Tíminn - 20.12.1957, Síða 7

höfundar
Saga veraldar í máli
og myndum
Hebnurinn okkar, — saga
vcraldar í máli og myndum
299 blaðsíður, 363 mynd'ir.
í>ýðandi: Hjörtur Halldórs
son. Útgefandi: Almenm
bókafélagið.
ÚTKOMA þessarar bókar á ís
lenzku verður að teljast til mik
illa ti'ðinda. Fyrir nokkrum árun
birtist í tómaritinu Life greina
flokkur með myndum, þar sen
skýrð var sa-ga veraldar og Líf.
með stuttum hnitmiðuðum grein
um og myndum, sem tóku flesti
því fram, sem áður hafði sézt. E
þar fyrst og fremst átt við Ijó:
myndir í litum og teikningar a
því, sem skeði fyrir daga Ijó:
myndavélaiýnnar, eða frá víðáttur
geimsiijs, þar sem ljósmyndavél-
in nair ekki enn til.
Við tómaritið Life starfa nokkr-
ir a£ færustu Ijósmyndurum
heinrs og taka þar rnargir að sögn
imiikii lauu fyrir verk, sem ekki
eru mikil að vöxtum. En á fárra
færi er að leysa þau betur. Við
samningu hinna stuttu eu furðu
ýtarlegu greina fengust vísinda-
anenn, sem einna fremstir þóttu
standa hver á sinu sviði. Þannig
varð til sú uppistaða, sem myndaði
það öiidvegisrit, sem nú er komið
Út á íslenzku vonum fyrr. Mun
víst fáuin þcirra, er sáu þessa bók
fyrst' éftir útkomu hennar, hafa
komið t*ii hugar að íslenzkir ies-
enditr ættu eftir að njóta hennar
í íslenkkri útgáfu.
ÞAÐ ER skemmst frá að segja,
að hiri islenzka útgáfa bókarinnar
er forkuimar. vel gerð og stendur
sízt að baki fyrstu útgáfunni, sem
út kom í Ameríku, bæði hvað
snertir phentun litmynda og vand-
aðan frágang. Enda mála sannast,
að margt stendur Bandaríkjamönn
Hjórtur Halldórsson
mcnntaskóiakennari
um nær en nostur við bókaútgáfu,
jafnvel þó að stot'nað sé til ein-
stæðra stórvirkja, eins og útgáfa
þessarar bókar var frá upphafi.
Bókin er prentuð í tveimur lönd-
um. Myndirnar í Þýzkalandi, en
texti í Danmörku. En Þjóðverjar
munu standa þjóða fremst ásamt
Svisslendingum í prentun mynda,
og þá einkaniega Titmynda. Þetta
ber bókin líka með sér, því að það
er mikil prentfræðileg þraut að
prenta iitmyndir af þvílíkri snilld.
Meginefni bókarinnar skiptist í
þrettán- kafla, sem telja verður
sjálfstæða að e'fni. Slitnar þó aldr-
ei frásögn orða og mynda í sam-
hengi hinnar miklu sögu.
FYRSTI KAFLINN fjallar u:n
upphaf jarðarinnar og stöðu henn-
ar í sköpunarverki alheimsins og
þá kemur saga lífs og dauða á
jörðinni sjálfri — saga, sem alltaf
er þó fyrst og fremst saga hinnar
stórfenglegu sköpunar. Þar er lýst
haráttu lífsins við náttúruna og
nnbyrðisbaráttu náttúruaflanna
im eyðingu jarðar og sköpun lífs.
911 er þessi frásögn hnitmiðuð í
tuttu og skýru rnáli. Mikill feng-
tr er að því að í þessari bók kem-
tr fram fjöldi íslenzkra heita yfir
íugtök, sem menn hafa oft verið
í hálfgerðum vandræðum með að
"æra í islenzkan búning, og oftast
átið það ógert, nema þegar prent-
tnarnauðsyn hefir boðið. Ágætir
'slenzkir visindamenn hafa hjálp-
vzt að viS að leysa þarna þarft
•■erkefni.. Þýðing bókarinnar í
eild er annars ákaflega vel gerð.
