Tíminn - 22.09.1957, Qupperneq 7

EÍMINN, sunnudaginn 22. september 1957.
7
SKRIKAO OG SKRAFAÐ -
Heimur gangnamannsius er æií'S nýr - Þegnskyída cr lög í ríki f jallkéngsins - SláturféS er um
500 þúsund talsins - Kaupféiögm hafa forgöngu um hætta aðstöðú og meiri vöruvöndun - Auk
in f jöíbreytni landbúnaðarvaranna er stórmál - Útsvarshneykslið í Reykjavík og útMutun sjö
milljónanna - Misrétti bætt oían á Icgleysu - ÁukiS aSkald borgaranna er nauðsynjamál - - -
Kaupstaðardrengurinn, sem
veriS hefir í sveitinni sumar-
langt, sendir þessi boð heim:
„Ég kem eftir réttir". Orðin
votta, að jafnvel borgarbörn-
in vita, að réttirnar eru e. t.)
v. skemmtilegasti og skáld-
legasti tími ársins. Þá er
opið leiksvið gangnanna og
fjallskilanna. Þá ríkir eftir-
vænting í huga allra. Henni
er bazt lýst með þessum orð-
um Sigríðar litlu í Tungu:
„Æ, þarna er hún Kolla mín
blessuð, komin af fjallinu.",
Þetta er talað éins og út úr j
hjarta okkar allra, sem einhvern j
tíman höfum stigið á gras úti í;
sveit, jafnvel -þótt aldrei væri'
nein fjáreign nema í hugarflugi.
Þessi orð hljóma því enn í dag yf-
ir réttarvegginn. Allt er nú að
vísu orðið sem nýtt, en þó er gleði
endunfundanna hin sama og enn í
dag hvarflar hugurinn frá réttinni
upp til fjallanna og öræfanna.
I ríki fjallkóngsins
Göngurnar eru að vísu viðast
ihvar orðnar leikur einn hjá því,
sem áður var. En samt er það svo,
að margir hafa hvorki tíma né
tækifæri til að g-anga inn í rí-ki
hinnar óbyggðu náttúru nema í
göngum á haustin. Sauðkindin hef
ir í margar aldir dregið lands-
menn til fjallanna, og hún gegnir
því hlutverki enn í dag. Hún opn-
ar þeim nýjan heim, nú á þessu
hausti sem endranær, og þessi
heimur er ætíð nýr, hversu oft
sem hann er kortlagður og upp-
lýstur í ferðasögum.
Þeir eru að vísu aðeins tiltölu-
lega fáir, sem ganga heiðalöndin
og fjallabrúnirnar. Flestir sitjum
við heima. En í huganum kemur
fram sama myndin og Stephan G.
bregður upp: „Kvika um einstig
Ijósar línur/iíða um skarðið hvítar
hjarðir/og við lindir upp um
rinda/iðar dreif af björtum reif-
um“.
Þarna er ríki fjallkóngsins. Þar
rikja lög íjallskilaskyldunnar, sem
er sú eina þegnskylda, er við
þekkjum. Taxtar og uppmælingar
samtímans eiga enn ónumið land á
skilarétt gangna-foringjanna. Svo
sterkur, sjálifstæður og þjó.ðlegur
siður eru göngur og réttir enn í
dag.
Artlurmn af starfinu
ávaxtatSur heima
Áætlað er nú, að heildarslátrun
í landinu verði um eða yfir 500
þúsund fjár. Heiklarkjötþungi
mun nema 7500—8000 lestum, og
ætla má, að flytja þurfi út um
2500 lestir kjöts í haust og vetur.
