Tíminn - 02.04.1958, Side 6

6
TÍMINN, miðvikudaginn 2. apríl 1958.
Útgefandi: Framsóknarflokkurlna
Rltstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórnrtn—■> (4b.)
Skrifstofuir í Edduhúsinu við Lindargðtn
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasimi 19523. Afgreiðslusfmi lliS
Prentsmiðjan Edda lid.
Lagleg leikílétta
FYRIR nokkrum dögum
voru birtar fregnir um mikl-
ar 'kjarnorkusprengingar ein
hvers staðar á víðáttum
Norður-Síberíu. En þessar
fréttir voru samt ekki frá
Rússum komnar. Mælitæki
í Japan, í Bandaríkjum og
víðar, sýndu stórfeildar
sprengingar, sem stóðu yf-
ir í marga daga. Vetnisvopn,
með dulda orku margra mill-
jón tonna af kraftmesta
sprtenigefni gamia timans,
leystist sundur aneð ógnar-
krafti og þyrlaði geislavirku
ryki víða vegu. En þeir, sem
að þessum tilraunum stóðu,
hafa ekkert um þetta rætt
opinberlega enn sem komið
er. í>ögn grúfir yfir tilrauna
svæðum Rússa 1 Síberiu.
I»AÐ er fróðlegt að bera
þetfca saman við vinnu-
brögð lýðræðisþjóðanna við
þessar tilraunir. Mörgum
mánuöum áður en tilraunirn
areru gerðar, veit allur lieim
urinn, hvað til stendur.
Bandaríkjamenn tilkynntu
t. d. nýlega að þeir hefðu í
hyggju að gera tilraunir á
MarShalleyjum í sumar.
Bretar ætla að halda áfram
tilraunum sinum í Ástralíu.
Þegar svo úrslitadagurinn
oiáÆgast, vita allir, sem við
fréfctafrelsi búa, hvað í vænd
um er. Og ioksins þegar
sprengingin ríður af, berg-
mál þórdunurnar í útvarps-
tækjum miUiónanna ,og litlu
seinna flytia blöðin nákvæm
ar frásagnir og myndir af at
burðUnum, ræða viðhorf vís-
indamanna til málsins og á-
lit þeirra á geislunarhættu
og öðrum vandkvæðum. Á
meðan á þessum undirbún
ingi stendur og löngu eftir
að allt er dottið í dúnalogn
á tilraunasvæðunum, standa
yfir umræður i blöðum og
á m'annfundum um það,
hvort rétt sé að gera slikar
tiiraunir, eða hvort ekki sé
sjálfsagt og skylt að stöðva
þær með öllu. Og þeirri skoð
un vex fylgi um ailan frjáls-
an heim, að stefna beri að
þvi að fyrirbyggja fleiri
sprengingar af þessu tagi,
og vinna um leið að al-
mennri afvopmm. En á þeim
siiðum hefir ekkert sam-
ltomulag verið milli heims-
háilfanna. Rússar hafa hætt
þátttöku í störfum afvopn-
unarnefndar Sameinuðu
þjóðanna og bunglega horf-
ir um sinn, að nokkur raun-
hæfur. árangur náist í því
starfí, að draga úr raunveru
legri stríðshættu með því að
minnka vopnabúnað og eyða
viðsjám.
ÞAÐ er nauðsynlegt að
hafa þetta baksviö í huga
þegar menn lesa fréttirnar
um að Rússar hafi nú á-
'kveð^ð að stöðva frekari
kjarnorku'sprengingar',' jalfn
framt bvi sem beir skora á
vestrænu kiarnorkuveldin
að gera sl íkt, hið sama. Sú
'Stooðun er urrni meðal fr.iáls-
lyndra manna í Vestur-
Evrópu, að vel megi vera að
þessi ákvörðun Rússa sé
merkilegt skref í rétta átt.
En óneitanlega hefir hún á
sér mikinn áróðursblæ. Til-
kynningin kemur að loknum
umfangsmestu kjarnorku-
vopnaprófunum, sem gerð-
ar hafa verið um langan ald
ur. Um þær hefir rikt full-
komin leynd. Liklegt er að sá
árangur, sem náö'st hefir,
dugi Rússum nokkurn tima
til frekari rannsókna og
fullkomnunar á þessum
drápstækjum, og þeir hafi
engan hag af frekari tilraun
um að sinni. Allur heimur-
inn vissi það hins vegar
snemma í vetur, að Banda-
ríkin ætluöu að gera tilraun
ir á Kyrrahafi i sumar og
Bretar höfðu einnig í undir-
búningi tilraunir. Stundin er
þvi vel valin og kemur
vestrænu þjóðunum óneitan
lega í mikinn vanda. Þau
eru með sín mál fvrir opn-
um tjöldum og stiórnirnar
þurfa að sækja leyfi til fram
kvæmda í hendur löggjafar
þinea, sem Stundum eru
sein’át og ekki ætíð skiln-
inffsrík á vandamál líðandi
stundar. í viðskiptum við
einræðisstjórn, sem sjálf
skanar almenninasálitið með
einiitum fréttaflutningi og
útiiokun erlendra frétta-
strauma, stendur bingræðis
st,iórn stundum höllum fæti,
ekki sízt í áróðri. Andstæð-
inonrinn veit fyrirfram, hver
næsti íeikur er og enainn
pókersDÍlamaðnr fcekur Rúss
um fram í að haida innstu
bnorenningum sínum og fyr
irætiunum leyndum fram á
síðustu stund.