Ijörtur Halldórsson, menntaskóla-
ennari flytur okkur áhrifamikinn
og eftirminnilegan texta á magn-
aðri íslenzku, sem hæfir sögucfn-
inu, þannig að viða er skemmtun
■mikil að stílbrögðtmum einum.
UM LJÓSMYNDIRNAR sjálfar
þarf ekki að f.jölyrða. Þær eru
margar, bæði litmyndimar og hin
ar svarthvítu ósvikin listaverk og
lýsa svo vel og á áhrifamikinn hátt
.því, sem lýsa á, að þær hverfa
ekki strax úr hugum manna, sum-
ar hverjar. Og myndirnar þarf
ekki að þýða. Þær eru hið auð-
skiljanlegasta af öllum alþjóðamál
um, og eru öllum hin sama opin-
berun, hvort sem skoðandinn er
með skásett augu og mælir á kín-
versku eða sjómaður i norðurhöf-
um.
Vafalaust verður þessi sérstæða
bók með sínum mörgu og fögru
myndum til þess að fræða margan
manninn á eftirminnilegan hátt
um smæð sína í tilverunni. En
útgáfa þessa vandaða rits ætti að
vera hinni íslenzku bókaþjóð mik-
ill ánægjuauki. —gþ.
Merkisbóndi og héraðshöfðmgi
segir endurminningar sínar
Minaiugabók Magnúsar Frið-
rikssonar, Staðarfelli. —253.
bls. .— Hlaðbúð 1957.
Minnisstæð verður enn mörgum
JielfregniH, sem barst frá Staðar-
felli upp úr 2. október 1920. Þar
Ný barnabók
Bók handa yngstu lesend-
unuin. LITLA STÚLKAN
Á SNJÓLANDINU, efriir
Þórunni Elfu Magnúsdóttur
Scgnhetjan, Anna Gréta, sem
er aðeins fjögurra ára, steudur
ifjóslifaaidi fyrir framan mig í
rauðu sokkunum og skónum með
íkanínueyrumim. Mér er sem ég
heyri sköllin og iðandi fjörið í
litlu hitátunni gegnuni sögulest-
urinn. Svo vel tekst skáldkon-
unni að dr.aga athygli lesandans
frá önnum dagsins og fá hann til
að hlusta á rödd barnsins og
Bkynja daglcgt líf þess.
A svipstundu feslast I huganum
liprar og léttar stökurnar, sem
víða skjóta tipþ kollinum:
Glóey litila, geislabrún,
góða dísrn rnörnmu,
hjarta úr gulli hefur ’ún
heitin eftir ömmu.
Anna Gréta lýsir öðrum betur
hinu daglega lífi á barnaheimil-
inu Grænuborg. Og má það út af
fyrir sig vera mikill fengur og
gleðiefni að fá svo heiðskíra lýs-
ingu af dvöl lítiHar stúlku lá barna
heimili.
Frú Þórunn Elfa er eftirtektar-
Verður iröfnindur. Á sama tírna
og hún henst af eldmóði við erfið
viðfangsefini stórra verka, bregð-
ur hún sér í heim barnsins til
drauma þess og viðhorfa og virð-
ist leita hvfLdar í dúkkuleik með
Önnu Grótu, som nú kemur hlæj-
andi til að bjóða öllum börnum
gleðileg jðL
Ólöf Jónsdóttir.
hafði orðið sjóslys þann dag: Gest-
ur, einkasonur Staðarfellsbónda,
fóstui-bróðir ltans og tvö vinnuhjú
höíðu öll farizt í eyjaferð.
Hér var mikið skarð orðið fyrir
skildi. Gestur var vinsæll maður
og Líklegur til foringja, enda átti
hann að taka við stórbúi föður
sins, og fóstbróðir hans, Magnús
Guðfinnsson (bróðir dr. Bjarnar
Guðfinnssonar) var efnismaður.
Og margir Breiðfirðingar munu
hafa spurt 'hvern annan áhyggju-
samlega: Hver tekur nú við Staff-
arfellinu?
