Tíminn - 15.12.1957, Blaðsíða 8

8
T í MIN N, sunnudagimi 15. desetnber 1957.
Útgefandl: Framsóknarflokkwrtaa
Ritstjórar: Haukur Snorrason, Þórarlnn Þórartaawm (fth>
Skrifstofur í Edduhúsinu viS Lindargöta.
Simar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304
(ritstjóm og blaðamenn)
Auglýsingaslmi 19523. Afgreiðslusíml 123SS
Prentsmiðjan Edda hf.
——o—^—.—=—.—n—n—,
Þá skortir ekki tíma heldur stefnu
NÝLEGA var hér 1 Dlað-
inu, skýrt frá efni greina-
fiokks, sem Hugh Gaitskell,
fortfigi stjómarandstöðunn-
ar í Bretlandi, ritaði í „Manc
hester Guardian“. Hann fjall
aði um efnahagsmál. Verka
mánnaflokkurinn er ósam-
mála fjármálastefnu ihalds-
fiokksins. Hann gagnrýnir
hana ó'Spart á þingi og í
blöðum. Og hann ber fram
tillögur um aðra stefnu.
Greinar Gaitskells fjölluðu
um þessar tillögur. Þetta
gerir íhaldið, sagði hann,
þetta mundum við gera, ef
við sætum í stjórn. Þarna
vora tvö sjónarmið, tvær
stefnur fyrir borgara lands-
ins að' velja um.
ÞAÐ ER fróðlegt að bera
þessi viðhorf saman við það,
sem hér gerist. Er hægt að
hugisa sér nokkuð ólíkara
en þennan málflutning
Gaibskells og ræðuhöld í-
haMsforkólfanna á Alþingi
nú að undanförnu? Annars
vegar skýrt mörkuð stefna,
hins vegar neikvætt nöldur
og rifrildi, engin tillaga um
neina stefnu í fjármálum
eða efnahagsmálum al-
mennt. Þingmienn Sjálf-
stæöisflokksins flytja mara
þonræöur á Alþingi og Morg
unþlaðið er barmafullt af
þessari framleiðslu, en þegar
síðasta orðið hefir verið sagt,
og síðasta málsgreinin lesin,
vita menn það eitt, að íhaldið
segist vera á móti aðgerðum
stjórnarinnar. Þurfti allt
þetba málæði til þess að gera
það kunnugt? Hefir íhaldið
ekki verið á móti öllu, sem
stjórnin hefir gert, bókstaf-
lega ðllu? Poringjarnir hefðu
áreiðanlega getað sparað
sér þetba erfiði. Þetta vissi
fóikið í landinu allt saman
áður. En hitt er sami leynd-
ardómii;rinn og ætíð fyrr,
hvernig' íhaldið ætlaði að
leysa úr vandræðunum, sem
strandkapteinninn hljóp frá
—• hvernig það ætlaði að
halda framleiðslunni gang-
andl og sjá fjármálum ríkis
ins farborða. Eftir 17 mán-
uði hefir stjórnarandstaðan
því ekki neinar tillögur fram
að bera. Allt og sumt sem
hún hefir að segja, er, að hún
sé á móti stjórninni. Þetta
er uppistaðan í öllum vaðl-
imrni, en ivafið er brígsl-
yrði og hróp um vonzku and
stæöinganna. Ráðþrota
menn hrópa, að erfiðustu
andstæðingarnir ættu að
segja af sér; niður í þessa
eymd er stjómarandstaðan
komin.
NOKKUR aðalatriði
varöandi undirbúning fjár-
lagaafgreiðslunnar komu
fram í ágætri og rökfastri
ræðu Eysteins Jónssonar
fjármálaráðherra á Aiþingi
í fyrrakvöld og var hún rakin
í blaðinu í g-ær. Þingiö hefir
haft tvo mánuði til að fjalla
um fjárlagafrumvarpið. Þaö
var lagt fram í þingbyi'jun.
Það hefir verið til meðferðar
hjá fjárveitingarnefnd allan
þingtímann. Stjórnarand-
staðan hefir þegar fjallað
um það í 8 vikur. En þegar
þingið tekur svo málið til
afgreiðslu með sama hætti
og undanfarin ár, örlar ekki
á neinni stefnu hjá stjórnar
andstöðunni. Frá henni
koma ekki neinar tillögur.
