Tíminn - 05.11.1957, Blaðsíða 7

TÍMINN, þriðjutfaginn 5. nóvember 1957.
Aldrei í sögunni hafa verið slegin betri né
stærri tún hér á landi en á nýliðnu sumri
Gott og gjöfult sumar er liðið.
Sólrí&t og þurrkasamt franianaf,
en þó nokkuð óþurrkasamt eftir
20. ágúst á Norðausturlandi.enda
þar uti hey fram yfir réttir. —
1956 bættist hálfur ha við meðal
túnið á landinu, og nokkrir
vanda nú orðið svo vel nýræktir
sínar að þeir geta slegið þær
strax á fyrsta ári með góðri
slægju. Það er því víst að aldrei
hafa verið slegin stærri tún á
landi hér en í ár, og þó það auk
ist með ári hverju að afurða
miklum skepnum sé beitt á túnið
— hámjólka kúm og tvílemhum
— er ég þess fullviss, að töðu-
fallið í sumar liefir verið það
mesta sem enn hefir fengist af
túnum á íslandi og þetta verður
þrátt fyrir það að hvort tveggja
skeður, fólkinu í sveitinni fækk-
ar og sláttutíminn styttist.
Ilér kemur til afkastaaukningin
á hvern einstakling sem að hey-
skapnum vinnur, en hún stafar
toæði af meira heymagni af hverri
flatareiningu, notkun stórvirkra
véla við heyskapinn, og aukinni
tækni við heyskapinn í heild. En
sumai-ið var gjöfult með fleira en
að gefa mikil hey í hlöður, það gaf
Uíka garðmat meiri en venjulega
og bert fyrir fleira búfé en áður
hefir gengið í sumarhögum, og
sauðféð eitt, lömbin og vetur-
gamla féð, sóttu í sumar um 300
milljóna verðmæti í sumarhagana.
i
Að liðnu sumri
Bændur landsins og þjóðin öll
kveðja því sumarið með þökk til
þess er það gaf og stjórnar fram-
þróuninni allri. Og að sumrinu
liðnu hugleiðum við hvað við höf
um lært af reynslu sumarsins, sem
við getum haft gagn af næsta og j
næstu ár. Þar hefir hver sína sögu j
að segja, en þó eru einstök atriði
sem eg tel að allir bændur eigi
að veita alhygli og vil ég nefna
þrjú þeirra.
Eg hefi frétt um 30—40 bændur
sem brendu hey sín í sumar. Þó
er ég viss um, að ekki hefi ég
frétt irm þá alla, sem hafa hirt svo
djarft að í hitnaði og verulegur
skaði hlaust af. Þó fréttamenn
blaðanna segi frá sumum er hey
brenna hjá ög maður frétti um
aðra, þykir öðrum skömm að því
að hey hjá þeim brenni og því er
yfir því þagað.
Það mun nærri hálí öld, síðan
menn fóru að nota heymæla. Um
hartnær 50 ár hefir bændum lands
ins árlega verið bent á það, að
• ef þeir hefðu heyhitamælir, og
. íylgdust með hitanum í heyinu,
þyrfti þeir aldrei að brenna, né
láta hey sín skemmast verulega þó
að í þeim hitnaði, þó þeir neydd-
ust til þess að hirða diarft, Og
enn brenna þó hey. Viljið þið nú
ekki í vetur hugleiða hvort þið
eigið ekki fvrir næstu heyannir að
vei-a samtaka um það, innan hvers
búnaðarfélags, að hafa þar 1—2
heyhitamæla , svo að þeir sem þá
kunna að eiga he.v, sem í hitnar,
geti fengið þá léða, og með þeim
fylgst með hitanum og rifið heyin
upp í tíma?
Eða á enn í 50 ái- að tala um
þetta, og láta heyin brenna, þótt
fyrirhafnarlítið sé að fyrirbyggja
það? Eg spyr. þið svarið með fram
kvæmdinni eða frarnkvæmdaleys-
inu.
Þurrklausa sumarið mikla árið
1955, þegar varla kom þurr dagur
á Suðurlandi, • og. Suðvesturlandi,
þó minna væri um’ úrfelli þar en
á Suðurlandi, verkuðu b.ændur í
Vestur-ísafjarðarsýslu 83% af öll
um heyskap sínum sem vothey.