Staðarfell hefir löngum talizt til
beztu höfuðbóla við Breiðafjörð,
mikil jörð og gagnauðug. Bjuggu
þar oítast höfðingjar. Þetta höfuð-
ból keypti Magnús Friðriksson
1903 og sat þar við rausn mikla
næstu áratugi, bætti mjög jörð-
ina og hýsti hana myndarlega,
enda var hann einn mestur bún-
aðarfrömuður í Dalasýslu um sína
daga, hvatamaður að stofnun
hreppsbúnaðarfélaga og einn af
helztu stofnendum • Búnaðarsam-
bands Dala- og Snæfellsnesssýslu
og formaður þ'ess um þrjátíu ára
skeið. Hann var líka forustumað-
ur í verzlunarmálum sýslu sinnar
og samgöngumálum, einn af stofn-
endum Verzlunarfélags Dalasýslu
1886, og forgöngumaður á fleiri
sviðum. Var löngum til hans litið
sem bústólpa og héraðsstólpa og
hins nýtasta manns í hvívetna.
Ekki þarf að lýsa því hver
harmur var kveðirin að þeim Stað
arfellshjónum við sviplegt fráfall
einkasonar þeirra. Vonir, sem
bundnai- voru við framtíð þessa
sonar og höfuðbólsins, sem þau
höfðu helgað lífsstarf sitt, urðu
íaö engu. Magnús bóndi hlaut að
hætta búskap, en metnaður hans
j og umhyggja fyrir jörð sinni var
þó ekki á þrotum. Hann kveðst
sjálfur hafa átt þess kost að selja
hana fyrir allhatt verð, en hefir
liklega ekki fulltreyst því, að
'jörðin kæmist í svo góðar hendur
Magnús Friðriksson
sem hann óskaði og hún væri full-
særnd af.
Frú Herdís Benediktsen í Flat-
ey hafði fyrir löngu gefið sjóð til
stofnunar kvennaskóla við Breiða-
fjörð til minningar um Ingileif
dóttur sína, sem látizt hafði ung.
Ekki hafði enn komið til stofnun-
ar þessa skóla, og voru uppi deilur
um skólastaðinn. Nú varð það
fangaráð þeirra Síaðarfellshjóna
að .gefa ríkinu Staðarfell undir
þennan fyrirhugaða skóla og
halda með því líka uppi minn-
ingunni um hjartfólginn son. ITorf
ið var að þessu ráði, eftir nokk-
urra ára þóf, og mun Jónas Jóns-
son frá Hriflu, sem varð kennslu-
málaráðiherra 1927, hafa ráðið
miklu um þessa staðsetningu skól-
ans.
Frá þessum atburðum segir
Magnús í endurminningum sínum
með ró og æðruleysi. Svo er um
aila frásögn h'ans, hún eirikennist
af karlmennsku og drenglund. Hún
ber ýmis einkenni íslenzkrar sagn
fræði, allt frá Ara fróða, er yfir-
lætislaus og kröfuhörð um sann-
leika, en gerir sér lítið far um
skrúðmælgi og hátt flug, og verð-
ur þvi ekki talin yfirbragðsmikil
alls staðar. En hófsamlegur er stíll
Magnúsar í hvívetna, eins og höf-
undurinn er líka í dómum um
menn og málefni. Þorsteinn sýslu-
l„Líf og litir“
Ljóð eftir Ingibjörgu Þorgeirsd.
Einu sinni var Breiðifjörður tal
in skáldauðugasta byggð íslands.
Þar hafia niargir komizt i kór,
með Snorra Sturluson og Matthías
í broddi fylkingar.
Og Breiðfirðingar voru þær líka
svsturnar góðkunnu Ólína og
Herdís Andrésdætur. Og vart hefir
ein lítil sveit fært þjóðinni fleiri
góðskáld á sama tíma en Reyk-
hólasveit þá þremenningana Jón
Thoroddsen, Gest Pálsson og Matit-
hías Joehumsson.
Og nú virtist um skeið hljótt
yf:r skáldmennt Breiðfirðinga',
þótt ekki skuli gleymt þeim, sem
vel hafa sungið hi-n síðustu ár, t.
d. Jóni írá Skáleyjum, Jóni frá
Ljárskógum og fleirum.