Þetta eru háar tölur, minna á þá j
stónfelldu breytingu, sem orðin er
á síðan tókst að sigrast á fjárpest-
unum og hefja sauðíjárbúskap að
nýju. Jafnhliða fjölgun sauðfjár-
jns hefir orðið önnur þróun, sem
minni athygli er veitt af öllum ai-
jnenningi. Víðs vegar um landið
hafa orðið miklar endurbætur á
sláturhúsum og frystihúsum. Það
eru kaupfélögin og önnur sam-
vinnuféfög, sem að þeim fram-
kvæmdum standa yfirleitt. í þess-
lim mannvirkjum er mikil fjárfest
ing. En án hennar væri ekki full-
nægjandi aðstaða til að taka á
móti sláturfénu í haust. Þessa að-
stöðu tryggja menn með samtök-
um, með því að ávaxta féð, sem
verzlun og framleiðsla skapa, |
hei-ma í héruðunum sjálfum. Kaup j
félögin hafa tryggt það, þar sem á-!
hrifa þeirra gætir verulega, að arð
urinn af • starfi fólksins sé kyrr I
en ætlað var snemm-a í júlí, þegar
bæjarstjórnarmeirihlutinn hunds-
aði allar ábendingar minnihluta-
flokkanna í bæjarstjórn og ákvað
að halda til streitu þeirri áætlun,
að taka 7 mill.iónir króna af skatt
þegnunum með ólöglegum hætti.
I
Menn draga kiridur í diika, en sauðkincrin dregur rnenn fram til fjalla
heima í héraði og gangi til atvinnu
legrar uppbyggingar, en hverfi
ekki meö reikulum einstakling-
um. Á þessu sviði hafa kaupfélög-
in haft ómetanlega þýðingu fyrir
margar byggðir, og fyrir þjóðlífið
í heild. Fyrir þessa star-fsemi er
aðstaða til framleiðslu víða langt-
um betri í dag en hugsanlegt væri,
ef samvinnu-hrey-fingin heíði ekki
fengið að eflast og d-afna með eðli-
legum hætti. Þetta er sérstakt um-
hugsunarefni í þeirri gerningahríð
áróðurs sem miðar að því að tor-
velda þessa uppbyggingu með
þrengri starfsaðstöðu og ranglátri
skattheimtu.
Með aukinni þátttöku í atvinnu
lífinu hafa kaupfélögin gegnt
kalli fólksins, sem fann til örygg-
isleysis einkarekstursins. En fyr-
ir þessa þátttöku er enn meiri
nauðsyn en ella fyrir félögin, að
þau fái að njóta eðlilegrar að-
stöðu til að fá rekstrarfé og megi
jafnan treysta samheldni og ár-
vekni félagsmanna sinna.
Abendiíigar áhorfanáa
Meðal góðra gesta, sem hingað
-h-afa komið á þessu sumri, er hinn
kunni brezki vísindamaður dr.
Hammond, sem m. a. kynnti sér
land-búnað þjóðarinnar. Af því,
sem hann sagði hér, er minnisstæð
ast álit hans á sauðfjárbúskapnum.
Hann benti á n-auðsyn þess, að
fénu væri ekki fjölgað skipulags-
og hugsunarlaust, og minnti á hætt
una af o-fbeit og örtröð. Menn hafa
ekki lært mikið af sögunni ef þeir
láta þessi varnaðarorð sem vind
um eyrun þjóta. Dr. Iiammond
taldi auðsætt, að athuga yrði
gaumgæfilega, hversu margt fc af-
réttarlöndin þola, og jafnframt, að
beita sauðfé á meira og minna
ræktað land heimahaganna. Þetta
er ekki nýr boðskapur og er okk-
ar eigin sérfræðingar h;rfa oft rætt
þessi mál á svipaðan hátt. En það
er eins og stunaum þurfi uppörf-
un hlutfauss á-horfanda lil að vekja
menn til dáða.
[IðiJanant og kornrækt
Dr. Hamimond drap lika á ann-
að viðfangsefni íslenzks landbún-
aðar, sem oft hefir verið rætt cn
lítið gert fyrir. Hann taldi sjálf-
sagt -að hafizt yrði handa um það
fyrir alvöru að reyna nautgripa-
rækt til kjöl'framleiðslu og útflutn
ings hér á landi. Eins og nú er
komið sölumöguleikum fyrir mjólk
ur- og kjötframleiðslu Íandsmanna,
virðist slíkur búskapur hin brýn-
asta nauðsyn. Aukin fjölbreytni í
| frainleiðslunni er eitt mesta liags
munamál iandbúnaðarins. og auk
in hagsýni í nýtingu hins rækt-
! aða lands er annað helzta við-
fangsefni okkar í náinni framtíð.
