu menningarþjóöa heims-
ins. Þetta verður auðvitað ófull-
komið, því að greina frá mörg-
Finnsku skáldin héláu kyndli írelsis og ætt-
jarðarástar logandi í gegmimþrengingatíma
erlendrar áþjánar og báru hann fram mót
nýjum degi sjálfstæðis og framfara
Vötn 09 skógar eru einkenni flnnska landslagsins.
um mikilmennum, sem hvert fyr
ir sig hefur látið eftir sig heilt
safn andlegra verðmæta, gæti
fyllt margar bækur.
Það skáld, sem fyrst allra
kom auga á fegurðai'- og lista-
gildi Kalevala, var Aleksis Kivi
(1834—72), sem er brautryðjandi
finnskrar tungu á bókmennta-
sviðinu. Hann var af fátækum
ættum, fæddur í Nurimijárvi, og
sonur klæðskera. Skírnarnafn
hans var Steixvall, og vekur það
grun um sænskt ætterni, en
faðirinn og móðirin voru þó
bæði finnsk.
Fyrsta vei'k Kivis er sorgar-
leikurinn „Kullervo", og er hann
um hið áður nefnda óhamingju-
bam Kalevalaóðsins. Seinna
skrifaði hann skemmtileikritið
„Nummisuutarit" (Skósmiður
þoi-psins), sem hefur hlotið
mikla viðurkenningu á Noi'ður-
löndum. Bezta leikrit hans er
þó „Lea“, sem telst til meistara-
verkanna í fiixnskum bókmennt-
um. Efnið er úr biblíuixixi, en
stíllinn er ekki ósvipaður Kale-
valaóðnum að frumleik.
En mesta fi'ægð hefur Aleksis
Kivi hlotið fyrir skáldsöguna
„Seitsemán Veljestii“ (Sjö bræð-
ur), sem þýdd hefur veriö á
nxörg mál, og er sett á bekk
nxeð merkustu skáldritum heiixxs
iixs.
En samtíðin skildi ekki þemx-
an mikla skáldjöfur, og á bezta
aldri svipti hann sjálfan sig lífi,
Brautryðjandi finnskrar tungu i bóknienntum
eimxxana og yfirgefinn af öllum.
Hixx sorglegu örlög hans verða
þó ekki skilin til fulls áix frekari
skýringa. Foreldrarnir höfðu
ekki efni á að sjá fyrir hoixum,
og fyrstu árin, meðan hann
reyndi aö ná sér á strik sem rit-
höfundur, bjó hann hjá bróður
sínunx í Helsingfors. Eix dag íxokk
urxx kastaði bróðirinn hoixum á
dyr, og þá flutti haixix til
Sjundeá og hafðist þar við i lek-
um og niðurföllxxum kofa. Þar
hitti hann Chai'lotte Löixqvist,
sem •— þrátt fyrir rægitungur
náungans — tók haixix til sín
og hlúði að honum. Húix var
íxítján árum eldri en hamx, og
gat ekki lesiö finnsku. En hún
sá, að hann þjáðist og þráði eitt-
hvað óviðjafnaixlegt, og þó að
hún væri bláfátæk, vamx hún aö
öllu leyti fyrir honum og heim-
ilixxu. Það er því hemxi að
þakka, að finnskar bókmeixixtir
urðu heimsfrægar af verki hans,
Sjö bræðrum.
En þó aö rödd Kivis yi'ði ekki
heyi'ð cða starf hans að réttu
nxetið, nxeöan hann lifði, þá
fóstraði Fimxlaixd aði'a syni, seixx
ekki létu hugfallast, þó þungt
blési á móti. Einna harðvítug-
astur var kannske Johan VIi-
helm Snellmann (1806—1881),
sem er mesti og mei'kasti braut-
ryðjandi þjóðvakningarstarfsins
i Fixxnlandi. Hann var að vísu
ekki skáld, þó að haixix gæti ort
vísur eiixs og margir aðrir, en
eftir hamx liggja svo nxikil rit-
störf á öðrum sviðum, að hann
vei'ður að teljast íxxeðal nxikil-
hæfustu brautryðjenda finnskr-
ar menningar.
