Tíminn - 26.09.1957, Blaðsíða 6

6
i
T í MIN N, fimmtudagiun 26. september 1957.
Útgefandl: FramtóknarflokkurlnM.
Kltatjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórarliusos (6k)
Skrifstofur í Eddufaúsinu við Lindargötu
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304,
(ritstjórn og blaöamenn).
Auglýsingasími 19523, afgreiSslusiml 12323.
Prentsmiöjan EDÐA hf.
Skúmurinn prjónar smábandssokk
HÉR Á DÖGUNUM sagði
heildsalablaðið Vísir lesend-
utu frá því, að Eysteinn Jóns-
son hefði verið fjármálaráð
herra í nær 25 ár óslitið.
Kenndi honum síðan um öf-
ugþróun í skattamálum eft-
ir stríðið. Þarna var í einu
vetvangi þurrkuð út 11 ára
samfelld stjórnartíð Sjálf-
stæðisflokksins í ríkisstjórn.
Sjálfsbæðisflokkurinn fór
með stjórn fjármála óslit-
ið frá 1939—1950, eða allan
þann tíma, sem hraðast fór
óheillaþróunin í dýrtíðar- og
skattamálum. Fjórir nafn-
kunnir Sj álf stæðismenn
gengdu fjármálaráðherra-
embætti á þessum tíma.
Hinn fyrsti í röðinni inn-
leiddi stríðsgróðaskattinn.
Hinir hlóðu svo ofan á, unz
komið var í það horf, er var,
er Framsóknarflokkurinn
tók við fjármálastjórninni
1950. Síðan hafa verið gerð-
ar ýmsar lagfæringar; tekju
skattur hefur veriö lækkað
ur, sjómönnum veitt íviln-
un og fleiri leiðréttingar gerð
ar. Síðustu árin hefur þann
ig verið byrjað á því að klifra
niður aftur eftir himnaför
Sjálfstæðismanna upp stiga
skattapíningar og dýrtíðar,
nema þar sem íhaldið stjórn
ar eitt. í Reykjavík stendur
uppstigning enn yfir. En á
máli Vísis er þessi saga ekki
til. Blaðið er eins og rússnesk
aifræðiorðabók eftir dauða
Stalins. Þar vantar bæði nöfn
og ártöl. Það er reynt að falsa
og blekkja og hlaupa frá eig
in verkum, en reynt að klína
ábyrgðinni á aðra í leiðinni.
Þetta er upplitið á Visi, en
fieiri kimna að kveða öfug-
mælavísur á þessu síðsumri
en heildsalarnir. Uppi í Morg
unbiaðshöll er brosmild á-
sýnd sem þykist líka kunna
til verka við hagræðingu sög
unnar.
ÞAÐ ER TIL dæmis
strandkaþteinninn. Hann er
ekki til í Morgunblaðinu. Ól-
afur Thors skilaði þvert á
mótl „blómlegu búi“ í hend
ur núverandi ríkisstj órnar.
Það var eftirmælið, sem Morg
unblaðið birti í fyrrasumar.
Erfiðleikar efnahagslífsins
komu ekki á dagskrá í Mbl.
fyrr en miklu seinna. Og þó
mest nú í sumar. Nú þykist
Mbl. nefnilega geta komið á-
róðrinum svo fyrir að strand
kapteinninn sé laus allra
mála, en hægt sé að koma á-
byrgðinni á herðar núver-
andi ríkisstjórnar. Mbl. sá
aldrei gjaldeyrisskort fyrir
kosningar í fyrra sumar, né
vöruskort, þótt hvort tveggja
herjaði á verzlun og lands-
fólk. En í ár sér það svipuð
fyrirbæri rist feiknstöfum á
festinguna. Fyrr á árum var
aflabrestur á vertið ærinn
fréttamatur og leiöaraefni í
Mbl., en i ár ekki i frásögur
færandi, þvl síður brúklegt
efni til að skýra vandamál
framleiðslunnar að nokkru
leyti. Þannig gengur dælan
á öllum sviðum; flestu er öf-
ugt snúið. Blekkingar, ósann
indi og fréttafalsanir vaða
uppi á síðum blaðsins. Jafn-
vel Hagstofan fær ekki aö
vera í friði með skýrslur sín
ar um innflutning og út-
flutning. Plús er umsvifa-
laust bókaður sem mínus í
Morgunblaðinu og ekki leið
rétt, þótt ósannindin séu rak
in beint ofan í blaöið.