Viðbáran er sú sama nú og
fyrir ári. Þá sagði einn helzti
forkólfurinn að flokknum
hefði ekki gefist tími til að
undirbúa efnahagstillögur
sínar. Nú eru 8 vikur of
skammur tími til að undir-
búa tillögur íhaldsins i fjár-
málum. Allt er þetta auðvit-
að fyrirslábtur. Það er ekki
tími sem íhaldið skortir,
heldur stefna. Þegar komið
er inn fyrir hjúp skrumsins
og áróðursins er allt stefnu-
laust og máttlaust nema við
leitnin til að hlaða völdum
undir eina klíku, en pening-
um undir aðra. Á þessum
tveimur stoðum hvílir hin
raunverulega efnahagsmála-
stefna Sj álfstæðisflokksins.
DÝRTÍÐARSTEFNANi,
sem Sj álfstæöisflokkurinn
átti mestan þátt í að móta,
hefir leikið atvinnuvegina og
fjárhag iJikisins gráílega.
Alþingi er mikill vandi á
höndum við afgreiðslu fjár-
laga. Þa,ð er öllum landslýð
ljóst. Eftir ræðuhöldin á Al-
þingi í fyrradag, er það
samt ljósara en nokkru sinni
fyrr, að íhaldið er stefnu—
laust í stærstu málum þjóð
félagsins. í stað þess að
leggja fram rökstuddar til-
lögur eins og brezka stjóm
arandstaðan gerir, flytja
foringjar Sjálfstæðisflokks-
ins brígsl og fáryrði um and
stæðingana í þingræðum.
Uppgjöf þeirra í viðureign-
inni við hin raunverulegu
vandamál þjóðfélagsins hef-
ir aldrei komið eins glöggt
í liós og þegar helzti tals-
maður þeirra sagði þau tíð-
indi á þingi, að flokkurinn
skorti þekkingu á efnahags-
máiunum og gæti þess vegna
ekki komið fram með til-
löo-ur. Meö þessari yfirlvs-
ingu eru raunverulega lokiö
málefnalegum umræðum
nm fjárlagaafgreiðsluna.
Eftir er ekkert nema vindur
í Mbl. Líklegt er að dagamir
fram til jóla endist til að
hleypa honum út.
Þeir skutu yfir markið
ÞAÐ VAR lítið um fram-
hald á „eyðileggingurmi á
Reykjavík“ í Mbl. í gær. Eftir
hin æðislegu skrif um kosn-
ing"atníáiið i Mbl. í fyrradag,
datt dúnalogn á í gærmorg-
un. Var „eýðileggingarmál-
ið“ þar með búið? Skýring-
in er einfaldlega sú, að Mbl.
liðið gekk fram af sjálfu
. /
Forseti Islands minnist
50 ára afmælis fræðslulaganna og
starfs brautryðjenda í skólamáliim
Á KLUKKUNA og almanak-
ið þá eru stundirnar og árin öll
jafnlöng. En hugurinn og um-
skiptin gera tímann að teygjan-
legum kVarða. Hálf öld er ekki
langur tími í þúsund ára sögu,
en íramfarir og byltingar síð-
ustu fimmtíu ára teygja meir
úr þvi tímabili en öllum öðrum
ffá uppbafi íslandsbyggðar.
Börn og unglingar eiga nú erf-
itt með að átta sig á æskuárum
foreldra sinna og lífsskilyrðum
afa og ömmu.
Eitt dæmið eru lögin um
fræðslu barna, sem nú er
minnzt á fimmtíu ára afmæli.
Nú standa skóladyr öllum opn-
ar. En fyrir fimmtíu árum var
annað umhvorf. Að vísu hreykj-
um vér oss íslendingar af góðri
alþýðumenntun á öllum öldum,
og má það rétt vera í saman-
burði við eymdarástand allrar
alþýðu meðal margra annarra
þjóða. Menntabrautin var þó
eins og óruddur fjallvegur, en
margur hæfileikamaður kleif
þrítugan hamar. Sjálfsmenntun,
isvokölluð, ól þó margan sérvitr-
ing, og hinir eru ótaldir, sem
aldrei komust til þroska, hvorki
íyrir eigin atorku né annarra
umönnun. Skuggarnir voru lang
ir og svartir, og eru enn í minn-
um gamals fólks.