í TILKYNNINGU Rússa er
sagt, að þeir áskilji sér rétt
til að hefja tilraunir sínar
að nýju, þrátt fyrir þessa yf
irivsingu, ef Vesturveldin
hefji sprengingar aftur. Ef
svo fer 'að kap.’ohilaupiö
hef jist að nýju þegar kjarna
sprengingar þær, sem boðað
ar hafa verið á Kyrrahafi
í sumar, eru gengnar yfir.
Fari svo, veröur lítið úr fyr-
irheiti Þjóðviijans í gær:
Aldrei framar. En þá mun
siást, hvort hér hefir að'eins
verið um að ræða laglega leik
fléttu í tafli áróðursstríðs-
ins, eða hvort meira býr
raunverulega á bak við. Eins
og sakir standa, virðist eðli
legt að vestræn ríki taki yf
úð, en á hins vegar ekki
irlvsingum Rússa með var-
undir höfuð leggjast að
kanna, hvort samstarfsmögu
leikar um þessi mikHvægu
mál hafa raunveruiega auk-
ist. Um allan frjálsan heim
er áhugi fyrir stöðvun til-
raunanna. Æskilegasta svar
lvöræðisþjóðanna væri að
þær mundu taka á sig áhætt
una að láta k.iarnorkuvopna
kannhlaupið staöna þar sem
það er nú, að lokinni mikilli
tiTraainahrynu Rússa en aö-
gerðariitlu tímabiii vestan
járntjalds. Með slíkri ákvörö
un mundí leikfléttan i áróð
urstaiflinu leysast smidúr.
I ERLENT YFIRLIT:
Hinn mikli sigur Diefenbakers
Hann Iofaíi meiri framfarastefnu en Pearson í kosningabaráttunni
ÚRSLIT 'þingkosninganna í
Kanada komu ekki á óvart. íhalds
flokknum hafði almennt verið
spáð sigri. Sigur 'hans varð þó
meiri en yfirleitt hafði verið búizt
við.
Að mjög verulegu leyti má segja
að sigur íhaldsflokksins sé fyrst
og fremst verk eins imanns, John
Diefenbakers. Þegar hann var kos-
inn formaður íhaldsfolkksins
haustið 1956, hafði enginn trú á
sigri flokksins í náinni framtíð,
nema ef vera skyldi Diefenbaker
sjálfur. Formennskuna hlaut hann
ekki sízt vegn,a þess, að hún
þótti ekki eftirsóknarverð Frjáls-
lyndi flokkurinn hafði þá 170
þingmenn en íhaldsflokkurinn
ekki noma 53. Að vísu þótti ekki
ósennilegt, að þingmeirihluti
Frjálslynda flokksins kynni eitt-
hvað að minnka í þingkosningun-
um 1957, en þó ekki svo, að líkur
væru til að hann missti meiri-
hlutann.
Diefenbaker var hins vegar ó-
vanur að gefa upp vonina, þótt
óvænlega horfði. Hann hafði þrí-
vegis boðið sig fram til þings áð-
ur en honum tókst að n'á kosningu.
Þrívegis hafði hann reynt að verða
fonmaður íhaldsflokksins og ekki
heppnast fyrr en í þriðja sinn.
John Diefenbaker
athygli vöktu, ein og t.d. Donald
Flemming fjármálaráðherra, Gord
on Churchill verzlunarmálabáðh.
og George Mees samgöngumála-
ráðherra, sem allir eru mjög
slyngir ræðumenn. Pearson hafði
liins vegar ekki við hlið sér nema
einn veruiega slyngan mállflytj-
enda, Paul Martin fyrrv. heilbrigð-
ismálaráðherra. Flestir ráðherrar
úr stjórn Frjálslynda flokksins
höfðu dregið sig í hlé og ekki
unnist timi til að efla nýja mcnn
til forustu.