ÞAÐ ER upp úr þessum
reit, Sem er sprottinn hug-
leiðing Mbl. í gær um fyrir-
myndarvinnubrögð bæjar-
stjórnar Reykjavíkur. „Á bæj
arráðsfundum skýrir borgar
stjóri bæjarráðsmönnum
jafnóðum frá öllu, sem er að
gerast í málefnum bæjar-
ins . . .“ segir blaðið. Sam-
kvæmt frásögn þess ríkir hið
æðsta lýðræði á þessari sam-
kundu, og allt gerist þar fyr
ir opnum tjöldum. Þaö er al-
veg efalaust, að þessi pist-
ill kemur i Morgunblaðið ein
mitt nú af því tilefni, að á
síðasta bæjarstjórnarfundi
héldu fulltrúar minnihluta-
flokkanna uppi harðri gagn
rýni á bæjarstjórnaríhaldið
fyrir að traöka á gildum lýð
rœðis- og fundarreglum og
venjum um meðferð mála.
Þessi skrif eru sem sé af sama
sauðahúsi og Vísisgreinin,
sem uppnam 4 íhaldsráð-
herra og 11 stjórnarár. Það
sem er svart, er á máli Morg-
unbl. hvítt. Sannleikurinn
um vinnubrögðin í bæjar-
stjórn Reykjavíkur er sá, aö
íhaldið litilsvirðir bæj ar-
stjórnina og virðir samþykkt
ir hennar iðulega að vettugi.
Það svæfir fjölda mála í
nefndum, eða frestar að taka
á dagskrá mánuðum saman.
Um stórvægileg fjárhagsmál
eins pg Faxamálið fá bæjar
fulltrúar litlar skýrslur og
kröfum um uppgjör á þeim
fjárreiðum er ekki sinnt. Of
an á fyrri vinnubrögð af
þessu tagi kemur svo ofbeld
issaga útsvarsmálsins, sem
er heill kapítuli út af fyrir
sig. Lýsing Mbl. á vinnubrögð
um bæ j arstj órnarmeirihlut
ans er því eins og öfugmæla
vísa, eða eins og söguritun
Vísis. „Skúmurinn prjónar
smábandssokk“ i málflutn-
ingi stjórnarandstöðunnar
um þessar mundir.
íhaldsréttlætið
ÞJÓÐVILJINN hóf í gær
að birta nöfn þeirra aðila í
Reykjavík, sem fengu breyt
ingar á útsvari sínu, eftir að
íhaldið byrjaði að úthluta 7
milljónunum. Þetta er þegar
fróölegur listi. Af honum sézt
m.a., að verulegar breytingar
hafa verið gerðar, enda til-
gangurinn að koma stórri
upphæð fyrir í skyndi hjá
nokkrum hluta skattþegn-
anna. Varð þá miklu meira
Þróunin frá stalinisma til keima-
stjórnar í Póilandi er merkileg
„Þaíl var ægilegt augnablik“, segir ungur pólsk-
ur kommúnisti, er hann rifjar upp fyrstu frétt-
irnar af ræ<Su Khruschevs um glæpi Stalíns
Pólitísk hugtök hafa tekið
mikluin breytingum í Póllandi
upp á siðkastið, segir Josepli Al-
sop í grein, er hann ritar í Var-
sjá fyrir New York Herald Tri-
bune nu fyrir nokkrum dögum.
Lýsing hans er lærdómsrík. E t.
v. er hvergi athyglisverðari saga
að gerast uin þessar mundir en
í Póllandi. AIsop scgir m. a. frá á
þessa Icið:
Pólitísku stimplarnir hafa breyzt
og í pólitísku stafrófi samtímans
hafa orðið endaskipti, svo að
rnanni hnykkir við. „Ihaldsmaður"
^ er sá, er trúir á
gamla einræðis-
kommúnismann,
^ en það fólk, er
stundum kallað
yzt til vinstri í
vestrænum lönd-
um. „vinstrimað-
ur“ hér, er komm
únisti, sem játar
líka trú á frels-
ið.
Joseph Alsop
S j á If stæðisbar á tta n
gegn Moskvu
Eg ætla að nefna kunningja
minn Fryderj'k. Hann er ágætt
sýnishorn af þessari nýju tegund
af „vinstrisinnuðum" kommúnist-
um, samkvæmt þessari pólsku skil
greiningu. Þetta er ungur, grann-
vaxinn, piltur, ljós yfirlitum, og
gegnir um þessar mundir allhárri
trúnaðarstöðu. Þegar ég hitti hann
að máli í klúbbnum þar sem
menntamenn koma saman til að
spjalla, virtist hann mjög fús að
útskýra nánar viðhorf sitt.
„Öll saga kommúnistaflokksins
pólska, er í rauninni saga um sjálf
stæðisbaráttu gegn Moskvuvald-
inu“, sagði hann, og röddin var bit
ur. Beiskjan verður miklu skilj-
anlegri þegar hann útskýrði, að
einn af nánum frændum hans hafi
verið leiðtogi pólskra kommúnista
fyrir 1938. En það ár er nefnt
með sérstakri áherzlu í Póllandi.
