Tíminn - 26.02.1958, Blaðsíða 7

T f M I N N, miðvikudaginn 26. fcbrúar 1958.
7
Merkilegt grasafræðirit í undirbúningi:
FLÓRA EVRÓPU
GRASAFRÆÐIN er oiðinn svo
snar þáttup 'á mörgum sviðum
mamiilegs lifs, að það eru fleiri en
vísindamennirnir einir, er bíða í
ofvæni • eftir mikiu grasafræðiriti,
sem nú er í smíðurn. Hér er u:n að
ræða fúilikomna E'vrópiuiflónu með
stuttum iýsingum á öllum blóm-
plöntúm úg. byrkninguim, er vaxa
villt í átfunni. í fyrstu var ætlun-
in að sleppa Evrópúhluta Ráð-
stjórniarrTkjanna, þar eð honum
hofðú verið... gerð skil í nýju
sovóaku flórunr.i. en nú hefir ver-
ið áikiveðið að taka hana með. Sú
breytúlg er áreiðanlega til bóta,
þó að fcún. tósti viðbót 1500 teg-
unda í ritinu; en þar verður sam-
tals iýst .16000—17000 tegundum
þlantnæ Hér er ekki aðeins á ferð
inni glæsilegt rit, byggt ó nýjustu
heimildum, heldur er þetta og
fyrsta fuíikc'mna fióra heillar álfu
(ekfki aðeins Eyrópu), sem gefin
hefir .verið út. Hins vegar eru í
undirfouningi nokkrar flórur, er ná
yífir stór svæði, svx> sem Malaja-
lönd og auistur eða vesturhluta Mið
Af’ríku.
Áðúr' fýrr voru Eokkarnir og
lýsíngar viltra þil-antna nær a-litaif
aniðaðar við strangt afmöríkuð
svæði og_ landamæri látin ráða.
Þar sem fíórur voru gefnar út,
náðu. þær. aðeins yfir viðkomandi
land, en náttúrleg gróðurtakmörk
sárasjalflán tökin til greina. í
Evrópu eru mörg óiik lönd og
landamærin sífelldum breytingum
háð. Sá, sem ællar að rannsaGca
til hlítar einhverja áíkveðna ev-
rópsik^ þlöntutegund, þarf ef til
vill að leitá i allt að 100 bókum
gáfunni verið lokið uan það bil ó
fimmtán órum. Flóran, á að verða
þrjú eða fjögur bindi, allt að 4000
blaðsiður, og æliunin er, að fyrsta
bindið komi út að fimm árum liðn-,
um. Það er liíka hætt við, að kiostn
aðurinn verði mikiil, ekki aðeins
við prentun og útgáfu, heldur
milk'Lu ffremur við undirbúning
verksins og þær umfangsmiklu
rannsóknir, sem þurffa að fara
fram. Enn hefir ekki verið ákveðið
með útgefanda, en eitt fremsta út-
gáfufyrirtæki háskólanna hefir tek
ið lifclega í máiið, og annað þekkt
fyrirtæki hefir einnig hug á út-
gáfunni. Ritstjórnin er því bjart-
sýn í þessu efni. Hvað við kemur
kostnaðinum við samningu ritsins
munu nefndarmeðlimir og ráðu-
nautar, sem allir haifa. á hendi tíma
freka háskólakennslu, vinna sjálf-
boðastarf. Þrátt fyrir það mim
ráðning æfðra ritara- og rannsókn-
armanna kosta mikið fé. Allt erl
þetta samt á góðri leið. Konung-!
lega féiagið hefir þegar veitt smá-l
upphæð til sérrannsckna og ráð-l
stafanir haffa verið gerðar til að
afla þess fjiár, sem 'á vantar.
Ætt fyrir ætt.
ÞAÐ ER vitað mál, að flóra á
borð við þessa getur ekki tekið
efnið til meðferðar frá öllum hlið-
uim. í stuttu miáli sagt er henni ætl
að að lýsa — ætt fyrir ætt og ætt
kvísl eftir ættkivísl — öllum teg-
undum evrópskra blómaplantna og
byrkninga, og þar verða greining-
ariyklar fyrir ættkivíslir og tegund-
ir. Á eftir lýsingu hverrar íegund-
ar verður stutt yfirlit yfir land-
fræðilega útbreiðslu hennar og ná
kvæmlega tilgreind þau lönd, þar
sem hún finnst... Engar myndir
verða í ritinu. Ekki verða þar held
ur nein nölfn á þjóðtungum viðkom
andi landa, þar eð slífct myndi
lengja textann mjög verulega,
vegna málafljöldans í Evrópu.