LÖGIN UM fræðslu- og skóla-
skyldu barna máttu ekki seinna
koma, svo vér yrðum ekki eft-
irbátur annarra nágrannaþjóða.
Nýir tímar almennrar menntun-
ar voru í uppsiglingu. Hin
fyrstu fræðslulög voru mjög vel
samin, enda naut þar við Guð-
mundar Finnbogasonar. sem þá
var ungur, áræðinn og hámennt-
■aður. Friðþægði hann þar fyrir
andspyrnu ýmsra háskóla-
manna, sem kváðust enga hálf-
menntun vilja styðja með al-
þýðuskólum. Það heyrði ég síra
Magnús Helgason segja, að
hann skildi sízt þá menn, sem
setið hefðu við gnægtaborð
menningar, og þó vildu varna
almenningi síns litla skammts.
Og að vísu gerir barna- og ungl-
ingafræðslan engan hvorki há-
menntaðan né hálfmenntaðan,
heldur ryður hún brautiria til
menningar, kemur í veg fyrir
hættulegan kyrking á þroskaár-
unum og jafnar veginn.
FRÆÐSLULÖGIN áttu langa
forsögu, og þar rnunu engir eiga
stærri hlut en þeir feðgarnir,
síra Þórarinn Böðvarsson í Görð '
um og Jón sonur hans. Þeir
stofnuðu Flensborgarskólann,
og frá kenn’aradeildinni þar
komu margir hinir fyrstu og
ágætustu barna- og unglinga-
kennarar. sem svo að kalla tóku
við fræðslulögunum nýjum af
nálinni. Jón Þórarinsson varð
hinn fyrsti fræðslumálastjóri.
Hann var um marga hluti glæsi-
menni, og minnast allir hans
brautryðjandastarfs með þakk-
læti og virðingu.
En bæði kemrslutími og kenn-
arafjöldi frá Flensborgarskóla
var allsendis ónógur, og þvi var
stofnaður kennaraskóli jafn-
framt því sem fræðslulögin
voru sett. Þar varð séra Magnús
skólastjóri, en við hlið hans
tveir doktorar, Björn Bjarnason
og Ólafur Daníelsson. Þessa
mannvals nýtur kennarastéttin
og alþýðufræðslan enn þann
dag í dag. Sira Magnús Helga-
son er einn þeirra manna, sem
mér hefir þótt mest til koma
af þeim. sem ég hefi hitt fyrir
á lífsleiðinni, og svo mun um
sér og öðrum með frásögn-
inni af Varðarfundhrum.
Almenningur hefir enga sam
úð með kosningasmölunum.
Störskeyti Mbl. flugu þvi
langt yfir markið.
Ásgeir Ásgeirsson forseti
flesta af hans mörgu nemend-
um. Það má enn sjá af mynd-
um hvílíkur maður hanu var,
hávaxinn, svipmikill og gáfu-
legur, hlýr í augum og fastur
fyrir í aHri framgöngu. Það var
sem þúsund ár hefðu ofið þá
menning, sem lýsti sér í ræðu
hans og stíl. Ilann var ímynd
þess þjóðararfs, sem uppeldið
má sízt vanrækja að flytja frá
einni kynslóð til annarrar, og
þess persónulega uppeldis, sem
aldrei verður bundið í vísind-
um né tækni. Hann minnti í
orði og verki á Erling á Sóla,
sem öllum kom til nokkurs
þroska.
FRÆÐSLULÖGIN voru vel
samin og viturlega, og entust
að kalla óbreytt í þrjátíu ár. í
þeim var mikil teygja, enda
voru skilyrðin til framkvæmda
gerólík í ýmsum landshlutum.
Fræðsluskyldunni var heimilt
að fullnægja með heimafræðslu,
farkennslu, föstum skólum og
allt upp í heimavistarskóla, sem
lengst áttu í land. Ýms skóla-
héruð höfðu fullnægt hinum
nýju skyldum fyrirfram, en
annars staðar komst engin festa
í framkvæmdina fyrr en undir
það að hin nýju fræðslulög voru
sett árið 1936. Lengi vel heyrð-
ust raddir um að fræðslulögin
væri ofætlun fyrir lands- og
sveitarsjóði, og upp úr fyrri
styrjöldinni var gerð tilraun til
að rétta við fjárhag ríkis- og
sveita með því að slá skóla-
skyldu algerlega á frest. En
fræðslulögin hóldu velli.’þvi að
þau voru timabær, og miðaði
öruggt, þó stundum færi hægt,
að því marki, er sett var í upp-
hafi. Lo'kaþátturinn eru heima-
vistarskólarnir í sveitum, sem
síðasta áratuginn hafa verið í
örum uppgangi. Enda eru nú
breyttir tímar um bolmiagn og
samgöngur. En það er fagnaðar
efni nú í lok fimmtíu ára bar-
áttu, að nú er það talið sjálf-
sagt, sem í upphafi var fjar-
stæöa.