í KOSNTNGABARÁTTUN NI
var mjög deilt um atvinnuleysis-
m'álin, en mikið atvinnuiléysi er
nú í Kanada. Diefenba'ker færði
rök að því, að atvinnuleysið ætti
rætur að rekja til þeirrar fjtánmála
stefnu, sem þjóbankinn hefði
fylgt í stjórnartíð Frjá-lslynda
flokksins, og veittist Pearson erf-
itt að andmæla. Þá greindi þá um
leiðir, hvernig ætti að -mæta at-
vinnuleysinu. Pearson lagði á-
herzlu á skattalækkun, en Diefen-
, baker á stórauknar verklegar fram
kvæmdir. Einkum lagði hann á-
, herzlu á stórauknar framkvæimdir
til að opna norðurhéruð Kanada og
hagnýta auðæfi þcirrá. Um það
1 mál talaði Diefenbaker a'f hinum
Reynslan hafði kennt honum að
gefast ekki upp, þótt tróð falli
ekki við fyrsta högg.
STRAX eftir að Diefenbaker var
kjörinn í'ormaður íhaldsflokksins
hóf hann skipulega sókn. íhalds-
menn í Kanada höfðu breytt
nafni sínu fyrir nokkrum árum
og kalla sig nú Progressive Conser
vatives eða Framsóknar-íhalds-
menn. Diefenbaker lagði í áróðri
sínum fyrst og fremst áherzlu á
hinn framfarasinnaða þátt flokks
stefnunnar. Hann deildi 'á stjórn-
ina fyrir íhaldssemi og afurhald
á ýmsum sviðum. Hann taldi hana
t.d. of íhaldssama í lánsfjármál-
um og 'hélt því tfram að stefna
þjóðbank'ans myndi leiða til sam-
dráttar á framkvæmdum og at-
vinnúleysis. Hann taldi, að amé-
rískt fjármagn hefði fengið of
sterka aðstöðu í Kanada og stuðia
ætti að auknum viðskiptum við
Breta. Hann lofaði auknum verk-
legum framförum, auknum trygg-
ingum og ýmsum umhótum öðrum.
Þessi áróður Diefenbakers féll
í góðan jarðveg, enda var -hann
borin upp af meiri mælsku og
sannfæringarkrafti en menn höfðu
átt að venjast í Kanada. Diefen-
baker er vafalílið mesti ræðu-
skörungur, sem þar hefir komið
fram á sjónarsviðið um langt
skeið. Hann kann jöfnurn höndum
að slá á strengi skynsemi og til-
finninga og blandar oft ræður sín
ar með sögum og líkingum, er
gera imál hans augljósara og eftir-
minilegra.
ÞAÐ hjálpaði Diefenhaker í
þessari sókn hans, að Frjálslyndi
flokkurinn var búinn að vera við
völd í samíleytt 22 ár og síjórn
hans var að mestu leyti skipuð
gömlum mönnum, er voru orðnir
íhaldssamir. Stjórnarstefnan var
því orðin íhaldssöm á ýmsum svið
um. Sú tilfinning var því vaxandi
meðal almennings, að nauðsynlegt
væri að skipta um.
Þi'átt fyrir þetta, var Frjáls-
lynda flokknum spáð sigurs í kosn-
ingunum 1957, en úrslitin úrðu
á annan veg. íhaldsmenn fengu
113 þingsæti, frjálslyndir 106 og
aðrir flokkar 46. í samræmi við
úrslitin myndaði Diefenbaker
minnihlutastjórn.
Stjórn Diefenbakers reyndist
hin athafnasamasta. Ilann lækkaði
skatta nokkuð, jók ýmsar trygg-
ingar, veitti bændum aukna aðstoð
og veitti meiri fjárframlög til
fylkjanna. Hann gerði ráðstafanir
til að auka viðskipti við Breta.
I alþjóðamáium fylgdi hanh að
mestu svipaðri stefnu og fyrrver-
andi stjórn hafði gert undir for-
ustu Lester Pearsons utanríkis-
ráðherra. Hann gerði og sitt til
þess, að ekki bæri minna á Kana-
da á þeim vettvangi en áður. —
Þannig mætti hann sjálfur á þingi
S.Þ. og flutti þar ræðu, sem vakti
verulega athygli.
VIÐ því var alltaf búizt, að Dief-
enbaker efndi fljótlega til nýrra
'kosninga, þar sem erfitt myndi
fyrir minnihlutastjórn að fara
lengi með völd. Þetta gerði hann
lífca. Til nýrra kosninga var efnt
31. marz f.m. og vann flokkur
Diefenhakers þar mikinn sigur
eins og áður er sagt.