En í fyrra bættist ein rödd við
í þennan hugljúfa hóp. En það er
Ingibjörg Þorgeirsdóttir frá Höllu
stöðum í Reykhólasveit með ljóða-
bók sinni ,,Líf ög litir“.
I Verður fljótlega greint svipmót
hennar og ættarbragð við góð-
skáldin göntlu. Allt er hreint og
fágað með björtiiim og skærum lit-
um hins breiðfirzkra viðsýnis og
náttúrutöfra í Ijóðum hennar. Hún
virðist ósvikinn krystall af sama
bergi brotinn og ættfólk hennar,
skáld fyrri tíma. Og kannske
mætti segja, að hún væri enn að
vissu leyti of lík þessum frændum
og frænkum. Kannske hefði hún
gott af því að kanna nýjar leiðir
og fleiri form og litast um eftir
nýtízkari búningum.
I Þetta finnst mér einmitt hin
órímuðu ljóð skáldkonunnar gefa
í skyn. Mér finnst þau að vissu
leyti bezt, ferskastur skáldskapur,
og vildi ég benda á kvæðið, sem
hún nefnir ,,Hraun“ þessu til sönn
unar.
Eða ljóðið, sem byrjar svona:
Á ósýnilegum vængjum köm
hann litli fuglinn,
svffandi í sólskininiu
og söng fyrir utan gluggann,
— og enginn heyrði söng hans
nerna ég.
iw**...
Þegar ég les kvæði þessa yngsta
. skálds breiðfirzkra byggða, af
þeim er komið hafa fyrir ahnenn-
ingssjónir, þá óska ég að eiga lög
við þau ÖH.
Þau eru svo tónræn líkt og radd
ir mininganna og strengleikar
blíðra vona.
Og Ingibjörg sjálf, þessi dökk-
hærða kona með órætt geislablik
í brúnum geislandi augum er lik-
ust tákni þeirra ljóðrænu söngva,
sem fæðzt hafa við stekkjaiTindir
og bárukvak Breiðafjarðar. Hún
hefir ekki hátt þessi röd'd. Hún
gnæfir létt yfir ys og þys 20. ald
ar í iðandi glaumi jólaföstunnar
En hún á hljóm á strengjum frið
arins og eilíft lif á hörpu óska-
landsins.
Og deyi slíkar raddir, fenni yfir
svona ljóð, þá hefir eirihver streng
iu- brostið í hjarta þjóðarinnar,
eitthvað glatast, sem verður aldrei
1 bætt.
j Ljóðást ög ljóðþrá höfundar er
sönn heit og hrein og hver sem
les þessa litlu ljóðabók opnum
huga mun geta lagt hana frá sér
með niðurlagsorðum kvæðisins:
„Hin fyrsta mjöll“ og sagt irin
hvert af þessum kvæðum:
Og inn i mína opnu, hljóðu sál
það andar þessum hvíta hreinleik
sínum.
Árelíus Níelsson.
maður segir í formála, að ilagn-
ús hafi verið frábærlega minnug-
ur, og eykur það ekki lítið á gildi
sögu hans.
Magnús Friðriksson var Dala-
maður í húð og hár, fæddur á
Skerðingsstöðum í Hvammssveit,
en ólst upp í Hvammi, Lækjar-
skógi og víðar. Föður sinn missti
hann kornungur. Hann segir all-
ýtarlega frá æsku sinni, og þótt
frásögn sé yfirleitt nokkuð knöpp,
má um margt fræðast. Allvel lýsir
höfundur t. d. brúðkaupsveizlu
móður sinnar og stjúpa 1875, og
má sjá þar ýmsa þá brúðkaups-
siði, sem þá tíðkuðust um þessar
slóðir. En sérstaklega lýsir hann
(Framhald á 8. síðu.)