Þó að verkinu séu þannig tak-
mörik sett, er erfitt að ókveða,
hvað á að hafa með og hverju skal
sleppa. Á t. d. að taka bastarða
með eða ekki? Er kannski hægt
að lýsa með örfáum orðum í hivern
ig jarðvegi tegundin vex, þó að
'kunnugt sé, að sOífct getuir verið
mjcg mismunandi eftir löndum og
jafnvel víða ekkert um það vitað?
Og síðast en efcki sízt, hvaða skiln
ing ber að ‘leggja í orðið „tegund“?
Það atriði er að mörgu íeyti auð-
véldara viðfangs nú en áður var,
þvi að rannsóknir haffa leitt í ijós,
að margar plöntur eru fæddar með
þeim ósköpum, að framleiða fræ
án kynjaðrar frj ógunar.
Þ'ctta fyrirbæri, sem kallað hef-
EFTIR HELGINA
DON QUIJOTE SKRIFAR:
(að frátöldum mýmörgum tímarit-
um) á fjolda tungumála, og svo
mikið safn er tæpast að finna nema
í stærstú visindabókasöfnnm álf-
unnar. Hann á cft ekfci annars úr-
fcosta, þótrtl Iha'nn þurfi aðeins að fá
upplýsiiigar um, í hvaða löndum
tegundin vex. Auk þess er það stað
reyndj að engin viðhlítandi
fræðsluirit eru tii um plöntugróður
margra Evróþulanda.
Vandasamt verk.
TIL ÞESS að safna saiman, velja
'og flukikaþær upplýsingar, sem fá-
anlegar egu á þessu sviði, þarff
mifcla vinnú og vandasama. Hefir
því verið sett á laggirnar ritstjórn,
er (hei^r.- nána samvinnu við við-
koimandi lond og skipuleggur víð-
tækar rannsóknir, svo að sem bezt
ur lárangur n'áist. En þótt erfiðleik-
arnir sóu augljósir, er langt síðan
þönfin á slíku riti var almennt við-
unkenncL Það var samþykkt á grasa
fræðiþinginu í París 1954 að hefja
undirbúning að újt-gáfu flórunnar,
og í árstok 1955 var skipuð nefnd
brezkra og írskra grasafræðinga til i
að hrinda verkinú í framkvæmd.1
Nefndin kom fyrst saman í febrú
ar 1956, og upp úr þeim fundi varð ,
ti'l ritstjórn sú, er nú starfar.
Ritstjórnin sem jafnframt er
framkvæmdanefnd, er 6kipuð
nolkkum mönnurn ffrá fimm hásfcól-
um; fprmaður er T. G. Tutin, pró-
fessor i Leicester og ritari dr. V.
H. Heywaod í Liverpool. Aðal-
stöðvarnar eru í Hartley grasa-
fræðistoffiiuninni við Liverpool-há-
sfcó'la. Meðal ráðunauta nefndar-
innar em forstjóri Kewgarðsins,
safnvorður grasafræðideildarinnar
í British1 Museum og fimim merkir
grasafraiðingar á meginlandi álf-
unnar. Einnig eru í hverju landi
einn eða fleiri aðstoðarmenn, sem
hægt leita ráða hjá og ætlað
er að geffa sénfræðingum upplýsing
ar um hvað eina, er að flóru við-
komand'i lands Jýtur. Þegar hefir
tekizt j?óð samvinna við mörg lönd
í þessu éfni. Höfuðfcostur fyrir-
kotmulags þessa er sá, að þótt verk
sviðið sé í mörgum löndum og ritið
sc að ofni og útliti verk margra
þj'óða, verður starfinu stjórnað írá
einni miðstöð — Englandi, og öll-
nm gögnum ber að ákiia í hendur
ritara framkvæmdanefndarinnar,
dr. Heywvjods í Liverpool.
4 þúsupd blaðsíður.