Það er t. d. alveg vafalaust eitt af
framtíðarmálum landbúnaðarins
-að efla kornræktina stórlega.
Reynsla í öllum hmura veðursælli
i héruðum landsins sannar, að korn-
j rækt er eins árviss hér og kav-
j tc-fiurækt. Þrátt fyrir stórmerki-
I legt brautryðjanda'starf Klemenz-
ar á SámrstöSum, miðar bægar en
skildi að útbreið-a kornræktina og
baina athygli bænda að gildi henn
ar. Er vafalaust þörf sérstakrar
úppörvunar í því eíni, og skipu-
legrar sóknar að meiri árangri.
i
Ctsvarsmálið í Reykjavík
j Ekkert mál hefir lengi va-klð
> aðra eins athygli í höfuðstaonum
j og víða út um byggðir landsins —
og útsvarsmálið i Reykjavík, sem
1 á dagskrá var alia síðastliðna viku
og er það enn. Málið er að vLu
; engan veginn nýlt. En með aðgerð
, um minnihlutaflokkanná í bæjár-
stjórn Réykjavíkur eru þáttaskil í
; sambúð bæjarstjórnar og borgara.
i Spurningin var þessi: Hversu langt
: getur óbilgj-arn meirihluti sveitar-
| stjórnar gengið í skattheimtu til
I þess að mæta sívaxandi útgjöldum
og breiða yfir sukk og óhóflegt
bruðl á mörgum sviðum? í útsvars-
lögunum er gert ráð fyrir því, að
nokkurt aðhaid sé nauðsynlegt í
þessu efni, en liin seinni ár hefir
fjárþör-f bæjarstjórnarmeirihlut-
ans í Reykjavík verið svo rík,
þrátt fyrir mestu hækkun útsvars
skattsins, sem um getur í þjóðar-
sögunni, að forustumenn hæjarins
ha-fa gengið á það lagið, að taka
-meira en löglegt er. Þessi ráns-
ferð í vasa borgarann-a hófst fyrir
4 árum, en var þá með þeirri hóf-
semd, að ekki var tekin nema rösk
milljón í það sinn. Almenningur
lét kyrrt liggja, og þ-á færðu bæj-
aryfirvöldin sig upp á skaftið og
tóku 2,2 millj. á næsta ári. Þriðja
árið komst hin ólöglega skatt-
heimta upp í 3,3 milljónir, og er
þá svo að sjá, sem borgarstjórnin
hafi talið sér alla vegi færa, því
að á þessu ári bomst upphæðin í
7 milljónir. En þá sprakk blaðr-
an. Síðan hefir útsvarsmálið verið
rætt fyrir opnum tjöíd.um meira
en nckkurt annað mál, og margt
hefir komið fram, sem varpjjr ljósi
á stjórnarhætti í bæ, sem veitir
sama fólkinu stjórnarumboð ára-
tug eftir áratug, þrátt fyrir stór-
felldar misfellur í stjórn og
rekstri.
l Þegar frá líður mun útsvars-
| málið e. t. v. verða talið merki-
' legast fýrir það, að það hafi opn-
að augu borgarbúa fyrir spilling-
unni, sem þróast þegar aðhald
kjósendanna í jílfra er of Iítið
og of lengi tekst að láta kröfíuga
áróðursvé!. sem genguv fyrir pen
ingurri, villa sér sýn á raunveru-
legum viðfangsefnum. Útsvars-
máiið verður efalaust áhrifarík-
ara til að kenna mönnum g'rund-
vallaratriði um stjórn bæjarmál-
j anna en ,.bláa bókin“, sesn íhald-
ið gefur út fyrir hverjar bæjar-
stjórnarkosningar til að blekkja
og hilma yfir.
Hafa málin þá ráðizt öðru vísi
Diigar lieim enn flokks-
legt ofstæki?