Það var einmitt 1938, sem Jósef
Stalin bauð öllum leiðtogum kornm
únistaflokksins pólska til Moskvu
til „viðræðufundar“ en sveik þá í
tryggðum og lét myrða þá alla. —
Þessi glæpur Iifir í vitund pólsku
þjóðarinnar enn í dag.
Frelsisbarátta
verkamanna
mennirnir i Wola hafa ætíð verið
í fylkingarbrjósti, sagði Frydryk,
alla tíð síðan Rússar ætluðu að
kúga okkur árið 1831.
Blóðug saga frelsisbaráttu PóL-
verja er stolt og umræðuefni
manna í dag. Ef maður vill ná
hylli Pólverja, er bezta leiðin að
skála fyrir Grunwald, en það er
nafn orrustu á miðöldum þar sem
Pólverjar gjörsigruðu innrásarheri
Þjóðverja og Rússa. Frydryk þuldi
því sagnir af hetjulegri baráttu
verkamannanna í Wola gegn kúg-
urunum. Ilonum er minnisstæð
baráttan gegn nazistum 1939.
Hann var þá aðeins ungur di-eng-
ur, en þeir voru líka í hernum.
Þeir fluttu vatn og vistir til her-
mannanna, þótt þeir héldu ekki á
byssu.
Eftir stríðið
Frydryk var 15 ára 1945 og hann
tók þátt í hinni blóðugu uppreisn
í Varsjá, sem fékk svo hörmulegan
endir. Frydryk var uppalinn í
kommúnistatrúnni, og hann varð
himinlifandi þegar „flokkurinn"
hrifsaði völdin. Þegar hann var 17
ára var hann fullgildur flokksineð-
limur og alveg sannfærður stalín-
isti.
„Það sóttu að mér efasemdir
1949, þegar Tító var fordæmdur“,
segir hann nú. Mér gekk illa að
trúa því að Tító væri „agent
heimsvaldaklíkunnar“. En ég
neyddi mig til að trúa, við gerðum
það allir Til dæmis vissi ég til að
byrja með ekkert um hinar æðis-
legu aðfarir leynilögreglunnar
pólsku, en ég hafið auðvitað lieyrt
orðróm. Eg neyddi sjálfan mig til
að trúa því að þessum orðrómi
væri dreift út af „útscndurum
heimsveldasinnanna".
Kynni af vestrænni æsku
En Pólland sökk dýpra í fátækt
og eymd á þessum árum, þegar
Stalín kúgaði leppríkin miskunnar
laust. Þegar æskulýðsmótið var
haldið í Varsjá og vestræn ung-
menni komu austur og blönduðu
geði við pólskan æskulýð, var
Frydryk farinn að spyrja sjálían
sig óþægilegra spurninga. Þær
leituðu á hann með vaxandi þunga
En áður en uppgjör hæfist hið
innra með honum koinu fréttirn-
ar af ræðuhöldunum á 20. flokks-
þinginu í Moskva. Frydryk var rit
ari flokksfélagsins og hann yar því
sá fyrsti sem fékk í hendur ræðu
Khrustjevs í þvi borgarlhverfi, til
að útskýra efni hennar fyrir fé-
lögunum. Þar var ásjóna Stalíns
dregin með dökkum litum. Og þar
með lauk rétttrúnaði Frydryks.
Hann sagði skilið við kommúnism
ann sem trúarbrögð.
Veröldin í nýju Ijósi
„Það var ægilegt augnablik fyrir
mig“, segir hann nú. „Eg er ung-
ur, og ég sef yfirleitt vel. En nótt-
ina eftir að ég las ræðuna, svaf ég
ekki blund. Eftir það fór ég.að sjá
veröldina í nýju ljósi.“
Þannig lýsti Frydryk innri bar-
áttu sinni á þessum tíma, og þessi
saga hefir endurtekið sig þúsund-
sinnum. Þannig barst þetta fólk
inn í uppreisnina gegn kúguninni
og stalínismanum, sem endaði með
hinum sögulegu oktoberdögum, er
æska Póllands Ieiddi þjóðina frá
kúguninni í átt til aukins frjáls-
ræðis, í burt frá MoSkvuvaldinu, í
átt til meiri heimastjórnar. Októ-
berdagarnir voru mestu og beztu
dagar lifs míns, segir Frydryk nú.
Frelsi og kommúnismi
samlagast ilfa
Frydryk segist en-n vera komm-
únisti. En hann vil ekki aðeins
njóta persónulegs frelsis, sém
segja má að nú ríki í Póllandi,
hann vill líka prentfrelsi, seim ekki
er til þar, og hann vill lika losa
mikinnn hluta iðnaðar og athafna
úr klóm stjórnarinnar. En gégn
því berst Gómúlka og flokkur hans
eindregið. Þannig getur Frydryk
og þeir, sem eins hugsa, varla tal-
izt fulltrúar fyrir stjórnarvöld
landsins í dag.