VEIÍK SEM þetta hlýtur að taka
langani.'Éíaia og ráðgert er, að út-
Nútímaþjóðffélag hurðast við að
halda uppi matvælaeftirliti. —
Gengur slíkt misjafnlega, enda
munu margar misjafnar hend
ur fjalla um þá matargerð, sem
innt er af hendi utan heimila
og meint er sem söluvara. Það
liggur þó í a'Ugum uppi, að
eftirlit með tilbúningi þessara
verksmiðjufæðu er bráðnauð-
synleg og má í engu slaka á
árvekni um hreinlæti og gæði
þess efnis, sem maturinn er
gerður úr:
ÚRGANGUR, PYLSUR OG
BJÚGU
Það sagði mér kjötkaupmaður fyr-
ir mörgum árum, að álagning
á kjöt, væri það lág, að hefði
hann ekki pylsugerð jafnframt
verzluninni, þá væri höndlun
hans harðla bágborin. Allir af-
gangar, sem honum yrðu ann-
ars verðlausir, færu til vinnslu
í pylsugerðinni. Bjúgna og
pylsugerð hér og annars stað-
ar byggist að miklu leyti á
þeim kjötafgöngum sem tflfalla
hverju sinni og svo því kjöti,
sem fer í iágan flokk. Ef fyllsta
hreinlætis er gætt, er þetta
síður en svo óaðgengflegur
matur og reykt bjívgu, eins og
þau voru búin til á heimiium
hér áður fyrr, gáfu góðu hangi
kjöti ekkert eftir.
VÉLVINNAN OG HVEiTIO
Nú eru hendur húsmóðurinnar
hættar að troða kjöti í langa
og lítið mun um það, að feit
bjúgu hangi í eidhúsum og bíði
reykingar. Farið er að vinna
þennan viðkvæma mat í vél-
um. Er út af fyrir sig ekfcert
athugavert við það. Hitt er
öilu verra, þegar farið er að
velkjast með afgangs afganga
í þessum matargreinimi og
bjúgu eru gerð úr kjötffarsi,
hveitinvenguðu, sem kemur aft
ur til pyiíugerðanna úr verzl-
ununum. Fer þá að verða lítið
eftir af því, sem gerði bjúgun
að ætum mannamat. Það er
nefnilega hægt að gjörnýta mat
þannig, að siðasti afgangurinn
verði óætur, hvernig sem með
hann er farið.
REYKT KJÖT VERDUR SÚRT
Ilér um árið í'engu pylsugerðir
senda einhverja þýzka sérfræö
inga til að leiðbeina um pylsu
og bjúgnagerð. Hafði þá lengi
géngið illa að fá sæmilega æt
reykt bjiigu sunnan Holtavörðu
heiðar. Eitthvað batnaði þetta
eftir komu sérfræðinganna.
Nú virðist aftur ætla að fara
að sækja í sama farið, hvað
reyktu bjúgun snertir. Eins og
alkunna er, þá getur ailt annað
komið fyrir reyktan mat en
hann súrni. En á þessari öld
tækninnar og iðnmenntunar
og heilbrigðiseftWits hefur
þetta breytzt eins og annað.
Það er nú aftur farið að bera
á óbragði af reyktum bjvigium,
sem íramieidd eru hér í Reykja
vífc. Nýlega keypti reykvísk
húsmóðir bjúgu tfl hádegisverð
ar. Þa-u voru nær óæt fyrir
súr. Þótt margt sé skrifað á
reikning kaupmanna, er svona
lagað ekiki þeim að kenna.
Reyktur matur á að geta
geymzt án þess að hann súrni.
Þessi bjúgnasúr er heldur mik-
illi gróðafíkn að kenna hjá
þeirri pylsugerð er bjúgun
geröi. í þau hefur áreiðanlega
verið notaður kjörtfarsafgang-
ur, en kjötfars hefur tiihineig-
ingu til að súrna, hvað sem
því nú líður, að hveitijafning-
ur sá, sem kjötfarsið er, hlýt-
ur að teljast ónothæft kjöt-
meti í bjúgu, sem á að reykja,
þóitt fullvís't megi telja, að
hann sé notaður almennt við
bjúgnagerð. Þótt sú pylsugerð,
sem framleiðir súr, reykt
bjúgu, hafi unnið sér töluvert
til óheigi, er hér ekki vett-
vangurinn til að binta nafn
hennar, enda mundi það varða
við lög, þótt það virðist ekki
varða við lög að framleiða
skemmdan mat.
GJÖRNÝTING AF-
GANGANNA.