FRÆÐSLUMÁLASTJÓRN var
oft erilsöm, og íniargt smátt,
sem þurfti að sinn'a, einkum
meðan farkennsla hélzt í flest-
um sveitum. Vali kennslustaða
og útvegun kennara þurfti
stundum að sinna á hverju ári,
og einherbergis hjallar, sem nú
eru að grotna niður, eru enn
til minningar um stiarfsskilyrð-
in hjá þeim, sem þó vildu bezt
gera á sinni tíð. Kemiislutæki
allsendis ófullnægjandi, og
dæmi þess að skólanefndir vildu
fresta því fram yfir næstu
styrjöld að endurnýja landa-
bréf vegna væntanlegra breyt-
inga á landamerkjum. Ég minn-
ist þó minna sfcarfsára með
ánægju og þakklæti til fjölda
manns, bæði í hópi kennara og
skólanefndarmann'a. Víðast var
góður hugur og áhugi, eftir því
sem efni stóðu til, og ómetan-
leg fyrir mig sú viffkynning við
Iand og fólk, sem varir. Og því
mundu frumherjarnir fagna, ef
þeir mættu líta úr gröf sinni,
að þeir settu rétt mark og mið,
og hafa nú alþjóðarþökk.
Það er oft gert eitthvað til
hátíðabrgiðis á stórafmælum,
og á því er enginn vafi hvað
ætti bezt við nú á hálfrar aldar
afmæli fræðslulaganna, en það
væri að láta ekki lengur drag-
ast endurbyggingu Kennara-
skóla íslands, sem lengst hefir
beðið þess að verða samboðinn
vaxandi verkefnum og nýjum
tíma.
Asgeir Ásgeirsson.
Á SKOTSPÓNUM
... Síðasta bragð kaupmannaklíku 1 Reykjavík
gegn samvinnufélögunum er að láta Mánudagsblaðið
bera út uppspunnar slúðursögur um það, að forstjóri
SlS, Erlendur Einarsson, sé á förum frá fyrirtækinu....
Tiígangurinn með þessum rógi er aS veikja traust al-
mennings á Sambandinu. . . . Sanníeikurinn er sá, að
þeíta er gersamlega tilhæfulaust, Erlendur hefir staðið
sig með miklum ágætum í starfinu og nýtur fullkomins
trausts alira aðila. . . .Margt var skrítið í prófkosningu
Sjálfstæðismanna í Reykjavík. . . Fyrst það, að flokks-
menn áttu aðeins að tilnefna 8 aðalmenn og 8 varamenn
af 30 aðalmönnum og varamönnum á Hstanum; kjörgögn
voru víða á flækingi í bænum, og gerðu menn sér það
til dundurs að kjósa með Sjálfstæðismönnum og senda
þeim gögnin. . . .Þegar „úrslitin" lágu fyrir, sýndi það
sig að Gunnar Helgason frá Hlíðarenda, erindreki flokks-
ins, var einn kjörinn á mörgum atkvæðaseðlum . . .
virtust ýmsir flokksmenn hafa treyst honum einum bet-
ur en 16 höfuðkempum, er boðið var að kjósa. . . .
Fuilvíst er talið, að Ásgeir Ólafsson skrifstofustjóri verði
framkvæmdastjóri Brunabótafélags íslands . . . Sjóvá-
tryggingafélagið hefir fengið nýjan forstjóra. . Ilann
er Stefán G. Björnsson skrifstofustjóri félagsins undan-
farin ár . . . Bóksala er sögð tregari nú en í fyrra....
meginhluti bókasölunnar hér á landi gerist síðustu vik-
una fyrir jól. . . eru slök meðmæli með raunverulegum
bókmenntaáhuga manna. .. .