Nokkru láður en ko.sningabar-
'áttan hófst, hafði Lester Pearson
verið kosinn formaður Frjálslynda
flokksins og bar því mest á þekn
tveimur í kosningabaráttunni. í
þeirri viðureign fór Pearson mjög
halioka, því að hann er miklu
minni ræðumaður en Diefenbaker.
Auk þess komu fram með Diefen-
baker margir nýjir menn, er mikla
mesta eldmóði. Yfú'leitt bar mál-
flutningur hans þess vitni, að
hann fylgdi meiri framfarastefnu
en Pearson.
I)IEFBNHAKER hefir nú náð
því marki, sem hann hiefir lengi
stefnt að. Hann er nú öruggur
lun að halda sjtórnaúorustu nn i
næstu fjögur árin. Aldur er hon-
um ekki að meini, þnú að hann
er 62 ára og vel heilsuhraustur.
Hann fær nú tækifæri til að sýna
að hann sé meira én slyngjur á-
róðursmaður. Þjóð hans býst ber-
sýnilega við miklu af honum. —•
(Viðurkennt er, að hann sé starfs-
maður góður, fastur fyrir og fari
mjög sínar eigin leiðir. Trúmaður
er hann mikill. Margt bendir til,
að Kanada hafi fengið fórustu-
mann, sem sé líklegur til athafna
og dáða, þar sem Diefenibaker er,
og undir stjórn hans haldi Kanada
því áfram að þróast sem verðandi
stórveldi.
Þ.Þ.
VAVSTOFAAI
Vestan af Snæfellsnesi.
Refur bóndi heldur hér áfram að
segja frá kynnum sínum við
menn og málefni, í bundnu máli
og óbundnu:
í vetur hefi ég dvalizt i Fróðár-
hreppi á Snæfellsnesi og stundað
þar barnakennslu, því á kennur-
um virðist alltaf vera skortur í
sumum sveitum landsins. Að vísu
er ég nýliði á þessu sviði ,en það
eru svo margir kennarar á landi
voru, sem eigi liafa stunda'ð kenn-
aranám og starf þeirra orðið að
notum samt. Fróðárhreppur mun
vera einn af fámennustu lirepp-
um landsins. Býli eru þar nú að-
eins 10 byggð, en voru einu sinni
yfir 30 og því kveð ég:
Blómleg fyrr var byggðin hér,
bæir ekki strjálir.
Fróðársveit nú fámenn er,
40 sálir.
Að mínum dómi gætu vel þrií-
izt hér 200 manns, en því miður
á þessi saga sér stað svo víða á
landi voru. í Fróðárhreppi eru
nokkrir sögustaðir úr Eyrbyggja-
sögu s. s. Fróðá, Mávahlíð og Holt
þar sem Katla bjó. Heitir það nú
Kötluholt. Katia var eins 'og
kunnugt er, margfróð og fjöl-
kunnug og því toveð ég:
Orsök varð í illum styr,
á sem gleði skyggði.
Galdralkvendið Katla fyr
Kötluholtið byggði.
Söguritari Eynbyggju virðist ekki
hafa dregið hlut hennar fram, og
er því saga hennar vafalaust gerð
verri en ella. Um Kötlu í Holti
kvað vimir minn, Örn á Steðja,
gott kvæði og sendi mér nýlega,
en það er önnur saga.
Kveðið við ýmis tæklfærl.
Ýmsar stökur hefi ég fieiri kve'ð-
ið hér, og koma hér að iokiim
nokkrar:
Fyrir stutt.u frétti ég lfit eins
vinnufélaga míns frfi s. 1. sumri
og varð þfi að orði:
Hjartastrengja hörpu-spil
hljóma enga geíur,
þegar gengið grafar til
góður drengur hefur.
Minnist ég hans með þakklæti og
i’irðingu og votta ættingjum hans
og aðstandendum dýpstu sarnúð
mína.
Næsta visa er kveðin fi Bónda-
dagskvöld, en þfi var kalt.
Bóndadagur bitur er,
byrjað, Þorra-tetur.
Konudagur kannske mér
kann að geðjast betur.
í Mfivaidið býr nú og liefir iengi
búið, gamall kunningi minn frfi-
fyrri tíð, Ágúst Ólason, en hann
var lengi póstur milii Grafar og
Ólafsvikur. Á ég að sjfilfsögðu.
við Gröf í Miklaholtshreppi. í
ferðum þessum reyndi hann senv
margir póstar, torleiði og erfið-
leika, en dugði jafnan vel. Til
hans kvað ég nýlega þessa stöku:
Þegar kaldur þaut um láð
þungur vetrar-gjóstur.
Ágúst sýndi orku og dfið,
Óiafsnkur póstur. — .