YfirleUt er fólk hér á landi sein-
þreytt til vandræða, þegar um
afarkosti í matarkaupum er að
ræða. Virðist það tafca við
skemmdu og óskemmdu jöfn-
um höndum, án þess að hafa
um það frekari orð. Á þetta
náttúrlega sinn stóra þá’tt í því,
hversu illa tekst til stuiidum
um matargerðina. Enginn
skyldi halda, að franfleidd scu
súr bjúgu vfljandi. Þau eru
súr vegna þess, að hér er við
líði kenningin um gjörnýtingu
afganganna. Sú kenning getur
verið skapleg, ef fyllsta hófs
og þrifnaðar er gætt.
ir verið geldæxlun (apomizis), get-
ur Iei’tt ffi’am á sjónarsviðið plöntu
hópa, er greina sig frá öðrum plönt
um í sm’ávægilegustu atriðium. Áð-
ur var slíkum plöntum oft gefið
sérstakt nafn, en nú hefir komið á
daginn, að þær eru aðeins mismun
andi útgáfur. einstaklinga, en ekfci
aðs’kildar tegundir. Þessum „geld-
æxluðu tegundum“ verður því
sleppt.
Enska eða latína?
ÞÁ VAKNAR enn ein spurning:
Á hvaða máli á flóran að vera?
Engin fullnaðarákvörðun hefi ver
ið tcfcin um það ennþ'á. Víst er, að
svona rit dreiifist um ailan heim,
og grasafræðingar í öilum heims-
álffum með 'hinar óskyldustu þjóð-
tungur ílá það í hendur. Hvaða mál
'koma þá helzt að notum? Að áliti
fra'mkvæmdanefndarinnar eru þau
aðeins tvö, sem tfl greina koma —
enska eða lat'ína. Latína er enn
þann dag í dag aiþjóðamál grasa-
fræðinnar, a. m. ik. verða allar lýs-
ingar á nýjum tegundum að vera
á því máli, ef þær eru tefcnar gild
ar. En er ekki eins líklegt, að
meiri 'hluti þeirra, er eiga að hafa
nat Evrópuílórunnar, sfcflji svo lít-
ið í latíu, að þeir geti ekki lesið
hana sér til gagns. Og ef gengið
er framihjá latínunni, virðist ensk-
an vera eina lifandi m’álið, sem til
greina kemur vegna þess, hve út-
breidd hún er. Nefndin hefir ekki
enn fcomizt að neinni niðurstöðu,
eins og fyrr segir; sýnishorn, sem
þegar liafa verið send út, voru
bæði á ensku og latínu, og var álit
manna á báðum máilunum nckkuð
jafnt. Ef til vill verður fflóran Ifyrst
gefin út á ensku og síðar í latn-
eskri útgé'fu.
Hverjum er svo rit þetta ætlað?
Ekiki þarf að fara í einar grafgöt-
ur með nytscmi þess fyrir grasa-
fræðinga, einkum þá, sem vilja afla
sér staðgóðrar þekkingar á ev-
rópsfcum plöntum, en hafa ekki að
gang að flórum álfunnar, og eru
það helzt Ameríkumenn. En auk
þess er fjöldi manna í öðrum starfs
greinum, sem æsfcja frefcari þekk-
ingar á flóru Evrópu og vaxtarstöð
um plantna þar. Má þar til nefna
búfræðinga, skógarverði, garð-
yrfcj'umenn og vísindamenn, sem
vinna við greinar, er tengdar eru
grasafræði á einhvern hátt. Líka
geta fornfræðingar, sagnfræðingar
og listfræðingar haft mikfl not af
þessu riti, a. m. k. að einhverju
leyti. Allir þessir menn og fjöl-
margir íleiri ge:a sótt nýjan fróð-
leik og þekkingu í þann Mímis-
brunn, sem Evrópufílóran verður,
þegar hún lofcsins stendur í hillum
bókasafan um víða veröld.
('Þýtt úr „The' Times“ frá 2. nóv.
1957 samkvœmt ósfc ristjórnar flór
unnar).
Ingimar Óskarsson.
Snjór og vatn drýpur af skóhlífum
og stígvélum og stendur i pollum á
gólfinu, sem svo breytast í bletti á
gólfdúknum, sem stundum er erfitt
a3 afmá. Hér er mynd af málm-
skúffu með grind í, þar sem skorða
má skóhlífarnar og þá drýpur vatn-
ið í skúffuna.
ELDHÚSSKÚFFA Á HJÓLUM
Gæti það ekki sparað mörg spor að
hafa skáp i eldhúsinu, þar sem renna
mætti inn í svona kassa á hjólum?
k víðavangi
Eins og væri eftir Orweeli
í gær birtu dagblöðin yfirlýs*
ingu frá stjórn íslenzkra aðalverk
taka s.f., undirritaða af öllum
stjórnarmeðlimum, þar á meðal
fulltrúum Sameinaðra verktaka.
Sjálfstæðismaðurinn í stjórninni
undirritaði yfirlýsinguna liik-
laust eins og aðrir stjórnarmenn.