En Frydryk og hans nótar eru
fulltrúar unga fólksins, sem innan
tíðar tekur við stjórnartaumum af
eldri kynslóðinni. Hann er fulltrúi
þeirra milljóna Pólverja, sem alveg
áreiðanlega munu grípa til vopna,
ef aftur verður reynt að taka frá
þeim það litla frelsi, sem þeim
hefir nú hlotnast.
VAQSrOFAAl
Flest af þessu myrta fólki var
af Gyðingaættum og ég spurði
Frydryk hvort hann væri Gyðing-
ur. Nei, hann kvaðst vera verka-
manns sonur úr verkamannahverf
inu í Wola. En þar hefir sjálfstæð
isþná Pólverja ætíð lifað og látið
að sér kveða, hver, sem hefir kúg-
að þjóðina, hvort heldur það hefir
verið Hitler eða Stalín. Verka-
en 3,7% í hlut, sem eölilegt
er.
Annar listi er þó miklu
stærri. Hann er yfir þá sem
enga leiðréttingu hafa feng-
iö, enga úthlutun meötekið
úr náðarhendi niðurjöfnunar
nefndar. Þeim er enn gert
aö greiöa hærra útsvar en
útsvarsstiginn heimilar. Þeir
eiga að borga brúsann af
furöulegum og löglausum
vinnubrögöum við útsvars-
innheimtuna. Þetta heitir
réttlæti á máli Morgunblaös
ins, en íhaldsréttlæti í munni
almennings, en það merkir,
að bætt er misrétti ofan, á
rahgsleitni og lögleysur.
Byggðasöfnin.
HLUTIR frá liðnum tíma eru
ekki lengur skran á öskuhaugi
heldur teknir til handargagns og
affaentir byggðasafni. En margt
hefir farið forgörðum. Einkum
ýmis vinnutæki. Þegar ný tækni
hélt innreið sína, var ekki liirt
um að halda til haga gömlu verk
færunum. Sum eru alveg horfin.
Þá er það tekið til bragðs, að búa
til eftirlíkingar og er það auðvit-
að ágætt, enda er þá stuðst við
upplýsingar manna, sem gerla
þekktu hin gömlu tæki. En þeim
sem vinna að söfnun muna fyrir
byggðasöfnin, ber saman um, að
of seint hafi verið hafizt handa.
Margt er glatað, af því að byggða
safnshugmyndin fékk byr helzt
til seint. Og síðan tók það nokk-
urn tíma að koma henni í íram-
kvæmd. En nú mun samt svo
komið, að ekki mun veruleg
hætta á að menn fleygi munum,
sem sögulegt gildi hafa. Menn
senda þá til byggðasafns, ef þeir
óska ekki að eiga þá og geyma
sjálfir. Söfnin sjálf eru að vísu
óvíða uppsett og tilbúin, en í
mörgum sýslum er safnað t.il
þeirra, þótt enn hafi ekki verið
tækifæri til að koma þeini fyrir í
hentugu húsnæði.
Glaumbær og Árbær.
SKAGFIRÐINGAR eiga eitt hið
myndarlegasta safn í Glaumbæ
og þar er gaman að koma. Að-
sókn að safninu er mikil, meiri
en menn munu hafa ætlað í upp-
hafi. Það sýnir að lifandi áhugi
er meðal fólks að skyggnast með
þessum hætti inn í fortíðiná. Það
mun hafa komið safnverðinum í
Glaumbæ þægiiega á óvart, hve
margt ungt fólk úr kaupstöðun-
um leggur leið sína i Glaumbæ.
Og hefir rikan áhuga fyrir gamla
bænum þar og minjunum. Nú
hafa Reykvikingar eignast visir
að byggðasafni í Árbæ, og vafa-
laust munu margir líta þar inn
þá timar liða. Annars er mikið ó
gert þar. En ef frantkvæmd verð-
ur sú hugmyncT að gera Árbæjar
tún að safni gamalla húsa ,og
muna í svipuðum stil og Den
gamle By í Árósum, mun Reykja
vík þá tímar liða eignast ágæt-
asta byggðasafn landsins. En
langt er í land að því marki. Ejns
og sakir standa liggur. næst fýrir
að endurbæta Árbæjarhúsin stór
lega. Safnið þar, eins Og það er í
dag, er ekkert nema bráðabirgða-
ráðstöfun. Fyrir liggur að taka
bæinn sjálfan til gagngerðrar við-
gerðar. Er spurning, hvort ekki
hefði verið rétt að byrja 4 Því
verki, og geyma opnun safndns
írsm á voi’ið. —Finnor.