Eixxs og svo margir aðrir merk
ir menn finnskir, gekk hann á
skóla í Sviþjóð. En þrátt fyrir
mörg vinabönd, sem tengdu
hann þvi landi, og þó að haixix
væri af sænskum 'ættunx konx-
inn, réðst lxann harkalega á allt
sænskt, ef það nxiðaöi ekki aö
endurreisn og framtíðargengi
Finnlands. Og begar haixn konx
heim frá Svibjóð, skildist hon-
■im, að ef Finnland átti að geta
sameinast til fulls, yrði að ryðja
sænskunni úr vegi senx skóla-
og bókmennta-máli. Honunx
fannst það líka hlægilegt, þar
sem mestur hluti þjóðarinnar
talaði finnsku, að fólk notaði
ekki nxóðurmál sitt. Hann út-
vegaði finnska prentsmiðju og
gaf út blöð og tímarit, og reyndi
að vekja fólkið af svefni aðgerð-
arleysisins. Vægðarlaust beindi
hann örvunx sínum að mein-
semdum lágkúrunnar í fólkinu,
og á sama tínxa vó hann hart
að þeim, sem álitu það óumflýj-
anlega nauðsyn að varðveita
sænskuixa sem finnskt menn-'
lngarmál. Hann sagði, að sænsk
an væri aðeins lík innantómum
skrautvösum, sem Finnar gætu
kastað út á hauginn hvenær sem
væri, án þess að tapa samband-
inu við veruleikann.
Þessi hörðu orð, og mörg önn-
ur, ollu því, að sænskir þegnar
Finnlands risu gegn Snellmann,
sem oft og tíðum var líkt við
angurgapa. Harðasti andstæð-
ingur hans var Axel Olof Frau-
denthal, sem samþykkti skoð-
anir Snellemanns að því leyti,
að hann áleit, að finnskan ætti
að vera nxóðurmál Finna, e»
krafðist þess hins vegar, að
sænskan yrði ekki gerð að amb-
átt íxxeðal hins sænskumælandi
hluta þjóðarinnar. Og þótt svo
nxegi virðast, að báðir þessir
menn hafi haft rétt fyrir sér,
hefur málstríðið í Finnlandi ver
ið langt og illkynjað deilumál.
En Johan Snellmann var ekki
aðeins frömuður máldeilunnar.
Endurreisnarstarfið var spumxið
úr mörgum þráðum, og máldeii-
an var aðeins einn þeirra. Þar
að auki voru stjórnmálin, sem
þá voru mörkuð af grunnfærri
athygli, er hélt hugum maixna
frá kjarna þjóðlífsins og gróf
undan trúnni á eigin nxátt. Einn
ig á þvi sviði reyndi Snellmann
aö lyfta þjóðarvitundinni til
æðra skilnings, svo að landið
héldi ekki áfram að vera þræll
erlends auðvalds. Starf hans
minnir mikið á vakningarbar-
áttu Jóns Sigurðssonar á ís-
landi.
En þrátt fyrir afburða forustu
hæfileika Snellmanns, verður
því ekki neitað, að í öllum á-
kafaixum gleynxdi haixn stuixd-
um að leggja anda sanxheldn-
innar á nxetaskálna. En Finn-
land átti annan sænskan son,
sem nxeö lífsstarfi sínu sýndi,
hve erfitt það er í rauninni að
að sundurgreina hinn sænsk-
finnska menningararf. Þessi
nxaöur er Johann Ludvig Rune-
berg (1804—77), senx frenxur
flestum öðrum fékk að vöggu-
gjöf strengjaspil Wáinamöinens,
Kantelen, lykilinn að hjarta
finnsku þjóðarinnar.
J. L. Runeberg varð rúmlega
tvítugur heimiliskennari í af-
skekktri sveit, þar sem ganxlir
siðir ríktu. Síðar varð hann bæði
kennari og ritstjóri í Helsing-
fors, og síðustu ár ævi sinnar
kenndi hann við menntaskólann
í Borgá. Meðan haixn dvaldi í
sveitinni, lærði hann finnsku af
bændunum, og þar heyrði hann
unx Stál gamla, Kolskegg, Döb-
eln, Svein Dúfu og marga aðra,
sem síðar urðu aðalpersónurnar
í hinum heinxsfræga ljóðabálki,
„Söngvár Friðriks Stáls“, sem
kunnur er hér á landi af þýð-
ingum Matthíasar, en þær birt-
ust í „Svanhvít", einhverri vin-
sælustu ljóðabók þjóðar vorrar.
(Framhald á 8 síðu.)
Runeberg t. v., Snellman t. h.