Ilvað þeir hafa gert í sumar, veit
cg ekki.en vafal-aust hafa þeir verk
að yfir helming heyja sinna sern
vothey, því þéir þekkja orðið vel j
ágæti þeirrar. heyverkunaraðgerð-1
ar. Þar eru þá líka nýreist fénað-
arhús sem engin heygeymsla er við
nema vothéysgeyslurnar, turnar, j
gryfjur, endat fóðra margir bæði I
Páll Zcphómasson ræðir um reynsluna, sem fékkst í
sumar? og um hagsýai í vmeuhrögðum á komaedi
nautgripi og sauðfé á einu saman
votheyi. Á sama ári og votheys-
gjöfin er orðin algeng og talin
sjálfsögð sums staðar eru menn í
öðrum landshlutum að stríða við
að þurrka há, — sem þó er bæði
erfiðast að þurrka, og léttast að
verka ósaxaða i vothey ■— þegar
komið er haust, lofthitinn orðinn
minni, sólargangurinn skemmri o,
allra veðra von. Viljið þið ckk
hugsa um þetta. Viljið þið ekk
skrifa einhverjum vestra, t. d. Gu
mundi Bernharðssyni Ártúni eð
Jóhannesi Davíðssyni Neðri-Hjarf
ardal og spyrja þá um reynsli
þeirra. Þeir munu svara ykkur, ó:
þið þá fá frá fyrstu hendi reynsh
þeirra.
Félagsheyskapur
í fyrra, 1956., var í fyrsta
sinn gerð tilraun með félagshey-
skap í vothey. Þrír bændúr
Skeiðum sem hver á votheystur
sem tekur sem svarar 300 hey
hesta, slóu sér saman með tæk
sín, slóu, óku heim, söxuðu og
komu í turnana töðu sinni, und
eftirliti verkfæranefndar ríkisin-
er mældi tíma og afköst. Fr;
þessu er sagt í skýrslu nefndarinir
ar er út kom í sumar. Þeir unnu
saman 9 með dráttarvélum, sax-
blásurum o. s. frv. og fylltu hvern
turnin af öðrum í einni lotu. Þeg-
ar seig í turnunum fóru þeir aðra
Páll Zóphóníasson.
Páll Zóphóníasson
al{im. flutti þetta er-
indi í útvarp vi?S miss-
iraskiptin.
umferð, og síðan þá þriðju. Alls
voru þeir i 22 tíma með milliferð-
unum, að því að heyja þessa 900
hesta, eða sem svarar
300 þurrabandshestum í
hvern turn. Eg tel að hér hafi
verið að ræða um tilraun sem
bændur eiga að gefa gaum. Þeir
eiga að fá skýrslu Verkfæranefnd
ar og skrifa Ólafi Guðmulídssyni á
Hvanneyri eða Haraldi Árnasyni
ráðunaut í Reykjavík og fá nánari
upplýsingar og síðan athuga, hvort
slík félagsvinna geti ekki komið
til greina hjá þeim og næstu ná-j
grönnum þeirra. Þótt benda mætti'
á fleira frá sumrinu, sem ástæða '
gæti verið að ræða um og hugsa,|
skal það ekki gert nú. Sumrið er
kvatt með þökk til þess er það gaf
og vetri ber að heilsa sem góðum
gesti.
Bændur um allt l'and ættu að
vera vel undir veturinn búnir. í
vetur þurfa þeir eins og ævinlega
að hugsa um búféð sitt, hirða það
og fóðra svo að því líði vel, það
haldi fullri heilsu, gefi sem mest-
an arð í vetur og sé þannig fram-
gengið að vori að það hafi sem
bezta möguleika til að nota sum-
arhagana og færa heim úr þeim
haustið 3958 sem mest verðmæti
fyrir eigendur og þjóðarbúið. —
Þetta sjónarmið á æt.íð að ráða við
meðferð búfjárins. Óláfur Stefáns-
son og Halldór Pálsson munu tala
við ykkur um fóðrun nautgripanna
og sauðf.iárins í vetur, og ef til
vill talar Gunnar Bjarnason um
fóðrun hestanna. En nú við vetr- \
•arkomuna ætla ég þó líka að tala j
nokkuð um fóðrunina, en frá öðru
sjónarmiði en ég býst við að þeir
geri. Eg vil leggja fyrir ykkur
hvern og einn þessa spurningu:
Hvaða búfé umsetur fóðrið í verð
mestar afurðir á jörðinni sem þið
búið á? Hér er um nautgripi og
sauðfé að ræða. Hrossin ræði ég
ekki um. Vera má þó að til séu
bæir þar‘ sem hryssurnar sem ár-
lega eiga folöld til slátrunar gefi
góðan arð, en bæði er, að það er
óvíða, og eins er markaðnr fyrir
folaldakjöt mjög takmarkaður og
hæpið að treysta á hann til fram-
búðar.
Víða er sú aðstaða að senda má
frá búinu mjólk dagl. til vinnslu
í mjólkurbúi, og eða sölu beint til
neytenda. Flestir telja að á slíkum
stöðum eigi bændur að leggja sig
eftir nautgripum og hafa fátt fé.