Það var augljóst mál fyrir mörg-
um mánuðum, að útsvarsmálið
væri þess eðlis, að það gæti að lok
um lent hjá dómstólum landsins til
úrskurðar. Á þetta var bent þegar
útsvarsskráin var lögð fr-am í júlí-
byrjun, en -meirihlutinn, sem er
vanur að fara sínu fram, hvað sem
hver segir, lét sér nægja hróp og
fáryrði Morgunblaðsins að andstæð
ingunum, en gerði ekkert til að
leiðrétta misferlið. Ábyrgur meiri
hluti hefði þá þegar gert ráðstafan
ir til þess að fá úrskurð dómstóla
um lögmæti útsvarsálagningarinn-
ar. í þess stað var notast við
gamla lagið. En samkvæmt kenn-
ingum Mbl. hefir bæjarstjórn-ar-
meirihlutinn aldrei rangt fyrir sér.
Honum getur ekki skjátiast. Allt
er gott, sem gerir hann. Gagnrýni
á stjórn borgarinnar er óþekkt fyr
irbæri í „stærsta blaði landsins“.
Með þessu hugarfari hélt bæjar-
stjórnarmeirihlutinn sínu striki í
úts-varsmálinu. Þegar svo úrskurð-
ur ráðuneytisins féll á þá lund, að
7 milljónirnar væru ólöglega á
lagðar, urðu fyrstu viðbrögð íhalds
ins þau, að kenna öðrum um, og
kvarta yfir því, að framkværí.dir
bæjarins geti e. t. v. tafist ve.gna
þess að innheimta útsvara seinki.
Jafnframt var hrópað að úrskurð-
urinn væri ólöglegur. En lögmæti-
álagningarinnar var aldrei sann-
reynt þótt m-ánuðirnir liðu, og
tækifæri væru til þess. Þegar mál-
ið fékk eðlilega afgreiðslu með úr-
skurði ráðuneytisins, þorði meiri-
hlutinn enn ekki að leita til dóm-
stólanna, heldur viðurkenndi brot-
ið með því að samþykkja að leggja
fra-m útsvarsskrá að nýju, og aug-
lýsa nýjan kærufrest. 1 ljósi þess-
arar sögu verða fullyrðingar árpð-
ursmanna á V-arðarfundi um „lög-
brot og ofsókn“ heldur vesældar-
legar. Ræður á Varðarfundinum,
sem Mbl. hefir birt, sýna það einna
helzt, að forustumenn Sjálfstæðis-.
flokksins þykjast mega bjóða Varð
arfélögum allt. Fullyrðing-ar þeirra
á fundinum og skrif Mbl. og Vísis
eru ekkert nema móðgun við heil-
brigða skynsemi. En því er enn
treyst, að flokkslegt ofstæki hafi
lokað heilbrigðri sýn.
Öíhlutun 7 milljónanna
Með úrskurðinum um ólögmæti
álagningar bæjarstjórnarmeiri-
hlutans lauk fyrsl-a þætti útsvars-
málsins. En jafnskjótt hófst ann-
ar þáttur, sem upplýsir e. t. v. enn-
þá betur en hinn fyrri, hvernig
spillingin grefur um sig í skjóli
langvinnra valda, mikilla fjárráða
og ónógs aðhalds af hálfu almenn-
ings. Þeg-ar átökin um útsvarsmál-
ið hörðnuðu, mun borgarstjórninni
hafa verið það ljóst, að hún mundi-
e. t. v. verða dæmd til að lækka
álagningu sína um 7 milljónir. í
augum hennar jafngilli þetta því,
að hún hefði á hendinni að veita
einhverjum hópi borgaranna þenrt
an afslátt á þeim útsvörum, sem
þegar höfðu verið tilkynnt. Þegar
i úrskurðurinn urn ólögmæti hinnar
fyrri útsvarsskrár hafði verið birt-
ur, hafði borgarstjórnin því til-
tæka aðra útsvarsskrá og lagði
fram, um leið og hún auglýsti hinn
nýja kærufrest. Síðan er upplýst,
hvernig hin nýja útsvarsskrá er lil
komin. llúu er gamla útsvarsskrá-
in eftir að nokkrum hluta gjald-
(Framhald á 8. sxðu.)