7
Á víðavangi
Kyrrð á kjördegi
Alþingi hefir samþykkt frum»
varpið um friðun kjördagsins;
hér eftir ættu kosningar að get»
orðið nieð virðulegri blæ en ver-
ið hefir. Þeir, sem mest hafa-
misnotað aðstöðuna á kjördag-
inn, og mest hafa haft peninga-
ráðin, ltafa æst sig óskapíega
út af breytingunni. En meðat
fólksins sjálfs er breytingunn*
vel tekið. Ahnenningur lætur sér
vel líka, að þeir, sem beita hót-
unum, og ráðast með frekju ina
í hús manna á næturþeli, fái nú
hvild frá slíkum erli. Innan fárra
ára mun þessi breyting verða
talin eins sjálfsögð og eðlileg og
sú ráðstöfun að slíta dansleikj-
um á sæmilegum tíma í stað þesa
að láta þá standa fratn á rauð-
an morgun. Sú ráðstöfun vakti,
raddir um „ófrelsi“, en þær
hjöðnuðu fljótt, Eins mun hér
fara. Víða erlendis Itykir ekki
hatfa að hafa uppi neinn áróðuif
á kosningadaginn. Kosningabar-
áttunni lýkur daginn áður, sum»
staðar lýkur henni 2 dögurn fyrir
kosningar. Flokkarnir hafa taiaf^
og lagt málin fyrir kjóseudur,
Tímann til kosningadags eiga
þeir að fá að hafa í fríðí til aðf
átta sig.
Hófanir eftir tapaðan leik
En þótt hér sé nú btiið í hag-
inn fyrir e'ðlilega kyrrð í kring-
unv sjálfar kosningarnar á þein*
eina degi, sem þær standa, en*
ttppi hótanir uin að virða ekki
vilja Alþingis og meirihluta
landsmanna í þessu efni. í Morg
unbla'ðinu í gær er haft eftir ein-
um þingmanni Sjálfstæðisflokks-
ins, að' áhrif frumvarpsins skuli
\ erða gag'nstæð við það, sem til
er ætlazt. Þeir, sem hafa tapað
leiknum, vilja setn sagt ekkr
sætta sig við það. Þeir vilja ekki
hlíta regluni lýðræðisins. Hótan-
ir eru undir eins uppi. llver
gerir nokkurn skapaðan hlut tneð
það, þótt slíkt fólk tali fjálglega
um frelsi og þykist berjast gegn
ófrelsi? Sið'apostular af þeirrj teg
tind, seni talar i. Mbl. í gær,
kæra sig ekki um neitt það frelsi
til handa öðrum, sem ekki er
auðvelt a'ð misnota. Þar er fólg-
in skýringin á ofsalegum látum
nokkurra þingmanna og íhalds-
blaðanna út af breytingunum á
kosningalögunum.
Maðurinn í brunninum
Ingólfur á Hellu sagði í fyrra,
að finna yrði einhver önnur ráð
til a'ð' korna stjórninni frá völd-
lun en að hún fengi hvergi lán.
Morgunblað'ið reyndi að breiða
yfir þetta eftir beztu getu, en
það sannaði þó aðeins málshátt-
inn, að of seint er að byrgja
brunhinn þegar barnið er dottið
ofan í. Á þessu þingi datt Ing-
ólfur aftur í fallgryfju og sagði
xneira en hann mátti segja. Hann
nefndi lán, sem tekin hafa yerið
að undanförnu fyrir sementsverk-
smiðjuna, Sogsvirkjunina, rækt-
unarsjó'ð, fiskveiðasjóð og raf-
væðingu dreifbýlisins, „eyðslu-
og matarláu". Mbl. þrætti, og'
brúkaði stór orð. Tíniinn bh-ti
orðréttan ræðukaflann, beint af
segulbandinu, og sannaði að Mbl.
skrökvaði. Þá kentur maðurinn,
sem birti innfjálgu greinina um
„heiðarleika“ í blaðamennsku,
og endurtekur fyrri skröksögu
og afneitar segulbandinu nveð
ræðu Ingóifs. Þarna hafa menn
svart á livítu dæmi um ósvífni
og óheiðaileika Mbl. þegar því
býðuí' svo við að horfa. En það
er engu auðveldara að uppriema
ræðu af segulbandi en fyrir-
byggja slysið með því að byrgja
bnmninn þegar barnið er dott-
ið ofan í. Ingólfur datt ofan í á
þingi. Sú stáðreynd verður ckki
hrakin. Meðan hann buslar í
brunninum, gefst þjóðinni tæki-
færi að sjá livemig stjórnarand-
stöðunni er ratmverulega itman-
brjósts.