IViisjöfn aðstaða
á jörSunum
Þetta getur verið álitamál. Jarðirn
ar eru mis vel fallnar til naut-
gripabúskapar og sauðfjárbúskap-
ar og mennirnir eru misjafnir. —
Einn vill helst ekki sjá nautgripi
og annar helst ekki sauðfé. Marg-
ir hafa hafa haldið því fram við
mig, að betur borgi sig á sinni
jörð að hafa sauðfé en nautgripi.
Aðrir hafa haldið hinu gagnstæða
fram, og b,áði partar gætu haft
rétt fyrir sér, því að jarðirnar eru
misjafnar. En hvað sem því líður
þá vildi ég benda þeim bændum,
^em búa í næsta nágrenni við þau
15 þorp, þar sem íbúarnir fá ónóga
mjólk, og svelta fyrir m.iólk og
mjólkurvörur, að leggja vel niður
fyrir sér hvort ekki borga sig þar
að framleiða mjólk, hafa fleiri kýr
og nýta að fullu mjólkurmarkaðinn
sem þeir geta haft, en að fóðra
sauðfé á því fóðri, er þjóðfélagsl.
væri réttara að gefa kúm. Annar
stór hópur af bændunum geta sent.
frá sér mjólk annan hvern dag
eða enn sjaldnar, og oft geta þeir
um lengri tíma að vetrinum engu
komið frá sér. Mjólk sem þeir
senda frá sér, sem á slíkum væð-
um búa, verður alltaf annars
flokks vara, og þarf aldrei að
gera ráð fyrir sama verði fyrir
hana og hina sem kemur daglega
ný á markaðinn. Þctta þurfa þeir
hafa í huga sem við þá aðstöðu
búa, þegar þeir athuga hvaða
skepnur þeir láta umsetja fóður í
afurðir. Jafnframt verða þeir líka
að hafa í huga sern við þá aðstööu
ar fyrir mjólkurvörur er takmörk
uð, en verð þeirra á erlendum
markaði það lágt, að heita má að
sala þeirra þangað sé útilokuð,
jafnvel þó kaupgjald hér á landi
væri hið sama og þar. Það er því
mjög hæpið, séð frá sjónarmiði
heildarinnar hvort framleiðsla
mjólkur á slíkum stöðum á rétt á
sér, fram yfir þörf þeirra er í
næsta þéttbýli búa. Svo eru það
þeir bændur, sem engum fram-
leiðsluvörum geta komið frá sér
nema vor og haust. Þar eiga kýrn
ar ekki að vera fleiri en það, að
þær fullnægi þörf heimafólks með
mjólk.
Skiptar skoðanir geta verið um
það hvað margar kýr þurfi ti'Ij
þess. Á söguöldinni höfðu margir
góðir bændur jafnmargar kýr og
hjón, en þá var líka sú kýr gjald-
geng sem mjólkaði „kálfsmála“ og
var í þeim holdum um fardaga
að hún væri „héraðsræk", og segir
hvort tveggja sitt um meðferðina.
Siðar var talið gott ef kýrspeni
væri á heimilismann, og hefir það
svarað til eins til tveggja potta
neyzlu mjólkur á dag pr. mann.
Kúabú — fjárbú
Mér er nær að halda að mjög
víða séu kúabúin óþarflega síór,
hjá þeim bændum sem enga mjó’lí
ursölu geta haft. Um 1930 kom óg
til ungs bónda, sem var verzlunar-
lærður. Hann hafði fyrir fáum ár-
um tekið við búi af öldruðum föð-
ur sínum, og búið sem hann tók
við var 4 kýr og 280 fjár. Hann
hélt mjög nákvæma búreikninga
og komst fljótt að þeirri niður-
stöðu að framleiðsla mjólkurinnar
væri dýr. Hann breytti þá til. Þeg
ar ég kom til hans, átti hann bara
eina kú, svartskjölydótta, sem.
mjólkaði rétt við 5000 lítra á ári,
en haföi 90 fjár fleira en faðir
hans hafði haft. Og arður búsins
hafði stóraukist. Eg hygg að þeir
sem hafa margar kýr, sumir allt
upp í 6, fátt fólk í heimili, en eru
að ala kálfa, til þess að koma
mjólkinni í verð eins og þeir.sum
ir hafa orðað það í mín eyru, geti
haft miklu meiri arð af búum ‘sin-
um, með því að hafa kýrnar færri
og féð fleira. Ilér eru þó 'Hka
bæði jarðir og raenn misjafnir, og
getur þá átt eitt við hvern, en ég
endurtek það, að almennt. séð'
hygg cg að kúabú á þessum svæð-
um séu of stór, en fjárbúin of lítil.