í þessari yfirlýsingu er gersam*
lega hrundið rógssögum Morgun-
blaðsins um aðild Sambands ísl.
sainvinnufélaga og Regins li.f. að
\'örukaupum á Keflavíkurflug-
velli og vöruflutningum út af
vellinum. Þar er líka hrundið
skröksögu Mbl. um milljónavið-
skipti. Eftir birtingu yfirlýsing-
arinnar stendur ekkert eftir af
ski-ifum Mbl., nema illkvittniu
og rógurinn. En livernig brégst
blaðið þá við? Það prentar yfir-
lýsinguna og segir svo á eftir, að
hún staðfesti skrif blaðsins!
Þetta er eins og að segja, að.svart
sé hvítt. Þetta er sami hugsunar-
liátturinn og fram kemur lijá
„Stóra bróður“ í skáldsögu Ór-
wells „1984“, þegar hann segir, að
stríð sé sama sem friður. Þetta
er hugsunarháttur þeirra, sem
fyrirlíta fólkið/cn heiðra einra’ð-
Lygin haggast ekki
Það er fróðlegt að líta nánar
á þelta. í yfirlýsingu Aðalverk-
taka segir orðrétt: „í einu dag-
blaðanua er fullyrt, að Reginn hf.
eigi vörur þessar og selji þær
(þarna er átt við Mbl.). — Þetta
er rangt. íslenzkir aðalverktakar
s.f. eiga þessar vörur og annast
sjálfir sölu þeirra, þó að hún
fari fram í vöruliúsum Regins h.f.
Þetta eru orð stjórnar Aðalverlc-
taka. Þetta eru líka orð fulltrúa
Sameinaðra verktaka. Hvernig
bregst Mbl. svo við, þegar þann-
ig er flett ofan af rógsskrifum
þess? Það endurtekur lygina. í
eftirmála segir blaðið um þetta
atriði: „ . . . Það stendur éftir
sem áður óhaggað, að liér er um
að ræða mesta vörúbrask, sem
stofnað hefir verið til óg það er
Reginn h.f., sem liafði alla for-
göngu . . . “
Þetta eru nazistískar, áróðurs-
aðferðir. Kjörorðið er: Lygin skat
standa. Eða eins og Mbl. orðar
það: „Það stendur óhaggað“.
Þetta cru miklu Iærdómsríkari
áminning um andlegt ástand
sumra íhaldsforingja en frásögu
Bjarna Benediktssonar um að
hann hafi komið of seint til aftölc-
unnar í Berlín um árið.
Fordæming á braskinu
í frásögn Mbl. af vöruflútning-
unurn af Keflavíkurvelli segii-, að
þar sé „mesta vörubrask, sem
stofnað hefir verið til“. Áður er
í blaðinu rætt um milljónagróða.
í yfirlýsingu stjórnar Aðalverlc-
taka, Sjálfstæðismanns eins og
aiinarra, segir að upphæðiu sé
alls 207 þúsund krónur. Það er
þvi „mesta brask, sem stofnað
hcfir verið til“. Einkennileg er
þessi fullyrðing, þegar þess er
gætt, að á s. 1. sumr flutti ílialds-
fyrirtækið Sameinaðir verktakar,
undir framkvæmdastjórn Thors-
ara, vörur af vellinum fyrir lielm-
ingi liærri uppliæð, án þess að
nefnt væri í Mbl. Þetta sýnir
hversu fordæming Mbl. á „braslc*
inu“ er einlæg.
Málið er upplýst
Mál þetta er nú upplýst lil
fulls. Aðalverktalcar fengu heim-
ild utanríkisráðlierra til að flytja
vöruafganga af vellinum og selja.
Vörur þessar liöfðu komizt í
eigu þeirra í sambandi við yfir-
töku mannvirkja og verkefna á
vellinum. Leyfið var liliðstæll’
leyfi, sem Sameinaðir verktakar
fengu í sumar. Aðalverktakar
liófu því næst að' flytja þennan
varning út undir eftirliti mats-
nianna, er lögreglustjórinn í
Keflavík skipaði. í þessum varn-
ingi voru hlutir, sem Sölunefnd
varnarliðseigna liefir hingað til
ein haft nieð liöndum og selt fyr-
ir hönd ríkisins. Að tilmælum
liennar voru flutningarnir stöðv-
aðir þegar nokkru áður en Mbl.
lióf rógsskrif og utanríkisráð-
herra ákvað að rannsaka málið
(Fiumhald í 11. síðu->