Og greinilegt. er að þær sveitir
sem með kynbótum og bættri fneð
ferð hafa bætt kýrnar, og aukið
afkastagetu einstaklinganna, haf'a
fækkað kúnum, en þó fengið
mjólkurþörf heimilanna eins vel
fullnægt og áður en fóðra nú fé
á því fóðri sem kýrnar fengu áður.
og hafa nú betri arð af búinu en
áður. Má hér benda á Kirkjubóls-
hreppinn í Strandasýslu og Mýra-
hreppana báða, þann í ÁuStur-
Skaptafellssýslu og Vestur-ísa-
fjarðarsýslu o. fl. Það leiðir af
sjálfu sér, að spurningunni um
það „hvaða skepnur sé heppileg-
ast að láta breyta fóðrinu í afurð-
ir“ verður að svara sérstaklega >fyr
hverja einstaka jörð, og það verð-
ur bóndinn að gera sjálfur og rétt
j er að hann ræði um það við við-
komandi ráðunaut. Og því hreýfi
ég þessu, að ég vil bæði minna
bændurna og ráðunautanna á áð
athuga þessa spurningu, velta
henni fyrir sér, athuga hana vand
lega, og þá er ég alveg viss um,
að margir kæmust að þeirri niður-
stöðu að þeir eigi að breyta til,
sums staðar stækka kúabúin, á öðr
um stöðum stækka fjárbúin, til
þess að fá sem mest fyrir fóðrið
sem í búféð fer.
FóSrunin
! Eg mun nú ekki hafa þetta mik
ið lengra, en þó vil ég nú drepa
á eitt atriði um fóðrunina.
Þið fóðriö féð að vetrinum til
þess að búa það undir að geta sem
bezt notað hagana næsta vor og
sumar. Bráðum kemur fóðurgæzlu
maðurinn til ykkar og með honum
athugið þið fóð'urbirgðirnar sem
þið eigið til vetrarins. Þið athugið
hvað þið þurfið handa nautgrip-
unum. Kýrin þarf 35—40 hesta.
Þið athugið hvað þið þurfið handa
hrossunum. Þau þurfa 15 hésta
þar sem þau þurfa mest, moð og
rckjur og lítið hey, þar sem þau
íFramhald á 8. síðu).
AFRÆKT BÆJARHVERFI
INN VIÐ ELLIÐAAR þenst
út nokkurs konar vasaútgáfa af
smáibúðahverfinu svokallaða og
er vöxtur þess hinn undra-
verðasti. Svæði þetta mun að
öllu óráðstafað af hendi bæj-
arins og hafa heilu fjölskyld-
ttrnar flutt þangað búferlum
á eigin ábyrgð. Vatn og skólp
mun nú komið í allflest húsin
svo og rafmagn og er það að
sjálfsögðu mikil rauiiabót fyrir
þetta fólk. Nokkuð mun vera
um nýsmíði húsa þar, en meira
mun þó gert af því, að flytja
gömul aflóga timburhús og
múra þau niður þar sem hverj-
um hefir hentað. Hefir sam-
komulag íbúa þessa litla sjálf-
stæða liverfis verið nokkuð
erfitt á stundum, enda skiljan-
legt. Húsum liefir verið tyllt
niður á því svæði, er þeir sem
fyrir voru höfðu markað til
eigin afnota og hafa þá menn
gert upp sakir’sín í milli án
nokkurrar íhlutunar bæjaryfir-
valda líkt og urn algerlega ó-
viðkomandi fólk væri að ræða.
ÞETTA FÓLK hefir ekki
átt sjö dagana sæla, áður oh
það flutti í þetta hverfi. Að-
spurðir hafa flestir búið við
mjög lélegan húsakost hvar-
vetna í bænum og nokkrir búið
í bröggum þeim, er flestir bæj
arbúar munu kannast við.
Hefir þetta fólk byggt upp sitt
eigið heimili þarna í trássi við
bæjai'yfirvöldin og því að sjálf-
sögðu án þeirra aðstoðar. Fróð-
legt væri að vita, hvort þetta
afrækta fólk hefir greitt sín
fullu gjöld til bæjarfélagsins
og ef svo er, hversu mikið
réttlætismál það er. Margar
stórar og virðulegar nefndir éru
settar á laggir innan íhaldsins
og feitletraðar fyrirsagnir
blaða þeirra hrópa út um lands-
byggðina gífuryrði um hvers-
konar framkvæmdir. Hvergi í
þessum yfirlýsingum hefir fund
izt einn stafur um skipulag
þessa íbúðarhverfis, er að
framan greinir og ekkert er
um það getið, að fólki þessu
sé ætlaður sess í því nútíma
þjóðfélagi, sem við hrærumst í.